21 июл – Эрнест Ҳемингуэй таваллуд топган кун

    Мартнинг охирги кунлари эди. Кулба ичида деворга тираб қўйилган стол ёнида бир майор ўтирарди. Столнинг нариги томонидан эса унга ҳамроҳ адъютант жой олган…

Эрнест Ҳемингуэй
ОДДИЙ ТЕКШИРУВ
Аслиятдан Қандилат Юсупова таржимаси

   Эрнест Миллер Ҳемингуей (1899.21.7, Чикаго яқинида – 1961.21.7, Кетчем, Айдахо штати ) – америкалик ёзувчи. 1917 йилдан Канзас – Ситида журналист – репортёр сифатида иш бошлаган. 1939-60 йилларда Кубада яшади. Дастлабки ҳикоялар китоби – “Бизнинг замонда” (1924 йилда) , “Қуёш чиқади” (1926 инглизча нашрларда “Фиеста” номи билан чоп этилган) “Африканинг яшил тепаликлари” (1935), “Ғолибга байроқ берилмайди” (1933) ҳикоялари дунё юзини кўради. “Ҳўкизнинг шохи”, “Френсис Макомбернинг бахти”, “Климанжаро қорлари” (1936) ҳикоялари, “Тўқчилик ва йўқчилик” (1937) романида Хемингуей ижодий юксалиши кўзга ташланади. Ҳемингуей асарларида дастлабки журналистик кузатув ўрнини, таҳлилий қиёсий мулоҳаза ва мушоҳадалар эгаллайди. Ҳемингуей инсониятнинг руҳий ҳолатини тадқиқ этиш билан жамиятдаги мавжуд вазиятни очиб беришга қодир асарларни яратди. Бадиий жиҳатдан анча юксак бўлган “Дарёнинг нарёғида, дарахтлар соясида” (1950) романи “Чол ва денгиз” (1952) қиссаси ёзувчига катта шуҳрат келтирди. Ҳемингуей 20- асрда ўзигагина хос бўлган қатъий холисликка асосланган характерли услубни яратдики, кейинчалик Америка қитъасидан етишиб чиққан ёзувчилар бу услубга тез-тез мурожат қиладиган бўлишди. “Чол ва денгиз”, ва бошқа асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Нобел мукофоти лауреати (1954).

Ташқарида қор деразани кўмиб юборгудай даражада кўп ёққанди. Қуёшнинг заиф нурлари дераза тирқишлари оралаб, кулба ичига қуйиларкан, улар айниқса, кулбанинг ёғоч деворига осиб қўйилган харита юзини кучлироқ ярқиратиб турарди. Офтоб тобора юқорилагани сари унинг шуълалари ҳам қор уюми тепасида шунча кўп товланарди. Кулбанинг бир томонига чуқур ҳандақ ҳам ковлаб қўйилганди, қуёш чарақлаб турган кунлари нурлар девор устида турли шаклу шамойил ясаб, ажиб ўйин этишар, улар худди охирги совуқ қордан ўч олмоқчидай бор иссиқликларини мўл-кўл тўкишарди. Мартнинг охирги кунлари эди. Кулба ичида деворга тираб қўйилган стол ёнида бир майор ўтирарди. Столнинг нариги томонидан эса унга ҳамроҳ адъютант жой олган.

