Нозим Ҳикматнинг ушбу асари шоирнинг тўртинчи, рус аёлларидан иккинчи рафиқаси бўлмиш Вера Тулякова бағишланган. 1961 йилда ёзилган достонда айни ўша йиллари шоир юрагини тўлқинлантирган шахсий ва ижтимоий воқеалар ўз аксини топган.
НОЗИМ ҲИКМАТ
СОЧЛАРИ СОМОН САРИҒИ,
КИПРИКЛАРИ МОВИЙ
Миразиз Аъзам таржимаси
Вера Тулякова(1)га чуқур ҳурматларим ила
I
саҳар вақти огоҳ этмай кирди вокзалга экспресс
қорга кўмилганди
мен перрондайдим пальтомнинг ёқаси кўтарилган.
перронда мендан бошқа ҳеч кимса йўқ эди
турарди олдимда ётоқли вагоннинг деразаларидан бири
пардаси хиёл очиқ эди
ёш бир хотин ухлар эди
ним қоронғиликда пастки ўринда
сочлари сомон сариғи киприклари мовий.
қирмизи тўла дудоқлари эса тишланган ва бўртган эди
устки ўринда ухлаётган кишини кўролмадим
огоҳ этмай секингина чиқди вокзалдан экспресс
билмайман қаердан келиб қаерга кетганини
боқдим орқасидан
устки ўринда ухлаб ётган мен эдим
Варшавада «Биристол» отелида ҳам
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуларга толганим йўқ эди
тағин кароватим тахтадан эди тор еди
ёш бир хотин ухларди бошқа бир ўринда
сочлари сомон сариғи киприклари мовий
оппоқ бўйни узун эди юмалоқ эди
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуга толганим йўқ эди
тағин кароватим тахтадан эди тор еди
вақт шошиб илгариларди яқинлашардик тун яримларига.
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуга толганимиз йўқ эди
тағин кароватлар тахтадан эди тор еди
тушмоқдаман зинама-зина тўртинчи қаватдан
лифт бузилибди яна
ойналарнинг ичида ҳам тушмоқдаман зиналардан
балки йигирма ёшимдаман
балки юз ёшимдаман
вақт шошиб илгариларди
яқинлашардик тун яримларига
учинчи қаватда бир эшик орқасида бир хотин кулаётир
ўнг қўлимда ҳасратли бир гул очилиб сўлди оғир-оғир
кубалик бир раққоса билан учрашиб қолдим
иккинчи қаватда қорли деразаларда
жингала сочли киз соя каби ўтди нақ пешонамдан
шоир Николас Гильен Гаванага қайтиб кетганди
йилларча Европа ва Осиё отелларининг залларида
ўтириб ичган эдик ютум-ютум шаҳарларимизнинг ҳасратини
икки нарса бор фақат ўлгандагина унут бўладиган
онамизнинг юзи билан шаҳримизнинг юзи
швейцар кузатиб қўйди мени пўстини тунга қоришиқ
юрдим тиконли изғириқнинг
ва неонларнинг қўйнида юрдим
вақт шошиб илгариларди яқинлашардим тун яримларига
чиқдилар қаршимга туйқусдан
чиққан жойлари кундуздай ёп-ёруғ эди
аммо уларни мендан бошқа кўрган одам бўлмади
бир гуруҳ эдилар
қисқа қўнжли этиклари шалворлари жакетлари
енгларида свастика белгилари
қўлларида автоматлари бор эди
елкалари каскалари бор эди
аммо бошлари йўқ эди
елкалари билан каскаларининг ораси бўшлиқ эди
ҳатто ёқалари бўйинлари бор эди аммо бошлари йўқ эди
ўлимларига йиғланмайдиган аскарлардан эдилар
юрдик
қўрқувлари ҳамда ҳайвонча қўрқишлари билиниб турарди
кўзларидан билиниб турарди деёлмайман
бошлари йўқки кўзлари бўлсин
қўрқувлари ҳамда ҳайвонча қўрқишлари билиниб турарди
билиниб турарди этикларидан
қўрқув билинарми этиклардан
уларники билинарди
улар қўрққанларидан ўт оча бошладилар тўхтовсиз
бутун биноларга бутун транспорт воситаларига бутун зотларга
ҳар овозга ҳар ҳаракатга ўт очардилар
ҳатто Шопен кўчасида мовий балиқли бир афишага ҳам ўт очдилар
аммо на бир сувоқ парчаси тушардию на бир ойна синарди
ва ўқ овозларини мендан бошқа ҳеч ким эшитгани йўқ
ўликлар бир гуруҳ ССчилардан иборат бўлса ҳам
ўликлар ўлдиролмас
ўликлар тирилиб ўлдирар
қурт бўлиб олманинг ичига кириб
аммо қўрқувлари ҳамда ҳайвонча қўрқишлари билиниб турарди
бу шаҳар бу Варшава ўлдирилмаганмиди
буларнинг ўзлари ўлдирилмасдан бурун
бу шаҳарнинг суяклари бир-бир қирилиб териси шилинмаганмиди
терисидан муқовалар қилинмаганмиди
ёғидан совун
сочларидан арқон
аммо қаддин ростлаб турар эди кечанинг қаршисида
тиконли изғириқ қўйнида иссиқ бир оқ нон каби
вақт шошиб илгариларди
яқинлашардим тун яримларига
Белведер (2) йўлида ўйладим полякларни
қаҳрамонлик рақсига тушадилар тарихларига асосланиб
Бельведер йўлида ўйладим полякларни
менга биринчи ва балки сўнгги орденимни бердилар шу саройда
маросим бошлиғи очди олтинсувли оқ эшикни
кирдим улкан салонга ёш бир хотин-ла
сочлари сомон сариғи киприклари мовий
ўрталикда иккимиздан бошқа кимсалар йўқ эди
фақат аквареллар фақат нозиккина креслолар
диванлар қўғирчоқ уйларидаги каби
ва сен шунинг учун ҳам бир расм эдинг
оч мовий рангда чизилган
балки бир тош қўғирчоқ эдинг
балки бир шуъла эдинг
тушимдан тушиб турган сўл кўкрагимнинг устига
ухлардинг ним қоронғиликда пастки ўринда
оппоқ бўйнинг узун эди юмалоқ эди
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуларга толганинг йўқ эди
ва мана Краков шаҳрида «Каприз» (3) барида
вақт шошиб илгарилар тун яримларига яқинлашамиз
айрилиқ столнинг устида эди
қаҳва бордоғинг билан лимонадимнинг орасида
уни у ерга сен қўйдинг
айрилиқ бир тош қудуқнинг тубидаги сув эди
қарайман эгилиб
бир эркак киши кулимсирар оқ булутга
билинар-билинмас
чақираман сени йўқотиб
орқага чорлар овозимнинг акс-садолари
айрилиқ столнинг устида эди
сигарета қутисида
кўзойнакли гарсон келтирди уни
аммо уни буюртирган сен эдинг
айрилиқ буралган бир тутун эди
кўзларингнинг ичида сенинг
сигарангнинг учида сенинг
ва хуш қол энди демоққа ҳозирланган кафтингда
айрилиқ столнинг устида
тирсагингни таяганинг жойда эди
хаёлингдан кечаётган гапларда эди
айрилиқ мендан яширган яширмаган ўйларингда
айрилиқ тинчингда эди сенинг
сенинг менга ишончингда эди
қаттиқ қўрқувда эди айрилиқ
бирданига эшик очилган каби
тўсатдан кимнидир севиб қолишингдан
