Устоз сўзи улуғ сўз. Мен домланинг ҳеч қайси адабиётшунос олимга ўхшамаган қаламини яъни аксарият олимлардаги совуққонлик билан силлиқ ва зерикарли усулда эмас, хиссиёт билан бир нафасда ўқиб чиқиладиган мақола ва эсселарини севаман. Биздаги, илмий мақолалар “илмий, зерикарли, ўлик тилда” ёзилиши керак деган мавжуд тассаввурни домланинг мақолалари бутунлай йўққа чиқаради.
ОЛИМЛАРНИНГ ШОИРИ
Хосият Бекмирзаева
Инсоннинг исми шарифи унинг тақдирига, қисматига, ҳаётига, ҳаёт тарзига,қизиқиши ва касбига, ҳаётдаги ва оиладаги ўрни, хулқ атворига ва албатта, умр маслагига таъссир қилади. Исм соядан ҳам яқинроқ, одамнинг энг кўп эшитадиган сўзи ҳам ўз исми. Психологик нуқтаи назардан қараганда ҳам онги шуурингизга исмингиз сингиб боради. Менинг исмим — Хосият: мен хоҳласам хоҳламасам атрофимдагиларга, яқинларимга, танишу нотанишга хосиятли бўлиш истаги онгимга ҳар куни бир неча бор товушлар ёрдамида етказилади. Дунёдаги ҳеч бир жонзот, жонлигу жонсиз нарса, фикр, товуш бежиз, бемақсад эмас экан, демак менинг юқоридаги фикрларим ҳам шунчаки эмас.
Филология фанлари доктори, Навоийшунос ва тасаввуфшунос олим, устоз Иброҳим Ҳаққулнинг туғилган куни билан муборакбод этар эканман, исми шарифига эътибор қаратдим.
Устоз сўзи улуғ сўз. Мен домланинг ҳеч қайси адабиётшунос олимга ўхшамаган қаламини яъни аксарият олимлардаги совуққонлик билан силлиқ ва зерикарли усулда эмас, хиссиёт билан бир нафасда ўқиб чиқиладиган мақола ва эсселарини севаман. Биздаги, илмий мақолалар “илмий, зерикарли, ўлик тилда” ёзилиши керак деган мавжуд тассаввурни домланинг мақолалари бутунлай йўққа чиқаради.
Яширмай айтсам,устоз танлашда қанчалар домланинг ижодини ҳурмат қилмай, аввало “Иброҳим Ҳаққул” исм-шарифи менда ишонч уйғотган. Ўйлашимча,рўйи заминда ишончсиз ҳеч нарса йўқ, ҳамма туйғуларнинг, ҳамма ҳаракатнинг боши ишончдан бошланиши керак, ижод қилиш учун ҳам аввало ишонч керак. Устозга ишонч — бу худди ўзингга, ота-онангга, яқинларингга ишончдек муқаррар.
Қуръондаги Иброҳим алайхиссалом қиссалари менга энг таъсирли қиссалардир. “Ҳаққул” — инсоннинг энг олий даражаси, энг олий мақоми, чин маънода Ҳаққа қуллик қила олиши. Комилликка интилиш, ҳақиқатни англай олиш харакати бир умр давом этадиган жараён. Бу кишининг ҳаёт тарзида, касбида намоён бўлади. Тўра Мирзаев ва Эргаш Очилов “Истеъдод ва масъуллик” мақоласида: “Иброҳим Ҳаққул аксарият шоирлар ижодини Навоийга қиёсан текширади” дейдилар. Менимча эса домла шоирлар ижодини, асарларни ҳақиқат тарозусида, ҳақиқатга яқинликда, ҳақ кўз билан қарашга ҳаракат қилиб таҳлил қилади.
Домла ҳеч бир мақоласида ҳақиқатдан четлашмайди. “ Мен тасаввуф таълимотини чуқур билиш ва пухта эгаллаш тарафдориман. Айни пайтда, тасаввуф мавзусини эрмакка айлантириш, ҳамма нарсани сўфийликка тиқиштиравериш, ҳатто Турди Фароғийга ўхшаш шоирларимиз шеъриятидан тасаввуфий маъно ва бўёқлар ахтаришга бутунлай қаршиман” дейди олим.
Бухоронинг тупроғи, ҳавоси, муҳитининг ўзи шу маскан табиатига хос олимларни дунёга келтиради албатта. Фарғона водийси одамлари эса кўпроқ хазил-мутоибага мойил, енгил. Бизда тўпори соддалик, ишонувчанлик, мардлик, озроқ ховлиқмалик ҳам бордек. Домла биринчи суҳбатимизда Фарғона водийсидан келганимни билиб бир оз синчиков, бир оз шубҳа назари билан қараб кимларни ўқиганимни сўрадилар, ғарб адибларидан бошлабману ўзим билмаган холда “Бобурнома”даги табиат тасвирларини завқ билан гапириб берибман. Шогирднинг қувваи хофизасини, билим даражасини, ахволи руҳиясини тўғри илғаб олиб, қайси тарафга йўналтиришни билиш ҳам устознинг улуғлигидандир. Биринчи суҳбатдаёқ домла мени Бобур ижодига ошно қилди. Адабиётшунос бўлиш учун қобилият ва иштиёқнинг ўзи камлик қилади, аввало, адабий муҳит ва тинимсиз ўқиб ўрганиш керак. Ҳар бир нарсани ёзишдан олдин тайёргарлик, айтадиган сўзингга жавобгарлик, ишонч керак. Талотўп, беҳаловот ҳаётимда серқирра, унумли ижод қилаолмаётгандирман, устозга муносиб шогирд бўлаолмагандирман. Аммо, устоз ибрати бор экан, унга эргашиш,интилиш юракни тарк этмайди.