Майорнинг кўзи атрофида қуёшда қор кўзини қамаштирмаслиги учун тутиб юрадиган кўзойнакдан қолган иккита оппоқ айлана из пайдо бўлганди. Юзининг қолган қисмини офтоб олган, қорайтирган, ўша қорайган танаси иссиқ ҳарорат тафтида янаям куйиб кетганди. Шишинқираган бурни чеккасидаги семиз териси ҳам негадир пўрсилдоқ-пўрсилдоқ бўлиб ёрилиб қолганди. У қўлидаги газеталарга тез-тез кўз югуртириб чиқар, айни дамда чап қўлини ёнидаги мой солинган ликопча томон узатиб, бармоқларини мойга булар ва уни бутун юзи бўйлаб яхшилаб суркарди, унинг бармоқлари бу вазифани жуда майинлик билан бажармоқда эди. Бошлиқ қўлларини ликопча четига ғоятда эҳтиёткорлик билан олиб борар, мой юқи сингиб қолмаслиги учун ниҳоятда мулойим ҳаракатланарди, пешонаси билан иккала ёноғи юзасига ҳам ўшандай асталик билан мой суртиб олгач, энг охирида шишган бурни атрофини ҳам бармоқлари билан зўр ҳафсала қилиб ишқалай кетди. Ниҳоят бу ишини тугатиб, майор секин ўрнидан турди-да, мой солинган ликопчани кўтариб, ўзи жойлашиб, дам оладиган хонаси томон йўналди.

– Мен бироз мизғиб олмоқчиман, – деб қўйди у адъютантга қарата. Адъютант бу армияда бошқа ҳарбийлар сингари ҳеч қандай буйруққа жавобгар офицер эмас, балки ўз ҳолича мустақил бир ҳарбий эди.

– Сен бемалол еб-ичиб ўтиравергин.

– Майли, сеньор Маггоре, – деб жавоб берган бўлди адъютант. Шундай деди-да, у ҳам стули орқасига бор гавдасини ташлаб, узоқ эснаб қўйди. Озгина вақт ўтгач, пальтосининг чўнтагидан қоғозга ўроқлик қандайдир китоб олиб, очди-ю лекин уни дарров стол устига ташлаб қўйди, сўнгра бамайлихотир тамакисини олиб тутатди. Адъютант тамакини ютоқиб тортиб, буруқситиб тутун чиқарди-да, бояги китобни ўқиш учун стол устига эринганча энгашди. Аммо барибир ўқишга шашти бўлмай, уни тағин ёпди-ю, қайтариб чўнтагига солиб қўйди. Бусиз ҳам адъютантнинг бир дунё ишлари, ўйлайдиган ўйлари кўп эди. Ўша ишлари битмагунича китоб ўқиш адъютантнинг калласига сиғмасди. Ташқарида эса март қуёши секин-аста пурвиқор тоғлар ортига бота бошлаган, кулба деворлари устидаги ўйноқи нурлар рақси ҳам оҳиста-оҳиста сўниб бормоқдайди. Шу пайтда хонага қандайдир бир аскар йигит кириб қолди, у ҳеч нарса демай, бурчакда уюлиб турган қарағай шохларини олди-да, уларни ҳар-хил узунликда чопиб, печ ичига бирма-бир ташлай бошлади.

– Секинроқ, Пенин, – деб огоҳлантирган бўлди уни адъютант ўтирган еридан. – Майор дам олаяпти.

Пенин майорнинг қўл остидаги аскарлардан эди. У қорачадан келган нимжонроқ йигитча бўлиб вояга етганди, у имкон қадар овоз чиқармай ўтинларни жойлагач, печ эшигини ёпиб, яна кулба орқасига ўтиб кетди. Адъютант энди газета ўқишга тутинди.

– Адъютант! – Бирдан ичкари хонадан майорнинг овози келди.
– Нима гап, сеньор Маггоре?

– Пенинни менинг олдимга киритиб юборгин.
– Пенин! – ўша заҳоти йигитчани чақирди адъютант.

Хонага Пенин кирди.
– Сени бошлиқ кўрмоқчи.

Йигитча индамасдан катта хона орқали ўтиб, майорнинг эшиги олдига келди. Қия очиқ турган эшикни қўрқа-писа икки марта тақиллатган бўлди.

– Сеньор Маггоре?
– Киравер, Пенин, – адъютант майорнинг бошлиқларга хос буйруқомуз оҳангини эшитди. – Эшикни орқангдан ёпиб кир.

