24 март — Устоз Рауф Парфи хотираси куни
Биз ҳар йил сентябр ойининг охирларида Рауф аканинг туғилган кунини нишонлашга йиғилардик. Унинг энг яқин дўстлари, шогирдлари, мухлислари тўпланишарди. Биринчи бўлиб, қутлов сўзи айтадиган киши Рауф акадан неча ёшга қадам босганини сўрарди, у эса ҳар гал: «Йигирма беш ёшда тўхтаб қолганман…» — дерди. Ундан ёш сўралиши ҳам бежиз эмасди. Чунки у бир жойда таваллуд санасини минг тўққиз юз қирқ биринчи йил деб кўрсатган бўлса, бошқа бир ўринларда қирқ икки ва қирқ учинчи йил ўлароқ қайд этган. Демак, охирги сана инобатга олинса, Рауф Парфи бу йил олтмиш ёшга тўлади (мақола 2003 йилда шоирнинг 60 ёшга тўлиши муносабати билан ёзилган).
Иброҳим Ҳаққул
ҲИССИЙ ТАФАККУР ШОИРИ
Бир қанча истеъдодли ёш шоирларнинг қад ростлашида ва шеъриятимизнинг кейинги ривожида худди ўша адабий гурунглар муҳим аҳамият касб этганлигини мен алоҳида таъкидлаб ўтмоқчиман. Чунки уларда фақат миллат ва Ватан тақдири билан чуқур боғланган Шеърият, пок шоирлик салоҳиятигина эътироф этиларди… Фикр ғайрати тўлиб-тошган ўша кунларни, баъзан тонггача чўзиладиган муросасиз, лекин самимий ўша гурунгларни мен ҳозир негадир тез-тез хотирлайман. Ўшанда адабиёт тақдири учун куйиниш ҳам, ижод аҳлининг ўзига ишонч туйғуси ҳам бутунлай бошқача эди… Ўшанда Рауф Парфини устоз деб билган, унга нисбатан шогирдлик меҳри баланд бўлган Назар Шукур, Чори Аваз, Тилак Жўра, Аъзам Ўктам сингари навқирон шоирларимиз бу фоний дунёни бунчалик эрта тарк айлашларини ҳеч ким тасаввур ҳам қилмаган, албатта.
Биз ҳар йил сентябр ойининг охирларида Рауф аканинг туғилган кунини нишонлашга йиғилардик. Унинг энг яқин дўстлари, шогирдлари, мухлислари тўпланишарди. Биринчи бўлиб, қутлов сўзи айтадиган киши Рауф акадан неча ёшга қадам босганини сўрарди, у эса ҳар гал: «Йигирма беш ёшда тўхтаб қолганман…» — дерди. Ундан ёш сўралиши ҳам бежиз эмасди. Чунки у бир жойда таваллуд санасини минг тўққиз юз қирқ биринчи йил деб кўрсатган бўлса, бошқа бир ўринларда қирқ икки ва қирқ учинчи йил ўлароқ қайд этган. Демак, охирги сана инобатга олинса, Рауф Парфи бу йил олтмиш ёшга тўлади (мақола 2003 йилда шоирнинг 60 ёшга тўлиши муносабати билан ёзилган).
Рауф Парфи наинки шеъри, балки шоирлик шахсини ҳам муҳокама, баҳсу мунозара, пасту баланд тортишувларга маҳкум этган ижодкор. Одатда бундай истеъдодларнинг шеърдан ўзга кўзлаган олий мақсади ва ўйлаган манфаати бўлмайди. Шунинг учун шахсиданми, шеъриданми камчилик топиб, уларни айблаш, камситиш мумкиндир, бироқ санъаткорлик сирларини фаҳмлайдиган ҳеч бир одам шеърга, шоирликка хиёнат қилишда айблай олмайди уларни.
Донишманд устоз Асқад Мухтор сўзлари билан айтганда, «Рауф Парфи ҳиссиёт воситасида тафаккур қилувчи, кучли, беҳаловат шоир». У чини билан «Яралари очиқ, дардли шоир».
Олтмиш ёш ҳар қалай, шогирдлик мавсуми эмас. Бу ёшда кўп яралар битиб, дарду ғамлар хазонга ўхшаб тўкилиб кетади. Бу ёшда не-не азоб ва оғирликларни инсон назарга ҳам илмай қўяди. Аммо Рауф Парфининг кўнглида ҳамон Дард, Оғриқ, Азоб, Изтироб ҳоким. Ҳамон у ўзини Сўз тўфони ичра ҳис қилади:
Мен ғариб ким бўлдим Сўз тўфонида,
Кимдан мадад тилай, кимга эланай?..