ҳолбуки мени севасан аммо бунинг фарқига бормайсан
айрилиқ шуни фарқ этмаслигингда эди сенинг
айрилиқ қутилганди ернинг тортиш кучидан
оғирлиги йўқ эди
толадай эди деёлмайман
толанинг ҳам оғирлиги бор
айрилиқнинг оғирлиги йўқ эди аммо ўзи бор эди
вақт шошиб илгарилар
тун яримлари яқинлашаётир бизга
юрдик юлдузларга теккан
ўрта аср деворларининг қоронғисида
вақт шошиб оқарди тўппа-тўғри орқасига
қадамларимизнинг акс-садолари
нимжон сариқ итлар каби келар эди орқамиздан
қочар эди олдимизда
Ягеллон университетида шайтон
тошларга тирноқларини ботира-ботира тентирар эди
бузишга уринарди Қоперникнинг араблардан қолгап устурлобини
ва бозор майдонида баззозлар қаторининг қоқ ўртасида
қуйи тарафда рокн-ролл ўйнаган католик студентлар билан бирга
вақт шошиб илгарилар
тун яримларига яқинлашамиз
урилар булутларга шафағи Нова Гутанинг
у ерда қишлоқлардан келган ёш ишчилар
маъданга қўшиб ўз руҳларини ҳам олов — олов қуяр янги
қолипларга ва руҳларининг бичими
маъданнинг бичимидан минг бора зўрдир
Биби Марям калисосида соат сайин жом чалувчи қўнғироқхонада
бурғучи тун ярмини билдириб шаҳарни янгратди
ўрта асрдан келган садо юксалди
шаҳарга яқинлашган ёвдан берди хабар
ва жим бўлиб қолди халқумига тиқилган ўқ билан туйқусдан
бурғучи кўнгли тинчиб ўлди ва мен яқинлашган ёвни кўриб
аммо хабар беролмасдан ўлдирилишнинг аччиғи тўғрисида ўйладим
вақт шошиб илгарилар
тун яримлари чироқларини ҳозиргина ўчирган
бир кема қароргоҳидай орқада қолди
саҳар вақти огоҳ этмай кирди вокзалга экспресс
ёмғирлар ичида эди Прага
у кўлнинг тубида кумуш қопланган бир сандиқ эди
қопқоғини очдим:
ичида ёш бир хотин ухлар шиша қушларнинг орасида
сочлари сомон сариғи киприклари мовий
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуга толгани йўқ эди
қопқоқни ёпдим
юкладим сандиқни юк вагонига
огоҳ этмай секингина чиқди вокзалдан экспресс
боқдим орқасидан қўлларим икки ёнимга осилган
ёмғирлар ичида эди Прага
сен йўқсан
ухлайсан ним қоронғиликда пастки ўринда
устки ўрин бўм-бўш
сен йўқсан
ер юзининг энг гўзал шаҳарларидан бири бўш қолди
ичидан қўлингни чиқарганинг бир қўлқопдай бўш қолди
сўнди
ортиқ сени кўрмайдиган ойналар қандай сўнса
йўқотилган оқшомлардай
Влтава суви оқар кўприкларнинг тагидан
кўчалар бўм-бўш
бутун деразаларда пардалар осилган
трамвайлар бўм-бўш ўтмоқда
ҳатто чиптачилари ҳайдовчилари ҳам йўқ
кафелар бўм-бўш ресторанлар барлар ҳам бўм-бўш
витриналар бўм-бўш
на газлама
на кристалл
на гўшт
на шароб
на бир китоб
на бир тахта печенье
на бир чиннигул
шаҳарни тумандай ўраган бу ёлғизликнинг ичида
бир эркак киши ёлғизликда
ўн бора ортиб кетган қариликнинг азобидан
бир силкиниб қутулмоқ учун
Легионерлар кўпригидан чағалайларга нон отар
керагидан ёшроқ юрагининг қонига ботириб ҳар бурдасини
вақтнинг ёқасидан олмоқ истайман
бармоқларимда қолади тезликларнинг олтин чанглари
ётоқли вагонда бир хотин ухлар пастки ўринда
йиллар бўйи бундай чуқур уйқуга толгани йўқ эди
сочлари сомон сариғи киприклари мовий
қўллари эса кумуш шамдонларда шамлар эди.
Устки ўринда ухлаётган кишини кўролмадим.
Мен эмасман бир ухловчи бор бўлса у ерда.
Эҳтимолки, устки ўрин бўшдир ҳам.
Москва эди устки ўриндаги эҳтимол.
Туман босмиш поляклар тупроғини.
Брестни ҳам босмиш.
Икки кундирки, самолётлар қўнолмаётир.
Аммо поездлар келиб кетаётир,
қорачиқлари оқмиш кўзларнинг ичидан ўтаётир.
Берлиндан келаётирман, мен купеда ёлғиз ўзим.
Қорли текисликлар қуёши ила
бирга уйғондим эртасигд эрталаб.
Буфетли вагонда кефир деган бир турли айрон
ИЧДИМ. ;м
Официантка таииди мени.
Икки пьесамни томоша қилибди Москвада…
Вокзалда ёш бир хотин кутиб олди мени.
Бели чумоли белидан ингичка.
Сочлари сомон сариғи, киприклари мовий.
Тутдим қўлидан, юрдик.
Юрдик қуёшнинг тагида қорларни ғижирлата- ғижирлата.
У йил эрта келганди баҳор.
У кунлар Зуҳро юлдузига хабар учирилган кунлар эди.
Москва бахтиёр эди, бахтиёр эдим, бахтиёр эдик.
Йўқотдим сени туйқусдан Маяковский майдонида,
йўқотдим туйқусдан сени,
йўқ-йўқ, туйқусдан эмас,
чунхи олдин йўқотдим кафтпмда қўлингнинг иссиқлигини сенинг,
кейин қўлингнинг юмшоқ оғирлигини йўқотдим кафтимда,
кейин қўлингни ва айрилиқ бармоқларимизнинг
бир-бирига илк бора тегишидан бошланганди аллақачон,
аммо ҳар қалай туйқусдан йўқотдим сени.
Асфальт денгизларида машиналарни тўхтатиб
боқдим ичларига,
йўқсан.
Хиёбонлар қорли,
сенинг изларинг йўқ излар орасида.
Калишли, ботинкали, пайпоқли, ялангоёқ
изларингни биттада танийман.
Милиционерлардан сўрадим:
«Кўрмадингизми?»
«Қўлқопларини ечиб олган бўлса
қўлларини пайқамаслик мумкин эмас!»
«Қўллари кумуш шамдонларда шамлардир!»
Милиционерлар катта бир назокат билан жавоб қайтаришди:
«Кўрмадик».
Истамбулда Саройбурни (4) оқимига қарши сузади,
бир буксир кема ортида учта юк баржаси билан.
Ҳам ғақ-ғақ этади, ҳам вақ-вақ этади чағалайлар.
Овоз бердим юк баржаларига Қизил Майдондан
буксир кемасининг кепитанига,
овозим етмади, чунки матор шундай гумбурлардики,
овозимни майқай олмасди, ҳоргин эди-да капитан,
жакетининг тугмалари эса кўпик эди,
овоз бердим юк баржаларига Қизил Майдондан…
«Кўрмадик».
Кирдим-кираман Москванинг бутун кўчаларида
бутун тупикларга ва фақат аёллардан сўрайман.
Жун рўмолли, кулар юзли, сабрли, индамас жувонлар
ол ёяоқли, қирра бурунли қизлар, шапкалари яшил духобадан;
ёш-ёш қизлар ҳали қўл тегмаган, ориққина ҳам гоят кетворган;
балки хунук жувонлар, зериккан қизлг.р, нимжон парирўйлар ҳам бор
(аммо уларнинг менга нима қизиги бор?);
мен фақат аёллардан сўрайман:
гўзални аёл миллати эркаклардан олдин кўрар ва унутмас.
