Буюк ёзувчи таваллудининг 120 йиллиги олдидан
Нафақат Америка адабиёти, балки дунё бадиий сўз санъатида ўз ўрнига эга ва ўз сўзини айта олган Эрнест Хемингуэй «Чол ва денгиз» асарини ёзганида 51 ёшда эди. Қуйма сўз оқими, ҳеч қандай ғализликларсиз, таҳрир талаб қилмас асар икки ой ичида якунига етди. Образлар содда, шу билан бирга, ўз зиммасига ҳаётий ҳақиқат ва туйғуларни юклаб олган.
“ОДАМЗОДНИ ЯНЧИБ ТАШЛАШ МУМКИН,
ЛЕКИН УНИ ЕНГИБ БЎЛМАЙДИ»
Ҳемингуэйнинг «Чол ва денгиз» асаридан парчалар
Нафақат Америка адабиёти, балки дунё бадиий сўз санъатида ўз ўрнига эга ва ўз сўзини айта олган Эрнест Ҳемингуэй (21.07.1899 — 02.07.1961) «Чол ва денгиз» асарини ёзганида 51 ёшда эди. Гипертония ва атеросклероз касаллиги адиб соғлиғига хавф солса-да, у оддий образлар ва оддий жараён тасвири орқали келажакка умид туйғуларини акс эттира олди. Қуйма сўз оқими, ҳеч қандай ғализликларсиз, таҳрир талаб қилмас асар икки ой ичида якунига етди. Образлар содда, шу билан бирга, ўз зиммасига ҳаётий ҳақиқат ва туйғуларни юклаб олган.
Ҳаёт шундай жараёнки, бахт ўрнини бахтсизлик, омад ўрнини мағлубият саноқли сонияларда эгаллаши мумкин. Аммо инсонни ҳаётда ишонч ушлаб туради. Инсон ўзлигини англабдики, ўз олдига мақсад қўяди ва ўз кучига ишониб иш кўради. Ғайрати сўнмас, чарчоқ нима эканлигини билмас вақтларда ҳаммаси осон туюлади. Аммо кексалик чоғларида киши ўзи ва ўзгалар босиб ўтган йўл тажрибасига кўпроқ суянади. Шунинг баробарида ўзига бўлган ишончи бир қадар сустлаша бошлайди.
«Чол ва денгиз» асарида айнан ўша — инсон ўз ҳаётида йўқотиб қўйишдан қўрқадиган туйғулар — УМИД ва ИШОНЧ ҳақида сўз боради.
Қиссани атоқли олим ва таржимон Иброҳим Ғафуров ўзбекчалаштирган.
***
Бахт деган нарса одам боласига турланиб келади, уни билиб бўлармиди? Борингки, мен қандай бўлиб келмасин, ўзимга жиндаккина бахт олган бўлардим ва унинг эвазига нима сўрамасинлар, икки қўллаб бахш қилардим…
***
Доғлар чўзилиб гарданигача тушган, йирик балиқларни тортиб олаётганда, чизимчалар ўйиб юборган қўлларида чуқур чандиқ излари кўринарди. Аммо бу излар ичида янгиси йўқ, ҳаммаси ҳам узоқ сувсизликдан қақраб ётган биёбон дарзлари сингари кўҳна эди. Чолда нимаики бор бўлса, бари ҳам эски, фақат денгиз тусини олган мовий, мардона одамларникига хос қувноқ кўзлари бундан мустасно эди…
***
Итоаткорлик руҳи қачондан бошлаб ўз қалбида қўним топгани устида бош қотириб ўтирмоқлик учун чол бениҳоя соддадил эди. Аммо у ўзининг итоатгўй бўлиб қолганини ва бу итоатдан у ўз номуси, инсонлик қадр-қимматини йўқотмаганлигини билар эди…
***
Бир нарса икки марта ҳеч қачон қайтарилмайди…
***
— Ҳақиқатан ҳам аввалги кучинг бўлса, дунёда сен эплолмайдиган балиқ топилмаса керак…
— Балки илгариги кучим қолмагандир. Лекин менда ғайрат бор, чидамим ҳам етарли…
***
— Мен учун қариликнинг ўзи қўнғироқ соат. Чоллар нега жуда барвақт туришаркин-а? Наҳотки, буни қолган умрларидан бир кунини бўлса ҳам чўзиш ниятида қилишса?