Шоирнинг кейинги даврларда битган шеърларини ўқисангиз, унинг ёши, умри билан баробар ҳасрату армонлари ҳам улғайиб борганлигига иқрор бўласиз. Балки шоирлик қисмати ва меҳнати шундайдир. У бир шеърида: «Ўзбек илдизининг оҳидир оҳим», дейди. Балки шунинг учун унинг нолалари қандайдир теранликлардан таралиб келар. Нима бўлганда ҳам, Рауф Парфи сохта оҳ-воҳлардан кўп баланд кўтарилганки, буни соф ва эркин сўз муҳиблари сезмасликлари мумкин эмас. Унинг тасвирларида ранг, оҳанг ва руҳий манзаралар ҳам бир қадар янгиланган. Рауф Парфи ҳақикат ва ҳурриятга тутқун шоир.
Ижод оламида Шеърият виждонини тамсил этишга қодир шоирлар бўлади. Бундай шоирлар ўлса ўладики, шеъриятга, шоирлик эътиқодига қарши иш қилмайди. Улар учун энг олий туҳфа ва илоҳий яратиқ — Шеър. Рауф Парфи шуни вақтида билиб, шу ҳақиқатга самимий амал қилиб олтмишдан ошишга чоғланиб турибди. Шу боисдан ҳам шеърият даргоҳида унинг қадри ва ҳурмати юқоридир. Бир неча йил муқаддам унга «Ўзбекистон халқ шоири» унвонининг берилиши эса ижодий меҳнатга муносиб кўрилган юксак эътироф ҳисобланади.
Адабиётга қизиқиш бир қадар сусайса, шеър ва шоир ҳақида сўзлаш мушкул. Лекин шуни эсдан чиқармаслик керакки, ушбу фикрнинг ҳеч пайт ҳақиқий шеърга алоқаси бўлмаганидек, чин шоирга ҳам тегишли жойи бўлмайди. Ҳар қанақа шароитда ҳам Рауф Парфига ўхшаш истеъдодлар шеър ва шоир тўғрисида баралла сўзлашга имкон беради.
Хуллас, Рауф Парфи шеърият бўстонидаги илдизи чуқур, кўркам ва ҳосилдор бир «Сабр Дарахти».
Илоҳо, бу Дарахтнинг умри узоқ, меваси янада тотли бўлғай.
2003
РАУФ ПАРФИ
1955-1962 ЙИЛ ШЕЪРЛАРИДАН
Olim To’laboev nashrga tayyorlagan
***
Мен шод бўлсам –
Ул яшнади,
Сочилиб кулди
Қалбимнинг ғунчаси.
Мен ғам чексам –
Кўзимни ёшлади,
Кўксимга тўкилди
Қалбимнинг ғунчаси.
1955
***
Энг катта китоб ҳаёт –
Бутун одамзод ёзган китоб,
Энг оғир, энг гўзал китоб.
1955
***
Сен ёлғизсан, ҳаётим,
У менинг қалбимда,
кўзимда У.
Нега у йўл ёнимда,
Нега фақат
орзумда У,
Менинг Ҳаётим?
1955
***
Бахтиёр уйқумда кўраман бир туш,
Бир тушки, бошидан охири даҳшат.
Уйқудан уйғондим, тураман нохуш,
Эрта тонг ёғдусин қоплайди зулмат.
Нечун ҳаётимни ўлим олмоқчи,
Бахтиёр умримни этмоқчи хазон?
Нечун у даҳшатлар олиб кетмоқчи,
Нечун ер, қабрлар мен учун макон?
Ўлмоқ хоҳламайман, керак эмас. Йўқ!
Жиндак ҳур ўлкада яшаш истайман.
У даҳшат кишилар қилсалар-да дўқ,
Коммуна умридан бўса истайман.
Яшамоқ, яшамоқ, яшаш истайман!..
1956
***
Кундуз ўйга чўмар. Тун яқин.
Осмон янглиғ оқшом шарпаси —
Олис уфқ сўнгида ёрқин
Куннинг қизил шоҳи пардаси.
Кечки қуёш турмаклар сочин,
Жозибали бўлар эртага!
Ана кўк ҳам маржонлар сочди —
Кенгликларнинг мовий эртагин.
Далаларда эсар шаббода,
Эгилади нозик чучмома,
Ялпизларнинг баргидан шода –
Шода шудринг жимгина томар.
Жозибали бўлар эртага.
Севги фасли асл ва бедоғ.
Кумуш ҳаволардан ўртиги
Гўзаллиги билан яшнар тоғ…
1957
…ГА СОНЕТ
Рад этилган муҳаббат далил,
Кечагидек ёдимда ҳамон.
