Бобом Муҳаммад Сафо Махсум Бухорий ҳақида мен ҳар қанча гапирмайин, ёзмайин, кўнглим тўлмайди. Бобом ижодкор эди. Ижодкор қалб дунёсини Ижодкоргина теран ҳис қила олади. Шу сабабдан, мен бу ўринда ўткир қалам соҳиблари бўлмиш ижодкор устозларимиз ёдномаларини келтириб ўтишни жоиз деб билдим…
Ғайбулла ҲОЖИЕВ
УСТОЗЛАР БОБОМ ҲАҚИДА
«Хотиралар тўлқини» китобидан
Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган артист Ғайбулла Ҳожиев 1956 йилда Бухоройи Шарифда туғилган. 1973-77 йилларда Тошкент давлат Санъат институтида таҳсил олган. 1976 йилда Аброр Ҳидоятов (аввалги «Ёш гвардия») театрида иш бошлаган. 1987 йилдан Ҳамза номидаги ўзбек давлат академик театрида фаолиятини бошлаган. Актёр шоир Азим Суюннинг «Сарбадорлар» асарида Абу Бакир Калавий, Абдулла Ориповнинг «Соҳибқирон» асарида Хожа Аҳмад Яссавий, Абдулла Қодирийнинг Меҳробдан чаён» спектаклида Солиҳ маҳдум, Иброҳим Содиқовнинг «Афандининг беш хотини» спектаклида Афанди, Ҳайитмат Расулнинг «Пири коинот» спектаклида Аҳмад Фарғоний, Шекспирнинг «Қирол Лир» асарида граф Глостер, Александр Косанонинг «Етти фарёд» спектаклида Сабало каби ўнлаб рангбаранг роллар ижро этган. Оғир хасталик туфайли театрдан кетишга мажбур бўлган. Аммо, ижоддан тўхтамай, турли теле ва радио лойиҳаларда иштирок этмоқда.
Бобом Муҳаммад Сафо Махсум Бухорий ҳақида мен ҳар қанча гапирмайин, ёзмайин, кўнглим тўлмайди. Бобом ижодкор эди. Ижодкор қалб дунёсини Ижодкоргина теран ҳис қила олади. Шу сабабдан, мен бу ўринда ўткир қалам соҳиблари бўлмиш ижодкор устозларимиз ёдномаларини келтириб ўтишни жоиз деб билдим…
Неъмат АМИНОВ
Ўзбекистон халқ ёзувчиси
САФО МАХСУМ
1968 йил. Бухоройи шариф. Эрта куз. Қизалоғим Дилбарни Калобот гузаридаги болалар боғчасида қолдириб ишга ўтаман. Ўшанда вилоят радиоқўмитасида ишлардим. Дарвоза қапталидаги қоровулхонанинг деразаси дўкон пештахтасидек доим очиқ турарди. Ҳар эрталаб йўлакдан ўтаётганимда ичкаридан бир бош кўринарди-ю, кўз илғар-илғамас ўша заҳоти ғойиб бўларди. Ким бўлдийкин? Ҳар гал шундай. Мен ҳам бу ғалати ҳолатга эътибор бермай, қарамасликка ҳаракат қилиб, ўтиб кетардим. Иттифоқо бир куни Дилбарни боғча опасига қолдириб, дарвоза йўлагидан шошилиб чиқаётган эдим, дераза томон овоз келди.
– Ассалому алайкум, тақсир!
Қарадим. Ниҳоят мени неча кунлар ҳайрон қолдирган ўша сирли кишини кўрдим. Мошгуруч соқоллари бир текис кузалган, дудоқлари қалмоқларникидек баланд, дўнг пешонали бир киши илжайиб турарди. “Нега бу киши мени “тақсир” дейди? Қизиқ…” Яқинлашиб салом бердим. Қария дераза оша икки қўлини менга чўзди. Кўришдик. Миқти, думалоқ жуссали киши эди. Эгнида нимча. Қарашларида алоҳида кузатувчанлик, сирли бир ҳайрат ҳукмрон эди.
– Марҳамат қилсинлар! – Аввалдан қуйиб қўйилган бир пиёла чой узатди. Олмасликнинг иложи йўқ. У киши сўзида давом этди. – Сизни мен тонийман, сизни тонимайсиз, тақсир! Радиода гапирасиз-а? Шойиахси гузаридаги оҳангар Усто Аминнинг ўғиллари экансиз. Садриддинжон (Садриддин Салим Бухорий) айтдилар. Мен Салимжоннинг бобоарўслари (аёлининг бобоси) бўламан… Намоздигар қизалоқни олгани келганда, бизни ҳужрага бир кириб ўтсангиз…
Ўша куни ҳужрага кириб ўтдим.
Ҳужрада менга аввалдан таниш Сафо Махсумнинг невара куёвлари Салимжон, у кишининг ихлосмандлари Садриддинхон ва Ғиёсжонлар хизмат қилиб юришарди. Хиёл ўтмасдан кичкина декчадан майизли ош сузилди. Ош ширин, ошдан ҳам суҳбат ширин. Суҳбат ўз-ўзидан шеърга уланиб кетди. Шеърхонлик икки тилда – ўзбек ва форсчада давом этарди.
– Шеър ҳам ёзиб турасизми, тақсир?
– Бародаржон, – дедилар Сафо Махсум бир пас тин олиб, – энди бизни ким деб билсангиз, билинг, ихтиёрингиз. Бировлар бизни Амак Махсум, бировлар Бобо Кайфий дейди, яна бошқа бировлар, э, бир кўкнори-да, деб маломат қилишади. Ўзимга қолса, камина Гулчинман. Шеър бўстонидан гул тераман. Гулдасталаб дўстларга тутаман. Аҳли шуаронинг руҳларини шод қилиб юраман-да. Амак Махсум Ҳофиз, Саъдий, Бедил, Румий, Хўжа Исмат, Навоий, Сабҳо ғазалларидан ўқиб, шарҳлаб берардилар. У кишининг ғайри табиий қуввайи ҳофизаларига таҳсин айтиб, хайрлашар эканмиз, қуйидаги байтни ўқидилар:
Э, дўст, аввал ошнойи макун,
Баъдаз ошнои бевафои макун.
Яъники, масалан:
Э, дўст, аввал ошнолик қилма,
Баъдаз ошнолик бевафолик қилма.
Демакки, шундай экан, бизни ҳолимиздан тез-тез хабар олиб туринг. Ҳа, сиздан яна бир илтимос, яқинда соли нав – Наврўз келади. 21 мартда. Ўша куни қаерда бўлсангиз ҳам , албатта келинг, хосиятини кейин биласиз, – деб қолдилар…
Бир қарашда Амак Махсум жуда камтар ва камгап эдилар. У киши Ҳазрат Баҳовуддиннинг “Кам е, кам де…” ҳикматларига доим амал қилардилар. Кўнгиллари тусаган даврада эса эрталабдан кечгача шеър тилида гаплаша олардилар.
Эсимда ўша куни ҳам бизни аввал эшитмаган бир рубоий билан қарши олдилар.
– Бу рубоийни ман Хожа Исмат Бухорийнинг яқинда бузиб ташланган қабр тошларида ўқиган эдим. Эшитинглар-чи.
Дар ин сарчашмаи кавсар фитат аввал таҳорат кун,
Дароу қабри поки Хожа Исматро зиёрат кун.
Агар ҳосил нагардад мақсуди ҳар ду жаҳони ту
Дан ин саҳро биё у саййиди бечораро ҳақорат кун.
Яъники, масалан, ўзбекчага таржимаси, ана бундай:
Бу кавсар сифат сарчашмага келишдан аввал таҳорат қил
Киргину Хожа Исмат қабри покини зиёрат қил.
Икки жаҳоннинг муроди ҳосил бўлмаса гар,
Бу саҳрога қайтгину саййиди бечорани ҳақорат қил.
Даврадагилар қойил, дея бош чайқадилар. Шундан кейин Амак Махсум зангли соатни бураб стол устига қўярканлар:
– Ана энди муножотхонлик қиламиз. Сизлар жимгина тинглаб ўтирсаларингиз кифоя, – дедилар. Сўнг кўзларини юмиб олиб, Жалолиддин Румий “Маснавий”сидан ўқишга киришдилар. Маснавий оҳанглари ҳужра бўйлаб янгради. Даврадагиларнинг айримлари дам-бадам хўрсинишар, ора-орада “Ё Оллоҳ”, “Ё Парвардигор” деб қўйишарди. Мисраларга яширинган муножот даврадагиларнинг юракларига бир олам ғулув соларди.
Маснавий ўқилар, соат миллари тинимсиз илгариларди. Икки соатлардан кейин бировлар ўтирган ерида чарчаб инграй бошлади. Амак Махсум худди маст булбулдек чаҳ-чаҳлаб, мисраларни ёдаки қалаштириб ташлардилар. Энди овозлари сал бўғиқ эшитила бошлади. Ҳамон муножот янграб, руҳларни жунбушга келтирар, қалбларни охират сирларидан воқиф қиларди гўё. Шу ҳолда яна ярим соатча муножот ўқилди. Кимдир оғир хўрсиниб:
– Оҳ… бўлди-е, юрагим эзилиб кетди, деди. Амак Махсум бу хўрсиниш ва инграшларни эшитмас, ҳамон берилиб муножот қиларди. Ниҳоят ҳалиги киши соатнинг занг милини олдинга сурди. Баланд жиринглаш эшитилиб, Амак Махсум беихтиёр ҳушёр тортиб, тўхтаб қолдилар.
Даврадагилар уст-устига олқишлаб, отахоннинг қуввайи ҳофизаларига таҳсин ва тасаннолар айта бошладилар.
– Икки ярим соат бўлди, – деди кимдир.
Яна биров:
– Амак, сир бўлмаса неча соат муножот ўқий оласиз? – деди.
Амак Махсум ўша бўғиқ овозда жавоб бердилар.