«Кўрмадингизми?»
«Сочлари сомон сариғи, киприклари мовий»,
«Қора пальтосининг ёқаси оқ
ва садаф тугмалари катта-катта,
Прагада олган эди!»
«Кўрмадик».
Вақтлар билан мусобақа ўйнайман,
гоҳ улар олға ўтиб кетади, гоҳ мен.
Улар олға ўтганда
майда-майда қизил шуълаларини
кўролмайдиган бўлдим дея ўтим ёрилади.
Мен олға ўтдимми, вақт прожекторлари
соямни туширади йўлга,
соям қочади,
олдимдаги соямни кўздан йўқотиб қўяман дея
бир хавотирга тушаман мен.
Театрларга, концертларга, киноларга кираман.
«Большой»га кирмадим, бу оқшом ўйналаётган операни севмасдинг.
Каламишда(5) Балиқчининг майхонасига кирдим
ва Саид Фоиқ-ла (6)
ширин-ширин суҳбатлашардик,
мен қамоқдан чиққанимга бир ой бўлганди,
унинг қоражигари санчаётган эди ва дунё гўзал эди.
Ресторанларга кираман:
янги жазлари ном қозонган эстрада оркестларидан,
зардўзи шимли швейцарлардан,
чойчақасевар ҳоргин официантлардан,
гардероб хизматчиларидан
ва бизнинг квартал қоровулидан сўрайман.
«Кўрмадик».
Страстной Монастирнинг соат жоми чалинди
ярим кеча бўлганини билдириб.
Ҳолбуки Монастир ҳам, жом ҳам йиқитилган аллақачон.
Қурилаётир шаҳарнинг энг катта кинотеатри унинг ўрнида.
Шу ерларда мен ўн тўққиз ёшимни учратиб қолдим.
Бир-биримизни биттада танидик.
Ҳолбуки, бир-биримизнинг юзимизни кўрганимиз йўқ эди,
ҳатто фотосуратимизни ҳам.
Аммо шунга қарамай биттада танидик,
шошмадик, қўл сиқишмоқчи бўлдик,
аммо қўлларимиз бир-бирига етмасди,
орамизда қирқ йиллик вақт турар эди.
Котиб турар эди
боши йўқ,
охири йўқ
Шимол денгизидай бу вақт.
Страстной майдонига (энди Пушкин майдони) қор ёға бошлади.
Қалтирай бошладим, айниқса, қўлларим, оёқларим.
Ҳолбуки жун пайпоқдаман
ҳам ботинкаларим билан қўлқопларим мўйнали.
У эса пайпоқсиз эди,
чориқларидаги оёқларида бўз пайтава, қўллари очиқ…
Огзида хом бир олманпнг тоти мисли дунё.
Ун тўртида кафтини қўйган эди
бир қизнинг таранг скйнасига.
Назарида қўшиқларнинг бўйи километр-километр,
ўлимнинг бўйи бир қарич
Ва хабари йўқ бошига тушажак воқеаларнинг ҳеч биридан.
Унинг бошига тушажак воқеаларни фақат мен биламан.
Чунки ишондим унинг бутун ишонганларига,
севдим севажаги бутун хотинларни,
ёздим ёзажаги бутун шеърларни,
ётдим ётажаги бутун қамоқларда,
ўтдим ўтажаги
бутун шаҳарлардан,
хасталанқим бутун хасталиклари-ла,
бутун уйқуларини ухладим,
кўрдим кўражаги
бутун тушларини.
Ундан сўрадим:
«Кўрмадингми сочлари сомон сариғи,
киприклари мовий?
Қора пальтосининг ёқаси оқ
ва садаф тугмалари каттакон?»
«Кўрмадим».
II
Ун тўққиз ёшим Боязид майдонидан ўтади,
чиқади Қизил Майдонга,
Конкордга (7) қўнади, Обидинга (8) учрайман
ва майдонлар хусусида гаплашиб келамиз.
Аввалги кун Гагарин энг катта майдонни айланнб қайтди,
Титов ҳам айланиб қайтажак
ҳамда ўн етти марта айланажак,
аммо ҳали хабарим йўқ.
Майдонлар билан бинолар хусусида гаплашамиз
Обидин-ла меҳмонхона шиппонида.
Сена дарёси оқади Нотр-Дамнинг икки ёнидан.
Менга кечаси деразамдан бир ой парчаси бўлиб кўринади
Сена дарёси юлдузларнинг қароргоҳида.
Еш бир хотин ухлайди шийпондаги менинг хонамда
Париж томларинннг мўри-мўрконлар дунёсида.
Йиллар бўйи бундай чуқур уйқуларга толгани йўқ эди.
Сомон сариғи сочлари қўнгироқ-қўнгироқ,
мовий киприклари эса юзида булут.
Ядродаги майдон билан ядродаги бино хусусида гаплашамиз Обидин-ла.
Майдонда зикр тушаётган Жалолиддин (9) хусусида гаплашамиз.
Обидин боши йўқ-охири йўқ тезликнинг рангларини солади.
Мен рангларни емиш каби ейман.
Матисс (10) бир кўкчидирки, космос мевалари сотар.
Бизнинг Обидин ҳам шундай, Авни (11) ҳам, Левни (12) ҳам.
Микроскопдан ва ракета иллюминаторларидан кўринган
бинолар, майдонлар, ранглар ва шоирларнинг,
рассомларнинг, чолғучиларнинг — ўнларча одамларнинг,
ҳамланинг расмини чиза олади Обидин юз эллик, олтмиш размерли матога.
Сувда балиқларни қандай кўриб,
сувда балиқларни қандай овлай олсам,
шундай кўриб, шундай овлай оламан
жимир-жимир оққан вақтларни Обидиннинг суратларида.
Сена дарёси эса бир ой тилимига ўхшар.
Еш бир хотин ухлар ой тилимининг устида.
Уни неча карра йўқотиб неча карра топдим,
яна неча карра йўқотиб неча карра топажакман.
Шундай қилиб, гўзалим, шундай қилиб,
умримнинг бир парчасини тушириб юбордим
Сена дарёсига Сен-Мишель кўпригидан.
Мсьё Дюпоннинг илмоғига санчилажак умримнинг
бир парчаси бир куни тонготарда.
Мсьё Дюпон тортиб чиқаражак уни сувдан
Парижнинг мовий суврати ила бирликда
ва ҳеч бир нарсага ўхшатмаяжак умримнинг бир парчасини:
на балиққа,
на эски шиппакка.
Отажак уни мсьё Дюпон қайтариб Сенага
Парижнинг суврати ила бирликда,
суврат эски жойида қолажак.
Сена дарёси ила оқажак умримнинг бир парчаси
буюк қабристонига дарёларнинг.
Томирларимда оққан қоннинг гупур-гупуридан уйғондим.
Босфор оқимларининг гупур-гупуридан баландроқ эди.
Сабаби мен вазнсиз эдим.
Бармоқларимнинг оғирлиги йўқ.
Бармоқларим қўлларим ва оёқларимдан узилиб
муаллақ, чайқала-чайқала айланар эдилар бошим устида.
Бошимнинг ҳам оғирлиги йўқ,
тўп сингари учар эди устимдан.
Унгим йўқ,
сўлим йўқ,
юқорим йўқ,
қуйим йўқ.
Обидинга айтиш керак,
вазнсизликнинг ва ўнгни,
чапни билолмасликнинг расмини солсин.