О, севганман, дилбар, бир замон,
Сен хаёлим эдинг ҳамдами.
Инкор этдинг лекин совғамни,
Қалбим топтаб ўтдинг беомон.
Севмагансан асло – мен ёмон,
Ҳайҳот!Аччиқ севилиш ғами.
Не ахтардинг? – Хафалик ёлғиз.
Не қидирдинг? – Фақат кўз ёши
Ва ловуллаб адо бўлмас ҳис.
Унутолмас экан ҳеч бошим,
Ахир ҳаёт йўқдир офтобсиз;
Кел, сўнг марта порла, Қуёшим!
1958
ЎЗБЕК ТИЛИ
Ҳайҳот, топтаганда араб ва мўғил,
Ҳаётингнинг занжирли йили,
Бошдан не кечирдинг, мардона ўғил,
Ўзбек тили, ўзбек тили.
Улуғ тарихингга қиламан хитоб,
Навоий шеърининг гули,
Кечмиш замонларнинг тирик гувоҳи,
Ўзбек тили, ўзбек тили.
Сени нақадарлик севаман, она,
Оҳ, юрагимнинг булбули
Бўлиб сайрагансан гўдак чоғимдан,
Ўзбек тили, ўзбек тили.
1958
МУВАШШАҲ-РУБОИЙ
Ваъдаларга нечун ишонай ахир вафо бўлмаса,
Агар муҳаббат ёлқини вужудингда жо бўлмаса.
Фақат севмоқ севилмоқнинг, эй Парфий, маъниси недир,
Оташи бўлмаса-ю юрагида, наво бўлмаса.
1958
ОЙДИНЛИК
Кундай ёруғ, тундай қора
Экан кўзларинг.
Усмон Носир
1
Ой сузади. Музлаган кеча,
Қор уфурар.
Тумонатда бир юлдуз мунча
Ғамгин турар…
Ғуж-ғуж юлдуз, ой сузар холий,
Боқасанми?
Ишқ дарёси оқар хаёлий,
Оқасанми?
Нима келди шу дам ўйингга…
Ким у? Айт, ким?
Бечора ошиғинг кўйингга
Бандми, айтгин?
Ой сузади. Музлаган кеча,
Қор уфурар.
Туманларда бир юлдуз мунча
Ғамгин турар.
2
Майли оқшом, майли қор,
Ой ёруғида
Сен порладинг, гўзалим,
Севги — руҳимда.
Ким яширди, ёлғизим,
Тунни кўзингга,
Қор сингари мусаффо
Кумуш юзингга?
Олисда ял-ял ёнган
У нима экан?
Юргин ўша томонга,
Эй, романтика.
Майли оқшом, майли қор,
Ой ёруғида
Сен порладинг, гўзалим,
Севги — руҳимда.
1959
НАВОИЙ ҒАЗАЛИГА МУХАММАС
Дейин хаёлинг-ла кечурда ҳаёт,
Латиф рухсораси – ширин хаёлот,
Ҳарчанд сасим қулоғингга етмас бод,
Унутмагилки, то ҳажр етти бедод,
Мени бир нома бирла қилмадинг ёд.
Сен раволар кўриб жунунлик дамин,
Фурқатингда хаста кўзларим намин
Фарёдеки, оқизмишсан, аё нозанин,
Кўнгул ёд этмасингдин бўлса ғамгин
Вале руҳум эрур ёдинг била шод.
Бир илтифот бирла ташла нигоҳинг,
Оллоҳ-оллоҳ, йўқдурур шарпа, оқинг,
Мунча йироқ юлдуз янглиғ чироқинг,
Бузуғ жисмим уйин йиқди фироқинг,
Бу уйда кўп бузуғлиғ қилди бунёд.
Ул филмасал саҳрои дашт этарга,
Дайдию хор, девонаваш этарга,
Ишқ аро ўзни яккаш этарга,
Қул ўлди сарв то гулгашт этарга,
Қадинг базми тарабдин қўпди озод.
Одамлардан нарида ошён қурган,
Чорасизлиғ отини ҳар ёна сурган,
Ошиқлар тумморида ёна турган,
Мани гаҳ дашту гаҳ тоғ узра кўрган,
Тирилмиш соғинур Мажнуну Фарҳод.
Соқий, ҳориганман, мемадор илким,
Не ишқда фарёдлар демамиш тилким,
Не офат армуғонлар этти улким,
Кўнгилни май ила маъмур қилким,
Хумори давр они қўймас обод.
Балолар Парфининг бошиға урди,
Девоналиғ ичу тошиға урди,
Май тўла косани лаболаб сўрди,
Навоий телба бўлган чоғда кўрди,
Пари бирла ани соғинди ҳамдод.