– Ёшликда, таъбидил давра бўлса, оғзимдан кўпик кетиб, йиқилиб қолгунимча маснавий ўқирдим. Энди у даврлар ўтди, бародар…
… Онадан етти ойлик туғилган эканман, – дея гап бошлагандилар бошқа бир сафар Амак Махсум бизнинг қистовимиз билан. – Неданошинний. Беш кечамда отамнинг телпакларида кўзим очилиб биринчи марта “инга” деб овоз чиқарибман. Еттинчи кун волидам қазо қилган эканлар. Яъни камина ҳафтак (онадан етти кунлик қолган гўдак) бўлибман. Етти кунлик етимчани боқиш бибимни маҳрларига тушибди. У киши ҳар кун бозордан ярим қадоқ илиқ оби наввот олдириб келиб, аралаштириб, докага тугиб, сийна ўрнида менга тутарканлар. Шундай қилиб, то уч ёшгача иликхўрлик қилган эканмиз.
Э, бародар, ана қарабсизки, ўша ҳафтакча гўдак икки кам саксонга кириб қолибмиз. Бу бошдан не савдолар ўтмади. Ўн етти йил мадрасанинг шўр тупроғини яладик. Умримиз қўрқув ва ҳадикда ўтди. Кейин китобу тасбеҳни йиғиштириб, самбўсапазлик (сомсапазлик) қилдик. Ёмон кўрганим мутаассиблик. Дунёни мутаассиб бузади. Хайриятамки, шу шеър бор экан. Бамисоли ҳаводек шеър билан тирикмиз. Умрнинг ўтганини ҳам билмай қоларкан киши. Парвардигор умр берса бандаси яшайвераркан-да. Яна мен сизга айтсам, узоқ умр кўришнинг энг катта бир сири бор. Бу сирни ҳамма билади-ю, лекин унга амал қилмайдилар. Узоқ умр кўриш учун уч нарсага афсусланиб, пушаймон қилиб юрмаслик керак. Буни мардум зап топиб айтган: сўнгги пушаймон – ўзингга душман. Аввало, айтилган сўзга пушаймон қилмаслик керак. Чунки, айтилган сўз – отилган ўқ. Отилган ўқни милтиққа қайта жойлаб бўлмаганидек, айтилган сўзни ҳам қайтиб оғизга солиб бўлмайди. Шунинг учун аввал ўйлаб, кейин сўзлаш лозим.
Соний қилинган ишга нега шу ишни қилдим, дея пушаймон бўлиб, ўз-ўзингни қийнаб юрмаслик даркор. Ўша ишни қилмасдан аввал, етти ўлчаб бир кесиш керак. Қилинган иш қилиб бўлинди. Энди ўша хатони такрорламаслик ҳаракатини қил.
Баъд ўлган одамга кўп куйиб, ёнмаслик керак. Тўғри, бу анча мушкул. Лекин, ёшми, қарими, охири бир кун ўлади. Тирик жон борки, бошида ўлим бор. Ўлганга ачиниб, қанчалик куйиб, ёнсанг, қайғурсанг, ўз ўлимингни шунча тезлаштирасан. Шунинг учун ўлган кишига ачингандан кўра, тирикларнинг, яхшиси, тирикликнинг қадрига етиш тузукроқ.
1969 йил 21 март тонг отари ҳамон эсимда. Амак Махсум ҳужралари эшигида одам гавжум. Менга кўзлари тушиши билан яйраб кетдилар. Бошдан оёқ оппоқ кийимда, соқоллари чиройли таралган, бошларида яп-янги чуст дўппи. Бетлари ялтираб турибди. Хонадан хуш бўй таралади. Иккита стол бир-бирига тақаб қўйилиб, оппоқ дастурхон ёзилган. Дастурхон ниҳоятда дид билан безатилган. Ўртада қадимий мис баркаш. Унда сабза ранг буғдой майсаси.Бир ширинликнинг ўзидан йигирма бир хил. Кунжут ҳолва, пашмак ҳолва, ҳолвайи кўфта, ҳалвойи бодом, ранго-ранг қандолатлар, мураббою шиннилар узум шинниси, тут шинниси, қовун шинниси… кўк сомсалар, қовурилган кўк чучвара, пиёзли патирлар, тешавойи самбўсалар, қилтиқсиз қовурма балиқлар. Хитойи чинни косаларда “ҳафт салом”ли (Қуръоний оят ёзувлари аралаштирилган) шарбатлар. Катта бир тоғорада ҳар хил рангга бўялган тухум чошланган. Ингичка, буюртма шамлар порлаб турибди. Косаларда туршак шарбати (ғўлиноб), алоҳида тақсимчаларда обинабот қўйилган. Киши бошига мўъжаз идишларда сумалак ва ҳалиса тортилди. Хонага мучал ёшидаги оппоқ кийинган ўғил ва қиз болалар тўп-тўп бўлиб кириб, ҳафт саломдан етти қултумдан ҳўплаб, атрофга қараб етти марта таъзим билан салом бериб, дуо кутиб туришди. Булар Амак Махсум ва дўстларининг неваралари. У киши болаларни дуо қилиб ҳар қайси болага дастурхондаги ширинликлардан улашди. Дастурхон тузашда “етти” рақамига алоҳида урғу берилганга ўхшарди.
(Амак Махсумнинг неваралари, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Ғайбулла Ҳожиевнинг айтишича, Наврўз дастурхонига у киши йил бўйи тайёргарлик кўрар эканлар. Масаллиқларнинг қиммат-қимматидан олиб, ўзларига таниш амирнинг рикоби (хос) ҳолвапазига ёки қандолатчига буюртма берарканлар).
Шундан сўнг ёши улуғлар дастурхон атрофига тизилишди. Ҳамма бир-бирига шакаргуфторлик қилади.
Шу кун мен Амак Махсумнинг зиёратларида Ўзбекистон ва Тожикистоннинг манаман деган зиёлиларини кўрган эдим. Булар – Бухоро тарихининг билимдони “Акамулло” Ҳамрошоев, Республикада хизмат кўрсатган ўқитувчи Ҳусайн Ёқубов, машҳур пиллачи, агроном Саломжон Ғаниев, Ўзбекистон халқ ҳофизи Муше Бобохонов, Бухоро фидойиси, машҳур археолог, князь Сергей Николаевич Юреньев (уни бухороликлар “Бобокалон” дейишарди), Тожикистон халқ артисти, бадиий сўз устаси Маҳмуджон Воҳидов, машҳур тарихчи, “Кашкўли Салимий” китобининг муаллифи Мирзо Салимбекнинг ўғиллари Қорижон Роғиб, Қори Ҳасан, Иноят Махсум ва яна ўнлаб кишиларни учратганман. Улар хонадон соҳибидан дуо олиб, Наврўз дастурхонидан оғиз ширин қилиб, ҳужрани янги меҳмонларга бўшатиб беришарди.
Саломжон Ғаниев:
– Бай-бай, тасанно-тасанно, – деди қойил қолиб, – Амак Махсумнинг дастурхонлари мунча тўкин, мунча файзиёб…
Амак Махсум ҳам:
– Мен учун муҳими, дийдор тўкин бўлсин, – дедилар камтаринлик билан, ҳар соли навда бир марта бўлсаям дўстлар дийдорига тўйсам дейман. Афсуски, таомдан тўйиш бор-у, дўстлар дийдоридан тўйиш йўқ экан.
Амак Махсум давраларида турли дин ва миллат вакиллари бўларди. Уларнинг айримлари бир-бирларининг тилларига тушунмасаларда, негадир узоқ суҳбатлар давомида сира зерикишмасди. Гўё уларни шеър, ғазал, донишмандликнинг кўринмас ришталари боғлаб турарди…
1975 йил 5 октябрь, ҳайит арафасида, якшанба куни у кишини Бухорои шариф сўнгги йўлга кузатиб қўйди.
Яна Наврўз келди. Сафо Махсумдек дилкаш, донишманд, фидойи инсонларни соғиниб…
Оллоҳ у кишини раҳмат қилган бўлсин!..
Садриддин Салим БУХОРИЙ
БУХОРОДА БИР БЕНАЗИР ШОИР БОР ЭДИ…
Бухорода бир ажиб, беназир шоир бор эди, бироқ, умрида битта ҳам шеърини чоп эттирмаганди. У зоти шариф Сафо Махсумдир. Сафо Махсум Бухоро шаҳридаги Хожа Порсо гузарида истиқомат қиларди. Сафо Махсум умрида бирор жойда бир мисра ҳам шеърини чиқартирмаган. У шуҳратдан ҳазар қиларди. Унинг бутун вужуди шеър эди гўё. Сафо Махсум дунёвий ва ухровий шеърларни соатлаб, кунлаб ёддан айта оларди. Ҳазрат Жалолиддин Румийдан тортиб Навоийгача, Ҳазрат Навоийдан Садриддин Айнийгача ўтган шоирлар шеърларини ёддан айтиб, уларнинг маъноларини шарҳлаб берарди.
Сафо Махсум варақчаларда араб имлосида ўз шеърларини ёзиб қўяр ва у мисралар ёдланиб, қалбига жо бўлгандан сўнг, варақчаларни ёқиб ташларди. Ҳозиржавобликда, ширингуфторликда, дарёдилликда унга тенг келадиган киши Бухорода йўқ эди.
Сафо Махсум боши гавдасига нисбатан катта бўлиб, кичик гавдага катта бош қизиқ туюларди. Унинг қирра бурни, бежирим соқол-мўйлови, ўткир кўзлари ўзига ярашарди. Ўз кулбасини ҳар куни икки марта супурар, ҳаддан ташқари озода юрарди. Сандал устида албатта соат, гул, дафтару қалам, тақсимчада ҳолва, чойнагу пиёла турарди. Сафо бобо ўз яқинларига тайинлаб: “Бу кулбага кираётганда очиқ чеҳра билан, хушхабар билан киринг!” – дерди.