— Билмадим. Фақат шуни биламанки, ёшлар қаттиқ ва кўп ухлашади…
***
Чол қушлар ва айниқса, бетиним озиқ ахтариб учган, аммо деярли ҳеч қачон уни тополмайдиган жимит ва нозик денгиз қалдирғочларига ачиниб кетар ва қушлар турмуши, қирин-қора ва катта, кучли қушларни ҳисобга олмаганда, бизнинг кун кечиришимизга қараганда ҳам жуда оғир. Океан гоҳида шу қадар ҳам бераҳм бўлар экан, нима учун қушларни мана бу денгиз қалдирғочлари сингари нозик ва шикаста қилиб яратганлар. Океан сахий ва гўзал, аммо у гоҳо тўсатдан шундай шаф-қатсиз бўлиб кетадики, унинг устида озиқ илинжида чарх уриб шўнғиб, ожиз ва мунгли овоз билан бир-бирларига жўр бўлиб учган бу қушлар унга нисбатан бениҳоя заиф ва мўрт кўринади…
***
Ҳар куннинг ўз таомили бор. Албатта, кишининг иши юришиб турганига нима етсин. Аммо мен ўз ишимнинг пухта бўлишини маъқул кўраман, бахт келган чоғда, уни кутиб олмоққа тайёр тураман…
***
Энди фақат бир нарса устида бош қотириш керак. Гап менинг нима учун туғилганим устида боради…
***
Ўзи ҳам балиқмисан балиқ экан. Энди мен унинг ўзида қандай куч яширинганини билиб олишига йўл қўймайман, — деб ўйларди у. — Агар жуфтакни ростлаб қоладиган бўлса, мени нима кўйларга солиши мумкинлигини унга билдириш керак эмас. Унинг ўрнида мен бўлганимда, ё ўлиш, ё қолиш деб, то ўпка тушгунча олға силжиган бўлардим. Аммо, минг қатла шукурки, балиқлар ўзларини қирувчи одамлар сингари ақлли эмаслар; ваҳоланки, улар бизга қараганда ҳам эпчил, ҳам олижаноброқдирлар…
***
Гарчи адолатдан бўлмаса-да, — фикран давом этди у, — мен одам боласининг нималарга қодир эканлиги ва нималарга дош бериб, чидаши мумкинлигини кўрсатиб қўяман…
***
Кишини бениҳоя ҳайратга соладиган ажойиб қушлар ва ҳайвонлар олдида одам боласи — нима деган гап ўзи. Мен ҳозир шу тобда, ҳув ўша денгиз тубида сузаётган махлуқ бўлиб қолишни истар эдим…
***
…дунёда осонлик билан битадиган ишнинг ўзи йўқ.
***
Тасаввур қилиб кўргин-а, одам уззукун ойни бўғизлашга ҳаракат қилиб юрса! Ой бўлса, ундан қочиб кетади. Бу ҳам майли-я, агар одамга ҳар куни қуёшни овлашга тўғри келиб қолганда, нима бўларди? Йўқ, нима десанг ҳам бизнинг толеимиз бор, деб ўйлади у…
***
Аммо инсон боласи енгилиб, енгилганига рози бўлиб кетавериш учун яратилмаган, — деди у. — Одамзодни янчиб ташлаш мумкин, лекин уни енгиб бўлмайди…
***
Умидсизлик — ҳалокат, — деб ўйларди у. — Бунинг устига, фаҳмимча, умидсизлик ҳатто — гуноҳ. Нима гуноҳу нима гуноҳ эмас, деб бош қотириб ўтиришнинг ҳожати йўқ. Бусиз ҳам дунёда бошни қотирадиган нарсалар тўлиб-тошиб ётибди. Тўғрисини айтганда, мен гуноҳ бўлган нарсаларни яхши тушунмайман…
Замира РЎЗИЕВА тайёрлаган.
Манба: «Қашқадарё» газетаси веб-саҳифаси
Buyuk yozuvchi tavalludining 120 yilligi oldidan
Nafaqat Amerika adabiyoti, balki dunyo badiiy so’z san’atida o’z o’rniga ega va o’z so’zini ayta olgan Ernest Heminguey «Chol va dengiz» asarini yozganida 51 yoshda edi. Gipertoniya va ateroskleroz kasalligi adib sog’lig’iga xavf solsa-da, u oddiy obrazlar va oddiy jarayon tasviri orqali kelajakka umid tuyg’ularini aks ettira oldi.
“ODAMZODNI YANCHIB TASHLASH MUMKIN,
LEKIN UNI YENGIB BO’LMAYDI»
Hemingueyning «Chol va dengiz» asaridan parchalar
Nafaqat Amerika adabiyoti, balki dunyo badiiy so’z san’atida o’z o’rniga ega va o’z so’zini ayta olgan Ernest Heminguey (21.07.1899 — 02.07.1961) «Chol va dengiz» asarini yozganida 51 yoshda edi. Gipertoniya va ateroskleroz kasalligi adib sog’lig’iga xavf solsa-da, u oddiy obrazlar va oddiy jarayon tasviri orqali kelajakka umid tuyg’ularini aks ettira oldi. Quyma so’z oqimi, hech qanday g’alizliklarsiz, tahrir talab qilmas asar ikki oy ichida yakuniga yetdi. Obrazlar sodda, shu bilan birga, o’z zimmasiga hayotiy haqiqat va tuyg’ularni yuklab olgan.