1959
***
Гўзал тушлар тилайман, хайр,
Хайр сенга, хайр сенга, то
Кўзларингда куй акс этгунча,
Этгунингча учрашув, видо.
Мактубимни ўқиб, эҳтимол,
Жуда ҳайрон бўларсан менга.
Бир кўчада шунча йил яшаб,
Севганимни билмаганингга…
Балки кекса онанг қошингда
Эртак сўйлар. Фожеа тақдир –
Ўтганларнинг муҳаббатидан…
Гўзал тушлар тилайман, хайр!
1960
ОНА ТИЛ
Мой царь! Мой раб! Родной язык!
В. Брюсов
На жозиба, на ажиб рангу,
Ва тириклик мафтунинг мангу,
Зар бер, мезбон, меҳмонинг ман-ку,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
Гўдак экан, бўлгандим ҳайрон,
Баъзан бузиб сўзлаган замон,
Шунча фикр қиларми ниҳон,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
Қулоғимга алллалар айтдинг,
Ширин-ширин яллалар айтдинг,
Бари ёдда сан налар айтдинг,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
Навоийни ўзинг ҳимоя
Эта, сочдинг дур бениҳоя,
Олами лол, эй сахий доя,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
Шаҳарларни қирғин қуритган,
Қаро тупроқ, минг афсус, ютган,
Асрлардан лекин бут ўтган,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
Жанг-жадалда заҳрим, ҳамдамим,
Зимистонда энг порлоқ шамим,
Сен борсанки, йўқ менинг ғамим,
Шодон дамим, ғамим, она тил.
1960
***
Аста Навоийни ўқийми,
Мен бошингда, бағрим, шивирлаб?
Ёки ўзим шеърлар тўқийми?
Йўқ! Қоғозга тўкилмади қалб,
Қалб баёни шунча қийинми?!
Уйқу бўлмас менга бу тун ҳам,
Тонгни кутуб олурман ҳали.
Бир илтижо кўзинг юм, санам,
Бас энди сеҳр этмоқ, гўзалим,
Уйқу бўлмас менга бу тун ҳам.
Наҳот, уйқу этгуси маҳрум
Гўзал хаёл ила оқмоқдан.
Оташ нигоҳ, оташ табассум,
Мени армон сари боқмоқдан,
Наҳот, уйқу этгуси маҳрум.
Ухламайман гар сен уйқуда,
Сен уйқуда мен уйғоқ танҳо.
Ойдин кеча. Ойми парқуда
Ётган, ёки сенми, дилрабо?!
Ухлолмайман гар сен уйқуда.
1961
***
Ойлар ўтди ва йиллар ўтди,
Лекин сиздан бўлмади хабар.
Ёмғир ёққан кечада кутдим,
Сизни кутдим ҳар ёниқ саҳар.
Деразамни ёпар ва очар,
У сиз эмас – у дайди шамол.
Топмоқ имкон бўлмас деб қочар,
Баъзан келса булбул сўраб ҳол.
Мен Ҳамидни ҳамсоя тутдим,
Юрак эса ишонч ва ғашда.
Қанчадирки ўтган кун кутдим,
Сизни кутдим фақат оташда.
1961
***
Ғунчалар пуштиранг ва заъфар
Зангори япроқлар шаҳрида.
Ғунчалар орзумдек ҳар сафар
Ғунчалар қалбимнинг бағрида…
Қалбимнинг бағрида бир жаҳон
Ғаройиб эртаклар айтади.
Мен қайтиб келмасман ҳеч қачон,
Ғунчалар, албатта, қайтади.
1962
ИСИКАВА ТАКУБОКУ ХОТИРАСИГА
Ҳасратимнинг
Суюқ тошларидан
Даҳма қурмоқчиман
Ўзимга.
Ичида ўз жасадим бўлсин.
1962
***
Уйғонар Туркистон, уйғонар дунё,
Порлоқ умидларга тўлиб кун ботар.
Бахт сингари олис юлдузлар, гўё
Азал гўзалликнинг шаъмини ёқар.
Кўнглим осмон янглиғ. Ёришди осмон,
Келур от ўйнатиб Халоскор Сарбоз.
Ёрқин саҳарларда сен, Руҳим, омон
Юксак-юксакларга қилавер парвоз.
Эй Само, эй Замин, эй Инсон — Қодир,
Гуллар, чечакларга тўлсин ойдин йўл. .
Нафосатга ахир чидамли одам.
Бу кун сен бошқасан, Дунё бошқадир,
Сен-да ҳур туғилдинг. Бир сўзла. Бир ўл,
Ва билгил қайларда сарсондир Алам.