Ичкарида майор ўзининг койка деворга ўрнатилган каравотини тўлдириб, ёйилиб ётарди. Бошининг тагига алланарсалар солинган рюкзагини юмалоқ ёстиқ қилиб қўйиб олганди. Бошлиқнинг узун, офтобда куйган, ёғланган семиз юзи ёш аскарга боқди. Пенин майорнинг адёл устига узала ташланган жундор, бақувват қўллари тарафга кўзларини олиб қочди.

– Ёшинг ўн тўққиздами, Пенин? – деб сўради майор йигитчанинг чеҳрасига диққат билан разм соларкан.
– Шундай, сеньор Маггоре.

– Ҳмм, шунақа дегин, – деб қўйди майор жиддий қиёфада. Кейин яна ўшандай оҳангда таъкидлаганнамо қилиб савол берди: – Умрингда ҳеч севиб кўрганмисан?
– Мени кечирасиз, бу гапингизга тушунмай қолдим, сеньор Маггоре?

– Мен севганмисан, деб қизларни назарда тутяпман?
– Ҳа, қизлар билан гаплашиб тураман.

– Йўқ, тушунмаяпсан, мен сендан буни сўрамадим. Мен сендан бирон-бир қизга кўнгил қўйганмисан, деб сўрадим.
– Албатта, сеньор Маггоре.

– Ҳаа, демак, ҳозир кимнидир севасан, шундайми? Унга хат ҳам ёзиб тураркансан. Мен ҳамма хатларингни ўқиб чиқдим.
– Тўғри, мен ростданам битта қизни яхши кўраман, – деб тан олди Пенин, – аммо унга биронтаям хат ёзган эмасман.

– Йўғ-ей, аниқ ёзмаганмисан?
– Ҳа, гапим рост, аниқ ёзмаганман.

– Адъютант! – майор худди аввалги оҳангини бузмасдан офицерни чақирди. – Менинг гапларимни эшитиб турибсанми сен?

Нариги хонадан ҳеч қандай жавоб келмади.

– У бизни эшитмайди, – деб қўйди майор Пенинга қараб. – Хўш, демак, сен ўша қизни чинданам севишингга ишонасан?
– Ишонаман, сеньор Маггоре.

– Ундай бўлса, – майор аскарнинг юзига бир қур тез кўз югуртириб олди, – сен ҳеч қандай ахлоқсизлик ҳам қилмагансан?
– Сизнинг ахлоқсизлик, деб нимани назарда тутганингизни билолмадим, сеньор.

– Яхши, жуда соз, – дея хулоса чиқарган бўлди майор ўзича, – у ҳолда сендан ҳеч қанақа бошлиқ чиқмас экан.

Пенин бошини эгиб, кўзларини полга қадади. Майор унинг қорача юзларига, ориқ қўлларига, озғин гавдасига бошдан-оёқ бир-бир қараб чиқди. Сўнгра яна аввалгидай жиддий, кулмаган тарзда гапида давом этди:

– Демак, сен чин дилингдан истамаётган экансан, – майор сукут қилди. Пенин ҳамон полдан кўз узмай турарди. – Энг буюк орзуйинг ҳақиқий эмас экан унда – Пениннинг кўзлари ҳалиям полда эди. Майор гапдан тўхтаб, рюкзаги устига суянди-да, жилмайди. У юрак-юрагидан енгил тортганди. Армиядаги ҳаёт жиддий ҳаёт экан, у ёшларни булғамай, матонатли, ростгўй, тоза қилиб тарбиялабди. Майор негадир хурсанд бўлиб кетди.

– Яхши бола экансан, – деди у бироз юмшоқлик билан. – Сен яхши бола экансан, Пенин. Лекин бу гапимга кўпам талтайиб кетмагин, сенга оталарча гапим, йигитча, доимо кимдир зимдан пойлаб келиб, орқангга пичоқ уриб кетишидан ҳазир бўлиб юргин.

