10  феврал —  Борис Пастернак таваллуд топган  куннинг 130 йиллиги

  Борис Пастернак — “кумуш аср”даврининг ва, умуман, рус шеъриятининг энг юксак чўққиларидан — ниҳоятда улкан шоир. Унинг мағзи тўқ, тиғиз тасвирли, босиқ ҳаяжонли шеърияти қарийб бир асрдан буён эндигина ёзилгандай юракларни ҳаяжонлантириб келяпти. Шеърнинг эндигина ёзилгандай яшаши катта шеъриятнинг энг муҳим сифатидир. Шоир — Нобель мукофоти лауреати. Бу мукофотни негадир ягона романи — “Доктор Живаго” учун олган. Аслида шоир Пастерак носир Пастернакдан жуда баланд. Бундай кутилмаган ҳолнинг юз бериши шеър таржимасининг ўзига хос қийинчиликлари билан боғлиқ бўлган бўлса керак. Чунки шеър оригинал яратилган тилга жуда боғланган ва бошқа тилда уни тамоман қайта яратишга тўғри келади. Таржимондан эса шоирга тенг истеъдод талаб қилинади. Бу ҳол ҳамма вақт рўй беравермаслигини ҳисобга олсак, носир Пастернак дунёга эртароқ кўринган ва истеъдодлироқ кўринган бўлиши мумкин…(Таржимон сўзидан)

Борис Пастернак
ШЕЪРЛАР
Усмон Азим таржималари

Пастернак Борис Леонидович [1890.29.1(10.2), Москва — 1960.30.5, Москва вилояти Переделкино қишлоғи] — рус шоири. Санъаткор оиласида туғилган. Болалик ва ёшлик йилларида тасвирий санъат ва мусиқ билан қизиққан. 1909 йил мусиқачилик касбидан воз кечиб, Москва университетининг тарих-фалсафа факултетига ўқишга кирган. 1912 йил Германияга бориб, Марбург университетида бир семестр ўқиган. Aммo кўп ўтмай, файласуфлик истиқболидан ҳам воз кечиб, шеърият билан шуғуллана бошлаган. 1914 йили «Булутлар орасидаги эгизак» номли биринчи шеърий тўплами нашр этилган. 1917 йил тўнтариши арафасида у футуристлар билан алоқа ўрнатиб, улар таъсирига берилади. Бироқ бошқа футуристлардан фарқли ўлароқ, Пастернак ўтмиш ва «эски» маданиятдан юз ўгирмай, 19-аср рус (М.Ю. Лермонтов, Ф.И.Тютчев) ва немис (Р.М.Рильке) фалсафий лирикаси анъаналарини давом эттиради.
20-йиллардан бошлаб Пастернак шеъриятида лирикадан эпос сари интилиш тамойили сезилади ва у «Тўққиз юз бешинчи йил», «Лейтенант Шмидт» достонларида лирик тафаккурдан эпик тафаккурга ўта бошлайди. Шоир бу асарларида инқилоб олдида турган юксак мақсадни тан олгани ҳолда мақсадга эришишнинг инқилобий зулм ва зўравонлик йўлини кескин инкор этади. 30-йилларнинг ўрталарида — 40-йилларда яратган асарларида Пастернак образлар тизимини соддалаштириб, рус классикларига хос «равшан услуб»га ўта бошлаган.
Пастернак қарийб бутун ижоди давомида насрий асарлар яратишга ҳам катта эътибор берган. У урушдан кейинги йилларда «Доктор Живаго» романини ёзиб, унда шахсий ҳаёт билан ижтимоий борлиқ ўртасида аросатда қолган Сергей Сикорскийга қондош рус зиёлисининг образини яратган. У ушбу романда совет даври ёзувчилари орасида биринчи бўлиб инқилоб ғоясини рад этган ва жамиятни ижтимоий жиҳатдан қайта қуриш мумкинлигига шубҳа билдирган. Мазкур асар Пастернакнинг тоталитар тузум томонидан тазйиқ остига олинишига сабаб бўлган.
Пастернак 50—60-йилларда «Яйраган чоғингда» (1956—59) шеърлар туркуми, «Одамлар ва ҳолатлар» (1957), «Кўр соҳибжамол» (1969 йил нашр этилган) драматик достонларини ёзган. Шекспир, Гёте, Шелли, Верлен, Петёфи ва бошқа шоирларнинг асарларини рус тилига таржима қилган. Нобель мукофоти лауреати (1958).