1962
***
Аввал хаёл эдинг, холос, бир хаёл,
Сени юрагимда олиб юрардим.
Аввал хаёл эдинг, холос бир хаёл,
Сен мени ирғитиб кетма, бедардим.
Қайга кетаяпсан, шунда тўхтай қол,
Сени кутабериб толди кўзларим…
Мендан кўзларини юмди ул хаёл,
Умрбод очилиб қолди кўзларим.
1962
27 mart — Ustoz Rauf Parfi xotirasi kuni
Biz har yil sentyabr oyining oxirlarida Rauf akaning tugʻilgan kunini nishonlashga yigʻilardik. Uning eng yaqin doʻstlari, shogirdlari, muxlislari toʻplanishardi. Birinchi boʻlib, qutlov soʻzi aytadigan kishi Rauf akadan necha yoshga qadam bosganini soʻrardi, u esa har gal: “Yigirma besh yoshda toʻxtab qolganman…” — derdi.
Ibrohim Haqqul
HISSIY TAFAKKUR SHOIRI
Bir qancha iste’dodli yosh shoirlarning qad rostlashida va she’riyatimizning keyingi rivojida xuddi o’sha adabiy gurunglar muhim ahamiyat kasb etganligini men alohida ta’kidlab o’tmoqchiman. Chunki ularda faqat millat va Vatan taqdiri bilan chuqur bog’langan She’riyat, pok shoirlik salohiyatigina e’tirof etilardi… Fikr g’ayrati to’lib-toshgan o’sha kunlarni, ba’zan tonggacha cho’ziladigan murosasiz, lekin samimiy o’sha gurunglarni men hozir negadir tez-tez xotirlayman. O’shanda adabiyot taqdiri uchun kuyinish ham, ijod ahlining o’ziga ishonch tuyg’usi ham butunlay boshqacha edi… O’shanda Rauf Parfini ustoz deb bilgan, unga nisbatan shogirdlik mehri baland bo’lgan Nazar Shukur, Chori Avaz, Tilak Jo’ra, A’zam O’ktam singari navqiron shoirlarimiz bu foniy dunyoni bunchalik erta tark aylashlarini hech kim tasavvur ham qilmagan, albatta.
Biz har yil sentyabr oyining oxirlarida Rauf akaning tug’ilgan kunini nishonlashga yig’ilardik. Uning eng yaqin do’stlari, shogirdlari, muxlislari to’planishardi. Birinchi bo’lib, qutlov so’zi aytadigan kishi Rauf akadan necha yoshga qadam bosganini so’rardi, u esa har gal: «Yigirma besh yoshda to’xtab qolganman…» — derdi. Undan yosh so’ralishi ham bejiz emasdi. Chunki u bir joyda tavallud sanasini ming to’qqiz yuz qirq birinchi yil deb ko’rsatgan bo’lsa, boshqa bir o’rinlarda qirq ikki va qirq uchinchi yil o’laroq qayd etgan. Demak, oxirgi sana inobatga olinsa, Rauf Parfi bu yil oltmish yoshga to’ladi (maqola 2003 yilda shoirning 60 yoshga to’lishi munosabati bilan yozilgan).
Rauf Parfi nainki she’ri, balki shoirlik shaxsini ham muhokama, bahsu munozara, pastu baland tortishuvlarga mahkum etgan ijodkor. Odatda bunday iste’dodlarning she’rdan o’zga ko’zlagan oliy maqsadi va o’ylagan manfaati bo’lmaydi. Shuning uchun shaxsidanmi, she’ridanmi kamchilik topib, ularni ayblash, kamsitish mumkindir, biroq san’atkorlik sirlarini fahmlaydigan hech bir odam she’rga, shoirlikka xiyonat qilishda ayblay olmaydi ularni.
Donishmand ustoz Asqad Muxtor so’zlari bilan aytganda, «Rauf Parfi hissiyot vositasida tafakkur qiluvchi, kuchli, behalovat shoir». U chini bilan «Yaralari ochiq, dardli shoir».
Oltmish yosh har qalay, shogirdlik mavsumi emas. Bu yoshda ko’p yaralar bitib, dardu g’amlar xazonga o’xshab to’kilib ketadi. Bu yoshda ne-ne azob va og’irliklarni inson nazarga ham ilmay qo’yadi. Ammo Rauf Parfining ko’nglida hamon Dard, Og’riq, Azob, Iztirob hokim. Hamon u o’zini So’z to’foni ichra his qiladi:
Men g’arib kim bo’ldim So’z to’fonida,
Kimdan madad tilay, kimga elanay?..
