Саҳифа шоир таваллудининг 565 йиллигига бағишланади
Луис де Гонгора Ғарбга ҳам, Шарққа, хусусан, Исломга ҳам бирдек чексиз ҳурмат билан қарайди. Унинг шеърларидаги тафаккур кенглиги ва манзаралар тиниқлигини Гарсиа Лорка ҳам таъкидалаган.Ҳикояларга ўхшаш бу асарларни шоир романтик руҳда, испан халқ қўшиқларига суяниб ёзгани учун романслар деб атайди. Улардан айримлари журналхонлар эътиборига ҳавола этилмоқда.
Луис Де ГОНГОРА
ШЕЪРЛАР
Омон Мухтор таржималари
Луис де Гонгора (исп. Luis de Góngora y Argote; 11.06.1561, Кордова — 23.05. 1627, Кордова) – мумтоз испан шеърияти тарихида чуқур из қолдирган истеъдодли вакилларидан. У зодагон оилада туғилиб, асосан, фан ва дин аҳли даврасию салтанат доирасида ҳаёт кечирганига қарамай, доим оддий одамлар орасида бўлгани, камтар, хокисор яшагани, умрининг охирида оғир хасталикдан кейин хотирасидан айрилгани илмий адабиётларда таъкидланади. Гонгора шеърияти унинг ҳаётлик давридаёқ катта шуҳрат қозонган.
Унга бағишлаб китоблар ёзилган, рассомлар унинг тасвирини ўз асарларида муҳрлаб қолдирганлар. Сўнгги асрларга келиб шоир ижодида янги бир қизиқиш тўлқини кўтарилгани диққатга сазовор. Гонгора Ғарбга ҳам, Шарққа, хусусан, Исломга ҳам ҳам бирдек чексиз ҳурмат билан қарайди. Бир пайт испанлар исломни қабул қилгани ва буюк Амир Темурнинг улар билан муносабати унинг ёзмаларига маълум даражада таъсир кўрсатган, дейиш мумкин. Гонгора шеърларидаги тафаккур кенглиги ва манзаралар тиниқлигини Гарсиа Лорка ҳам таъкидалаган.
СЕВГИ — ЕРУ КЎКДА БЎЛГАН МУНОЖОТ
Ўтиб-ўтмай шўх-шодон
Тўй-томоша, онажон,
Шуми дунёда шева? –
Қолдим ёшгина бева.
Қандай қилмайин, ахир,
Кўзёшимни шашқатор? –
Ичган май бўлиб тахир,
Аскарликка кетса ёр.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
Нега кўндим мен шўрлик,
Керакмиди шу никоҳ? –
Бир дам бахтдан масрурлик,
Сўнг йўлда қазилган чоҳ.
Қайсидир олис ерда
Сенга келса ўлим гар –
Билгин, мени ҳам бирга
Кўмган каби бўлурлар.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
Сени этмоқни ҳалок,
Аниқ, истайди ғаним.
Кўксим қанча қилмай чоқ,
Музга айланган таним.
Гарчи ёруғдир олам,
Дилда сўнди бутун нур.
Бу не ҳасрат? Не алам? –
Кўзларимни куйдирур.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
Қўйинг! Дарё бўйида
Таралсин ўтли оҳим.
Ёнганим ишқ кўйида –
Шудир фақат гуноҳим.
Оқизмай қанча кўзёш,
Узилдим қора кундан.
Кўксимда оғир бир тош,
Қутулмоқ мушкул ундан.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
Менинг ўрнимда ким у
Чекмасди мендек нола?
Юрибман баъзан жим-у,
Дардим кўкка ҳавола.
Қалби бўлган ҳар бир жон
Сезса, титрар зоримдан.
Айрилдим-ку, онажон,
Мен ўз навбаҳоримдан.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
Биз ухламай гоҳи тун,
Исиниб қалб қўрида –
Эслайман – кўздан учқун
Сочардик ой нурида.
Шу бахт косаси синди,
Энди ой зор, мен ҳам зор.
Кўрпа-тўшагим энди
Ерда ётган қалин қор.
Қўйинг, борай қирғоққа,
Дардларимни ювмоққа!
* * *
Ўз қавмининг пешвоси ҳабаш,
У – жангларда билмай хавотир
Қилич сермаб елган баҳодир,
Керак пайтда мулойим, дилкаш.
Ҳар қадамда қулми, хўжами –
Унга шундан берар эътибор.
Тўлдиради одам кўчани,
У ўтганда кўчадан кибор.