Пенин ҳамон бошлиғининг каравоти ёнида боягидай сукут сақлаган кўйи жимгина турарди.

– Мендан қўрқма, – деди майор унга меҳрибонлик билан тикилиб. У адёли устидаги қўлларини букди. – Мен сенга ҳеч нарса қилмайман. Истасанг, ўзингнинг взводингга қайтиб кетишинг ҳам мумкин. Лекин энг яхшиси, менда, менинг аскарим бўлиб қолганинг маъқулроқ. Бу ерда сени ҳеч ким ўлдириб кетолмайди.

– Мендан яна нимадир сўрамоқчимисиз, сеньор Маггоре?

– Йўқ, – деди майор, – чиқиб кетавер, хоҳлаган ишинг билан шуғулланавер. Ҳа-я, чиқишингда эшикни очиқ қолдиргин.

Пенин эшикни ёпмасдан ташқарига чиқди. Адъютант йигитчанинг хонадан ўнғайсизланиб юриб ўтиб, кулбадан чиқиб кетишини кузатиб турди. Пенин печга қалаш учун яна қарағай шохларидан кўтариб кирганида, у бутунлай қип-қизариб кетган, ҳаракатлари ҳам олдингидан анча ўзгариб қолганди. Адъютант ёш аскарнинг бу ҳолатини кузатиб туриб, мийиғида кулиб қўйди. Пенин тағин ташқарига чиқиб, яна-да кўпроқ ўтин кўтариб кирди. Ичкари хонада эса девордаги михга осиб қўйилган қишки кўзойнаклари билан латтага ўраб қўйилган каскасига термулганча майор ўз каравотида ўй суриб ётар, бироқ унинг қулоқлари қўшни хонадаги Пениннинг қадам товушларида эди. “Вой, кичкина шайтон-ей, – деб ўйларди бошлиқ кулимсираб, – эҳтимол у мени алдаб қўйгандир”.

7 iyul – Ernest Heminguey tavallud topgan kun

Ernest Heminguey
ODDIY TEKSHIRUV
Asliyatdan Qandilat Yusupova tarjimasi

Ernest Miller Heminguey (1899.21.7, Chikago yaqinida – 1961.2.7, Ketchem, Aydaxo shtati ) – amerikalik yozuvchi. 1917 yildan Kanzas – Sitida jurnalist – reportyor sifatida ish boshlagan. 1939-60 yillarda Kubada yashadi. Dastlabki hikoyalar kitobi – “Bizning zamonda” (1924 yilda) , “Quyosh chiqadi” (1926 inglizcha nashrlarda “Fiesta” nomi bilan chop etilgan) “Afrikaning yashil tepaliklari” (1935), “G’olibga bayroq berilmaydi” (1933) hikoyalari dunyo yuzini ko’radi. “Ho’kizning shoxi”, “Frensis Makomberning baxti”, “Klimanjaro qorlari” (1936) hikoyalari, “To’qchilik va yo’qchilik” (1937) romanida Xeminguey ijodiy yuksalishi ko’zga tashlanadi. Heminguey asarlarida dastlabki jurnalistik kuzatuv o’rnini, tahliliy qiyosiy mulohaza va mushohadalar egallaydi. Heminguey insoniyatning ruhiy holatini tadqiq etish bilan jamiyatdagi mavjud vaziyatni ochib berishga qodir asarlarni yaratdi. Badiiy jihatdan ancha yuksak bo’lgan “Daryoning naryog’ida, daraxtlar soyasida” (1950) romani “Chol va dengiz” (1952) qissasi yozuvchiga katta shuhrat keltirdi. Heminguey 20- asrda o’zigagina xos bo’lgan qat’iy xolislikka asoslangan xarakterli uslubni yaratdiki, keyinchalik Amerika qit’asidan yetishib chiqqan yozuvchilar bu uslubga tez-tez murojat qiladigan bo’lishdi. “Chol va dengiz”, va boshqa asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan. Nobel mukofoti laureati (1954).