Shoirning keyingi davrlarda bitgan she’rlarini o’qisangiz, uning yoshi, umri bilan barobar hasratu armonlari ham ulg’ayib borganligiga iqror bo’lasiz. Balki shoirlik qismati va mehnati shundaydir. U bir she’rida: «O’zbek ildizining ohidir ohim», deydi. Balki shuning uchun uning nolalari qandaydir teranliklardan taralib kelar. Nima bo’lganda ham, Rauf Parfi soxta oh-vohlardan ko’p baland ko’tarilganki, buni sof va erkin so’z muhiblari sezmasliklari mumkin emas. Uning tasvirlarida rang, ohang va ruhiy manzaralar ham bir qadar yangilangan. Rauf Parfi haqikat va hurriyatga tutqun shoir.
Ijod olamida She’riyat vijdonini tamsil etishga qodir shoirlar bo’ladi. Bunday shoirlar o’lsa o’ladiki, she’riyatga, shoirlik e’tiqodiga qarshi ish qilmaydi. Ular uchun eng oliy tuhfa va ilohiy yaratiq — She’r. Rauf Parfi shuni vaqtida bilib, shu haqiqatga samimiy amal qilib oltmishdan oshishga chog’lanib turibdi. Shu boisdan ham she’riyat dargohida uning qadri va hurmati yuqoridir. Bir necha yil muqaddam unga «O’zbekiston xalq shoiri» unvonining berilishi esa ijodiy mehnatga munosib ko’rilgan yuksak e’tirof hisoblanadi.
Adabiyotga qiziqish bir qadar susaysa, she’r va shoir haqida so’zlash mushkul. Lekin shuni esdan chiqarmaslik kerakki, ushbu fikrning hech payt haqiqiy she’rga aloqasi bo’lmaganidek, chin shoirga ham tegishli joyi bo’lmaydi. Har qanaqa sharoitda ham Rauf Parfiga o’xshash iste’dodlar she’r va shoir to’g’risida baralla so’zlashga imkon beradi.
Xullas, Rauf Parfi she’riyat bo’stonidagi ildizi chuqur, ko’rkam va hosildor bir «Sabr Daraxti».
Iloho, bu Daraxtning umri uzoq, mevasi yanada totli bo’lg’ay.
2003
RAUF PARFI
1955-1962 YIL SHE’RLARIDAN
Olim To’laboev nashrga tayyorlagan
***
Men shod bo’lsam –
Ul yashnadi,
Sochilib kuldi
Qalbimning g’unchasi.
Men g’am cheksam –
Ko’zimni yoshladi,
Ko’ksimga to’kildi
Qalbimning g’unchasi.
1955
***
Eng katta kitob hayot –
Butun odamzod yozgan kitob,
Eng og’ir, eng go’zal kitob.
1955
***
Sen yolg’izsan, hayotim,
U mening qalbimda,
ko’zimda U.
Nega u yo’l yonimda,
Nega faqat
orzumda U,
Mening Hayotim?
1955
***
Baxtiyor uyqumda ko’raman bir tush,
Bir tushki, boshidan oxiri dahshat.
Uyqudan uyg’ondim, turaman noxush,
Erta tong yog’dusin qoplaydi zulmat.
Nechun hayotimni o’lim olmoqchi,
Baxtiyor umrimni etmoqchi xazon?
Nechun u dahshatlar olib ketmoqchi,
Nechun yer, qabrlar men uchun makon?
O’lmoq xohlamayman, kerak emas. Yo’q!
Jindak hur o’lkada yashash istayman.
U dahshat kishilar qilsalar-da do’q,
Kommuna umridan bo’sa istayman.
Yashamoq, yashamoq, yashash istayman!..
1956
***
Kunduz o’yga cho’mar. Tun yaqin.
Osmon yanglig’ oqshom sharpasi —
Olis ufq so’ngida yorqin
Kunning qizil shohi pardasi.
Kechki quyosh turmaklar sochin,
Jozibali bo’lar ertaga!
Ana ko’k ham marjonlar sochdi —
Kengliklarning moviy ertagin.
Dalalarda esar shabboda,
Egiladi nozik chuchmoma,
Yalpizlarning bargidan shoda –
Shoda shudring jimgina tomar.
Jozibali bo’lar ertaga.
Sevgi fasli asl va bedog’.
Kumush havolardan o’rtigi
Go’zalligi bilan yashnar tog’…
1957
…GA SONET
Rad etilgan muhabbat dalil,
Kechagidek yodimda hamon.
O, sevganman, dilbar, bir zamon,
Sen xayolim eding hamdami.
Inkor etding lekin sovg’amni,
Qalbim toptab o’tding beomon.
Sevmagansan aslo – men yomon,
Hayhot!Achchiq sevilish g’ami.
Ne axtarding? – Xafalik yolg’iz.