Билгани ор, шараф ва амир,
Ҳарбда келган нақдинадан бот
Масжидларни тиклаган бу зот,
Барча ишда излайди замир.
Унинг баъзан иродасидан
Гарчи ёвлар қучганлар зиндон –
Биров чиқиб эл орасидан
Пичоқ қайраб юрмаган пинҳон.
У испанлар тортганда қўшин,
Қайтарган ҳам қонли босқиндан…
Фақат билмас амир хоҳишин,
Амир қандай хаёлга минган.
Ўйламас у, қилмас тасаввур
Тайёрланган не жазо унга.
Юрт эгаси дарғазаб бир қур –
Ҳукм қилар уни сургунга.
Не гуноҳи хизматда юрган
Мард-валломат Абусалимнинг?
Севмоқликни у раво кўрган
Амирга ҳам ёққан санамни.
Мавританлик ўша, юзи ол –
Гул отади гоҳ шом, гоҳ саҳар.
Йигит учун кулгулари бол,
Амир учун гўёки заҳар.
Аламзада ҳукмдор учун
Қилган каби йигит хиёнат.
Абусалим бўлсин деб дилхун,
Асли рашкдан бутун қиёмат.
Мана, йигит ноилож, қара,
Энди ғурбат йўлида борар.
Келиб тўхтаб, Гвадалквивара
Суви билан отин суғорар.
Ёлларида қўнғироқчалар,
Мана, тақиб гўё зар қанот –
Алланечук бетоқатланар
Ва депсинар соҳилдаги от.
Худди рақсга тушар жонивор,
Бир сўз билан талпинган йўлга.
Чавандоз ҳам тўкканча виқор,
Энди олар тизгинни қўлга.
Елкадаги ёпқичи ҳарир,
Нақшларида арабий ёзув:
“Биз кирган йўл бир умр ҳарбдир,
Кўзёшларин оқизмаймиз дув!”
Эгнидаги ёпқич ва чакмон
Ҳилпирайди елларда ҳур-ҳур.
Гарчи руҳи шикаста, бежон,
Кўзларида ўлмаган ғурур.
У ҳис этар, келмас қуролдан,
Шижоатдан ғалаба… Тақдир –
Камарига аммо тақилган
Толедода ясалган шамшир.
Оқ пар унинг дубулғасида,
Бошин дадил кўтарган жўмард –
Қалби қолиб ўз ўлкасида,
Туйса ҳамки баёнсиз бир дард.
Ўз юртига бир кун, эҳтимол,
Қайтиб келар умид отида.
Ёри билан гарчи йўқ висол,
Шу ўй турар унинг ёдида.
Мармолехо, Архондан ўтар,
Теграсида тоғлар ва қирлар.
Уни қатор шаҳарлар кутар,
Унинг қавми бўлган фақирлар.
Кўришиб бир, хайрлашарлар
Зодагонлар, беклар ҳам саф-саф.
Дарчалардан гўзал аёллар
Кўз ташлашиб қўяр у тараф.
Улар олар кўзларига ёш,
Йигит учун чекиб надомат –
Етармикан йигитда бардош,
Ғарибликда чўкмасми қомат?
Қайлиғи-чи, Абулсалимнинг
Куйдиргандан айрилиқ доғи –
Ерга уриб тарс-тарс қўлини,
Қонар унинг ҳар бир бармоғи.
Эшитилса кўчадан бир сас,
Чопар дарча олдига дарҳол.
Афсус, унинг кутгани эмас,
Мадад берар биргина хаёл:
“Баҳодирим! Тилиб кўксимни,
Гарчи томар кўздан ёш йирик –
Унутмайман, билгинки, сени,
То дунёда эканман тирик!”
“Муҳаббатим! Қолмагин толиб, –
Дер хаёлан унга йигит ҳам. –
Ҳеч пайт келмас юракдан ғолиб
На бу ҳижрон, на зулму ситам!” –
Ўз-ўзича шивирлаб шундай,
Қалбида бир дунё ғалаён –
Унинг руҳи ёришиб кундай,
Мана, борар Андухар томон.
* * *
Умидим сўнганида, кўриниб тиниқ осмон –
Зил қопқа очилганча, мен тирилдим ногаҳон.
Арзир кўк гумбазига чизсам энди нақшу зар –
Тутқун эдим, узилди устимдаги кишанлар.
Агар қуёш нуридан бошдан тегса бир парча –
Қопқага тикилмасдан, ўзим очардим дарча.
Топиб мўъжаз бир қайиқ, келтирганча қирғоққа –
Бандиликдан қутулиб, қочар эдим йироққа.