Обидинга айтиш керак,
расмини солсин Боязид майдонида шаҳид кетган бир йигитнинг
ва Гагарин ўртоқнинг ва яна ҳурматли номини,
қошини, кўзини мен билмаган Титов ўртоқнинг
ва ундан кейингиларнинг
ва шийпонда ётган ёш хотиннинг.
Кубадан қайтдим шу сабоҳ.
Куба майдонида олти миллион киши —
оқи,
қораси,
сариғи,
дурагайи —
нурли бир уруг экмоқда,
уругларнинг уруғини кулиб, ўйнаб.
Сен бахтиёрликнинг расмини сола оласанми,
Обидин, ишнинг қулай томонига қочмасдан аммо?
Гул ёноқли чақалоғини эмизаётган малак юзли онанинг расмини эмас,
на-да оқ дастурхондаги олмаларнинг,
на-да аквариумда ўт-ўланлар орасида
айланиб юрган қирмизи балиқнинг?
Бахтиёрликнинг расмини сола оласанми, Обидин,
1961 ёзи ўрталаридаги Кубанинг расмини сола оласанми?
«Кўп шукур, кўп шукур, бугунни ҳам кўрдим,
ўлсам ҳам ғам емайман!»нинг
расмини сола оласанми, устод?
«Аттанг-аттанг, мен кўрмадим.
Гаванада бу тонг бир туғилиш рўй берди!»нинг
расмини сола оласанми?
Бир қўл кўрдим,
Гавананинг 150 километр шарқида
денгиз соҳилига яқин бир деворнинг устида бир қўл кўрдим.
Фараҳли бир қўшиқ эди девор.
Қўл силар эди деворни.
Қўл олти ойлик эди,
силар эди бўйнини онасининг.
Ун етти ёшидайди қўл
ва Мариянинг маммаларини силар эди,
кафти қадоқ эди
ва Каройиб денгизи хуш бўй таратар эди.
Иигирма ёшида эди қўл
ва силар эди бўйнини олти ойлик ўғлининг.
Иигирма беш ёшида эди қўл
ва силаш лималигини унутган эди аллақачон. »
Уттиз ёшида эди қўл
ва Гавананинг 150 километр шарқида
денгиз соҳклида
бир деворнинг устида кўрдим уни,
силар эди деворни.
Сен қўл расмлари соласан, Обидин,
бизнинг хизматчилар, темирчиларнинг қўлларини,
Кубалик балиқчи Николаснинг ҳам қўлини солгил қора қаламда.
Кооперативдан олган оппоққина уйининг деворини силашга ҳозирланган
ва силаш нималигини энди унутмаяжак
кубалик балиқчи Николаснинг қўлини.
Каттакон бир қўл.
Денгиз тошбақаси бир қўл.
Фараҳли бир деворни силай олишига
инонмаган бир қўл.
Фиделнинг сўзлари каби баракали тупроқларда
шакарқамиш кучи ила ўсиб, яшариб,
ширага тўлган умидларнинг қўли.
1961 да Кубада ранг-баранг ва соя-салқин дарахтлардай
уйлар қурган ҳамда роҳатбахш уйлардай-уйлардай
дарахтлар ўтқазган қўллардан бири.
Пўлат қуймоққа ҳозирланган қўллардан бири.
Пулемётларни қўшиққа айлантирган,
қўшиқларни пулемётга ьйлантирган қўл.
Ёлгонсиз ҳурриятнинг қўли.
Фидель сиққан қўл.
Умрининг дастлабки ўқ қалами билан
умрининг дастлабки қогозига «Ҳуррият» сўзини ёзган қўл.
«Ҳуррият» сўзини айтаркан оғизларининг суви келади кубаликларнинг,
бол қутисидай бир тарвузни сўяётганлар каби.
Кўзлари парпирар эркакларининг,
қизларининг ўйнар қалблари,
қимтинар лаблари «ҳуррият» сўзига
ва мўйсафидлари энг тотли хотираларини қудуқдан чиқариб ютум-ютум ичар.
Бахтиёрликнинг расмини сола оласанми, Обидин?
«Ҳуррият» сўзининг расмини,
аммо ёлгонсизининг?
Оқшом қўнмоқда Парижга.
Нотр-Дам тўқ-сариқ бир чироқ каби ёниб сўнди
ва Парижда барча янги-эски тошлар
тўқ-сариқ бир чироқ каби ёниб сўнди.
Бизнинг санъатларни ўйлайман —
шеърчиликни, расм чизишни( чолғучиликни — бошқаларни ўйлайман
ва англайманки, бир улуғ дарё оқмоқда
инсон қўли дастлабки ғорга дастлабки бизонни чизгандан бери,
сўнгра барча ариқлар,
ирмоқлар янги балиқлари,
янги гирдоблари,
янги таъмлари билан қуйилар унинг ичига
ва қуримайдиган, тинимсиз оқадиган нарса фақатгина удир.
Парижда бир каштан дарахти бор,
Парижнинг илк каштани,
Париж каштанларининг отаси.
Истамбулдан, Босфор бўғозидан келтириб ўтқазилган Парижга.
Ҳалиям борми, билмайман. Агар бор бўлса ёши икки юзда бўлиши керак.
Бориб қўлини ўпмоқ истардим.
Бориб соясида ётишимизни истардим:
бу китобнинг қоғозини яратганлар,
ҳарфини терганлар, нақшини босганлар,
бу китобни дўконида сотганлар,
пул бериб олганлар,
олиб саёҳат қилганлар
ҳамда Обидин
ҳамда бир сомон сариғи — балоси бошимнинг.
Поезд, Варшава-Қраков-Прага-Москва- Париж-Г авана-Москва.
1961
1. Вера Тулякова (Вера Тулякова-Ҳикмат; 1932 – 2001) — Нозим Ҳикмат (1902-1963)нинг тўртинчи, рус аёлларидан иккинчи рафиқаси. Бутуниттифоқ давлат киномотография институтида таҳсил олган. Журналист, драматург, киносценарийчи ва адабиётчи. Нозим Ҳикмат билан 1960 йили турмуш қурган. Шоир ўлимидан кейин «Нозим Ҳикмат билан сўнгги суҳбат» («Последний разговор с Назымом») хотиралар китобини ёзган. Китоб Россияда ва Туркияда бир неча марта нашр этилган.
2. Бельведер — Варшавадаги президент саройи.
3. «Каприз» — бар-ресторан номи.
4. Саройбурни — Олти Мугуз қўлтиғи билан Бос- форни айириб турувчи бурун.
5. Каламиш — Истамбул яқинида, Мармар денгггзя бўйидаги бир жой.
6. Саид Фоиқ (1907—1954)—машҳур турк ҳикояна- вис ёзувчи.
7. Боязид майдони—Истамбулда, Конкорд — Парижда.
8. Обидин Дино — Турк публицист-рассоми, ҳозир Парижда туради.
9. Жалолиддин Румий (1207—1273) — форс тилида ижод этган ва асли Мовароуннаҳрдан бўлган, Салжуқийлар даврида ном таратган машҳур шоир. Нозим Ҳикмат болалигида ана шу шоир таъсирида бўлган.
10. Анри Матисс — француз рассоми.
11. Авни Арбас — ҳозирги замон турк рассоми.
12. Левни — XVIII аср турк минатюрачи рассоми.
Nozim Hikmatning ushbu asari shoirning to’rtinchi, rus ayollaridan ikkinchi rafiqasi bo’lmish Vera Tulyakova bag’ishlangan. 1961 yilda yozilgan dostonda ayni o’sha yillari shoir yuragini to’lqinlantirgan shaxsiy va ijtimoiy voqealar o’z aksini topgan.