КАСАЛХОНАДА

Бекорчилар йўлкада жамдир –
Кимга эрмак, кимгадир хатар…
Машинага жойланди замбил,
Кабинага чиқди санитар.

Оломону эишкхоналар
Анграйганлар кўзидан қочиб,
Фара билан йўлни саралаб,
Тунга кирди «Тез ёрдам» шоишб…

Кўчалару одамлар хира
Липилайди мошин йўлида.
Қалқиб-қалқиб борар ҳамшира,
Нашатирли шиша қўлида.

Ёмғир ёгғар — қабулхонада
Таралади тарновдан овоз.
Қоғозларни зумда қоралаб,
Тўлдиришар — расмиятга хос.

Шифохона лиқ тўла. Охир
Унга пойгак кўрилар раво.
Дори ҳиди атрофда анқир,
Деразадан урилар ҳаво.

Парча осмон, бурда дарахтзор
Тўртбурчак ром қучганда — жонли.
Кўз ташлайди хонага бемор,
Кўниктирмоқ учунми онгни.

Дўхтирлар бош тебратишидан,
Саволлардан англайди аён –
Бу синовнинг оғир ишидан
Энди омон чиқмоғи гумон.

Ташқарига боқар миннатдор:
Шаҳар нури билан ёришиб,
Ром ортида кўринар девор,
Ёнгингами гўё қоришиб.

Шаҳар сочган нурга чўлғониб,
Қизариниб кўринар қопқа,
Заранг дарахт елда тўлғониб,
Унга таъзим айлаган чоғда.

«Парвардигор, қандай мукаммал,
Сенинг коринг, — ўйлайди бемор,
Ўрин-тўшак, одамлар, ажал,
Тунги шаҳар, девор, тўрт девор.

Уйқу дори элитган чоғда,
Йиғлаяпман беун, бетаҳдид,
Эгам, сени яққол кўрмоққа
Бераяпти ёшим халақит.

Ғира-шира чироҳ шуъласи
Караватга юзтубан қотди.
Мен ўзимни ва ҳаётимни
Тортиғинг деб ўйлашим тотли!

Кетарканман жон таслим айлаб,
Исинаман кафтинг ўтида.
Ноёб узук каби авайлаб,
Сен жойлайсан мени қутига».

НОБЕЛЬ МУКОФОТИ

Кайга борай? Ўради душман.
Кайлардадир одамлару эрк.
Таъҳиб тинмас — ортимдан тушган,
Қутулмоқнинг барча йўли берк.

Тим қора кўл, қоп-ҳора ўрмон,
Қулаб тушган арча йўлимда.
Барча йўлим кесилган. Тамом.
Ихтиёрим кетган қўлимдан.

Нима қилдим? Этдимми таҳқир?
Қотилманми? Ёвманми сизга?
Мен дунёни йиғлатдим ахир,
Юртим ҳуснин куйлатиб сўзда.

Ишонаман сўнг онимгача,
Етар ёруғ кунлар шукуҳи:
Разолатни енгар муқаррар,
Зафар қучар эзгулик руҳи.

ҲАМЛЕТ

Ғовур тинди. Саҳнага чиқдим.
Тираб эшик тоқига манглай,
Тинглаяпман мозийни, токим
Нелар кечар асримда — англай.

Қоронғулик менга ўқталган,
Минглаб дурбин пойлар бетма-бет.
Эгам, бундай тақдир азалдан,
Мумкин бўлса, мени озод эт.

О, нақадар ниятинг ўжар!
Мен бу ролга розиман, бироқ
Ҳозир ўзга томоша кечар –
Бир бор тутгин режангдан йироқ.

Аммо, саҳна забти зиёда,
Қўзғолади оқибат завол.
Бир ўзимман. Дунё — риёда.
Яшаш оғир умрни ҳалол.