Лекин мен минган қайиқ синган эди бошданоқ –
Кун кўрмаслик насибам, бўлгандан қуруқ таёқ.
Мен барибир, ҳаётни севгандан тушмадим паст,
Бир кун илоҳа Амур қилганда ҳам менга қасд.
Ўша болакай узди кўксимга камондан ўқ –
Бахтим аравасида борар эдим, дардим йўқ.
Юракда пуч орзулар, умиддан терс бир ҳолат:
Дўзах аро роҳату жаннат аро малолат.
Қанча талпинса арзир чиндан ҳам, сенга, осмон,
Ерда сенинг нурингдан баҳра топар ҳар бир жон.
Сенда ёнган буюк шам айтар тангрига сано –
Олам тўла мушк-анбар, гарчи қисматдир фано.
Биласизми, менга ким дарсин берди ўйлашнинг? –
Дея, ҳозир даврими бор рост гапни сўйлашнинг.
Бу – сен эдинг, сеньора, менга шафқатсиз санам –
Лекин менинг руҳим – у, менинг яйраган танам.
Бир дам бериб эътибор, тинглагин, нозик малак,
Топган телба феълимдан менинг ўзим ҳам ҳалак.
Гоҳида ҳатто итинг мени бир тўнками, деб –
Усти-бошимни бутун ғажиб ташлар, бериб “зеб”.
Ҳар гал айланиб чиқиб теграмда хотинталоқ –
Кейин, ишин биткариб, отиб қолар шаталоқ.
Неча бора оқшомлар ҳасратдан тугаб бардош –
Шудгор қилиб кўчангни, териб чиқдим майда тош –
Кутиб боқишинг бир қур дарчангга тошлар отиб –
Умиддан саҳаргача қолдим кўчада қотиб.
Неча кунлар дардингда яшадим ютганча қон –
Бундоқ ўз хизматимга ўзим ҳам қолиб ҳайрон.
Овора-сарсонлигим баъзан тегди жонимга,
Озиб, ёпишиб кетди этим устихонимга.
Неча муддат шу тахлит мен юрдим ғариб ва хор –
Ўз-ўзига бепарво, ўз-ўзига ғамгусор.
Қўлим чарчаб-толгунча, қоралаб сонсиз бетлар –
Кейин тўқиб ташладим сен ҳақингда сонетлар.
Телба алжирашлардан бари эди иборат –
Сени кулдирди, холос, мен қурган бу иморат.
Не ёзсам, рост деб билдим, сен-чи, хушрўй, хушқомат, –
Барисини атадинг бировларга хушомад.
Кеч тун чалиб гитара, мен ҳайқирдим неча бор:
– Қултум сув бер, сеньора, юрак куймоқда, нигор.
Лекин боқмай ҳолимга, менга қилмадинг шафқат, –
Устимга бир челак сув сепди қўшнилар фақат…
Хайр энди, барибир меҳрибонсан сен, дилдор, –
Ёзда қуёшнинг тафти, қишда илинганинг қор.
Барибир, раҳмат, менга сен ўргатдинг кўп бора:
Ҳар бир телба ўзига ўзи излашни чора.
* * *
Барбарлардан* жангда тортиб олинган,
Кенг бир ўтлоқзорга ҳайдаб солинган,
Қон юққан, топталиб қолган ўтлардан
Ҳурксиниб чекинган Учқур отлардан –
Оранлик бирини шошмасдан танлар.
Испан саркардаси сумбатни англар, –
Билар от баҳосин гижинглашидан,
Қулоғини динг этиб сўз тинглашидан.
Ниҳоят, минар у шу учқур отга,
Кейин, қарагандек ўлжа жонзотга –
Ғаним саркардасин олар ортмоқлаб,
Йўлга тушиб кетар отига боғлаб.
Энди йўлда борар чиқариб қанот –
Сокин далаларни қўмсаб қолган от.
Гоҳ-гоҳ ерга қўниб сапчиган учун
Отнинг туёғидан сачрайди учқун.
Қора танли асир хўрсинар ҳар дам,
Қунишиб олган у, унинг боши ҳам.
Бир маҳал ўзининг ҳолидан огоҳ
Бўлгандек ахийри, йиғлар баногоҳ.
Сал паришон боқар асирга испан
Бир оз ноқулайлик туйгандек ҳисдан.
Наҳот, жангда шердек ташланган ҳабаш
Турар ожизликка қўрқув аралаш?