У нохуш хабар тарқатиб юрувчилар, ҳаётдан нолийдиган, ношукур одамларни ёмон кўрарди. Ундай кимсалар суҳбатидан қочарди. Унинг асосий шиори Пайғамбаримиз (с.а.в) нинг: “Аҳмоқдан қочинг!” ҳадислари эди. Сафо Махсумдан шундай ривоятни эшитганман. Қадимда бир ношукур эр-хотин яшаган экан. Хотини туққани ҳақида эрига доя кампир хушхабар етказиб: “Муборак бўлсин, сизларга Худо эгизак фарзандлар ато этди!” дебди ҳаяжон билан. “Ий-е, нега энди Худо бошқаларга биттадан фарзанд беради-ю, биздай қашшоқларга иккитадан бераркан, қани адолат?!” – дебди эр норози бўлиб. Шу пайт доя кампир шумхабар етказибди: “Эгизакларнинг елкалари бир-бирига ёпишиб қолган экан, ногирон экан!” Хотин фарёд чекибди: “Вой, дод! Ҳаммага гулдай ўғил берадиган Худо нега биздай камбағалга ногирон ўғил бераркан, шу ҳам адолатдан-ми?!”
Хуллас, ногирон Ҳасан-Ҳусанлар улғайибди. Лекин улар ҳам ота-оналари каби ношукур бўлиб ўсишибди.
Кунларнинг бирида кўпкари бўлиши ҳақида жарчи хабар берибди. Ҳасан-Ҳусанни ҳам аравага юклаб, томошага оборишибди. Кўнгли ярим ногиронларнинг кўнгли ёзилсин, хурсанд бўлишсин, дейишибди-да. Кўпкари айни қизиган пайтда олатасир билан келаётган уюрдан бир от ўзини тўхтатолмай, Ҳасанни туртиб кетибди. Ҳасан шу заҳоти жон таслим қилибди. Ҳасанни кўмамиз десалар, Ҳусан тирик. Кўммаймиз десалар, ўлик сасий бошлабди. Оқсоқоллар бир қарорга келишиб, ўлик Ҳасан билан тирик Ҳусанни аравага юклаб, кимсасиз саҳрога элтиб ташлабдилар. Ҳусан йиғлай-йиғлай елкасида сасиётган Ҳасанни кўтариб, боши оққан томонга кетибди. Ҳаётдан умидини узган, озиқ-овқати тугаган Ҳусаннинг кўзи бир чашмага тушибди. Росаям чанқаган эмасми, чашма сувидан қониб-қониб ичибди ва умрида биринчи марта сидқидилдан “Худога шукур!” дебди. Узоқдан келган бир овоз, Ҳусанга: “Чашманинг ичига кириб чўмил!” дебди. Ҳусан чашмада чўмилибди ва ҳайратдан қотиб қолибди. Чунки димоғидаги сассиқ ҳид йўқолган ва елкасидаги юк – ўликдан ҳам қутилган экан.
Бир борагина шукур қилганнинг шарофатидан Ҳусан барча ғам, барча азоб, барча дардлардан бир йўла қутилиб, дунёга қайта келгандай навқирон, гўзал йигитга айланибди…
Сафо Махсум Уста Аминбобо, Шариф Нурхон, аллома Салимбек Салимийнинг ўғиллари Қорижон ва Бухоро шаҳридаги машҳур Гулобод гузарида истиқомат қилувчи Ғуломжон танбур, шунингдек, Ғуломжон Ғаниев, қори Абдураҳмонлар билан ҳамсуҳбат эди. Сафо Махсум дерди:”Дунёда мукофот ва жазодан ҳеч ким қочиб қутилолмас. Бухородаги Бўйрабофон гузарида бир ҳолвапаз бобо яшарди. Иттифоқо, бир куни шом пайти ҳолвапаз бобонинг уйи ёнидан ўтиб кетаётганимда, бобони дарвозаси ёнидаги супачада йиғлаб ўтиргани гувоҳ бўлдим. Маълум бўлишича, бетавфиқ ўғил маст бўлиб, ўз отасинибир мушт урган экан.
Йиллар ўтди. Ҳолвапаз бобо вафот этди. Ўғил эса уйланди. Ўнта ўғил кўрди. Ота қариганда ўнг қўли билан ўнг оёғи фалаж бўлди. Ўғиллари эса, бири пияниста, бири банги, бири қиморбоз бўлиб, ҳар куни ўғиллар отани бир муштдан урадиган бўлишди. Ҳар гал ота фарёд чекканида кўз олдимда ҳолвапаз бобонинг йиғлаб ўтирган ҳолати намоён бўлади. Қулоғимга эса бобонинг йиғлаб ўтирган ҳолати намоён бўлади. Қулоғимга эса бобонинг қарғиши эшитилади… Буни қарангки, ўз падари бузрукворини бир мушт ургани учун ҳар ку ўн муштдан “мукофот” оляпти.
Йиллар ўтди, ота ҳам қазо қилди. Лекин ўғилларининг ҳаммаси жувонмарг бўлди. Ҳолвапаз бобо ҳовлисининг чироғи ўчди. Оқпадарнинг чироғи ўчади, деганлари шу бўлса керак!”
Сафо Махсумдан сўрадилар:”Тақсир, нега Бухородаги мадраса гумбазлари, дарвозахоналари, пештоқлари баланд, маҳобатли-ю, лекин мадраса ҳужралари эшиклари пастак? Бунинг қандай ҳикмати бор?”
Сафо Махсум деди: “Бир кун хорижлик кеккайган сайёҳ мадрасанинг ҳужрасига кираман деб, бошини эшик тўсини, яъни болодарисига чунонам уриб олдики, кўзларидан ўт чиқди, чамаси. Бир неча муддат бошини чангаллаб ўтириб қолди. Сўнг… Сўнг аста-секин таъзим қилиб, эгилиб, ҳужрага кирди.
Донишманд боболаримиз кеккайган, такаббур кишиларни мана қандай жазолаган. Ҳужра эшигини паст бўлишида ҳикмат шуки: “Эй инсон фарзанди! Камтарин бўл, ичкарига эгилиб кир. Бошинг осмонга етган бўлса ҳам бу илм даргоҳида кибр, манманликка берилма!
Мана шу ҳужраларга таъзим қилиб кирганларнинг юксак даражаларга эришганига эътибор бер. Улар муҳаддисларнинг султони, авлиёларнинг султони бўлди, бутун дунё табибларининг султони бўлди!”
Сафо Махсум қоғозга қараб шеър ўқийдиганларни нимча шоир (нотугал шоир) дерди. У шеърни тушунадиганларни авлиё деб биларди.
У шўролар ғоясини денгиз юзидаги кўпиклар каби пуч эканлигини билар, шу боис қизил гапларга, қизил шиорларга эътибор бермасди. У невараларини, шогирдларини, суҳбатдошларини келажак замонга, Мустақиллик замонига тайёрлаб ўтди…
Бутун умри давомида бир мисра ҳам шеър чоп қилмай ўтган шоир бор эди Бухорода. Унинг номи Муҳаммад Сафо Махсум Бухорий эди.
БОБОМНИНГ РИВОЯТЛАРИ
Алломани қойил қолдирган болакай
Афлотуннинг олдига оталар ўз фарзандларини шогирдликка опкелишаркан. Шунга устозлик қилинг, зора сиздай алломаи замон бўлиб етишса, дейишаркан. Афлотун ҳеч кимга йўқ демас экан-да, фақат синов мақсадида болага кичик бир хизмат буюраркан. Бўтам, мана шу кўзани олинг-да, ҳовли ортидаги ҳовуздан сув келтиринг, деркан. Бола хўп деганча югуриб кетаркан-да, бир пас ўтиб, кўзасиз, сувсиз сўппайиб қайтаркан. Бунинг сирини ҳеч ким билмас экан. Бир куни воқеа бошқача кечибди: отаси билан келган болакай кўзани кўтариб чиқиб кетибди-да, ҳаяллаб қопти. Кейин кўзани бўш кўтариб қайтибди. Ҳа, бўтам, нима бўлди, дебди Афлотун. Устозжон, дебди бола, ҳовузингиз сув макруҳ бўлибди, шу боис сув келтирмадим, дебди. Йўғе, нега макруҳ бўлади, дебди Афлотун. Бир жондор сувда бежон ётибди, дебди бола. Қани, кўрайлик-чи, қанақа жондор экан, деб Афлотун ташқарига чиқибди-да, боланинг фаҳму фаросатига қойил қопти. Гап шунда эканки, бир қарашда ҳовузда кўм-кўк бўлиб жимирлаб турган нарса сув эмас, шиша экан. Сув оламан деган бола нари-берисига қарамай шоша-пиша кўзани ҳовузга соларкан-да, уни синдириб қўяркан. Бу бола эса шошмабди, кўза солишдан аввал қўли билан пайпаслаб кўрибди. Қараса, аҳвол шунақа. Кейин бир бўлак гувала опти-да, шиша устига тўрт оёқли, узун қулоқли эшакними, бошқа нарсаними шаклини чизибди-да, ҳовуз суви макруҳ экан, деб қайтиб борган экан. Ўз фаҳму фаросати билан Афлотунни қойил қолдирган бола кейинчалик Арасту деган алломаи замон бўлиб етишган экан.