10 fevral — Boris Pasternak tavallud topgan kunning 130 yilligi

Boris Pasternak — “kumush asr”davrining va, umuman, rus she’riyatining eng yuksak cho‘qqilaridan — nihoyatda ulkan shoir. Uning mag‘zi to‘q, tig‘iz tasvirli, bosiq hayajonli she’riyati qariyb bir asrdan buyon endigina yozilganday yuraklarni hayajonlantirib kelyapti. She’rning endigina yozilganday yashashi katta she’riyatning eng muhim sifatidir. Shoir — Nobel mukofoti laureati.  Bu mukofotni negadir yagona romani — “Doktor Jivago” uchun olgan. Aslida shoir Pasterak nosir Pasternakdan juda baland. Bunday kutilmagan holning yuz berishi she’r tarjimasining o‘ziga xos qiyinchiliklari bilan bog‘liq bo‘lgan bo‘lsa kerak. Chunki she’r original yaratilgan tilga juda bog‘langan va boshqa tilda uni tamoman qayta yaratishga to‘g‘ri keladi. Tarjimondan esa shoirga teng iste’dod talab qilinadi. Bu hol hamma vaqt ro‘y beravermasligini hisobga olsak, nosir Pasternak dunyoga ertaroq ko‘ringan va iste’dodliroq ko‘ringan bo‘lishi mumkin…(Tarjimon so‘zidan)

Boris Pasternak
SHE’RLAR
Usmon Azim tarjimalari

Pasternak Boris Leonidovich [1890.29.1(10.2), Moskva — 1960.30.5, Moskva viloyati Peredelkino qishlog’i] — rus shoiri. San’atkor oilasida tug’ilgan. Bolalik va yoshlik yillarida tasviriy san’at va musiq bilan qiziqqan. 1909 yil musiqachilik kasbidan voz kechib, Moskva universitetining tarix-falsafa fakultetiga o’qishga kirgan. 1912 yil Germaniyaga borib, Marburg universitetida bir semestr o’qigan. Ammo ko’p o’tmay, faylasuflik istiqbolidan ham voz kechib, she’riyat bilan shug’ullana boshlagan. 1914 yili «Bulutlar orasidagi egizak» nomli birinchi she’riy to’plami nashr etilgan. 1917 yil to’ntarishi arafasida u futuristlar bilan aloqa o’rnatib, ular ta’siriga beriladi. Biroq boshqa futuristlardan farqli o’laroq, Pasternak o’tmish va «eski» madaniyatdan yuz o’girmay, 19-asr rus (M.YU. Lermontov, F.I.Tyutchev) va nemis (R.M.Ril`ke) falsafiy lirikasi an’analarini davom ettiradi.
20-yillardan boshlab Pasternak she’riyatida lirikadan epos sari intilish tamoyili seziladi va u «To’qqiz yuz beshinchi yil», «Leytenant Shmidt» dostonlarida lirik tafakkurdan epik tafakkurga o’ta boshlaydi. Shoir bu asarlarida inqilob oldida turgan yuksak maqsadni tan olgani holda maqsadga erishishning inqilobiy zulm va zo’ravonlik yo’lini keskin inkor etadi. 30-yillarning o’rtalarida — 40-yillarda yaratgan asarlarida Pasternak obrazlar tizimini soddalashtirib, rus klassiklariga xos «ravshan uslub»ga o’ta boshlagan. Pasternak qariyb butun ijodi davomida nasriy asarlar yaratishga ham katta e’tibor bergan. U urushdan keyingi yillarda «Doktor Jivago» romanini yozib, unda shaxsiy hayot bilan ijtimoiy borliq o’rtasida arosatda qolgan Sergey Sikorskiyga qondosh rus ziyolisining obrazini yaratgan. U ushbu romanda sovet davri yozuvchilari orasida birinchi bo’lib inqilob g’oyasini rad etgan va jamiyatni ijtimoiy jihatdan qayta qurish mumkinligiga shubha bildirgan. Mazkur asar Pasternakning totalitar tuzum tomonidan tazyiq ostiga olinishiga sabab bo’lgan.
Pasternak 50—60-yillarda «Yayragan chog’ingda» (1956—59) she’rlar turkumi, «Odamlar va holatlar» (1957), «Ko’r sohibjamol» (1969 yil nashr etilgan) dramatik dostonlarini yozgan. Shekspir, Gyote, Shelli, Verlen, Petyofi va boshqa shoirlarning asarlarini rus tiliga tarjima qilgan. Nobel` mukofoti laureati (1958).