Истаб кўтармоқни бу ҳолдан парда,
Мағлуб саркардадан ғолиб саркарда –
Сўради: сабаб не бундай бебардош,
Ғўр бола сингари тўкмоққа кўзёш?
Шунда, берилмасдан жаҳл-зардага,
Бағрикенг сўз қотган бир саркардага –
Иккинчи саркарда иқрорга борди,
Қалбида беркинган дардини ёрди:
– Сен бўлмай фақатки қудратли ҳарбий,
Кўксингда бор экан юракнинг зарби.
Мени икки қатла айладинг асир,
Жангда – бир, одамлик жабҳасида – бир.
Менинг дардларимни билмоқ истайсан,
Балки қистамайсан, балки қистайсан.
Шу он дунё кўзга бўлса ҳамки тор,
Мен бутун ҳолатни қиламан изҳор.
Туғилдим Гельнахда, бамисоли сел
Босқинга ўшанда учраганди эл.
Онам олиб кетди Тременон томон.
Отам ўлган экан – онам гапидан –
У корсарлар аро бўлган капитан.
Мелиондан келган оила билан
Кўп пайт қўшни турдик биз тасодифан.
Улар мавританлик боёнлар қавми,
Қизи бор, эслатар худди оловни.
Ёшликдан эркимга бўлди кушанда,
У малика эди, мен ғариб банда.
У бир саҳро қизи, саҳрода илон
Заҳар тўплаб юриб, олган каби жон.
Шундай гўзал эди ва лекин у қиз,
Нурдан яралгандек покиза, нафис.
Гуллар рашк этгудек чеҳраси гулгун,
Уялиб турарди қаршисида кун.
Сочлари мавжидан дарё хижолат,
Қошу кипригида тун каби ҳолат.
Унга қарасанг, бас, қамашарди кўз,
Бир нима дейишга топилмасди сўз.
Биз ёнма-ён ўсдик ўша илк ёшдан,
Амур қалбимизга ўқ отди бошдан.
Эски достонларга ўхшаш жойи йўқ –
Бизга таъсир қилди икки хилда ўқ.
Ўқ менинг кўксимни айлади пора,
Гўё бир шоҳ эдим, бўлдим бечора.
У қиз-чи, кундан кун бедард, бепарво,
Қайрилиб қарашни кўрмади раво.
Ҳеч билиб бўлмасди кўнглида не бор,
Босган қадамимда – тиклагани дор.
Бу майли, қанчага сенда бор бардош,
Дегандек мен томон отар эди тош.
Алқисса, яқинда у юмшаб бир оз,
Сен асирим, деди қилганича ноз.
Мен бу кун енгилиб, сенгаман асир!
У менинг устимдан кулмасми, ахир?
Бутун воқеа шу, тўғриси, жаноб,
Дунёда кимса йўқ менчалик хароб.
Икки асирликнинг ўртасида фарқ
Қидириб, бўлдим мен изтиробга ғарқ…
Бу дил изҳоридан испан қолди лол,
Жисмини чулғади ширин бир хаёл –
Қанийди, шу йигит сингари содда
Ҳар ким устун кўрса ишқни дунёда.
Тортиб от жиловин, деди:– Эй ҳабаш!
Сен шу дам эслаган тенги йўқ маҳваш
Чиндан этган бўлса юрагингни ром,
Қолган даъволарнинг барчаси ҳаром.
Севги еру кўкда бўлган муножот,
Аммо ҳар ким олмас бундай мукофот.
Тангрим сенга бермиш ҳайбатингга мос
Катта бир юракда катта эҳтирос.
Тангрим сенга бермиш боз қилсам нақл,
Эҳтиросдан бўлак муносиб ақл.
Яралаган экан кўксингни Амур,
Боргин, ёр олдида асирликда тур.
Мен-чи, ёт қўшиқни қўйибман куйлаб,
Бировнинг асирин меники ўйлаб.
Қўлимдан келгани – сенга эрк сийлов,
Сен учун талаб ҳам қилмайман тўлов.
Менга керак эмас бирон сийму зар,
Етар бўлмаганим менинг ишқбузар!
Бундан сўнг тутганда ишқни муқаддас,
Ҳар қачон мени ҳам эслайсан, шу бас! –
Шундай деб сакради саркарда отдан,
Асирин туширди “учқур қанот”дан.
Тирик сўз, бор ҳолат этганча таъсир,
Унинг оёғига йиқилди асир.
Деди:– Ҳаётда кам сендек валломат,
Сенга йўлиққаним мен учун омад.
