Шу кунларда ярим бетлик очиқ ва аччиқ мулоҳазалари сабаб тепадагиларга ёқиш истагидаги кимсалар томонидан, айтган гапидан кўз юмиб, шахсиятига қарата тош отиш бошланган таниқли ёзувчи Мурод Муҳаммад Дўстнинг  «Кино санъати» журналида эълон қилинган суҳбатидан иқтибослар тақдим этмоқдамиз. Суҳбатда ёзувчи кино соҳаси ҳақида гапириб, бугунги ижтимоий воқеликка ҳам муносабатини билдириб ўтган.

МУРОД МУҲАММАД ДЎСТ:
САВИЯНИ САВЛАТ БИЛАН БЕЛГИЛАШ ЗАМОНИ ЎТДИ

Таниқли ёзувчи Мурод Муҳаммад Дўст «Кино санъати» журнали билан суҳбат қилибди. Суҳбатда ёзувчи кино соҳаси ҳақида гапириб, бугунги ижтимоий воқеликка ҳам муносабатини билдириб ўтган.

«Кинога оралашни атай орзу қилмаганман. Тақдир эканки, аввал четроқдан, кейинроқ бевосита аралашувга тўғри келди. Хабар соҳасида тинчгина ишлаб юрган пайтимда марҳум каттамиз чақириб, кинога ўтишни сўради. Такрорлайман: буюргани йўқ, сўради. Аввалига кўнмадим, лекин Ислом Каримов менинг нозик жойимдан тутди: “миллат” деб кариллашга устасан, ўша ерга бориб, миллий кино қилмайсанми? Мен ҳам анойи эмасман, дарров аниқловчи саволни бердим: ортиқча назоратсиз, эркин ишлашга кафолат берасизми? Хуллас, оғзаки кафолатни кўнгилга солиб, кинога ўтдим», – деб эслаган ёзувчи.

Мурод Муҳаммад Дўст раҳбарларнинг журъати ҳақида гапираркан, бир латифани мисол қилиб келтирган: «Ибратли бир латифа борки, ғижжакчи яҳудий ўзининг эшони, яъники раввин ёнига келиб, бугун – муборак шанба, лекин ғайридин дўстим аксига олиб айни шанбада уйланаяпти, кечқурун тўйда меҳмонларига озгина нағма чалиб берсам бўладими деб сўрайди. Раввин айтадики, йўқ, шанба куни ишлаш кулли гуноҳ, фақат ибодатга рухсат бор. Ребби, ўзингиз шанбада соқол қиртишлаб ўтирибсиз-ку дея эътироз билдиради бечора ғижжакчи. Шунда раввин айтадики, бўтам, фарқимиз шундаки, мен бировлардан рухсат сўраб ўтирмайман… Биз ҳам бировдан рухсат ҳам, маслаҳат ҳам сўраб ўтирмаганмиз. Филмларни фақат бадиий кенгаш қабул қилган ва экранга йўллаган. Бошқа бирорта ташкилот ишимизга аралашмаган».

Ёзувчи кўп нарса раҳбарларга боғлиқ эканига урғу берган: «Бугун эринмаган одам борки, миллий телевидениени ёзғиради. Шева босиб кетди, ажнабий сериаллар кўп, нимяланғоч лапарчилардан дод ва ҳоказо ва ҳоказо. Гўё телевидениега теккан касални тузатиб бўлмайдигандай. Тузатса бўлади. Тузатиш осон. Кўп нарса раҳбарларга боғлиқ. Оғриқли жойларни топиб, даволашни талаб қилса бас. Лекин оғриқли жойни топиш учун аввало тузукроқ савия, диду фаросат ва озгина журъат керак».

Ёзувчи сиёсий элита тушунчасига ҳам изоҳ бериб кетган: «Сиёсий элита – аслида ўта юксак тушунча. Тепага чиққан ҳар қандай гуруҳ ўзини “элита” санаши мумкин, лекин бу билан сара (elite – cара, энг яхши) бўлиб қолавермайди. Савияни савлат билан белгилаш замони ўтди. Дарвоқе, “савия”нинг мазмуни “тенглик”дир. Шу маънода худодан сиёсат аҳлига ҳам, санъат аҳлига ҳам диду фаросат борасида тенглик тилаган маъқул».

«Бугун, демократик тамойиллар куртак ёриб, одамлар бемалол фикрлаш ва гапиришни қайтадан ўрганаётган пайтда “Ўртоқ Бойкенжаев” ёки “Окахон” каби филмлар телевизорда намойиш қилинса, ўзига яраша томошабин топади деган умидим бор. Мени турли окахонларнинг одамлар онгига ин қурган виртуал салтанатидан кўра реал ҳокимият ва реал жамият мавзуси кўпроқ қизиқтиради. Кечаги кунни ва бугунни, яъни эски салтанат тугаб, янгича русумлар жорий этмоқ истаган янги сиёсатчилар гурас-гурас бўлиб майдонга чиқаётган замонни бадиий идрок этишга эҳтиёж бордай. Худо умр берса, кинода эмас, насрда ўзимни яна бир синаш ниятим бор», – деган ёзувчи.