Tashqarida qor derazani ko’mib yuborguday darajada ko’p yoqqandi. Quyoshning zaif nurlari deraza tirqishlari oralab, kulba ichiga quyilarkan, ular ayniqsa, kulbaning yog’och devoriga osib qo’yilgan xarita yuzini kuchliroq yarqiratib turardi. Oftob tobora yuqorilagani sari uning shu’lalari ham qor uyumi tepasida shuncha ko’p tovlanardi. Kulbaning bir tomoniga chuqur handaq ham kovlab qo’yilgandi, quyosh charaqlab turgan kunlari nurlar devor ustida turli shaklu shamoyil yasab, ajib o’yin etishar, ular xuddi oxirgi sovuq qordan o’ch olmoqchiday bor issiqliklarini mo’l-ko’l to’kishardi. Martning oxirgi kunlari edi. Kulba ichida devorga tirab qo’yilgan stol yonida bir mayor o’tirardi. Stolning narigi tomonidan esa unga hamroh ad’yutant joy olgan.

Mayorning ko’zi atrofida quyoshda qor ko’zini qamashtirmasligi uchun tutib yuradigan ko’zoynakdan qolgan ikkita oppoq aylana iz paydo bo’lgandi. Yuzining qolgan qismini oftob olgan, qoraytirgan, o’sha qoraygan tanasi issiq harorat taftida yanayam kuyib ketgandi. Shishinqiragan burni chekkasidagi semiz terisi ham negadir po’rsildoq-po’rsildoq bo’lib yorilib qolgandi. U qo’lidagi gazetalarga tez-tez ko’z yugurtirib chiqar, ayni damda chap qo’lini yonidagi moy solingan likopcha tomon uzatib, barmoqlarini moyga bular va uni butun yuzi bo’ylab yaxshilab surkardi, uning barmoqlari bu vazifani juda mayinlik bilan bajarmoqda edi. Boshliq qo’llarini likopcha chetiga g’oyatda ehtiyotkorlik bilan olib borar, moy yuqi singib qolmasligi uchun nihoyatda muloyim harakatlanardi, peshonasi bilan ikkala yonog’i yuzasiga ham o’shanday astalik bilan moy surtib olgach, eng oxirida shishgan burni atrofini ham barmoqlari bilan zo’r hafsala qilib ishqalay ketdi. Nihoyat bu ishini tugatib, mayor sekin o’rnidan turdi-da, moy solingan likopchani ko’tarib, o’zi joylashib, dam oladigan xonasi tomon yo’naldi.

– Men biroz mizg’ib olmoqchiman, – deb qo’ydi u ad’yutantga qarata. Ad’yutant bu armiyada boshqa harbiylar singari hech qanday buyruqqa javobgar ofitser emas, balki o’z holicha mustaqil bir harbiy edi.

– Sen bemalol yeb-ichib o’tiravergin.

– Mayli, sen`or Maggore, – deb javob bergan bo’ldi ad’yutant. Shunday dedi-da, u ham stuli orqasiga bor gavdasini tashlab, uzoq esnab qo’ydi. Ozgina vaqt o’tgach, pal`tosining cho’ntagidan qog’ozga o’roqlik qandaydir kitob olib, ochdi-yu lekin uni darrov stol ustiga tashlab qo’ydi, so’ngra bamaylixotir tamakisini olib tutatdi. Ad’yutant tamakini yutoqib tortib, buruqsitib tutun chiqardi-da, boyagi kitobni o’qish uchun stol ustiga eringancha engashdi. Ammo baribir o’qishga shashti bo’lmay, uni tag’in yopdi-yu, qaytarib cho’ntagiga solib qo’ydi. Busiz ham ad’yutantning bir dunyo ishlari, o’ylaydigan o’ylari ko’p edi. O’sha ishlari bitmagunicha kitob o’qish ad’yutantning kallasiga sig’masdi. Tashqarida esa mart quyoshi sekin-asta purviqor tog’lar ortiga bota boshlagan, kulba devorlari ustidagi o’ynoqi nurlar raqsi ham ohista-ohista so’nib bormoqdaydi. Shu paytda xonaga qandaydir bir askar yigit kirib qoldi, u hech narsa demay, burchakda uyulib turgan qarag’ay shoxlarini oldi-da, ularni har-xil uzunlikda chopib, pech ichiga birma-bir tashlay boshladi.