Ер талашган қўшнилар
Аҳил яшаб келган икки қўшни орасига мушук оралабди. Бола-чақаси бўй кўрсатиб, уларга иморат кўтармоқчи бўлишибди. Шу пайтгача, икки дала ўртасида тўсиқ йўқ экан. Девор урмоқчи бўпти биттаси. Иккинчиси қараса, назарида унинг еридан анча қисми девор нарёғида қоп кетадиган. Униси у депти, буниси бу депти. Ўртага хотинлари тушибди. Жанжал, тортишув зўрайгандан зўрайиб бораверибди. Шу пайт кўчадан бир фаришта суврат бир қария ўтиб қопти. Нима гап, нима тўполон, депти. Қўшнилар бир-бирига гал бермай, воқеани баён қила кетибди. Қария қараса, баҳс ниҳоя билмайди. Тўхтанглар, тўхтанглар, барака топгурлар, дебди. Бу ер кимники аслида, дебди. Меники, дебди биттаси. Йўқ меники, дебди иккинчиси. Бўпти, ҳозир аниқлаймиз, дебди донишманд чол. Ва секин чўккалабди-да, ерга қулоқ тутибди. Қўшнилар анграйиб қараб тураверибди. Чол, ҳа, деганча бош ирғабди-да, қаддини ростлабди. Қўшнилар ҳар иккиси ҳам ўз талабини тасдиғини кутиб, чолга қулоқ тутишибди. Чол уларга қараб, сиз ер меники, дейсиз, сиз меники дейсиз. Ер бўлса бошқача гап қиляпти. Қанақа гап, дебди қўшнилар бараварига. Ер айтаяптики, буларнинг даъвоси бекор. Буларнинг иккиси аслида меники. Эрта бир кун иккисини ҳам ўз бағримга оламан, деяпти. Қўшнилар коса тагидаги ним косани туйқусдан фаҳмлаб қолишибди-да, чолга раҳмат айтишиб, бир-бирларига қўл ташлаб, яраш-яраш қилишган экан.
БОБОМНИНГ ШЕЪРЛАРИ
(Бобом раҳматли бирор сатр шеърини эълон қилдирмаган, бунга уринмаган ҳам. Сабаби, ўзини шоир эмас, ҳали айтганимдек, шоирлар мухлиси, шеърият боғининг гулчини деб билганидан шундай қилган. Мен бўлсам, бу ўринда шунга журъат этяпман. Дафтар тўла ғазалларидан айрим намуналарни сизга илиняпман. Ўзингиз баҳо беринг, Муҳаммад Сафо Бухорий фақат мухлису гулчин бўлганми, ёки…)
Сенсиз, э, оромижоним, менда роҳат қайдадур,
Фурқатингда бир даме истироҳат қайдадур.
Лаҳза-лаҳза кўрмасам гулдек юзигни эй нигор,
Бошда ҳушу дилда сабру танда роҳат қайдадур.
Талъати зебо билан гулшан сари қилсанг хиром,
Ой юзингнинг олдида гулда назокат қайдадур.
Олмадинг биздин хабар, бир йўли эй оромижон,
Эй паривашлар моҳи лутфу иноят қайдадур.
Дилраболар кўп ва лекин дилраболик бобида,
Сан каби бир дилбари соҳиб малоҳат қайдадур.
***
Гаштам аз кирдори даврон хастаю зору ғамин,
Кулфату ранжу ғаму дарду алам шуд дар камин,
Ҳаст болинам зи хоку пахлуям ба болои замин,
Бар қади хам гашта гардидас аҳволам чунин,
Ин нидо омад ба гўшам эй ғариби дил ҳазин,
Ғам махўр, эй хаста номи ў бувад ҳаққул мубин.
Эй рафиқон, ин чи дарду ин чи шоми мотам аст,
Шому ҳижронам фироқу рўзи ман дарду ғам аст,
Мисли ман ғамгин набошад, ҳар ки дар ин олам аст,
Ҳар шаб фарёд ояд ин нидо субҳи дам аст,
Ғам махўр, эй махсуми афтодаю зору ҳазин,
Ту бахўби донки номи ў бувад ҳаққул мубин.
Ҳолати танги маро ҳар кас ки дид дар жаҳон,
Ашк жори мекунад раҳме намояд бегумон,
Қиссаҳои дардноки ман ажаб шуд достон,
Бар чунин ҳоли ғариби шуд нидо аз осмон,
Ту бахўби донки номи ў бувад ҳаққул мубин.
Охир аз абнойи гардун масканам шуд жойи танг,
Мезанам зи ин ғусса ҳар шаб, бар сару бар сина санг,
Бо чунин дили шикаста бо жафои пойи ланг,
То бакай бошам азизон дар даруни гўри танг,
Ғам махўр, эй махсуми афтодаю зору ҳазин,
Ту ба хўби донки номи ў бувад ҳаққул мубин.
***
Шеър оҳанги дил асту нағмаи руҳи башар,
Бар навои дил жаҳонро ошиқи шайдо кунам.
Ин жаҳон бошад китобу ишқ сар то пои ў,
Охир ин алфоси дилкашро ба ту маъно кунам.
Ҳар гужо ҳусн аст шоир мекунад он жо мақом,
Ҳар гужо ишқ аст он жо ошиён барпо кунам.
Шоире газ осмоне шеърҳои хештан,
Шеърҳо дар торами ин гумбази мино кунам.
Ганжа-ганжа мефишонам чун сароям маснави,
Бўи жоми медиҳам гар жом пур саҳбо кунам.
Гаҳ бангу бода гўям, гаҳ зоҳид, гаҳ ринд,
Гаҳ сухан аз сўзи Мажнун, гаҳ аз Лайло кунам.
Нур пошам барқсон, чун лаб кушоям дар ғазал,
Лаъл резам абросо чун сухан иншо кунам.
Домани арбоби маъниро кунам пур аз гуҳар,
Чун тапиш он тапи дарё бори гавҳарзо кунам.
Аз паришон кокули дилдор агар созам рақам,
Гулшани ашъорро пур сумбулу гўё кунам.
Вар зи васфи чашми масти ёр гўям шаммае,
Бўстони шеърро пур наргизу шаҳло кунам.
Боду чашми тар набинам дар жамоли коинот,
Чашми дилро дар фурўғи маънавий бино кунам.
***
Саломе мефирсам ман ба дилдор,
Ки ғайраз ту надорам дигаре ёр.
Саломе назди жонон мефирсам,
Саломе хуштар азо жон мефирсам.
Саломе мефирсам ба жамолат,
Саломе дигаре бо хатту холат.
Саломе бо ду чашмони сиёҳат,
Саломе бо ду абрўи камонат.
Саломе бо даҳони пистаи ту,
Саломе бо забони рустаи ту,
Саломе мефирсад ошиқи зор,
Ба он маҳбуби барнойи ситамгор.
ХАБАРКАШ
Хандон лаби пўсда даҳон аст хабаркаш,
Ширин сухани заҳр забон аст хабаркаш,
Озори дили хурду калон аст хабаркаш,
Бо ҳар дили софе ба гумон аст хабаркаш.
Аз хона ба хона, зи идора ба идора,
Чун тортанак тор танонд чанд қатора,
Гап бурда гап орад кунад фитна манора,
Сад шуд барангезату истат ба канора,
Ошубгари байни касон аст хабаркаш.
Жуз фитнау иғво ў магар кор надорад,
Ин бешараф аз бешарафи ор надорад,
Парвои сари кўчаю бозор надорад,
Андеша зи ағёри ғами ёр надорад,
Ҳар жо ки рави бо ту равон аст хабаркаш.
Жангонда касонро кунад аз гўша тамошо,
Бар дасти писар дода гиребони падарро,
Аз хешу табору зану шў, ёру шиносо,
Ҳастанд басе мурда жудо зинда жудоҳо,
Бар оши ҳама заҳр чакон аст хабаркаш.
Иблис барин ҳозиру тайёр магазвор,
Гаҳ аз паси дар ояду гаҳ аз паси девор,
Нону намакат хўрда кунад хони ту мурдор,
Жамияти мо пок зи олудаги безор,
Ронетки ифлосу зиён аст хабаркаш.
Дар даври озодий ин хислати пўсида раво нест,
Дар баъзи касон аз чунин кор ибо нест,
Ин чунин касанро бо чунин доира жо нест,
Жуз фош намудан роҳи тадбир ба мо нест,
Кайҳостки мардуди замон аст хабаркаш.
ПОРАХЎР
Ҳарза гўю лаққию устози шайтон порахўр,
Ҳам-чу афи заҳр дори зери дандон порахўр.
Мезани хезак ба мисли гурбои қассоб ту,
Якта тин бини шави он сў шитобон порахўр.
Токи лаъл ояд ба дасту ҳам наранжад табъи ёр,
Мешави ҳар дам ба ҳар ранге намоён порахўр.
Кошки пур мешуд аз хоки лаҳат чашмони ту,
Беҳтар аз онки шави дар гўр пинҳон порахўр.
Жураҳат қаллобу дузду ҳасти ту найранг боз,
Аз чи виждонро фурўшу бар жиғирдон порахўр.
Пул парасти мекуни, дар кўча масти мекуни,
Дар амал рубоҳию дар шакл инсон порахўр.
Ҳарчи афтад ба кафат месози онро обу лой,
Ҳам чу гурги гушна метози ҳаросон порахўр.
Мезани аз чашм сурма, аз даҳон ҳатто сақич,
Боз бо даъво бигири аз гиребон порахўр.
Ҳамчу хоре дар миёни ин гулистон гаштайи,
Мурданат беҳ дур шав аз байни моён порахўр.
***
Замон аҳлиға ишқу ёр деб розинг айлама равшан,
Кўзинг ёғин едирсанг дўст, аммо бермасанг душман.
Йўлидан тош агар олсанг, урар бошингга бир кун тош,
Очар айбингни гар бўлсанг ани айбига пироҳан.
Ичидур кинаю нафратга пур, зоҳирдадур хомуш,
Қародур дуд бирлан қайси уйда бўлмаса равзан.
Нафас борича қилдим сайр, ҳафтоду ду миллатни,
Ҳаммаси муддаидур, кўрмадим ўздек фано бўлган.