NOZIM HIKMAT
SOCHLARI SOMON SARIG’I,
KIPRIKLARI MOVIY
Miraziz A’zam tarjimasi
Vera Tulyakova(1)ga chuqur hurmatlarim ila
I
sahar vaqti ogoh etmay kirdi vokzalga ekspress
qorga ko’milgandi
men perrondaydim pal`tomning yoqasi ko’tarilgan.
perronda mendan boshqa hech kimsa yo’q edi
turardi oldimda yotoqli vagonning derazalaridan biri
pardasi xiyol ochiq edi
yosh bir xotin uxlar edi
nim qorong’ilikda pastki o’rinda
sochlari somon sarig’i kipriklari moviy.
qirmizi to’la dudoqlari esa tishlangan va bo’rtgan edi
ustki o’rinda uxlayotgan kishini ko’rolmadim
ogoh etmay sekingina chiqdi vokzaldan ekspress
bilmayman qaerdan kelib qaerga ketganini
boqdim orqasidan
ustki o’rinda uxlab yotgan men edim
Varshavada «Biristol» otelida ham
yillar bo’yi bunday chuqur uyqularga tolganim yo’q edi
tag’in karovatim taxtadan edi tor yedi
yosh bir xotin uxlardi boshqa bir o’rinda
sochlari somon sarig’i kipriklari moviy
oppoq bo’yni uzun edi yumaloq edi
yillar bo’yi bunday chuqur uyquga tolganim yo’q edi
tag’in karovatim taxtadan edi tor yedi
vaqt shoshib ilgarilardi yaqinlashardik tun yarimlariga.
yillar bo’yi bunday chuqur uyquga tolganimiz yo’q edi
tag’in karovatlar taxtadan edi tor yedi
tushmoqdaman zinama-zina to’rtinchi qavatdan
lift buzilibdi yana
oynalarning ichida ham tushmoqdaman zinalardan
balki yigirma yoshimdaman
balki yuz yoshimdaman
vaqt shoshib ilgarilardi
yaqinlashardik tun yarimlariga
uchinchi qavatda bir eshik orqasida bir xotin kulayotir
o’ng qo’limda hasratli bir gul ochilib so’ldi og’ir-og’ir
kubalik bir raqqosa bilan uchrashib qoldim
ikkinchi qavatda qorli derazalarda
jingala sochli kiz soya kabi o’tdi naq peshonamdan
shoir Nikolas Gil`en Gavanaga qaytib ketgandi
yillarcha Yevropa va Osiyo otellarining zallarida
o’tirib ichgan edik yutum-yutum shaharlarimizning hasratini
ikki narsa bor faqat o’lgandagina unut bo’ladigan
onamizning yuzi bilan shahrimizning yuzi
shveytsar kuzatib qo’ydi meni po’stini tunga qorishiq
yurdim tikonli izg’iriqning
va neonlarning qo’ynida yurdim
vaqt shoshib ilgarilardi yaqinlashardim tun yarimlariga
chiqdilar qarshimga tuyqusdan
chiqqan joylari kunduzday yop-yorug’ edi
ammo ularni mendan boshqa ko’rgan odam bo’lmadi
bir guruh edilar
qisqa qo’njli etiklari shalvorlari jaketlari
yenglarida svastika belgilari
qo’llarida avtomatlari bor edi
yelkalari kaskalari bor edi
ammo boshlari yo’q edi
yelkalari bilan kaskalarining orasi bo’shliq edi
hatto yoqalari bo’yinlari bor edi ammo boshlari yo’q edi
o’limlariga yig’lanmaydigan askarlardan edilar
yurdik
qo’rquvlari hamda hayvoncha qo’rqishlari bilinib turardi
ko’zlaridan bilinib turardi deyolmayman
boshlari yo’qki ko’zlari bo’lsin
qo’rquvlari hamda hayvoncha qo’rqishlari bilinib turardi
bilinib turardi etiklaridan
qo’rquv bilinarmi etiklardan
ularniki bilinardi
ular qo’rqqanlaridan o’t ocha boshladilar to’xtovsiz
butun binolarga butun transport vositalariga butun zotlarga
har ovozga har harakatga o’t ochardilar
hatto Shopen ko’chasida moviy baliqli bir afishaga ham o’t ochdilar
ammo na bir suvoq parchasi tushardiyu na bir oyna sinardi
va o’q ovozlarini mendan boshqa hech kim eshitgani yo’q
o’liklar bir guruh SSchilardan iborat bo’lsa ham
o’liklar o’ldirolmas
o’liklar tirilib o’ldirar
qurt bo’lib olmaning ichiga kirib
ammo qo’rquvlari hamda hayvoncha qo’rqishlari bilinib turardi
bu shahar bu Varshava o’ldirilmaganmidi
bularning o’zlari o’ldirilmasdan burun
bu shaharning suyaklari bir-bir qirilib terisi shilinmaganmidi
terisidan muqovalar qilinmaganmidi
yog’idan sovun
sochlaridan arqon
ammo qaddin rostlab turar edi kechaning qarshisida
tikonli izg’iriq qo’ynida issiq bir oq non kabi
vaqt shoshib ilgarilardi
yaqinlashardim tun yarimlariga
Belveder (2) yo’lida o’yladim polyaklarni
qahramonlik raqsiga tushadilar tarixlariga asoslanib
Bel`veder yo’lida o’yladim polyaklarni
menga birinchi va balki so’nggi ordenimni berdilar shu saroyda
marosim boshlig’i ochdi oltinsuvli oq eshikni
kirdim ulkan salonga yosh bir xotin-la
sochlari somon sarig’i kipriklari moviy
o’rtalikda ikkimizdan boshqa kimsalar yo’q edi
faqat akvarellar faqat nozikkina kreslolar
divanlar qo’g’irchoq uylaridagi kabi
va sen shuning uchun ham bir rasm eding
och moviy rangda chizilgan
balki bir tosh qo’g’irchoq eding
balki bir shu’la eding
tushimdan tushib turgan so’l ko’kragimning ustiga
uxlarding nim qorong’ilikda pastki o’rinda
oppoq bo’yning uzun edi yumaloq edi
yillar bo’yi bunday chuqur uyqularga tolganing yo’q edi
va mana Krakov shahrida «Kapriz» (3) barida
vaqt shoshib ilgarilar tun yarimlariga yaqinlashamiz
ayriliq stolning ustida edi
qahva bordog’ing bilan limonadimning orasida
uni u yerga sen qo’yding
ayriliq bir tosh quduqning tubidagi suv edi
qarayman egilib
bir erkak kishi kulimsirar oq bulutga
bilinar-bilinmas
chaqiraman seni yo’qotib
orqaga chorlar ovozimning aks-sadolari
ayriliq stolning ustida edi
sigareta qutisida
ko’zoynakli garson keltirdi uni
ammo uni buyurtirgan sen eding
ayriliq buralgan bir tutun edi
ko’zlaringning ichida sening
sigarangning uchida sening
va xush qol endi demoqqa hozirlangan kaftingda
ayriliq stolning ustida
tirsagingni tayaganing joyda edi
xayolingdan kechayotgan gaplarda edi
ayriliq mendan yashirgan yashirmagan o’ylaringda
ayriliq tinchingda edi sening
sening menga ishonchingda edi
qattiq qo’rquvda edi ayriliq
birdaniga eshik ochilgan kabi
to’satdan kimnidir sevib qolishingdan