Ижодий йўлимни топишга ёрдам ва ижод завқини туюшга имкон берган, рағбатлантирган устоз Иброҳим Ҳаққулнинг умрлари узоқ, ижодий зафарлар ҳамроҳ бўлсин
OLIMLARNING SHOIRI
Xosiyat Bekmirzaeva
Insonning ismi sharifi uning taqdiriga, qismatiga, hayotiga, hayot tarziga,qiziqishi va kasbiga, hayotdagi va oiladagi o’rni, xulq atvoriga va albatta, umr maslagiga ta’ssir qiladi. Ism soyadan ham yaqinroq, odamning eng ko’p eshitadigan so’zi ham o’z ismi. Psixologik nuqtai nazardan qaraganda ham ongi shuuringizga ismingiz singib boradi. Mening ismim — Xosiyat: men xohlasam xohlamasam atrofimdagilarga, yaqinlarimga, tanishu notanishga xosiyatli bo’lish istagi ongimga har kuni bir necha bor tovushlar yordamida yetkaziladi. Dunyodagi hech bir jonzot, jonligu jonsiz narsa, fikr, tovush bejiz, bemaqsad emas ekan, demak mening yuqoridagi fikrlarim ham shunchaki emas.
Filologiya fanlari doktori, Navoiyshunos va tasavvufshunos olim, ustoz Ibrohim Haqqulning tug’ilgan kuni bilan muborakbod etar ekanman, ismi sharifiga e’tibor qaratdim.
Ustoz so’zi ulug’ so’z. Men domlaning hech qaysi adabiyotshunos olimga o’xshamagan qalamini ya’ni aksariyat olimlardagi sovuqqonlik bilan silliq va zerikarli usulda emas, xissiyot bilan bir nafasda o’qib chiqiladigan maqola va esselarini sevaman. Bizdagi, ilmiy maqolalar “ilmiy, zerikarli, o’lik tilda” yozilishi kerak degan mavjud tassavvurni domlaning maqolalari butunlay yo’qqa chiqaradi.
Yashirmay aytsam,ustoz tanlashda qanchalar domlaning ijodini hurmat qilmay, avvalo “Ibrohim Haqqul” ism-sharifi menda ishonch uyg’otgan. O’ylashimcha,ro’yi zaminda ishonchsiz hech narsa yo’q, hamma tuyg’ularning, hamma harakatning boshi ishonchdan boshlanishi kerak, ijod qilish uchun ham avvalo ishonch kerak. Ustozga ishonch — bu xuddi o’zingga, ota-onangga, yaqinlaringga ishonchdek muqarrar.
Qur’ondagi Ibrohim alayxissalom qissalari menga eng ta’sirli qissalardir. “Haqqul” — insonning eng oliy darajasi, eng oliy maqomi, chin ma’noda Haqqa qullik qila olishi. Komillikka intilish, haqiqatni anglay olish xarakati bir umr davom etadigan jarayon. Bu kishining hayot tarzida, kasbida namoyon bo’ladi. To’ra Mirzaev va Ergash Ochilov “Iste’dod va mas’ullik” maqolasida: “Ibrohim Haqqul aksariyat shoirlar ijodini Navoiyga qiyosan tekshiradi” deydilar. Menimcha esa domla shoirlar ijodini, asarlarni haqiqat tarozusida, haqiqatga yaqinlikda, haq ko’z bilan qarashga harakat qilib tahlil qiladi.
Domla hech bir maqolasida haqiqatdan chetlashmaydi. “ Men tasavvuf ta’limotini chuqur bilish va puxta egallash tarafdoriman. Ayni paytda, tasavvuf mavzusini ermakka aylantirish, hamma narsani so’fiylikka tiqishtiraverish, hatto Turdi Farog’iyga o’xshash shoirlarimiz she’riyatidan tasavvufiy ma’no va bo’yoqlar axtarishga butunlay qarshiman” deydi olim.
Buxoroning tuprog’i, havosi, muhitining o’zi shu maskan tabiatiga xos olimlarni dunyoga keltiradi albatta. Farg’ona vodiysi odamlari esa ko’proq xazil-mutoibaga moyil, yengil. Bizda to’pori soddalik, ishonuvchanlik, mardlik, ozroq xovliqmalik ham bordek. Domla birinchi suhbatimizda Farg’ona vodiysidan kelganimni bilib bir oz sinchikov, bir oz shubha nazari bilan qarab kimlarni o’qiganimni so’radilar, g’arb adiblaridan boshlabmanu o’zim bilmagan xolda “Boburnoma”dagi tabiat tasvirlarini zavq bilan gapirib beribman. Shogirdning quvvai xofizasini, bilim darajasini, axvoli ruhiyasini to’g’ri ilg’ab olib, qaysi tarafga yo’naltirishni bilish ham ustozning ulug’ligidandir. Birinchi suhbatdayoq domla meni Bobur ijodiga oshno qildi. Adabiyotshunos bo’lish uchun qobiliyat va ishtiyoqning o’zi kamlik qiladi, avvalo, adabiy muhit va tinimsiz o’qib o’rganish kerak. Har bir narsaniyozishdan oldin tayyorgarlik, aytadigan so’zingga javobgarlik, ishonch kerak. Taloto’p, behalovot hayotimda serqirra, unumli ijod qilaolmayotgandirman, ustozga munosib shogird bo’laolmagandirman. Ammo, ustoz ibrati bor ekan, unga ergashish,intilish yurakni tark etmaydi.
Ijodiy yo’limni topishga yordam va ijod zavqini tuyushga imkon bergan, rag’batlantirgan ustoz Ibrohim Haqqulning umrlari uzoq, ijodiy zafarlar hamroh bo’lsin