Bobom Muhammad Safo Maxsum Buxoriy haqida men har qancha gapirmayin, yozmayin, ko‘nglim to‘lmaydi. Bobom ijodkor edi. Ijodkor qalb dunyosini Ijodkorgina teran his qila oladi. Shu sababdan, men bu o‘rinda o‘tkir qalam sohiblari bo‘lmish ijodkor ustozlarimiz yodnomalarini keltirib o‘tishni joiz deb bildim…
G‘aybulla HOJIYEV
USTOZLAR BOBOM HAQIDA
«Xotiralar to‘lqini» kitobidan
O‘zbekiston Respublikasida xizmat ko‘rsatgan artist G‘aybulla Hojiyev 1956 yilda Buxoroyi Sharifda tug‘ilgan. 1973-77 yillarda Toshkent davlat San’at institutida tahsil olgan. 1976 yilda Abror Hidoyatov (avvalgi “Yosh gvardiya”) teatrida ish boshlagan. 1987 yildan Hamza nomidagi o‘zbek davlat akademik teatrida faoliyatini boshlagan. Aktyor shoir Azim Suyunning “Sarbadorlar” asarida Abu Bakir Kalaviy, Abdulla Oripovning “Sohibqiron” asarida Xoja Ahmad Yassaviy, Abdulla Qodiriyning Mehrobdan chayon“ spektaklida Solih mahdum, Ibrohim Sodiqovning ”Afandining besh xotini“ spektaklida Afandi, Hayitmat Rasulning ”Piri koinot“ spektaklida Ahmad Farg‘oniy, Shekspirning ”Qirol Lir“ asarida graf Gloster, Aleksandr Kosanoning ”Yetti faryod» spektaklida Sabalo kabi o‘nlab rangbarang rollar ijro etgan. Og‘ir xastalik tufayli teatrdan ketishga majbur bo‘lgan. Ammo, ijoddan to‘xtamay, turli tele va radio loyihalarda ishtirok etmoqda.
Bobom Muhammad Safo Maxsum Buxoriy haqida men har qancha gapirmayin, yozmayin, ko‘nglim to‘lmaydi. Bobom ijodkor edi. Ijodkor qalb dunyosini Ijodkorgina teran his qila oladi. Shu sababdan, men bu o‘rinda o‘tkir qalam sohiblari bo‘lmish ijodkor ustozlarimiz yodnomalarini keltirib o‘tishni joiz deb bildim..
Ne’mat AMINOV
O‘zbekiston xalq yozuvchisi
SAFO MAXSUM
1968 yil. Buxoroyi sharif. Erta kuz. Qizalog‘im Dilbarni Kalobot guzaridagi bolalar bog‘chasida qoldirib ishga o‘taman. O‘shanda viloyat radioqo‘mitasida ishlardim. Darvoza qaptalidagi qorovulxonaning derazasi do‘kon peshtaxtasidek doim ochiq turardi. Har ertalab yo‘lakdan o‘tayotganimda ichkaridan bir bosh ko‘rinardi-yu, ko‘z ilg‘ar-ilg‘amas o‘sha zahoti g‘oyib bo‘lardi. Kim bo‘ldiykin? Har gal shunday. Men ham bu g‘alati holatga e’tibor bermay, qaramaslikka harakat qilib, o‘tib ketardim. Ittifoqo bir kuni Dilbarni bog‘cha opasiga qoldirib, darvoza yo‘lagidan shoshilib chiqayotgan edim, deraza tomon ovoz keldi.
– Assalomu alaykum, taqsir!
Qaradim. Nihoyat meni necha kunlar hayron qoldirgan o‘sha sirli kishini ko‘rdim. Moshguruch soqollari bir tekis kuzalgan, dudoqlari qalmoqlarnikidek baland, do‘ng peshonali bir kishi iljayib turardi. “Nega bu kishi meni “taqsir” deydi? Qiziq…” Yaqinlashib salom berdim. Qariya deraza osha ikki qo‘lini menga cho‘zdi. Ko‘rishdik. Miqti, dumaloq jussali kishi edi. Egnida nimcha. Qarashlarida alohida kuzatuvchanlik, sirli bir hayrat hukmron edi.
– Marhamat qilsinlar! – Avvaldan quyib qo‘yilgan bir piyola choy uzatdi. Olmaslikning iloji yo‘q. U kishi so‘zida davom etdi. – Sizni men toniyman, sizni tonimaysiz, taqsir! Radioda gapirasiz-a? Shoyiaxsi guzaridagi ohangar Usto Aminning o‘g‘illari ekansiz. Sadriddinjon (Sadriddin Salim Buxoriy) aytdilar. Men Salimjonning boboaro‘slari (ayolining bobosi) bo‘laman… Namozdigar qizaloqni olgani kelganda, bizni hujraga bir kirib o‘tsangiz…
O‘sha kuni hujraga kirib o‘tdim.
Hujrada menga avvaldan tanish Safo Maxsumning nevara kuyovlari Salimjon, u kishining ixlosmandlari Sadriddinxon va G‘iyosjonlar xizmat qilib yurishardi. Xiyol o‘tmasdan kichkina dekchadan mayizli osh suzildi. Osh shirin, oshdan ham suhbat shirin. Suhbat o‘z-o‘zidan she’rga ulanib ketdi. She’rxonlik ikki tilda – o‘zbek va forschada davom etardi.
– She’r ham yozib turasizmi, taqsir?
– Barodarjon, – dedilar Safo Maxsum bir pas tin olib, – endi bizni kim deb bilsangiz, biling, ixtiyoringiz. Birovlar bizni Amak Maxsum, birovlar Bobo Kayfiy deydi, yana boshqa birovlar, e, bir ko‘knori-da, deb malomat qilishadi. O‘zimga qolsa, kamina Gulchinman. She’r bo‘stonidan gul teraman. Guldastalab do‘stlarga tutaman. Ahli shuaroning ruhlarini shod qilib yuraman-da. Amak Maxsum Hofiz, Sa’diy, Bedil, Rumiy, Xo‘ja Ismat, Navoiy, Sabho g‘azallaridan o‘qib, sharhlab berardilar. U kishining g‘ayri tabiiy quvvayi hofizalariga tahsin aytib, xayrlashar ekanmiz, quyidagi baytni o‘qidilar:
E, do‘st, avval oshnoyi makun,
Ba’daz oshnoi bevafoi makun.
Ya’niki, masalan:
E, do‘st, avval oshnolik qilma,
Ba’daz oshnolik bevafolik qilma.
Demakki, shunday ekan, bizni holimizdan tez-tez xabar olib turing. Ha, sizdan yana bir iltimos, yaqinda soli nav – Navro‘z keladi. 21 martda. O‘sha kuni qayerda bo‘lsangiz ham , albatta keling, xosiyatini keyin bilasiz, – deb qoldilar…
Bir qarashda Amak Maxsum juda kamtar va kamgap edilar. U kishi Hazrat Bahovuddinning “Kam ye, kam de…” hikmatlariga doim amal qilardilar. Ko‘ngillari tusagan davrada esa ertalabdan kechgacha she’r tilida gaplasha olardilar.
Esimda o‘sha kuni ham bizni avval eshitmagan bir ruboiy bilan qarshi oldilar.
– Bu ruboiyni man Xoja Ismat Buxoriyning yaqinda buzib tashlangan qabr toshlarida o‘qigan edim. Eshitinglar-chi.
Dar in sarchashmai kavsar fitat avval tahorat kun,
Darou qabri poki Xoja Ismatro ziyorat kun.
Agar hosil nagardad maqsudi har du jahoni tu
Dan in sahro biyo u sayyidi bechoraro haqorat kun.
Ya’niki, masalan, o‘zbekchaga tarjimasi, ana bunday:
Bu kavsar sifat sarchashmaga kelishdan avval tahorat qil
Kirginu Xoja Ismat qabri pokini ziyorat qil.
Ikki jahonning murodi hosil bo‘lmasa gar,
Bu sahroga qaytginu sayyidi bechorani haqorat qil.
Davradagilar qoyil, deya bosh chayqadilar. Shundan keyin Amak Maxsum zangli soatni burab stol ustiga qo‘yarkanlar:
– Ana endi munojotxonlik qilamiz. Sizlar jimgina tinglab o‘tirsalaringiz kifoya, – dedilar. So‘ng ko‘zlarini yumib olib, Jaloliddin Rumiy “Masnaviy”sidan o‘qishga kirishdilar. Masnaviy ohanglari hujra bo‘ylab yangradi. Davradagilarning ayrimlari dam-badam xo‘rsinishar, ora-orada “Yo Olloh”, “Yo Parvardigor” deb qo‘yishardi. Misralarga yashiringan munojot davradagilarning yuraklariga bir olam g‘uluv solardi.
Masnaviy o‘qilar, soat millari tinimsiz ilgarilardi. Ikki soatlardan keyin birovlar o‘tirgan yerida charchab ingray boshladi. Amak Maxsum xuddi mast bulbuldek chah-chahlab, misralarni yodaki qalashtirib tashlardilar. Endi ovozlari sal bo‘g‘iq eshitila boshladi. Hamon munojot yangrab, ruhlarni junbushga keltirar, qalblarni oxirat sirlaridan voqif qilardi go‘yo. Shu holda yana yarim soatcha munojot o‘qildi. Kimdir og‘ir xo‘rsinib:
– Oh… bo‘ldi-ye, yuragim ezilib ketdi, dedi. Amak Maxsum bu xo‘rsinish va ingrashlarni eshitmas, hamon berilib munojot qilardi. Nihoyat haligi kishi soatning zang milini oldinga surdi. Baland jiringlash eshitilib, Amak Maxsum beixtiyor hushyor tortib, to‘xtab qoldilar.
Davradagilar ust-ustiga olqishlab, otaxonning quvvayi hofizalariga tahsin va tasannolar ayta boshladilar.
– Ikki yarim soat bo‘ldi, – dedi kimdir.
Yana birov:
– Amak, sir bo‘lmasa necha soat munojot o‘qiy olasiz? – dedi.
Amak Maxsum o‘sha bo‘g‘iq ovozda javob berdilar.