– Sekinroq, Penin, – deb ogohlantirgan bo’ldi uni ad’yutant o’tirgan yeridan. – Mayor dam olayapti.

Penin mayorning qo’l ostidagi askarlardan edi. U qorachadan kelgan nimjonroq yigitcha bo’lib voyaga yetgandi, u imkon qadar ovoz chiqarmay o’tinlarni joylagach, pech eshigini yopib, yana kulba orqasiga o’tib ketdi. Ad’yutant endi gazeta o’qishga tutindi.

– Ad’yutant! – Birdan ichkari xonadan mayorning ovozi keldi.
– Nima gap, sen`or Maggore?

– Peninni mening oldimga kiritib yuborgin.
– Penin! – o’sha zahoti yigitchani chaqirdi ad’yutant.

Xonaga Penin kirdi.
– Seni boshliq ko’rmoqchi.

Yigitcha indamasdan katta xona orqali o’tib, mayorning eshigi oldiga keldi. Qiya ochiq turgan eshikni qo’rqa-pisa ikki marta taqillatgan bo’ldi.

– Sen`or Maggore?
– Kiraver, Penin, – ad’yutant mayorning boshliqlarga xos buyruqomuz ohangini eshitdi. – Eshikni orqangdan yopib kir.

Ichkarida mayor o’zining koyka devorga o’rnatilgan karavotini to’ldirib, yoyilib yotardi. Boshining tagiga allanarsalar solingan ryukzagini yumaloq yostiq qilib qo’yib olgandi. Boshliqning uzun, oftobda kuygan, yog’langan semiz yuzi yosh askarga boqdi. Penin mayorning adyol ustiga uzala tashlangan jundor, baquvvat qo’llari tarafga ko’zlarini olib qochdi.

– Yoshing o’n to’qqizdami, Penin? – deb so’radi mayor yigitchaning chehrasiga diqqat bilan razm solarkan.
– Shunday, sen`or Maggore.

– Hmm, shunaqa degin, – deb qo’ydi mayor jiddiy qiyofada. Keyin yana o’shanday ohangda ta’kidlagannamo qilib savol berdi: – Umringda hech sevib ko’rganmisan?
– Meni kechirasiz, bu gapingizga tushunmay qoldim, sen`or Maggore?

– Men sevganmisan, deb qizlarni nazarda tutyapman?
– Ha, qizlar bilan gaplashib turaman.

– Yo’q, tushunmayapsan, men sendan buni so’ramadim. Men sendan biron-bir qizga ko’ngil qo’yganmisan, deb so’radim.
– Albatta, sen`or Maggore.

– Haa, demak, hozir kimnidir sevasan, shundaymi? Unga xat ham yozib turarkansan. Men hamma xatlaringni o’qib chiqdim.
– To’g’ri, men rostdanam bitta qizni yaxshi ko’raman, – deb tan oldi Penin, – ammo unga birontayam xat yozgan emasman.

– Yo’g’-yey, aniq yozmaganmisan?
– Ha, gapim rost, aniq yozmaganman.

– Ad’yutant! – mayor xuddi avvalgi ohangini buzmasdan ofitserni chaqirdi. – Mening gaplarimni eshitib turibsanmi sen?