Ne qidirding? – Faqat ko’z yoshi
Va lovullab ado bo’lmas his.
Unutolmas ekan hech boshim,
Axir hayot yo’qdir oftobsiz;
Kel, so’ng marta porla, Quyoshim!
1958
O’ZBEK TILI
Hayhot, toptaganda arab va mo’g’il,
Hayotingning zanjirli yili,
Boshdan ne kechirding, mardona o’g’il,
O’zbek tili, o’zbek tili.
Ulug’ tarixingga qilaman xitob,
Navoiy she’rining guli,
Kechmish zamonlarning tirik guvohi,
O’zbek tili, o’zbek tili.
Seni naqadarlik sevaman, ona,
Oh, yuragimning bulbuli
Bo’lib sayragansan go’dak chog’imdan,
O’zbek tili, o’zbek tili.
1958
MUVASHSHAH-RUBOIY
Va’dalarga nechun ishonay axir vafo bo’lmasa,
Agar muhabbat yolqini vujudingda jo bo’lmasa.
Faqat sevmoq sevilmoqning, ey Parfiy, ma’nisi nedir,
Otashi bo’lmasa-yu yuragida, navo bo’lmasa.
1958
OYDINLIK
Kunday yorug’, tunday qora
Ekan ko’zlaring.
Usmon Nosir
1
Oy suzadi. Muzlagan kecha,
Qor ufurar.
Tumonatda bir yulduz muncha
G’amgin turar…
G’uj-g’uj yulduz, oy suzar xoliy,
Boqasanmi?
Ishq daryosi oqar xayoliy,
Oqasanmi?
Nima keldi shu dam o’yingga…
Kim u? Ayt, kim?
Bechora oshig’ing ko’yingga
Bandmi, aytgin?
Oy suzadi. Muzlagan kecha,
Qor ufurar.
Tumanlarda bir yulduz muncha
G’amgin turar.
2
Mayli oqshom, mayli qor,
Oy yorug’ida
Sen porlading, go’zalim,
Sevgi — ruhimda.
Kim yashirdi, yolg’izim,
Tunni ko’zingga,
Qor singari musaffo
Kumush yuzingga?
Olisda yal-yal yongan
U nima ekan?
Yurgin o’sha tomonga,
Ey, romantika.
Mayli oqshom, mayli qor,
Oy yorug’ida
Sen porlading, go’zalim,
Sevgi — ruhimda.
1959
NAVOIY G’AZALIGA MUXAMMAS
Deyin xayoling-la kechurda hayot,
Latif ruxsorasi – shirin xayolot,
Harchand sasim qulog’ingga yetmas bod,
Unutmagilki, to hajr yetti bedod,
Meni bir noma birla qilmading yod.
Sen ravolar ko’rib jununlik damin,
Furqatingda xasta ko’zlarim namin
Faryodeki, oqizmishsan, ayo nozanin,
Ko’ngul yod etmasingdin bo’lsa g’amgin
Vale ruhum erur yoding bila shod.
Bir iltifot birla tashla nigohing,
Olloh-olloh, yo’qdurur sharpa, oqing,
Muncha yiroq yulduz yanglig’ chiroqing,
Buzug’ jismim uyin yiqdi firoqing,
Bu uyda ko’p buzug’lig’ qildi bunyod.
Ul filmasal sahroi dasht etarga,
Daydiyu xor, devonavash etarga,
Ishq aro o’zni yakkash etarga,
Qul o’ldi sarv to gulgasht etarga,
Qading bazmi tarabdin qo’pdi ozod.
Odamlardan narida oshyon qurgan,
Chorasizlig’ otini har yona surgan,
Oshiqlar tummorida yona turgan,
Mani gah dashtu gah tog’ uzra ko’rgan,
Tirilmish sog’inur Majnunu Farhod.
Soqiy, horiganman, memador ilkim,
Ne ishqda faryodlar demamish tilkim,
Ne ofat armug’onlar etti ulkim,
Ko’ngilni may ila ma’mur qilkim,
Xumori davr oni qo’ymas obod.
Balolar Parfining boshig’a urdi,
Devonalig’ ichu toshig’a urdi,
May to’la kosani labolab so’rdi,
Navoiy telba bo’lgan chog’da ko’rdi,
Pari birla ani sog’indi hamdod.
1959
***
Go’zal tushlar tilayman, xayr,
Xayr senga, xayr senga, to
Ko’zlaringda kuy aks etguncha,
Etguningcha uchrashuv, vido.
Maktubimni o’qib, ehtimol,
Juda hayron bo’larsan menga.