– Yoshlikda, ta’bidil davra bo‘lsa, og‘zimdan ko‘pik ketib, yiqilib qolgunimcha masnaviy o‘qirdim. Endi u davrlar o‘tdi, barodar…
… Onadan yetti oylik tug‘ilgan ekanman, – deya gap boshlagandilar boshqa bir safar Amak Maxsum bizning qistovimiz bilan. – Nedanoshinniy. Besh kechamda otamning telpaklarida ko‘zim ochilib birinchi marta “inga” deb ovoz chiqaribman. Yettinchi kun volidam qazo qilgan ekanlar. Ya’ni kamina haftak (onadan yetti kunlik qolgan go‘dak) bo‘libman. Yetti kunlik yetimchani boqish bibimni mahrlariga tushibdi. U kishi har kun bozordan yarim qadoq iliq obi navvot oldirib kelib, aralashtirib, dokaga tugib, siyna o‘rnida menga tutarkanlar. Shunday qilib, to uch yoshgacha ilikxo‘rlik qilgan ekanmiz.
E, barodar, ana qarabsizki, o‘sha haftakcha go‘dak ikki kam saksonga kirib qolibmiz. Bu boshdan ne savdolar o‘tmadi. O‘n yetti yil madrasaning sho‘r tuprog‘ini yaladik. Umrimiz qo‘rquv va hadikda o‘tdi. Keyin kitobu tasbehni yig‘ishtirib, sambo‘sapazlik (somsapazlik) qildik. Yomon ko‘rganim mutaassiblik. Dunyoni mutaassib buzadi. Xayriyatamki, shu she’r bor ekan. Bamisoli havodek she’r bilan tirikmiz. Umrning o‘tganini ham bilmay qolarkan kishi. Parvardigor umr bersa bandasi yashayverarkan-da. Yana men sizga aytsam, uzoq umr ko‘rishning eng katta bir siri bor. Bu sirni hamma biladi-yu, lekin unga amal qilmaydilar. Uzoq umr ko‘rish uchun uch narsaga afsuslanib, pushaymon qilib yurmaslik kerak. Buni mardum zap topib aytgan: so‘nggi pushaymon – o‘zingga dushman. Avvalo, aytilgan so‘zga pushaymon qilmaslik kerak. Chunki, aytilgan so‘z – otilgan o‘q. Otilgan o‘qni miltiqqa qayta joylab bo‘lmaganidek, aytilgan so‘zni ham qaytib og‘izga solib bo‘lmaydi. Shuning uchun avval o‘ylab, keyin so‘zlash lozim.
Soniy qilingan ishga nega shu ishni qildim, deya pushaymon bo‘lib, o‘z-o‘zingni qiynab yurmaslik darkor. O‘sha ishni qilmasdan avval, yetti o‘lchab bir kesish kerak. Qilingan ish qilib bo‘lindi. Endi o‘sha xatoni takrorlamaslik harakatini qil.
Ba’d o‘lgan odamga ko‘p kuyib, yonmaslik kerak. To‘g‘ri, bu ancha mushkul. Lekin, yoshmi, qarimi, oxiri bir kun o‘ladi. Tirik jon borki, boshida o‘lim bor. O‘lganga achinib, qanchalik kuyib, yonsang, qayg‘ursang, o‘z o‘limingni shuncha tezlashtirasan. Shuning uchun o‘lgan kishiga achingandan ko‘ra, tiriklarning, yaxshisi, tiriklikning qadriga yetish tuzukroq.
1969 yil 21 mart tong otari hamon esimda. Amak Maxsum hujralari eshigida odam gavjum. Menga ko‘zlari tushishi bilan yayrab ketdilar. Boshdan oyoq oppoq kiyimda, soqollari chiroyli taralgan, boshlarida yap-yangi chust do‘ppi. Betlari yaltirab turibdi. Xonadan xush bo‘y taraladi. Ikkita stol bir-biriga taqab qo‘yilib, oppoq dasturxon yozilgan. Dasturxon nihoyatda did bilan bezatilgan. O‘rtada qadimiy mis barkash. Unda sabza rang bug‘doy maysasi.Bir shirinlikning o‘zidan yigirma bir xil. Kunjut holva, pashmak holva, holvayi ko‘fta, halvoyi bodom, rango-rang qandolatlar, murabboyu shinnilar uzum shinnisi, tut shinnisi, qovun shinnisi… ko‘k somsalar, qovurilgan ko‘k chuchvara, piyozli patirlar, teshavoyi sambo‘salar, qiltiqsiz qovurma baliqlar. Xitoyi chinni kosalarda “haft salom”li (Qur’oniy oyat yozuvlari aralashtirilgan) sharbatlar. Katta bir tog‘orada har xil rangga bo‘yalgan tuxum choshlangan. Ingichka, buyurtma shamlar porlab turibdi. Kosalarda turshak sharbati (g‘o‘linob), alohida taqsimchalarda obinabot qo‘yilgan. Kishi boshiga mo‘’jaz idishlarda sumalak va halisa tortildi. Xonaga muchal yoshidagi oppoq kiyingan o‘g‘il va qiz bolalar to‘p-to‘p bo‘lib kirib, haft salomdan yetti qultumdan ho‘plab, atrofga qarab yetti marta ta’zim bilan salom berib, duo kutib turishdi. Bular Amak Maxsum va do‘stlarining nevaralari. U kishi bolalarni duo qilib har qaysi bolaga dasturxondagi shirinliklardan ulashdi. Dasturxon tuzashda “yetti” raqamiga alohida urg‘u berilganga o‘xshardi.
(Amak Maxsumning nevaralari, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist G‘aybulla Hojiyevning aytishicha, Navro‘z dasturxoniga u kishi yil bo‘yi tayyorgarlik ko‘rar ekanlar. Masalliqlarning qimmat-qimmatidan olib, o‘zlariga tanish amirning rikobi (xos) holvapaziga yoki qandolatchiga buyurtma berarkanlar).
Shundan so‘ng yoshi ulug‘lar dasturxon atrofiga tizilishdi. Hamma bir-biriga shakarguftorlik qiladi.
Shu kun men Amak Maxsumning ziyoratlarida O‘zbekiston va Tojikistonning manaman degan ziyolilarini ko‘rgan edim. Bular – Buxoro tarixining bilimdoni “Akamullo” Hamroshoyev, Respublikada xizmat ko‘rsatgan o‘qituvchi Husayn Yoqubov, mashhur pillachi, agronom Salomjon G‘aniyev, O‘zbekiston xalq hofizi Mushe Boboxonov, Buxoro fidoyisi, mashhur arxeolog, knyaz Sergey Nikolayevich Yurenyev (uni buxoroliklar “Bobokalon” deyishardi), Tojikiston xalq artisti, badiiy so‘z ustasi Mahmudjon Vohidov, mashhur tarixchi, “Kashko‘li Salimiy” kitobining muallifi Mirzo Salimbekning o‘g‘illari Qorijon Rog‘ib, Qori Hasan, Inoyat Maxsum va yana o‘nlab kishilarni uchratganman. Ular xonadon sohibidan duo olib, Navro‘z dasturxonidan og‘iz shirin qilib, hujrani yangi mehmonlarga bo‘shatib berishardi.
Salomjon G‘aniyev:
– Bay-bay, tasanno-tasanno, – dedi qoyil qolib, – Amak Maxsumning dasturxonlari muncha to‘kin, muncha fayziyob…
Amak Maxsum ham:
– Men uchun muhimi, diydor to‘kin bo‘lsin, – dedilar kamtarinlik bilan, har soli navda bir marta bo‘lsayam do‘stlar diydoriga to‘ysam deyman. Afsuski, taomdan to‘yish bor-u, do‘stlar diydoridan to‘yish yo‘q ekan.
Amak Maxsum davralarida turli din va millat vakillari bo‘lardi. Ularning ayrimlari bir-birlarining tillariga tushunmasalarda, negadir uzoq suhbatlar davomida sira zerikishmasdi. Go‘yo ularni she’r, g‘azal, donishmandlikning ko‘rinmas rishtalari bog‘lab turardi…
1975 yil 5 oktyabr, hayit arafasida, yakshanba kuni u kishini Buxoroi sharif so‘nggi yo‘lga kuzatib qo‘ydi.
Yana Navro‘z keldi. Safo Maxsumdek dilkash, donishmand, fidoyi insonlarni sog‘inib…
Olloh u kishini rahmat qilgan bo‘lsin!..
Sadriddin Salim BUXORIY
BUXORODA BIR BЕNAZIR SHOIR BOR EDI…
Buxoroda bir ajib, benazir shoir bor edi, biroq, umrida bitta ham she’rini chop ettirmagandi. U zoti sharif Safo Maxsumdir. Safo Maxsum Buxoro shahridagi Xoja Porso guzarida istiqomat qilardi. Safo Maxsum umrida biror joyda bir misra ham she’rini chiqartirmagan. U shuhratdan hazar qilardi. Uning butun vujudi she’r edi go‘yo. Safo Maxsum dunyoviy va uxroviy she’rlarni soatlab, kunlab yoddan ayta olardi. Hazrat Jaloliddin Rumiydan tortib Navoiygacha, Hazrat Navoiydan Sadriddin Ayniygacha o‘tgan shoirlar she’rlarini yoddan aytib, ularning ma’nolarini sharhlab berardi.
Safo Maxsum varaqchalarda arab imlosida o‘z she’rlarini yozib qo‘yar va u misralar yodlanib, qalbiga jo bo‘lgandan so‘ng, varaqchalarni yoqib tashlardi. Hozirjavoblikda, shiringuftorlikda, daryodillikda unga teng keladigan kishi Buxoroda yo‘q edi.
Safo Maxsum boshi gavdasiga nisbatan katta bo‘lib, kichik gavdaga katta bosh qiziq tuyulardi. Uning qirra burni, bejirim soqol-mo‘ylovi, o‘tkir ko‘zlari o‘ziga yarashardi. O‘z kulbasini har kuni ikki marta supurar, haddan tashqari ozoda yurardi. Sandal ustida albatta soat, gul, daftaru qalam, taqsimchada holva, choynagu piyola turardi. Safo bobo o‘z yaqinlariga tayinlab: “Bu kulbaga kirayotganda ochiq chehra bilan, xushxabar bilan kiring!” – derdi.
