РАУФ ПАРФИ – ТУРКИСТОН КУЙЧИСИ
Мирза КЕНЖАБЕК
ХХ аср туркий-ўзбек шеъриятида инқилобий руҳга боис бўлган шоирлар бор. Булар орасида Рауф Парфи ўз олий санъати билан миллат виждонига айланган шоирлардандир. Янги даврдаги барча шоирлар Ватанни Ўзбекистон деган ном билан куйлаган. Рауф Парфи қадимий буюк диёрни Туркистон, Турон деб куйлаган энг собитқадам шоирдир.
“Ёшларга дил сўзларим” китобимда (2021) бу сўзларни таъкид билан ёзганман ва ўз хотираларида Рауф Парфи шахсиятини майдалаштиришга уринган баъзи хотиранавис устозларни танқид қилганман.
Рауф Парфи ижодидаги Туркистон ғояси алоҳида тадқиқот мавзуйидир. Адабиёт оламида Иброҳим Ҳаққул, Қозоқбой Йўлдош каби мунаққид олимлар Рауф Парфининг асл дардчил ғояларини очиб беришга уринганлар.
Шеъриятда ишорат деган санъат бор. Бу айтмасдан туриб айтиш санъатидир. Абдулла Орипов, Рауф Парфи бу санъатни камол нуқтасига етказдилар… Улар зулмни, мустамлакани ишоратлар билан фош этдилар, миллат озодлигини ишоратлар билан куйладилар.
ХХ асрнинг инқилобий шеърияти асосан Абдулла Орипов ижоди билан бошланди. Биз хоҳласак ҳам, хоҳламасак ҳам, янги давр инқилобий шеъриятининг бошида Абдулла Орипов туради. Абдулла Орипов, Эркин Воҳидов, Рауф Парфи, Омон Матжон, Ҳалима Худойбердиева… кейинги авлод вакилларидан Усмон Азим, Шавкат Раҳмон, Хуршид Даврон Ўзбекистон озодлигининг маънавий заминини ҳозирлашда фидойилик кўрсатган ижодкорлардир.
Хотиранавис қаламкашлар орасида Рауф Парфи шахсини пастга уришга уринаётган кишилар учраяпти. Бу иш инсофга мувофиқ эмас. Шу билан бирга, Рауф Парфининг ҳаёт ва оила доирасидаги баъзи заиф жиҳатларини қаҳрамонлик қилиб кўрсатиш ҳам тўғри эмас.
Ҳақ таоло кимга истеъдод берган бўлса, унга ўз истеъдодини муҳофаза қилиш қобилиятини ҳам берган. Буюк Озарбайжон шоири Муҳаммад Фузулий “Лайли ва Мажнун” достони муқаддимасида бунга ишорат қилади ва бир қанча далиллар келтиради. Жумладан: “Ўлмишди Навоийи сухандон Манзури шаҳаншоҳи Хуросон” дейди.
Рауф Парфи – туркий-ўзбек адабиётида мисли бўлмаган буюк шоир. Унинг ҳар қандай башарий кайфият ва ҳолат ичидаги бутун ҳаёти, дарди, ғояси, мақсади – ватан озодлиги, миллат истиқлоли, қадимий Туркистон бирлиги эди.
“Adabiyot gazetasi”ning 2023 yil 25-sentyabrda nashrdan chiqqan O‘zbekiston xalq shoiri Rauf Parfi tavalludining 80 yilligiga bag‘ishlangan maxsus sonidan o‘rin olgan Mirzo Kenjabek maqolasini taqdim etamiz.
RAUF PARFI – TURKISTON KUYCHISI
Mirzo Kenjabek
XX asr turkiy-o‘zbek she’riyatida inqilobiy ruhga bois bo‘lgan shoirlar bor. Bular orasida Rauf Parfi o‘z oliy san’ati bilan millat vijdoniga aylangan shoirlardandir. Yangi davrdagi barcha shoirlar Vatanni O‘zbekiston degan nom bilan kuylagan. Rauf Parfi qadimiy buyuk diyorni Turkiston, Turon deb kuylagan eng sobitqadam shoirdir.
“Yoshlarga dil so‘zlarim” kitobimda (2021) bu so‘zlarni ta’kid bilan yozganman va o‘z xotiralarida Rauf Parfi shaxsiyatini maydalashtirishga uringan ba’zi xotiranavis ustozlarni tanqid qilganman.
Rauf Parfi ijodidagi Turkiston g‘oyasi alohida tadqiqot mavzuyidir. Adabiyot olamida Ibrohim Haqqul, Qozoqboy Yo‘ldosh kabi munaqqid olimlar Rauf Parfining asl dardchil g‘oyalarini ochib berishga uringanlar.
She’riyatda ishorat degan san’at bor. Bu aytmasdan turib aytish san’atidir. Abdulla Oripov, Rauf Parfi bu san’atni kamol nuqtasiga yetkazdilar… Ular zulmni, mustamlakani ishoratlar bilan fosh etdilar, millat ozodligini ishoratlar bilan kuyladilar.
XX asrning inqilobiy she’riyati asosan Abdulla Oripov ijodi bilan boshlandi. Biz xohlasak ham, xohlamasak ham, yangi davr inqilobiy she’riyatining boshida Abdulla Oripov turadi. Abdulla Oripov, Erkin Vohidov, Rauf Parfi, Omon Matjon, Halima Xudoyberdiyeva… keyingi avlod vakillaridan Usmon Azim, Shavkat Rahmon, Xurshid Davron O‘zbekiston ozodligining ma’naviy zaminini hozirlashda fidoyilik ko‘rsatgan ijodkorlardir.
Xotiranavis qalamkashlar orasida Rauf Parfi shaxsini pastga urishga urinayotgan kishilar uchrayapti. Bu ish insofga muvofiq emas. Shu bilan birga, Rauf Parfining hayot va oila doirasidagi ba’zi zaif jihatlarini qahramonlik qilib ko‘rsatish ham to‘g‘ri emas.
Haq taolo kimga iste’dod bergan bo‘lsa, unga o‘z iste’dodini muhofaza qilish qobiliyatini ham bergan. Buyuk Ozarbayjon shoiri Muhammad Fuzuliy “Layli va Majnun” dostoni muqaddimasida bunga ishorat qiladi va bir qancha dalillar keltiradi. Jumladan: “O‘lmishdi Navoiyi suxandon Manzuri shahanshohi Xuroson” deydi.
Rauf Parfi – turkiy-o‘zbek adabiyotida misli bo‘lmagan buyuk shoir. Uning har qanday bashariy kayfiyat va holat ichidagi butun hayoti, dardi, g‘oyasi, maqsadi – vatan ozodligi, millat istiqloli, qadimiy Turkiston birligi edi.