Қалбим ва ҳурматим бўлсин сенга бож,
Ҳеч пайт менга ўхшаб қолма ноилож.
Доим сенга бўлсин ҳаётда паноҳ –
Менинг сиғинганим Ягона Оллоҳ.
Ёмғир ёғганда ҳам, ёғганда ҳам қор –
Эзгу амалларинг бўлсин давомдор!
* Б а р б а р – варвар, ёввойи.
Sahifa shoir tavalludining 565 yilligiga bag’ishlanadi
Luis De GONGORA
SHE’RLAR
Omon Muxtor tarjimalari
Luis de Gongora (isp. Luis de Gongora y Argote; 11.06.1561, Kordova — 23.05. 1627, Kordova) – mumtoz ispan she’riyati tarixida chuqur iz qoldirgan iste’dodli vakillaridan. U zodagon oilada tug’ilib, asosan, fan va din ahli davrasiyu saltanat doirasida hayot kechirganiga qaramay, doim oddiy odamlar orasida bo’lgani, kamtar, xokisor yashagani, umrining oxirida og’ir xastalikdan keyin xotirasidan ayrilgani ilmiy adabiyotlarda ta’kidlanadi. Gongora she’riyati uning hayotlik davridayoq katta shuhrat qozongan.
Unga bag’ishlab kitoblar yozilgan, rassomlar uning tasvirini o’z asarlarida muhrlab qoldirganlar. So’nggi asrlarga kelib shoir ijodida yangi bir qiziqish to’lqini ko’tarilgani diqqatga sazovor. Gongora G’arbga ham, Sharqqa, xususan, Islomga ham ham birdek cheksiz hurmat bilan qaraydi. Bir payt ispanlar islomni qabul qilgani va buyuk Amir Temurning ular bilan munosabati uning yozmalariga ma’lum darajada ta’sir ko’rsatgan, deyish mumkin. Gongora she’rlaridagi tafakkur kengligi va manzaralar tiniqligini Garsia Lorka ham ta’kidalagan.
SEVGI — YERU KO’KDA BO’LGAN MUNOJOT
O’tib-o’tmay sho’x-shodon
To’y-tomosha, onajon,
Shumi dunyoda sheva? –
Qoldim yoshgina beva.
Qanday qilmayin, axir,
Ko’zyoshimni shashqator? –
Ichgan may bo’lib taxir,
Askarlikka ketsa yor.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
Nega ko’ndim men sho’rlik,
Kerakmidi shu nikoh? –
Bir dam baxtdan masrurlik,
So’ng yo’lda qazilgan choh.
Qaysidir olis yerda
Senga kelsa o’lim gar –
Bilgin, meni ham birga
Ko’mgan kabi bo’lurlar.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
Seni etmoqni halok,
Aniq, istaydi g’anim.
Ko’ksim qancha qilmay choq,
Muzga aylangan tanim.
Garchi yorug’dir olam,
Dilda so’ndi butun nur.
Bu ne hasrat? Ne alam? –
Ko’zlarimni kuydirur.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
Qo’ying! Daryo bo’yida
Taralsin o’tli ohim.
Yonganim ishq ko’yida –
Shudir faqat gunohim.
Oqizmay qancha ko’zyosh,
Uzildim qora kundan.
Ko’ksimda og’ir bir tosh,
Qutulmoq mushkul undan.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
Mening o’rnimda kim u
Chekmasdi mendek nola?
Yuribman ba’zan jim-u,
Dardim ko’kka havola.
Qalbi bo’lgan har bir jon
Sezsa, titrar zorimdan.
Ayrildim-ku, onajon,
Men o’z navbahorimdan.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
Biz uxlamay gohi tun,
Isinib qalb qo’rida –
Eslayman – ko’zdan uchqun
Sochardik oy nurida.
Shu baxt kosasi sindi,
Endi oy zor, men ham zor.
Ko’rpa-to’shagim endi
Yerda yotgan qalin qor.
Qo’ying, boray qirg’oqqa,
Dardlarimni yuvmoqqa!
* * *
O’z qavmining peshvosi habash,
U – janglarda bilmay xavotir
Qilich sermab yelgan bahodir,
Kerak paytda muloyim, dilkash.
Har qadamda qulmi, xo’jami –
Unga shundan berar e’tibor.
To’ldiradi odam ko’chani,
U o’tganda ko’chadan kibor.
Bilgani or, sharaf va amir,
Harbda kelgan naqdinadan bot
Masjidlarni tiklagan bu zot,
Barcha ishda izlaydi zamir.