U noxush xabar tarqatib yuruvchilar, hayotdan noliydigan, noshukur odamlarni yomon ko‘rardi. Unday kimsalar suhbatidan qochardi. Uning asosiy shiori Payg‘ambarimiz (s.a.v) ning: “Ahmoqdan qoching!” hadislari edi. Safo Maxsumdan shunday rivoyatni eshitganman. Qadimda bir noshukur er-xotin yashagan ekan. Xotini tuqqani haqida eriga doya kampir xushxabar yetkazib: “Muborak bo‘lsin, sizlarga Xudo egizak farzandlar ato etdi!” debdi hayajon bilan. “Iy-ye, nega endi Xudo boshqalarga bittadan farzand beradi-yu, bizday qashshoqlarga ikkitadan berarkan, qani adolat?!” – debdi er norozi bo‘lib. Shu payt doya kampir shumxabar yetkazibdi: “Egizaklarning yelkalari bir-biriga yopishib qolgan ekan, nogiron ekan!” Xotin faryod chekibdi: “Voy, dod! Hammaga gulday o‘g‘il beradigan Xudo nega bizday kambag‘alga nogiron o‘g‘il berarkan, shu ham adolatdan-mi?!”
Xullas, nogiron Hasan-Husanlar ulg‘ayibdi. Lekin ular ham ota-onalari kabi noshukur bo‘lib o‘sishibdi.
Kunlarning birida ko‘pkari bo‘lishi haqida jarchi xabar beribdi. Hasan-Husanni ham aravaga yuklab, tomoshaga oborishibdi. Ko‘ngli yarim nogironlarning ko‘ngli yozilsin, xursand bo‘lishsin, deyishibdi-da. Ko‘pkari ayni qizigan paytda olatasir bilan kelayotgan uyurdan bir ot o‘zini to‘xtatolmay, Hasanni turtib ketibdi. Hasan shu zahoti jon taslim qilibdi. Hasanni ko‘mamiz desalar, Husan tirik. Ko‘mmaymiz desalar, o‘lik sasiy boshlabdi. Oqsoqollar bir qarorga kelishib, o‘lik Hasan bilan tirik Husanni aravaga yuklab, kimsasiz sahroga eltib tashlabdilar. Husan yig‘lay-yig‘lay yelkasida sasiyotgan Hasanni ko‘tarib, boshi oqqan tomonga ketibdi. Hayotdan umidini uzgan, oziq-ovqati tugagan Husanning ko‘zi bir chashmaga tushibdi. Rosayam chanqagan emasmi, chashma suvidan qonib-qonib ichibdi va umrida birinchi marta sidqidildan “Xudoga shukur!” debdi. Uzoqdan kelgan bir ovoz, Husanga: “Chashmaning ichiga kirib cho‘mil!” debdi. Husan chashmada cho‘milibdi va hayratdan qotib qolibdi. Chunki dimog‘idagi sassiq hid yo‘qolgan va yelkasidagi yuk – o‘likdan ham qutilgan ekan.
Bir boragina shukur qilganning sharofatidan Husan barcha g‘am, barcha azob, barcha dardlardan bir yo‘la qutilib, dunyoga qayta kelganday navqiron, go‘zal yigitga aylanibdi…
Safo Maxsum Usta Aminbobo, Sharif Nurxon, alloma Salimbek Salimiyning o‘g‘illari Qorijon va Buxoro shahridagi mashhur Gulobod guzarida istiqomat qiluvchi G‘ulomjon tanbur, shuningdek, G‘ulomjon G‘aniyev, qori Abdurahmonlar bilan hamsuhbat edi. Safo Maxsum derdi:”Dunyoda mukofot va jazodan hech kim qochib qutilolmas. Buxorodagi Bo‘yrabofon guzarida bir holvapaz bobo yashardi. Ittifoqo, bir kuni shom payti holvapaz boboning uyi yonidan o‘tib ketayotganimda, boboni darvozasi yonidagi supachada yig‘lab o‘tirgani guvoh bo‘ldim. Ma’lum bo‘lishicha, betavfiq o‘g‘il mast bo‘lib, o‘z otasinibir musht urgan ekan.
Yillar o‘tdi. Holvapaz bobo vafot etdi. O‘g‘il esa uylandi. O‘nta o‘g‘il ko‘rdi. Ota qariganda o‘ng qo‘li bilan o‘ng oyog‘i falaj bo‘ldi. O‘g‘illari esa, biri piyanista, biri bangi, biri qimorboz bo‘lib, har kuni o‘g‘illar otani bir mushtdan uradigan bo‘lishdi. Har gal ota faryod chekkanida ko‘z oldimda holvapaz boboning yig‘lab o‘tirgan holati namoyon bo‘ladi. Qulog‘imga esa boboning yig‘lab o‘tirgan holati namoyon bo‘ladi. Qulog‘imga esa boboning qarg‘ishi eshitiladi… Buni qarangki, o‘z padari buzrukvorini bir musht urgani uchun har ku o‘n mushtdan “mukofot” olyapti.
Yillar o‘tdi, ota ham qazo qildi. Lekin o‘g‘illarining hammasi juvonmarg bo‘ldi. Holvapaz bobo hovlisining chirog‘i o‘chdi. Oqpadarning chirog‘i o‘chadi, deganlari shu bo‘lsa kerak!”
Safo Maxsumdan so‘radilar:”Taqsir, nega Buxorodagi madrasa gumbazlari, darvozaxonalari, peshtoqlari baland, mahobatli-yu, lekin madrasa hujralari eshiklari pastak? Buning qanday hikmati bor?”
Safo Maxsum dedi: “Bir kun xorijlik kekkaygan sayyoh madrasaning hujrasiga kiraman deb, boshini eshik to‘sini, ya’ni bolodarisiga chunonam urib oldiki, ko‘zlaridan o‘t chiqdi, chamasi. Bir necha muddat boshini changallab o‘tirib qoldi. So‘ng… So‘ng asta-sekin ta’zim qilib, egilib, hujraga kirdi.
Donishmand bobolarimiz kekkaygan, takabbur kishilarni mana qanday jazolagan. Hujra eshigini past bo‘lishida hikmat shuki: “Ey inson farzandi! Kamtarin bo‘l, ichkariga egilib kir. Boshing osmonga yetgan bo‘lsa ham bu ilm dargohida kibr, manmanlikka berilma!
Mana shu hujralarga ta’zim qilib kirganlarning yuksak darajalarga erishganiga e’tibor ber. Ular muhaddislarning sultoni, avliyolarning sultoni bo‘ldi, butun dunyo tabiblarining sultoni bo‘ldi!”
Safo Maxsum qog‘ozga qarab she’r o‘qiydiganlarni nimcha shoir (notugal shoir) derdi. U she’rni tushunadiganlarni avliyo deb bilardi.
U sho‘rolar g‘oyasini dengiz yuzidagi ko‘piklar kabi puch ekanligini bilar, shu bois qizil gaplarga, qizil shiorlarga e’tibor bermasdi. U nevaralarini, shogirdlarini, suhbatdoshlarini kelajak zamonga, Mustaqillik zamoniga tayyorlab o‘tdi…
Butun umri davomida bir misra ham she’r chop qilmay o‘tgan shoir bor edi Buxoroda. Uning nomi Muhammad Safo Maxsum Buxoriy edi.
BOBOMNING RIVOYATLARI
Allomani qoyil qoldirgan bolakay
Aflotunning oldiga otalar o‘z farzandlarini shogirdlikka opkelisharkan. Shunga ustozlik qiling, zora sizday allomai zamon bo‘lib yetishsa, deyisharkan. Aflotun hech kimga yo‘q demas ekan-da, faqat sinov maqsadida bolaga kichik bir xizmat buyurarkan. Bo‘tam, mana shu ko‘zani oling-da, hovli ortidagi hovuzdan suv keltiring, derkan. Bola xo‘p degancha yugurib ketarkan-da, bir pas o‘tib, ko‘zasiz, suvsiz so‘ppayib qaytarkan. Buning sirini hech kim bilmas ekan. Bir kuni voqea boshqacha kechibdi: otasi bilan kelgan bolakay ko‘zani ko‘tarib chiqib ketibdi-da, hayallab qopti. Keyin ko‘zani bo‘sh ko‘tarib qaytibdi. Ha, bo‘tam, nima bo‘ldi, debdi Aflotun. Ustozjon, debdi bola, hovuzingiz suv makruh bo‘libdi, shu bois suv keltirmadim, debdi. Yo‘g‘ye, nega makruh bo‘ladi, debdi Aflotun. Bir jondor suvda bejon yotibdi, debdi bola. Qani, ko‘raylik-chi, qanaqa jondor ekan, deb Aflotun tashqariga chiqibdi-da, bolaning fahmu farosatiga qoyil qopti. Gap shunda ekanki, bir qarashda hovuzda ko‘m-ko‘k bo‘lib jimirlab turgan narsa suv emas, shisha ekan. Suv olaman degan bola nari-berisiga qaramay shosha-pisha ko‘zani hovuzga solarkan-da, uni sindirib qo‘yarkan. Bu bola esa shoshmabdi, ko‘za solishdan avval qo‘li bilan paypaslab ko‘ribdi. Qarasa, ahvol shunaqa. Keyin bir bo‘lak guvala opti-da, shisha ustiga to‘rt oyoqli, uzun quloqli eshaknimi, boshqa narsanimi shaklini chizibdi-da, hovuz suvi makruh ekan, deb qaytib borgan ekan. O‘z fahmu farosati bilan Aflotunni qoyil qoldirgan bola keyinchalik Arastu degan allomai zamon bo‘lib yetishgan ekan.