Суҳбатда собиқ амалдор марҳум президет Ислом Каримовни ҳам эслаб ўтади: «Ислом Каримов рассом Раҳим Аҳмедовнинг ашаддий мухлиси эди. Энг яхши кўргани – “Она портрети”. Бу меҳр унинг изми билан майдонга қўйилган Она ҳайкалида ҳам ўз аксини топган (бир-бирига ўхшаш мотамсаро оналарнинг урчиб кетганига Ислом Каримов эмас, хушомадгўй вилоят ҳокимлари ва пулга ўч ҳайкалтарош усталар айбдор)».

Мурод Муҳаммад Дўст маданият ва санъат таълимини чет элликларга бериб қўймаслик зарурлигини таъкидлаган:

«Эшитишимча, янги раҳбарият кинога яхши кўз билан қараётган экан. Ҳаттоки орқаваротдан алоҳида миллий киноакадемия очилармиш деган ёқимли гаплар ҳам етиб келаяпти. Яна бир эл оралаб юрган гап, яъники Москвадаги кино институтининг маҳаллий филиалини очиш масаласига тўхталсак, бу ишни қилишдан олдин кўп ва хўб ўйлаб кўриш керак. Балки молия, банк, қурилиш ёки кончилик соҳасида хорижий ўқув юртларининг филиалларини кўпроқ очиш керакдир. Лекин дабдурустдан кўнгилчанлик қилиб, бевосита миллий мафкура ва менталитетга бориб тақалувчи маданият ва санъат таълимини ҳам хорижий юртлар вакиллари қўлига бериб қўйсак, натижаси хунук бўлмасмикан деган истиҳола бор. Биз хоҳлаймизми-йўқми, барибир улар ёшларимиз онгига ўз маданиятини, алал-оқибатда эса ўз мафкурасини сингдириши тайин. Тажрибамиз етар-етмасидан қатъи назар, ёшларга санъатдан ўзимиз таълим беришимиз шарт деб ўйлайман», – деган ёзувчи.

Манба: www.minbar.uz

Shu kunlarda yarim betlik ochiq va achchiq mulohazalari sabab tepadagilarga yoqish istagidagi kimsalar tomonidan, aytgan gapidan ko’z yumib, shaxsiyatiga qarata tosh otish boshlangan taniqli yozuvchi Murod Muhammad Do’stning «Kino san’ati» jurnalida e’lon qilingan  suhbatidan iqtiboslar taqdim etmoqdamiz. Suhbatda yozuvchi kino sohasi haqida gapirib, bugungi ijtimoiy voqelikka ham munosabatini bildirib o’tgan.

MUROD MUHAMMAD DO’ST:
SAVIYANI SAVLAT BILAN BELGILASH ZAMONI O’TDI

Taniqli yozuvchi Murod Muhammad Do‘st «Kino san’ati» jurnali bilan suhbat qilibdi. Suhbatda yozuvchi kino sohasi haqida gapirib, bugungi ijtimoiy voqelikka ham munosabatini bildirib o‘tgan.

«Kinoga oralashni atay orzu qilmaganman. Taqdir ekanki, avval chetroqdan, keyinroq bevosita aralashuvga to‘g‘ri keldi. Xabar sohasida tinchgina ishlab yurgan paytimda marhum kattamiz chaqirib, kinoga o‘tishni so‘radi. Takrorlayman: buyurgani yo‘q, so‘radi. Avvaliga ko‘nmadim, lekin Islom Karimov mening nozik joyimdan tutdi: “millat” deb karillashga ustasan, o‘sha yerga borib, milliy kino qilmaysanmi? Men ham anoyi emasman, darrov aniqlovchi savolni berdim: ortiqcha nazoratsiz, erkin ishlashga kafolat berasizmi? Xullas, og‘zaki kafolatni ko‘ngilga solib, kinoga o‘tdim», – deb eslagan yozuvchi.

Murod Muhammad Do‘st rahbarlarning jur’ati haqida gapirarkan, bir latifani misol qilib keltirgan: «Ibratli bir latifa borki, g‘ijjakchi yahudiy o‘zining eshoni, ya’niki ravvin yoniga kelib, bugun – muborak shanba, lekin g‘ayridin do‘stim aksiga olib ayni shanbada uylanayapti, kechqurun to‘yda mehmonlariga ozgina nag‘ma chalib bersam bo‘ladimi deb so‘raydi. Ravvin aytadiki, yo‘q, shanba kuni ishlash kulli gunoh, faqat ibodatga ruxsat bor. Rebbi, o‘zingiz shanbada soqol qirtishlab o‘tiribsiz-ku deya e’tiroz bildiradi bechora g‘ijjakchi. Shunda ravvin aytadiki, bo‘tam, farqimiz shundaki, men birovlardan ruxsat so‘rab o‘tirmayman… Biz ham birovdan ruxsat ham, maslahat ham so‘rab o‘tirmaganmiz. Filmlarni faqat badiiy kengash qabul qilgan va ekranga yo‘llagan. Boshqa birorta tashkilot ishimizga aralashmagan».