Uning ba’zan irodasidan
Garchi yovlar quchganlar zindon –
Birov chiqib el orasidan
Pichoq qayrab yurmagan pinhon.
U ispanlar tortganda qo’shin,
Qaytargan ham qonli bosqindan…
Faqat bilmas amir xohishin,
Amir qanday xayolga mingan.
O’ylamas u, qilmas tasavvur
Tayyorlangan ne jazo unga.
Yurt egasi darg’azab bir qur –
Hukm qilar uni surgunga.
Ne gunohi xizmatda yurgan
Mard-vallomat Abusalimning?
Sevmoqlikni u ravo ko’rgan
Amirga ham yoqqan sanamni.
Mavritanlik o’sha, yuzi ol –
Gul otadi goh shom, goh sahar.
Yigit uchun kulgulari bol,
Amir uchun go’yoki zahar.
Alamzada hukmdor uchun
Qilgan kabi yigit xiyonat.
Abusalim bo’lsin deb dilxun,
Asli rashkdan butun qiyomat.
Mana, yigit noiloj, qara,
Endi g’urbat yo’lida borar.
Kelib to’xtab, Gvadalkvivara
Suvi bilan otin sug’orar.
Yollarida qo’ng’iroqchalar,
Mana, taqib go’yo zar qanot –
Allanechuk betoqatlanar
Va depsinar sohildagi ot.
Xuddi raqsga tushar jonivor,
Bir so’z bilan talpingan yo’lga.
Chavandoz ham to’kkancha viqor,
Endi olar tizginni qo’lga.
Yelkadagi yopqichi harir,
Naqshlarida arabiy yozuv:
“Biz kirgan yo’l bir umr harbdir,
Ko’zyoshlarin oqizmaymiz duv!”
Egnidagi yopqich va chakmon
Hilpiraydi yellarda hur-hur.
Garchi ruhi shikasta, bejon,
Ko’zlarida o’lmagan g’urur.
U his etar, kelmas quroldan,
Shijoatdan g’alaba… Taqdir –
Kamariga ammo taqilgan
Toledoda yasalgan shamshir.
Oq par uning dubulg’asida,
Boshin dadil ko’targan jo’mard –
Qalbi qolib o’z o’lkasida,
Tuysa hamki bayonsiz bir dard.
O’z yurtiga bir kun, ehtimol,
Qaytib kelar umid otida.
Yori bilan garchi yo’q visol,
Shu o’y turar uning yodida.
Marmolexo, Arxondan o’tar,
Tegrasida tog’lar va qirlar.
Uni qator shaharlar kutar,
Uning qavmi bo’lgan faqirlar.
Ko’rishib bir, xayrlasharlar
Zodagonlar, beklar ham saf-saf.
Darchalardan go’zal ayollar
Ko’z tashlashib qo’yar u taraf.
Ular olar ko’zlariga yosh,
Yigit uchun chekib nadomat –
Yetarmikan yigitda bardosh,
G’ariblikda cho’kmasmi qomat?
Qaylig’i-chi, Abulsalimning
Kuydirgandan ayriliq dog’i –
Yerga urib tars-tars qo’lini,
Qonar uning har bir barmog’i.
Eshitilsa ko’chadan bir sas,
Chopar darcha oldiga darhol.
Afsus, uning kutgani emas,
Madad berar birgina xayol:
“Bahodirim! Tilib ko’ksimni,
Garchi tomar ko’zdan yosh yirik –
Unutmayman, bilginki, seni,
To dunyoda ekanman tirik!”
“Muhabbatim! Qolmagin tolib, –
Der xayolan unga yigit ham. –
Hech payt kelmas yurakdan g’olib
Na bu hijron, na zulmu sitam!” –
O’z-o’zicha shivirlab shunday,
Qalbida bir dunyo g’alayon –
Uning ruhi yorishib kunday,
Mana, borar Anduxar tomon.
* * *
Umidim so’nganida, ko’rinib tiniq osmon –
Zil qopqa ochilgancha, men tirildim nogahon.
Arzir ko’k gumbaziga chizsam endi naqshu zar –
Tutqun edim, uzildi ustimdagi kishanlar.
Agar quyosh nuridan boshdan tegsa bir parcha –
Qopqaga tikilmasdan, o’zim ochardim darcha.
Topib mo»jaz bir qayiq, keltirgancha qirg’oqqa –
Bandilikdan qutulib, qochar edim yiroqqa.
Lekin men mingan qayiq singan edi boshdanoq –
Kun ko’rmaslik nasibam, bo’lgandan quruq tayoq.