Yer talashgan qo‘shnilar
Ahil yashab kelgan ikki qo‘shni orasiga mushuk oralabdi. Bola-chaqasi bo‘y ko‘rsatib, ularga imorat ko‘tarmoqchi bo‘lishibdi. Shu paytgacha, ikki dala o‘rtasida to‘siq yo‘q ekan. Devor urmoqchi bo‘pti bittasi. Ikkinchisi qarasa, nazarida uning yeridan ancha qismi devor naryog‘ida qop ketadigan. Unisi u depti, bunisi bu depti. O‘rtaga xotinlari tushibdi. Janjal, tortishuv zo‘raygandan zo‘rayib boraveribdi. Shu payt ko‘chadan bir farishta suvrat bir qariya o‘tib qopti. Nima gap, nima to‘polon, depti. Qo‘shnilar bir-biriga gal bermay, voqeani bayon qila ketibdi. Qariya qarasa, bahs nihoya bilmaydi. To‘xtanglar, to‘xtanglar, baraka topgurlar, debdi. Bu yer kimniki aslida, debdi. Meniki, debdi bittasi. Yo‘q meniki, debdi ikkinchisi. Bo‘pti, hozir aniqlaymiz, debdi donishmand chol. Va sekin cho‘kkalabdi-da, yerga quloq tutibdi. Qo‘shnilar angrayib qarab turaveribdi. Chol, ha, degancha bosh irg‘abdi-da, qaddini rostlabdi. Qo‘shnilar har ikkisi ham o‘z talabini tasdig‘ini kutib, cholga quloq tutishibdi. Chol ularga qarab, siz yer meniki, deysiz, siz meniki deysiz. Yer bo‘lsa boshqacha gap qilyapti. Qanaqa gap, debdi qo‘shnilar baravariga. Yer aytayaptiki, bularning da’vosi bekor. Bularning ikkisi aslida meniki. Erta bir kun ikkisini ham o‘z bag‘rimga olaman, deyapti. Qo‘shnilar kosa tagidagi nim kosani tuyqusdan fahmlab qolishibdi-da, cholga rahmat aytishib, bir-birlariga qo‘l tashlab, yarash-yarash qilishgan ekan.
BOBOMNING SHE’RLARI
(Bobom rahmatli biror satr she’rini e’lon qildirmagan, bunga urinmagan ham. Sababi, o‘zini shoir emas, hali aytganimdek, shoirlar muxlisi, she’riyat bog‘ining gulchini deb bilganidan shunday qilgan. Men bo‘lsam, bu o‘rinda shunga jur’at etyapman. Daftar to‘la g‘azallaridan ayrim namunalarni sizga ilinyapman. O‘zingiz baho bering, Muhammad Safo Buxoriy faqat muxlisu gulchin bo‘lganmi, yoki…)
Sensiz, e, oromijonim, menda rohat qaydadur,
Furqatingda bir dame istirohat qaydadur.
Lahza-lahza ko‘rmasam guldek yuzigni ey nigor,
Boshda hushu dilda sabru tanda rohat qaydadur.
Tal’ati zebo bilan gulshan sari qilsang xirom,
Oy yuzingning oldida gulda nazokat qaydadur.
Olmading bizdin xabar, bir yo‘li ey oromijon,
Ey parivashlar mohi lutfu inoyat qaydadur.
Dilrabolar ko‘p va lekin dilrabolik bobida,
San kabi bir dilbari sohib malohat qaydadur.
***
Gashtam az kirdori davron xastayu zoru g‘amin,
Kulfatu ranju g‘amu dardu alam shud dar kamin,
Hast bolinam zi xoku paxluyam ba boloi zamin,
Bar qadi xam gashta gardidas ahvolam chunin,
In nido omad ba go‘sham ey g‘aribi dil hazin,
G‘am maxo‘r, ey xasta nomi o‘ buvad haqqul mubin.
Ey rafiqon, in chi dardu in chi shomi motam ast,
Shomu hijronam firoqu ro‘zi man dardu g‘am ast,
Misli man g‘amgin naboshad, har ki dar in olam ast,
Har shab faryod oyad in nido subhi dam ast,
G‘am maxo‘r, ey maxsumi aftodayu zoru hazin,
Tu baxo‘bi donki nomi o‘ buvad haqqul mubin.
Holati tangi maro har kas ki did dar jahon,
Ashk jori mekunad rahme namoyad begumon,
Qissahoi dardnoki man ajab shud doston,
Bar chunin holi g‘aribi shud nido az osmon,
Tu baxo‘bi donki nomi o‘ buvad haqqul mubin.
Oxir az abnoyi gardun maskanam shud joyi tang,
Mezanam zi in g‘ussa har shab, bar saru bar sina sang,
Bo chunin dili shikasta bo jafoi poyi lang,
To bakay bosham azizon dar daruni go‘ri tang,
G‘am maxo‘r, ey maxsumi aftodayu zoru hazin,
Tu ba xo‘bi donki nomi o‘ buvad haqqul mubin.
***
She’r ohangi dil astu nag‘mai ruhi bashar,
Bar navoi dil jahonro oshiqi shaydo kunam.
In jahon boshad kitobu ishq sar to poi o‘,
Oxir in alfosi dilkashro ba tu ma’no kunam.
Har gujo husn ast shoir mekunad on jo maqom,
Har gujo ishq ast on jo oshiyon barpo kunam.
Shoire gaz osmone she’rhoi xeshtan,
She’rho dar torami in gumbazi mino kunam.
Ganja-ganja mefishonam chun saroyam masnavi,
Bo‘i jomi mediham gar jom pur sahbo kunam.
Gah bangu boda go‘yam, gah zohid, gah rind,
Gah suxan az so‘zi Majnun, gah az Laylo kunam.
Nur posham barqson, chun lab kushoyam dar g‘azal,
La’l rezam abroso chun suxan insho kunam.
Domani arbobi ma’niro kunam pur az guhar,
Chun tapish on tapi daryo bori gavharzo kunam.
Az parishon kokuli dildor agar sozam raqam,
Gulshani ash’orro pur sumbulu go‘yo kunam.
Var zi vasfi chashmi masti yor go‘yam shammaye,
Bo‘stoni she’rro pur nargizu shahlo kunam.
Bodu chashmi tar nabinam dar jamoli koinot,
Chashmi dilro dar furo‘g‘i ma’naviy bino kunam.
***
Salome mefirsam man ba dildor,
Ki g‘ayraz tu nadoram digare yor.
Salome nazdi jonon mefirsam,
Salome xushtar azo jon mefirsam.
Salome mefirsam ba jamolat,
Salome digare bo xattu xolat.
Salome bo du chashmoni siyohat,
Salome bo du abro‘i kamonat.
Salome bo dahoni pistai tu,
Salome bo zaboni rustai tu,
Salome mefirsad oshiqi zor,
Ba on mahbubi barnoyi sitamgor.
XABARKASH
Xandon labi po‘sda dahon ast xabarkash,
Shirin suxani zahr zabon ast xabarkash,
Ozori dili xurdu kalon ast xabarkash,
Bo har dili sofe ba gumon ast xabarkash.
Az xona ba xona, zi idora ba idora,
Chun tortanak tor tanond chand qatora,
Gap burda gap orad kunad fitna manora,
Sad shud barangezatu istat ba kanora,
Oshubgari bayni kason ast xabarkash.
Juz fitnau ig‘vo o‘ magar kor nadorad,
In besharaf az besharafi or nadorad,
Parvoi sari ko‘chayu bozor nadorad,
Andesha zi ag‘yori g‘ami yor nadorad,
Har jo ki ravi bo tu ravon ast xabarkash.
Jangonda kasonro kunad az go‘sha tamosho,
Bar dasti pisar doda gireboni padarro,
Az xeshu taboru zanu sho‘, yoru shinoso,
Hastand base murda judo zinda judoho,
Bar oshi hama zahr chakon ast xabarkash.
Iblis barin hoziru tayyor magazvor,
Gah az pasi dar oyadu gah az pasi devor,
Nonu namakat xo‘rda kunad xoni tu murdor,
Jamiyati mo pok zi oludagi bezor,
Ronetki iflosu ziyon ast xabarkash.
Dar davri ozodiy in xislati po‘sida ravo nest,
Dar ba’zi kason az chunin kor ibo nest,
In chunin kasanro bo chunin doira jo nest,
Juz fosh namudan rohi tadbir ba mo nest,
Kayhostki mardudi zamon ast xabarkash.
PORAXO‘R
Harza go‘yu laqqiyu ustozi shayton poraxo‘r,
Ham-chu afi zahr dori zeri dandon poraxo‘r.
Mezani xezak ba misli gurboi qassob tu,
Yakta tin bini shavi on so‘ shitobon poraxo‘r.
Toki la’l oyad ba dastu ham naranjad tab’i yor,
Meshavi har dam ba har range namoyon poraxo‘r.
Koshki pur meshud az xoki lahat chashmoni tu,
Behtar az onki shavi dar go‘r pinhon poraxo‘r.
Jurahat qallobu duzdu hasti tu nayrang boz,
Az chi vijdonro furo‘shu bar jig‘irdon poraxo‘r.
Pul parasti mekuni, dar ko‘cha masti mekuni,
Dar amal rubohiyu dar shakl inson poraxo‘r.
Harchi aftad ba kafat mesozi onro obu loy,
Ham chu gurgi gushna metozi haroson poraxo‘r.
Mezani az chashm surma, az dahon hatto saqich,
Boz bo da’vo bigiri az girebon poraxo‘r.
Hamchu xore dar miyoni in guliston gashtayi,
Murdanat beh dur shav az bayni moyon poraxo‘r.
***
Zamon ahlig‘a ishqu yor deb rozing aylama ravshan,
Ko‘zing yog‘in yedirsang do‘st, ammo bermasang dushman.
Yo‘lidan tosh agar olsang, urar boshingga bir kun tosh,
Ochar aybingni gar bo‘lsang ani aybiga pirohan.
Ichidur kinayu nafratga pur, zohirdadur xomush,
Qarodur dud birlan qaysi uyda bo‘lmasa ravzan.
Nafas boricha qildim sayr, haftodu du millatni,
Hammasi muddaidur, ko‘rmadim o‘zdek fano bo‘lgan.