Narigi xonadan hech qanday javob kelmadi.

– U bizni eshitmaydi, – deb qo’ydi mayor Peninga qarab. – Xo’sh, demak, sen o’sha qizni chindanam sevishingga ishonasan?
– Ishonaman, sen`or Maggore.

– Unday bo’lsa, – mayor askarning yuziga bir qur tez ko’z yugurtirib oldi, – sen hech qanday axloqsizlik ham qilmagansan?
– Sizning axloqsizlik, deb nimani nazarda tutganingizni bilolmadim, sen`or.

– Yaxshi, juda soz, – deya xulosa chiqargan bo’ldi mayor o’zicha, – u holda sendan hech qanaqa boshliq chiqmas ekan.

Penin boshini egib, ko’zlarini polga qadadi. Mayor uning qoracha yuzlariga, oriq qo’llariga, ozg’in gavdasiga boshdan-oyoq bir-bir qarab chiqdi. So’ngra yana avvalgiday jiddiy, kulmagan tarzda gapida davom etdi:

– Demak, sen chin dilingdan istamayotgan ekansan, – mayor sukut qildi. Penin hamon poldan ko’z uzmay turardi. – Eng buyuk orzuying haqiqiy emas ekan unda – Peninning ko’zlari haliyam polda edi. Mayor gapdan to’xtab, ryukzagi ustiga suyandi-da, jilmaydi. U yurak-yuragidan yengil tortgandi. Armiyadagi hayot jiddiy hayot ekan, u yoshlarni bulg’amay, matonatli, rostgo’y, toza qilib tarbiyalabdi. Mayor negadir xursand bo’lib ketdi.

– Yaxshi bola ekansan, – dedi u biroz yumshoqlik bilan. – Sen yaxshi bola ekansan, Penin. Lekin bu gapimga ko’pam taltayib ketmagin, senga otalarcha gapim, yigitcha, doimo kimdir zimdan poylab kelib, orqangga pichoq urib ketishidan hazir bo’lib yurgin.

Penin hamon boshlig’ining karavoti yonida boyagiday sukut saqlagan ko’yi jimgina turardi.

– Mendan qo’rqma, – dedi mayor unga mehribonlik bilan tikilib. U adyoli ustidagi qo’llarini bukdi. – Men senga hech narsa qilmayman. Istasang, o’zingning vzvodingga qaytib ketishing ham mumkin. Lekin eng yaxshisi, menda, mening askarim bo’lib qolganing ma’qulroq. Bu yerda seni hech kim o’ldirib ketolmaydi.

– Mendan yana nimadir so’ramoqchimisiz, sen`or Maggore?

– Yo’q, – dedi mayor, – chiqib ketaver, xohlagan ishing bilan shug’ullanaver. Ha-ya, chiqishingda eshikni ochiq qoldirgin.

Penin eshikni yopmasdan tashqariga chiqdi. Ad’yutant yigitchaning xonadan o’ng’aysizlanib yurib o’tib, kulbadan chiqib ketishini kuzatib turdi. Penin pechga qalash uchun yana qarag’ay shoxlaridan ko’tarib kirganida, u butunlay qip-qizarib ketgan, harakatlari ham oldingidan ancha o’zgarib qolgandi. Ad’yutant yosh askarning bu holatini kuzatib turib, miyig’ida kulib qo’ydi. Penin tag’in tashqariga chiqib, yana-da ko’proq o’tin ko’tarib kirdi. Ichkari xonada esa devordagi mixga osib qo’yilgan qishki ko’zoynaklari bilan lattaga o’rab qo’yilgan kaskasiga termulgancha mayor o’z karavotida o’y surib yotar, biroq uning quloqlari qo’shni xonadagi Peninning qadam tovushlarida
edi. “Voy, kichkina shayton-yey, – deb o’ylardi boshliq kulimsirab, – ehtimol u meni aldab qo’ygandir”.