Men baribir, hayotni sevgandan tushmadim past,
Bir kun iloha Amur qilganda ham menga qasd.
O’sha bolakay uzdi ko’ksimga kamondan o’q –
Baxtim aravasida borar edim, dardim yo’q.
Yurakda puch orzular, umiddan ters bir holat:
Do’zax aro rohatu jannat aro malolat.
Qancha talpinsa arzir chindan ham, senga, osmon,
Yerda sening nuringdan bahra topar har bir jon.
Senda yongan buyuk sham aytar tangriga sano –
Olam to’la mushk-anbar, garchi qismatdir fano.
Bilasizmi, menga kim darsin berdi o’ylashning? –
Deya, hozir davrimi bor rost gapni so’ylashning.
Bu – sen eding, sen`ora, menga shafqatsiz sanam –
Lekin mening ruhim – u, mening yayragan tanam.
Bir dam berib e’tibor, tinglagin, nozik malak,
Topgan telba fe’limdan mening o’zim ham halak.
Gohida hatto iting meni bir to’nkami, deb –
Usti-boshimni butun g’ajib tashlar, berib “zeb”.
Har gal aylanib chiqib tegramda xotintaloq –
Keyin, ishin bitkarib, otib qolar shataloq.
Necha bora oqshomlar hasratdan tugab bardosh –
Shudgor qilib ko’changni, terib chiqdim mayda tosh –
Kutib boqishing bir qur darchangga toshlar otib –
Umiddan sahargacha qoldim ko’chada qotib.
Necha kunlar dardingda yashadim yutgancha qon –
Bundoq o’z xizmatimga o’zim ham qolib hayron.
Ovora-sarsonligim ba’zan tegdi jonimga,
Ozib, yopishib ketdi etim ustixonimga.
Necha muddat shu taxlit men yurdim g’arib va xor –
O’z-o’ziga beparvo, o’z-o’ziga g’amgusor.
Qo’lim charchab-tolguncha, qoralab sonsiz betlar –
Keyin to’qib tashladim sen haqingda sonetlar.
Telba aljirashlardan bari edi iborat –
Seni kuldirdi, xolos, men qurgan bu imorat.
Ne yozsam, rost deb bildim, sen-chi, xushro’y, xushqomat, –
Barisini atading birovlarga xushomad.
Kech tun chalib gitara, men hayqirdim necha bor:
– Qultum suv ber, sen`ora, yurak kuymoqda, nigor.
Lekin boqmay holimga, menga qilmading shafqat, –
Ustimga bir chelak suv sepdi qo’shnilar faqat…
Xayr endi, baribir mehribonsan sen, dildor, –
Yozda quyoshning tafti, qishda ilinganing qor.
Baribir, rahmat, menga sen o’rgatding ko’p bora:
Har bir telba o’ziga o’zi izlashni chora.
* * *
Barbarlardan* jangda tortib olingan,
Keng bir o’tloqzorga haydab solingan,
Qon yuqqan, toptalib qolgan o’tlardan
Hurksinib chekingan Uchqur otlardan –
Oranlik birini shoshmasdan tanlar.
Ispan sarkardasi sumbatni anglar, –
Bilar ot bahosin gijinglashidan,
Qulog’ini ding etib so’z tinglashidan.
Nihoyat, minar u shu uchqur otga,
Keyin, qaragandek o’lja jonzotga –
G’anim sarkardasin olar ortmoqlab,
Yo’lga tushib ketar otiga bog’lab.
Endi yo’lda borar chiqarib qanot –
Sokin dalalarni qo’msab qolgan ot.
Goh-goh yerga qo’nib sapchigan uchun
Otning tuyog’idan sachraydi uchqun.
Qora tanli asir xo’rsinar har dam,
Qunishib olgan u, uning boshi ham.
Bir mahal o’zining holidan ogoh
Bo’lgandek axiyri, yig’lar banogoh.
Sal parishon boqar asirga ispan
Bir oz noqulaylik tuygandek hisdan.
Nahot, jangda sherdek tashlangan habash
Turar ojizlikka qo’rquv aralash?
Istab ko’tarmoqni bu holdan parda,
Mag’lub sarkardadan g’olib sarkarda –
So’radi: sabab ne bunday bebardosh,
G’o’r bola singari to’kmoqqa ko’zyosh?
Shunda, berilmasdan jahl-zardaga,
Bag’rikeng so’z qotgan bir sarkardaga –
Ikkinchi sarkarda iqrorga bordi,
Qalbida berkingan dardini yordi:
– Sen bo’lmay faqatki qudratli harbiy,
Ko’ksingda bor ekan yurakning zarbi.