holbuki meni sevasan ammo buning farqiga bormaysan
ayriliq shuni farq etmasligingda edi sening
ayriliq qutilgandi yerning tortish kuchidan
og’irligi yo’q edi
toladay edi deyolmayman
tolaning ham og’irligi bor
ayriliqning og’irligi yo’q edi ammo o’zi bor edi
vaqt shoshib ilgarilar
tun yarimlari yaqinlashayotir bizga
yurdik yulduzlarga tekkan
o’rta asr devorlarining qorong’isida
vaqt shoshib oqardi to’ppa-to’g’ri orqasiga
qadamlarimizning aks-sadolari
nimjon sariq itlar kabi kelar edi orqamizdan
qochar edi oldimizda
Yagellon universitetida shayton
toshlarga tirnoqlarini botira-botira tentirar edi
buzishga urinardi Qopernikning arablardan qolgap usturlobini
va bozor maydonida bazzozlar qatorining qoq o’rtasida
quyi tarafda rokn-roll o’ynagan katolik studentlar bilan birga
vaqt shoshib ilgarilar
tun yarimlariga yaqinlashamiz
urilar bulutlarga shafag’i Nova Gutaning
u yerda qishloqlardan kelgan yosh ishchilar
ma’danga qo’shib o’z ruhlarini ham olov — olov quyar yangi
qoliplarga va ruhlarining bichimi
ma’danning bichimidan ming bora zo’rdir
Bibi Maryam kalisosida soat sayin jom chaluvchi qo’ng’iroqxonada
burg’uchi tun yarmini bildirib shaharni yangratdi
o’rta asrdan kelgan sado yuksaldi
shaharga yaqinlashgan yovdan berdi xabar
va jim bo’lib qoldi xalqumiga tiqilgan o’q bilan tuyqusdan
burg’uchi ko’ngli tinchib o’ldi va men yaqinlashgan yovni ko’rib
ammo xabar berolmasdan o’ldirilishning achchig’i to’g’risida o’yladim
vaqt shoshib ilgarilar
tun yarimlari chiroqlarini hozirgina o’chirgan
bir kema qarorgohiday orqada qoldi
sahar vaqti ogoh etmay kirdi vokzalga ekspress
yomg’irlar ichida edi Praga
u ko’lning tubida kumush qoplangan bir sandiq edi
qopqog’ini ochdim:
ichida yosh bir xotin uxlar shisha qushlarning orasida
sochlari somon sarig’i kipriklari moviy
yillar bo’yi bunday chuqur uyquga tolgani yo’q edi
qopqoqni yopdim
yukladim sandiqni yuk vagoniga
ogoh etmay sekingina chiqdi vokzaldan ekspress
boqdim orqasidan qo’llarim ikki yonimga osilgan
yomg’irlar ichida edi Praga
sen yo’qsan
uxlaysan nim qorong’ilikda pastki o’rinda
ustki o’rin bo’m-bo’sh
sen yo’qsan
yer yuzining eng go’zal shaharlaridan biri bo’sh qoldi
ichidan qo’lingni chiqarganing bir qo’lqopday bo’sh qoldi
so’ndi
ortiq seni ko’rmaydigan oynalar qanday so’nsa
yo’qotilgan oqshomlarday
Vltava suvi oqar ko’priklarning tagidan
ko’chalar bo’m-bo’sh
butun derazalarda pardalar osilgan
tramvaylar bo’m-bo’sh o’tmoqda
hatto chiptachilari haydovchilari ham yo’q
kafelar bo’m-bo’sh restoranlar barlar ham bo’m-bo’sh
vitrinalar bo’m-bo’sh
na gazlama
na kristall
na go’sht
na sharob
na bir kitob
na bir taxta pechen`e
na bir chinnigul
shaharni tumanday o’ragan bu yolg’izlikning ichida
bir erkak kishi yolg’izlikda
o’n bora ortib ketgan qarilikning azobidan
bir silkinib qutulmoq uchun
Legionerlar ko’prigidan chag’alaylarga non otar
keragidan yoshroq yuragining qoniga botirib har burdasini
vaqtning yoqasidan olmoq istayman
barmoqlarimda qoladi tezliklarning oltin changlari
yotoqli vagonda bir xotin uxlar pastki o’rinda
yillar bo’yi bunday chuqur uyquga tolgani yo’q edi
sochlari somon sarig’i kipriklari moviy
qo’llari esa kumush shamdonlarda shamlar edi.
Ustki o’rinda uxlayotgan kishini ko’rolmadim.
Men emasman bir uxlovchi bor bo’lsa u yerda.
Ehtimolki, ustki o’rin bo’shdir ham.
Moskva edi ustki o’rindagi ehtimol.
Tuman bosmish polyaklar tuprog’ini.
Brestni ham bosmish.
Ikki kundirki, samolyotlar qo’nolmayotir.
Ammo poezdlar kelib ketayotir,
qorachiqlari oqmish ko’zlarning ichidan o’tayotir.
Berlindan kelayotirman, men kupeda yolg’iz o’zim.
Qorli tekisliklar quyoshi ila
birga uyg’ondim ertasigd ertalab.
Bufetli vagonda kefir degan bir turli ayron
ICHDIM. ;m
Ofitsiantka taiidi meni.
Ikki p`esamni tomosha qilibdi Moskvada…
Vokzalda yosh bir xotin kutib oldi meni.
Beli chumoli belidan ingichka.
Sochlari somon sarig’i, kipriklari moviy.
Tutdim qo’lidan, yurdik.
Yurdik quyoshning tagida qorlarni g’ijirlata- g’ijirlata.
U yil erta kelgandi bahor.
U kunlar Zuhro yulduziga xabar uchirilgan kunlar edi.
Moskva baxtiyor edi, baxtiyor edim, baxtiyor edik.
Yo’qotdim seni tuyqusdan Mayakovskiy maydonida,
yo’qotdim tuyqusdan seni,
yo’q-yo’q, tuyqusdan emas,
chunxi oldin yo’qotdim kaftpmda qo’lingning issiqligini sening,
keyin qo’lingning yumshoq og’irligini yo’qotdim kaftimda,
keyin qo’lingni va ayriliq barmoqlarimizning
bir-biriga ilk bora tegishidan boshlangandi allaqachon,
ammo har qalay tuyqusdan yo’qotdim seni.
Asfal`t dengizlarida mashinalarni to’xtatib
boqdim ichlariga,
yo’qsan.
Xiyobonlar qorli,
sening izlaring yo’q izlar orasida.
Kalishli, botinkali, paypoqli, yalangoyoq
izlaringni bittada taniyman.
Militsionerlardan so’radim:
«Ko’rmadingizmi?»
«Qo’lqoplarini yechib olgan bo’lsa
qo’llarini payqamaslik mumkin emas!»
«Qo’llari kumush shamdonlarda shamlardir!»
Militsionerlar katta bir nazokat bilan javob qaytarishdi:
«Ko’rmadik».
Istambulda Saroyburni (4) oqimiga qarshi suzadi,
bir buksir kema ortida uchta yuk barjasi bilan.
Ham g’aq-g’aq etadi, ham vaq-vaq etadi chag’alaylar.
Ovoz berdim yuk barjalariga Qizil Maydondan
buksir kemasining kepitaniga,
ovozim yetmadi, chunki mator shunday gumburlardiki,
ovozimni mayqay olmasdi, horgin edi-da kapitan,
jaketining tugmalari esa ko’pik edi,
ovoz berdim yuk barjalariga Qizil Maydondan…
«Ko’rmadik».
Kirdim-kiraman Moskvaning butun ko’chalarida
butun tupiklarga va faqat ayollardan so’rayman.