Yozuvchi ko‘p narsa rahbarlarga bog‘liq ekaniga urg‘u bergan: «Bugun erinmagan odam borki, milliy televideniyeni yozg‘iradi. Sheva bosib ketdi, ajnabiy seriallar ko‘p, nimyalang‘och laparchilardan dod va hokazo va hokazo. Go‘yo televideniyega tekkan kasalni tuzatib bo‘lmaydiganday. Tuzatsa bo‘ladi. Tuzatish oson. Ko‘p narsa rahbarlarga bog‘liq. Og‘riqli joylarni topib, davolashni talab qilsa bas. Lekin og‘riqli joyni topish uchun avvalo tuzukroq saviya, didu farosat va ozgina jur’at kerak».

Yozuvchi siyosiy elita tushunchasiga ham izoh berib ketgan: «Siyosiy elita – aslida o‘ta yuksak tushuncha. Tepaga chiqqan har qanday guruh o‘zini “elita” sanashi mumkin, lekin bu bilan sara (elite – cara, eng yaxshi) bo‘lib qolavermaydi. Saviyani savlat bilan belgilash zamoni o‘tdi. Darvoqe, “saviya”ning mazmuni “tenglik”dir. Shu ma’noda xudodan siyosat ahliga ham, san’at ahliga ham didu farosat borasida tenglik tilagan ma’qul».

«Bugun, demokratik tamoyillar kurtak yorib, odamlar bemalol fikrlash va gapirishni qaytadan o‘rganayotgan paytda “O‘rtoq Boykenjayev” yoki “Okaxon” kabi filmlar televizorda namoyish qilinsa, o‘ziga yarasha tomoshabin topadi degan umidim bor. Meni turli okaxonlarning odamlar ongiga in qurgan virtual saltanatidan ko‘ra real hokimiyat va real jamiyat mavzusi ko‘proq qiziqtiradi. Kechagi kunni va bugunni, ya’ni eski saltanat tugab, yangicha rusumlar joriy etmoq istagan yangi siyosatchilar guras-guras bo‘lib maydonga chiqayotgan zamonni badiiy idrok etishga ehtiyoj borday. Xudo umr bersa, kinoda emas, nasrda o‘zimni yana bir sinash niyatim bor», – degan yozuvchi.

Suhbatda sobiq amaldor marhum prezidet Islom Karimovni ham eslab o‘tadi: «Islom Karimov rassom Rahim Ahmedovning ashaddiy muxlisi edi. Eng yaxshi ko‘rgani – “Ona portreti”. Bu mehr uning izmi bilan maydonga qo‘yilgan Ona haykalida ham o‘z aksini topgan (bir-biriga o‘xshash motamsaro onalarning urchib ketganiga Islom Karimov emas, xushomadgo‘y viloyat hokimlari va pulga o‘ch haykaltarosh ustalar aybdor)».

Murod Muhammad Do‘st madaniyat va san’at ta’limini chet elliklarga berib qo‘ymaslik zarurligini ta’kidlagan:

«Eshitishimcha, yangi rahbariyat kinoga yaxshi ko‘z bilan qarayotgan ekan. Hattoki orqavarotdan alohida milliy kinoakademiya ochilarmish degan yoqimli gaplar ham yetib kelayapti. Yana bir el oralab yurgan gap, ya’niki Moskvadagi kino institutining mahalliy filialini ochish masalasiga to‘xtalsak, bu ishni qilishdan oldin ko‘p va xo‘b o‘ylab ko‘rish kerak. Balki moliya, bank, qurilish yoki konchilik sohasida xorijiy o‘quv yurtlarining filiallarini ko‘proq ochish kerakdir. Lekin dabdurustdan ko‘ngilchanlik qilib, bevosita milliy mafkura va mentalitetga borib taqaluvchi madaniyat va san’at ta’limini ham xorijiy yurtlar vakillari qo‘liga berib qo‘ysak, natijasi xunuk bo‘lmasmikan degan istihola bor. Biz xohlaymizmi-yo‘qmi, baribir ular yoshlarimiz ongiga o‘z madaniyatini, alal-oqibatda esa o‘z mafkurasini singdirishi tayin. Tajribamiz yetar-yetmasidan qat’i nazar, yoshlarga san’atdan o‘zimiz ta’lim berishimiz shart deb o‘ylayman», – degan yozuvchi.

Manba: www.minbar.uz