Bir ko’chada shuncha yil yashab,
Sevganimni bilmaganingga…
Balki keksa onang qoshingda
Ertak so’ylar. Fojea taqdir –
O’tganlarning muhabbatidan…
Go’zal tushlar tilayman, xayr!
1960
ONA TIL
Moy sar`! Moy rab! Rodnoy yazik!
V. Bryusov
Na joziba, na ajib rangu,
Va tiriklik maftuning mangu,
Zar ber, mezbon, mehmoning man-ku,
Shodon damim, g’amim, ona til.
Go’dak ekan, bo’lgandim hayron,
Ba’zan buzib so’zlagan zamon,
Shuncha fikr qilarmi nihon,
Shodon damim, g’amim, ona til.
Qulog’imga alllalar aytding,
Shirin-shirin yallalar aytding,
Bari yodda san nalar aytding,
Shodon damim, g’amim, ona til.
Navoiyni o’zing himoya
Eta, sochding dur benihoya,
Olami lol, ey saxiy doya,
Shodon damim, g’amim, ona til.
Shaharlarni qirg’in quritgan,
Qaro tuproq, ming afsus, yutgan,
Asrlardan lekin but o’tgan,
Shodon damim, g’amim, ona til.
Jang-jadalda zahrim, hamdamim,
Zimistonda eng porloq shamim,
Sen borsanki, yo’q mening g’amim,
Shodon damim, g’amim, ona til.
1960
***
Asta Navoiyni o’qiymi,
Men boshingda, bag’rim, shivirlab?
Yoki o’zim she’rlar to’qiymi?
Yo’q! Qog’ozga to’kilmadi qalb,
Qalb bayoni shuncha qiyinmi?!
Uyqu bo’lmas menga bu tun ham,
Tongni kutub olurman hali.
Bir iltijo ko’zing yum, sanam,
Bas endi sehr etmoq, go’zalim,
Uyqu bo’lmas menga bu tun ham.
Nahot, uyqu etgusi mahrum
Go’zal xayol ila oqmoqdan.
Otash nigoh, otash tabassum,
Meni armon sari boqmoqdan,
Nahot, uyqu etgusi mahrum.
Uxlamayman gar sen uyquda,
Sen uyquda men uyg’oq tanho.
Oydin kecha. Oymi parquda
Yotgan, yoki senmi, dilrabo?!
Uxlolmayman gar sen uyquda.
1961
***
Oylar o’tdi va yillar o’tdi,
Lekin sizdan bo’lmadi xabar.
Yomg’ir yoqqan kechada kutdim,
Sizni kutdim har yoniq sahar.
Derazamni yopar va ochar,
U siz emas – u daydi shamol.
Topmoq imkon bo’lmas deb qochar,
Ba’zan kelsa bulbul so’rab hol.
Men Hamidni hamsoya tutdim,
Yurak esa ishonch va g’ashda.
Qanchadirki o’tgan kun kutdim,
Sizni kutdim faqat otashda.
1961
***
G’unchalar pushtirang va za’far
Zangori yaproqlar shahrida.
G’unchalar orzumdek har safar
G’unchalar qalbimning bag’rida…
Qalbimning bag’rida bir jahon
G’aroyib ertaklar aytadi.
Men qaytib kelmasman hech qachon,
G’unchalar, albatta, qaytadi.
1962
ISIKAVA TAKUBOKU XOTIRASIGA
Hasratimning
Suyuq toshlaridan
Dahma qurmoqchiman
O’zimga.
Ichida o’z jasadim bo’lsin.
1962
***
Uyg’onar Turkiston, uyg’onar dunyo,
Porloq umidlarga to’lib kun botar.
Baxt singari olis yulduzlar, go’yo
Azal go’zallikning sha’mini yoqar.
Ko’nglim osmon yanglig’. Yorishdi osmon,
Kelur ot o’ynatib Xaloskor Sarboz.
Yorqin saharlarda sen, Ruhim, omon
Yuksak-yuksaklarga qilaver parvoz.
Ey Samo, ey Zamin, ey Inson — Qodir,
Gullar, chechaklarga to’lsin oydin yo’l. .
Nafosatga axir chidamli odam.
Bu kun sen boshqasan, Dunyo boshqadir,
Sen-da hur tug’ilding. Bir so’zla. Bir o’l,
Va bilgil qaylarda sarsondir Alam.
1962
***
Avval xayol eding, xolos, bir xayol,
Seni yuragimda olib yurardim.
Avval xayol eding, xolos bir xayol,
Sen meni irg’itib ketma, bedardim.
Qayga ketayapsan, shunda to’xtay qol,
Seni kutaberib toldi ko’zlarim…
Mendan ko’zlarini yumdi ul xayol,
Umrbod ochilib qoldi ko’zlarim.
1962