Jun ro’molli, kular yuzli, sabrli, indamas juvonlar
ol yoyaoqli, qirra burunli qizlar, shapkalari yashil duxobadan;
yosh-yosh qizlar hali qo’l tegmagan, oriqqina ham goyat ketvorgan;
balki xunuk juvonlar, zerikkan qizlg.r, nimjon pariro’ylar ham bor
(ammo ularning menga nima qizigi bor?);
men faqat ayollardan so’rayman:
go’zalni ayol millati erkaklardan oldin ko’rar va unutmas.
«Ko’rmadingizmi?»
«Sochlari somon sarig’i, kipriklari moviy»,
«Qora pal`tosining yoqasi oq
va sadaf tugmalari katta-katta,
Pragada olgan edi!»
«Ko’rmadik».
Vaqtlar bilan musobaqa o’ynayman,
goh ular olg’a o’tib ketadi, goh men.
Ular olg’a o’tganda
mayda-mayda qizil shu’lalarini
ko’rolmaydigan bo’ldim deya o’tim yoriladi.
Men olg’a o’tdimmi, vaqt projektorlari
soyamni tushiradi yo’lga,
soyam qochadi,
oldimdagi soyamni ko’zdan yo’qotib qo’yaman deya
bir xavotirga tushaman men.
Teatrlarga, kontsertlarga, kinolarga kiraman.
«Bol`shoy»ga kirmadim, bu oqshom o’ynalayotgan operani sevmasding.
Kalamishda(5) Baliqchining mayxonasiga kirdim
va Said Foiq-la (6)
shirin-shirin suhbatlashardik,
men qamoqdan chiqqanimga bir oy bo’lgandi,
uning qorajigari sanchayotgan edi va dunyo go’zal edi.
Restoranlarga kiraman:
yangi jazlari nom qozongan estrada orkestlaridan,
zardo’zi shimli shveytsarlardan,
choychaqasevar horgin ofitsiantlardan,
garderob xizmatchilaridan
va bizning kvartal qorovulidan so’rayman.
«Ko’rmadik».
Strastnoy Monastirning soat jomi chalindi
yarim kecha bo’lganini bildirib.
Holbuki Monastir ham, jom ham yiqitilgan allaqachon.
Qurilayotir shaharning eng katta kinoteatri uning o’rnida.
Shu yerlarda men o’n to’qqiz yoshimni uchratib qoldim.
Bir-birimizni bittada tanidik.
Holbuki, bir-birimizning yuzimizni ko’rganimiz yo’q edi,
hatto fotosuratimizni ham.
Ammo shunga qaramay bittada tanidik,
shoshmadik, qo’l siqishmoqchi bo’ldik,
ammo qo’llarimiz bir-biriga yetmasdi,
oramizda qirq yillik vaqt turar edi.
Kotib turar edi
boshi yo’q,
oxiri yo’q
Shimol dengiziday bu vaqt.
Strastnoy maydoniga (endi Pushkin maydoni) qor yog’a boshladi.
Qaltiray boshladim, ayniqsa, qo’llarim, oyoqlarim.
Holbuki jun paypoqdaman
ham botinkalarim bilan qo’lqoplarim mo’ynali.
U esa paypoqsiz edi,
choriqlaridagi oyoqlarida bo’z paytava, qo’llari ochiq…
Ogzida xom bir olmanpng toti misli dunyo.
Un to’rtida kaftini qo’ygan edi
bir qizning tarang skynasiga.
Nazarida qo’shiqlarning bo’yi kilometr-kilometr,
o’limning bo’yi bir qarich
Va xabari yo’q boshiga tushajak voqealarning hech biridan.
Uning boshiga tushajak voqealarni faqat men bilaman.
Chunki ishondim uning butun ishonganlariga,
sevdim sevajagi butun xotinlarni,
yozdim yozajagi butun she’rlarni,
yotdim yotajagi butun qamoqlarda,
o’tdim o’tajagi
butun shaharlardan,
xastalanqim butun xastaliklari-la,
butun uyqularini uxladim,
ko’rdim ko’rajagi
butun tushlarini.
Undan so’radim:
«Ko’rmadingmi sochlari somon sarig’i,
kipriklari moviy?
Qora pal`tosining yoqasi oq
va sadaf tugmalari kattakon?»
«Ko’rmadim».
II
Un to’qqiz yoshim Boyazid maydonidan o’tadi,
chiqadi Qizil Maydonga,
Konkordga (7) qo’nadi, Obidinga (8) uchrayman
va maydonlar xususida gaplashib kelamiz.
Avvalgi kun Gagarin eng katta maydonni aylannb qaytdi,
Titov ham aylanib qaytajak
hamda o’n yetti marta aylanajak,
ammo hali xabarim yo’q.
Maydonlar bilan binolar xususida gaplashamiz
Obidin-la mehmonxona shipponida.
Sena daryosi oqadi Notr-Damning ikki yonidan.
Menga kechasi derazamdan bir oy parchasi bo’lib ko’rinadi
Sena daryosi yulduzlarning qarorgohida.
Yesh bir xotin uxlaydi shiypondagi mening xonamda
Parij tomlarinnng mo’ri-mo’rkonlar dunyosida.
Yillar bo’yi bunday chuqur uyqularga tolgani yo’q edi.
Somon sarig’i sochlari qo’ngiroq-qo’ngiroq,
moviy kipriklari esa yuzida bulut.
Yadrodagi maydon bilan yadrodagi bino xususida gaplashamiz Obidin-la.
Maydonda zikr tushayotgan Jaloliddin (9) xususida gaplashamiz.
Obidin boshi yo’q-oxiri yo’q tezlikning ranglarini soladi.
Men ranglarni yemish kabi yeyman.
Matiss (10) bir ko’kchidirki, kosmos mevalari sotar.
Bizning Obidin ham shunday, Avni (11) ham, Levni (12) ham.
Mikroskopdan va raketa illyuminatorlaridan ko’ringan
binolar, maydonlar, ranglar va shoirlarning,
rassomlarning, cholg’uchilarning — o’nlarcha odamlarning,
hamlaning rasmini chiza oladi Obidin yuz ellik, oltmish razmerli matoga.
Suvda baliqlarni qanday ko’rib,
suvda baliqlarni qanday ovlay olsam,
shunday ko’rib, shunday ovlay olaman
jimir-jimir oqqan vaqtlarni Obidinning suratlarida.
Sena daryosi esa bir oy tilimiga o’xshar.
Yesh bir xotin uxlar oy tilimining ustida.
Uni necha karra yo’qotib necha karra topdim,
yana necha karra yo’qotib necha karra topajakman.
Shunday qilib, go’zalim, shunday qilib,
umrimning bir parchasini tushirib yubordim
Sena daryosiga Sen-Mishel` ko’prigidan.
Ms`yo Dyuponning ilmog’iga sanchilajak umrimning
bir parchasi bir kuni tongotarda.
Ms`yo Dyupon tortib chiqarajak uni suvdan
Parijning moviy suvrati ila birlikda
va hech bir narsaga o’xshatmayajak umrimning bir parchasini:
na baliqqa,
na eski shippakka.
Otajak uni ms`yo Dyupon qaytarib Senaga
Parijning suvrati ila birlikda,
suvrat eski joyida qolajak.
Sena daryosi ila oqajak umrimning bir parchasi
buyuk qabristoniga daryolarning.
Tomirlarimda oqqan qonning gupur-gupuridan uyg’ondim.
Bosfor oqimlarining gupur-gupuridan balandroq edi.
Sababi men vaznsiz edim.
Barmoqlarimning og’irligi yo’q.
Barmoqlarim qo’llarim va oyoqlarimdan uzilib
muallaq, chayqala-chayqala aylanar edilar boshim ustida.
Boshimning ham og’irligi yo’q,
to’p singari uchar edi ustimdan.