Boris Pasternak — “kumush asr”davrining va, umuman, rus she’riyatining eng yuksak cho’qqilaridan — nihoyatda ulkan shoir. Uning mag’zi to’q, tig’iz tasvirli, bosiq hayajonli she’riyati qariyb bir asrdan buyon endigina yozilganday yuraklarni hayajonlantirib kelyapti. She’rning endigina yozilganday yashashi katta she’riyatning eng muhim sifatidir. Shoir — Nobel` mukofoti laureati. Bu mukofotni negadir yagona romani — “Doktor Jivago” uchun olgan. Aslida shoir Pasterak nosir Pasternakdan juda baland. Bunday kutilmagan holning yuz berishi she’r tarjimasining o’ziga xos qiyinchiliklari bilan bog’liq bo’lgan bo’lsa kerak. Chunki she’r original yaratilgan tilga juda bog’langan va boshqa tilda uni tamoman qayta yaratishga to’g’ri keladi. Tarjimondan esa shoirga teng iste’dod talab qilinadi. Bu hol hamma vaqt ro’y beravermasligini hisobga olsak, nosir Pasternak dunyoga ertaroq ko’ringan va iste’dodliroq ko’ringan bo’lishi mumkin…(Tarjimon so’zidan)

KASALXONADA

Bekorchilar yo’lkada jamdir –
Kimga ermak, kimgadir xatar…
Mashinaga joylandi zambil,
Kabinaga chiqdi sanitar.

Olomonu eishkxonalar
Angrayganlar ko’zidan qochib,
Fara bilan yo’lni saralab,
Tunga kirdi «Tez yordam» shoishb…

Ko’chalaru odamlar xira
Lipilaydi moshin yo’lida.
Qalqib-qalqib borar hamshira,
Nashatirli shisha qo’lida.

Yomg’ir yogg’ar — qabulxonada
Taraladi tarnovdan ovoz.
Qog’ozlarni zumda qoralab,
To’ldirishar — rasmiyatga xos.

Shifoxona liq to’la. Oxir
Unga poygak ko’rilar ravo.
Dori hidi atrofda anqir,
Derazadan urilar havo.

Parcha osmon, burda daraxtzor
To’rtburchak rom quchganda — jonli.
Ko’z tashlaydi xonaga bemor,
Ko’niktirmoq uchunmi ongni.

Do’xtirlar bosh tebratishidan,
Savollardan anglaydi ayon –
Bu sinovning og’ir ishidan
Endi omon chiqmog’i gumon.

Tashqariga boqar minnatdor:
Shahar nuri bilan yorishib,
Rom ortida ko’rinar devor,
Yongingami go’yo qorishib.

Shahar sochgan nurga cho’lg’onib,
Qizarinib ko’rinar qopqa,
Zarang daraxt yelda to’lg’onib,
Unga ta’zim aylagan chog’da.

«Parvardigor, qanday mukammal,
Sening koring, — o’ylaydi bemor,
O’rin-to’shak, odamlar, ajal,
Tungi shahar, devor, to’rt devor.

Uyqu dori elitgan chog’da,
Yig’layapman beun, betahdid,
Egam, seni yaqqol ko’rmoqqa
Berayapti yoshim xalaqit.

G’ira-shira chiroh shu’lasi
Karavatga yuztuban qotdi.
Men o’zimni va hayotimni
Tortig’ing deb o’ylashim totli!

Ketarkanman jon taslim aylab,
Isinaman kafting o’tida.
Noyob uzuk kabi avaylab,
Sen joylaysan meni qutiga».

NOBEL  MUKOFOTI

Kayga boray? O’radi dushman.
Kaylardadir odamlaru erk.
Ta’hib tinmas — ortimdan tushgan,
Qutulmoqning barcha yo’li berk.

Tim qora ko’l, qop-hora o’rmon,
Qulab tushgan archa yo’limda.
Barcha yo’lim kesilgan. Tamom.
Ixtiyorim ketgan qo’limdan.

Nima qildim? Etdimmi tahqir?
Qotilmanmi? Yovmanmi sizga?
Men dunyoni yig’latdim axir,
Yurtim husnin kuylatib so’zda.

Ishonaman so’ng onimgacha,
Yetar yorug’ kunlar shukuhi:
Razolatni yengar muqarrar,
Zafar quchar ezgulik ruhi.

HAMLET

G’ovur tindi. Sahnaga chiqdim.
Tirab eshik toqiga manglay,
Tinglayapman moziyni, tokim
Nelar kechar asrimda — anglay.

Qorong’ulik menga o’qtalgan,
Minglab durbin poylar betma-bet.
Egam, bunday taqdir azaldan,
Mumkin bo’lsa, meni ozod et.

O, naqadar niyating o’jar!
Men bu rolga roziman, biroq
Hozir o’zga tomosha kechar –
Bir bor tutgin rejangdan yiroq.

Ammo, sahna zabti ziyoda,
Qo’zg’oladi oqibat zavol.
Bir o’zimman. Dunyo — riyoda.
Yashash og’ir umrni halol.