Meni ikki qatla aylading asir,
Jangda – bir, odamlik jabhasida – bir.
Mening dardlarimni bilmoq istaysan,
Balki qistamaysan, balki qistaysan.
Shu on dunyo ko’zga bo’lsa hamki tor,
Men butun holatni qilaman izhor.
Tug’ildim Gel`naxda, bamisoli sel
Bosqinga o’shanda uchragandi el.
Onam olib ketdi Tremenon tomon.
Otam o’lgan ekan – onam gapidan –
U korsarlar aro bo’lgan kapitan.
Meliondan kelgan oila bilan
Ko’p payt qo’shni turdik biz tasodifan.
Ular mavritanlik boyonlar qavmi,
Qizi bor, eslatar xuddi olovni.
Yoshlikdan erkimga bo’ldi kushanda,
U malika edi, men g’arib banda.
U bir sahro qizi, sahroda ilon
Zahar to’plab yurib, olgan kabi jon.
Shunday go’zal edi va lekin u qiz,
Nurdan yaralgandek pokiza, nafis.
Gullar rashk etgudek chehrasi gulgun,
Uyalib turardi qarshisida kun.
Sochlari mavjidan daryo xijolat,
Qoshu kiprigida tun kabi holat.
Unga qarasang, bas, qamashardi ko’z,
Bir nima deyishga topilmasdi so’z.
Biz yonma-yon o’sdik o’sha ilk yoshdan,
Amur qalbimizga o’q otdi boshdan.
Eski dostonlarga o’xshash joyi yo’q –
Bizga ta’sir qildi ikki xilda o’q.
O’q mening ko’ksimni ayladi pora,
Go’yo bir shoh edim, bo’ldim bechora.
U qiz-chi, kundan kun bedard, beparvo,
Qayrilib qarashni ko’rmadi ravo.
Hech bilib bo’lmasdi ko’nglida ne bor,
Bosgan qadamimda – tiklagani dor.
Bu mayli, qanchaga senda bor bardosh,
Degandek men tomon otar edi tosh.
Alqissa, yaqinda u yumshab bir oz,
Sen asirim, dedi qilganicha noz.
Men bu kun yengilib, sengaman asir!
U mening ustimdan kulmasmi, axir?
Butun voqea shu, to’g’risi, janob,
Dunyoda kimsa yo’q menchalik xarob.
Ikki asirlikning o’rtasida farq
Qidirib, bo’ldim men iztirobga g’arq…
Bu dil izhoridan ispan qoldi lol,
Jismini chulg’adi shirin bir xayol –
Qaniydi, shu yigit singari sodda
Har kim ustun ko’rsa ishqni dunyoda.
Tortib ot jilovin, dedi:– Ey habash!
Sen shu dam eslagan tengi yo’q mahvash
Chindan etgan bo’lsa yuragingni rom,
Qolgan da’volarning barchasi harom.
Sevgi yeru ko’kda bo’lgan munojot,
Ammo har kim olmas bunday mukofot.
Tangrim senga bermish haybatingga mos
Katta bir yurakda katta ehtiros.
Tangrim senga bermish boz qilsam naql,
Ehtirosdan bo’lak munosib aql.
Yaralagan ekan ko’ksingni Amur,
Borgin, yor oldida asirlikda tur.
Men-chi, yot qo’shiqni qo’yibman kuylab,
Birovning asirin meniki o’ylab.
Qo’limdan kelgani – senga erk siylov,
Sen uchun talab ham qilmayman to’lov.
Menga kerak emas biron siymu zar,
Yetar bo’lmaganim mening ishqbuzar!
Bundan so’ng tutganda ishqni muqaddas,
Har qachon meni ham eslaysan, shu bas! –
Shunday deb sakradi sarkarda otdan,
Asirin tushirdi “uchqur qanot”dan.
Tirik so’z, bor holat etgancha ta’sir,
Uning oyog’iga yiqildi asir.
Dedi:– Hayotda kam sendek vallomat,
Senga yo’liqqanim men uchun omad.
Qalbim va hurmatim bo’lsin senga boj,
Hech payt menga o’xshab qolma noiloj.
Doim senga bo’lsin hayotda panoh –
Mening sig’inganim Yagona Olloh.
Yomg’ir yog’ganda ham, yog’ganda ham qor –
Ezgu amallaring bo’lsin davomdor!
* B a r b a r – varvar, yovvoyi.