Ungim yo’q,
so’lim yo’q,
yuqorim yo’q,
quyim yo’q.
Obidinga aytish kerak,
vaznsizlikning va o’ngni,
chapni bilolmaslikning rasmini solsin.
Obidinga aytish kerak,
rasmini solsin Boyazid maydonida shahid ketgan bir yigitning
va Gagarin o’rtoqning va yana hurmatli nomini,
qoshini, ko’zini men bilmagan Titov o’rtoqning
va undan keyingilarning
va shiyponda yotgan yosh xotinning.
Kubadan qaytdim shu saboh.
Kuba maydonida olti million kishi —
oqi,
qorasi,
sarig’i,
duragayi —
nurli bir urug ekmoqda,
uruglarning urug’ini kulib, o’ynab.
Sen baxtiyorlikning rasmini sola olasanmi,
Obidin, ishning qulay tomoniga qochmasdan ammo?
Gul yonoqli chaqalog’ini emizayotgan malak yuzli onaning rasmini emas,
na-da oq dasturxondagi olmalarning,
na-da akvariumda o’t-o’lanlar orasida
aylanib yurgan qirmizi baliqning?
Baxtiyorlikning rasmini sola olasanmi, Obidin,
1961 yozi o’rtalaridagi Kubaning rasmini sola olasanmi?
«Ko’p shukur, ko’p shukur, bugunni ham ko’rdim,
o’lsam ham g’am yemayman!»ning
rasmini sola olasanmi, ustod?
«Attang-attang, men ko’rmadim.
Gavanada bu tong bir tug’ilish ro’y berdi!»ning
rasmini sola olasanmi?
Bir qo’l ko’rdim,
Gavananing 150 kilometr sharqida
dengiz sohiliga yaqin bir devorning ustida bir qo’l ko’rdim.
Farahli bir qo’shiq edi devor.
Qo’l silar edi devorni.
Qo’l olti oylik edi,
silar edi bo’ynini onasining.
Un yetti yoshidaydi qo’l
va Mariyaning mammalarini silar edi,
kafti qadoq edi
va Karoyib dengizi xush bo’y taratar edi.
Iigirma yoshida edi qo’l
va silar edi bo’ynini olti oylik o’g’lining.
Iigirma besh yoshida edi qo’l
va silash limaligini unutgan edi allaqachon. »
Uttiz yoshida edi qo’l
va Gavananing 150 kilometr sharqida
dengiz sohklida
bir devorning ustida ko’rdim uni,
silar edi devorni.
Sen qo’l rasmlari solasan, Obidin,
bizning xizmatchilar, temirchilarning qo’llarini,
Kubalik baliqchi Nikolasning ham qo’lini solgil qora qalamda.
Kooperativdan olgan oppoqqina uyining devorini silashga hozirlangan
va silash nimaligini endi unutmayajak
kubalik baliqchi Nikolasning qo’lini.
Kattakon bir qo’l.
Dengiz toshbaqasi bir qo’l.
Farahli bir devorni silay olishiga
inonmagan bir qo’l.
Fidelning so’zlari kabi barakali tuproqlarda
shakarqamish kuchi ila o’sib, yasharib,
shiraga to’lgan umidlarning qo’li.
1961 da Kubada rang-barang va soya-salqin daraxtlarday
uylar qurgan hamda rohatbaxsh uylarday-uylarday
daraxtlar o’tqazgan qo’llardan biri.
Po’lat quymoqqa hozirlangan qo’llardan biri.
Pulemyotlarni qo’shiqqa aylantirgan,
qo’shiqlarni pulemyotga `ylantirgan qo’l.
Yolgonsiz hurriyatning qo’li.
Fidel` siqqan qo’l.
Umrining dastlabki o’q qalami bilan
umrining dastlabki qogoziga «Hurriyat» so’zini yozgan qo’l.
«Hurriyat» so’zini aytarkan og’izlarining suvi keladi kubaliklarning,
bol qutisiday bir tarvuzni so’yayotganlar kabi.
Ko’zlari parpirar erkaklarining,
qizlarining o’ynar qalblari,
qimtinar lablari «hurriyat» so’ziga
va mo’ysafidlari eng totli xotiralarini quduqdan chiqarib yutum-yutum ichar.
Baxtiyorlikning rasmini sola olasanmi, Obidin?
«Hurriyat» so’zining rasmini,
ammo yolgonsizining?
Oqshom qo’nmoqda Parijga.
Notr-Dam to’q-sariq bir chiroq kabi yonib so’ndi
va Parijda barcha yangi-eski toshlar
to’q-sariq bir chiroq kabi yonib so’ndi.
Bizning san’atlarni o’ylayman —
she’rchilikni, rasm chizishni( cholg’uchilikni — boshqalarni o’ylayman
va anglaymanki, bir ulug’ daryo oqmoqda
inson qo’li dastlabki g’orga dastlabki bizonni chizgandan beri,
so’ngra barcha ariqlar,
irmoqlar yangi baliqlari,
yangi girdoblari,
yangi ta’mlari bilan quyilar uning ichiga
va qurimaydigan, tinimsiz oqadigan narsa faqatgina udir.
Parijda bir kashtan daraxti bor,
Parijning ilk kashtani,
Parij kashtanlarining otasi.
Istambuldan, Bosfor bo’g’ozidan keltirib o’tqazilgan Parijga.
Haliyam bormi, bilmayman. Agar bor bo’lsa yoshi ikki yuzda bo’lishi kerak.
Borib qo’lini o’pmoq istardim.
Borib soyasida yotishimizni istardim:
bu kitobning qog’ozini yaratganlar,
harfini terganlar, naqshini bosganlar,
bu kitobni do’konida sotganlar,
pul berib olganlar,
olib sayohat qilganlar
hamda Obidin
hamda bir somon sarig’i — balosi boshimning.
Poezd, Varshava-Qrakov-Praga-Moskva- Parij-G avana-Moskva.
1961
1. Vera Tulyakova (Vera Tulyakova-Hikmat; 1932 – 2001) — Nozim Hikmat (1902-1963)ning to’rtinchi, rus ayollaridan ikkinchi rafiqasi. Butunittifoq davlat kinomotografiya institutida tahsil olgan. Jurnalist, dramaturg, kinostsenariychi va adabiyotchi. Nozim Hikmat bilan 1960 yili turmush qurgan. Shoir o’limidan keyin «Nozim Hikmat bilan so’nggi suhbat» («Posledniy razgovor s Nazimom») xotiralar kitobini yozgan. Kitob Rossiyada va Turkiyada bir necha marta nashr etilgan.
2. Bel`veder — Varshavadagi prezident saroyi.
3. «Kapriz» — bar-restoran nomi.
4. Saroyburni — Olti Muguz qo’ltig’i bilan Bos- forni ayirib turuvchi burun.
5. Kalamish — Istambul yaqinida, Marmar dengggzya bo’yidagi bir joy.
6. Said Foiq (1907—1954)—mashhur turk hikoyana- vis yozuvchi.
7. Boyazid maydoni—Istambulda, Konkord — Parijda.
8. Obidin Dino — Turk publitsist-rassomi, hozir Parijda turadi.
9. Jaloliddin Rumiy (1207—1273) — fors tilida ijod etgan va asli Movarounnahrdan bo’lgan, Saljuqiylar davrida nom taratgan mashhur shoir. Nozim Hikmat bolaligida ana shu shoir ta’sirida bo’lgan.
10. Anri Matiss — frantsuz rassomi.
11. Avni Arbas — hozirgi zamon turk rassomi.
12. Levni — XVIII asr turk minatyurachi rassomi.