Hayot shunday jarayonki, baxt o’rnini baxtsizlik, omad o’rnini mag’lubiyat sanoqli soniyalarda egallashi mumkin. Ammo insonni hayotda ishonch ushlab turadi. Inson o’zligini anglabdiki, o’z oldiga maqsad qo’yadi va o’z kuchiga ishonib ish ko’radi. G’ayrati so’nmas, charchoq nima ekanligini bilmas vaqtlarda hammasi oson tuyuladi. Ammo keksalik chog’larida kishi o’zi va o’zgalar bosib o’tgan yo’l tajribasiga ko’proq suyanadi. Shuning barobarida o’ziga bo’lgan ishonchi bir qadar sustlasha boshlaydi.
«Chol va dengiz» asarida aynan o’sha — inson o’z hayotida yo’qotib qo’yishdan qo’rqadigan tuyg’ular — UMID va ISHONCH haqida so’z boradi.
Qissani atoqli olim va tarjimon Ibrohim G’afurov o’zbekchalashtirgan.
***
Baxt degan narsa odam bolasiga turlanib keladi, uni bilib bo’larmidi? Boringki, men qanday bo’lib kelmasin, o’zimga jindakkina baxt olgan bo’lardim va uning evaziga nima so’ramasinlar, ikki qo’llab baxsh qilardim…
***
Dog’lar cho’zilib gardanigacha tushgan, yirik baliqlarni tortib olayotganda, chizimchalar o’yib yuborgan qo’llarida chuqur chandiq izlari ko’rinardi. Ammo bu izlar ichida yangisi yo’q, hammasi ham uzoq suvsizlikdan qaqrab yotgan biyobon darzlari singari ko’hna edi. Cholda nimaiki bor bo’lsa, bari ham eski, faqat dengiz tusini olgan moviy, mardona odamlarnikiga xos quvnoq ko’zlari bundan mustasno edi…
***
Itoatkorlik ruhi qachondan boshlab o’z qalbida qo’nim topgani ustida bosh qotirib o’tirmoqlik uchun chol benihoya soddadil edi. Ammo u o’zining itoatgo’y bo’lib qolganini va bu itoatdan u o’z nomusi, insonlik qadr-qimmatini yo’qotmaganligini bilar edi…
***
Bir narsa ikki marta hech qachon qaytarilmaydi…
***
— Haqiqatan ham avvalgi kuching bo’lsa, dunyoda sen eplolmaydigan baliq topilmasa kerak…
— Balki ilgarigi kuchim qolmagandir. Lekin menda g’ayrat bor, chidamim ham yetarli…
***
— Men uchun qarilikning o’zi qo’ng’iroq soat. Chollar nega juda barvaqt turisharkin-a? Nahotki, buni qolgan umrlaridan bir kunini bo’lsa ham cho’zish niyatida qilishsa?
— Bilmadim. Faqat shuni bilamanki, yoshlar qattiq va ko’p uxlashadi…
***
Chol qushlar va ayniqsa, betinim oziq axtarib uchgan, ammo deyarli hech qachon uni topolmaydigan jimit va nozik dengiz qaldirg’ochlariga achinib ketar va qushlar turmushi, qirin-qora va katta, kuchli qushlarni hisobga olmaganda, bizning kun kechirishimizga qaraganda ham juda og’ir. Okean gohida shu qadar ham berahm bo’lar ekan, nima uchun qushlarni mana bu dengiz qaldirg’ochlari singari nozik va shikasta qilib yaratganlar. Okean saxiy va go’zal, ammo u goho to’satdan shunday shaf-qatsiz bo’lib ketadiki, uning ustida oziq ilinjida charx urib sho’ng’ib, ojiz va mungli ovoz bilan bir-birlariga jo’r bo’lib uchgan bu qushlar unga nisbatan benihoya zaif va mo’rt ko’rinadi…
***
Har kunning o’z taomili bor. Albatta, kishining ishi yurishib turganiga nima yetsin. Ammo men o’z ishimning puxta bo’lishini ma’qul ko’raman, baxt kelgan chog’da, uni kutib olmoqqa tayyor turaman…
***
Endi faqat bir narsa ustida bosh qotirish kerak. Gap mening nima uchun tug’ilganim ustida boradi…
***
O’zi ham baliqmisan baliq ekan. Endi men uning o’zida qanday kuch yashiringanini bilib olishiga yo’l qo’ymayman, — deb o’ylardi u. — Agar juftakni rostlab qoladigan bo’lsa, meni nima ko’ylarga solishi mumkinligini unga bildirish kerak emas. Uning o’rnida men bo’lganimda, yo o’lish, yo qolish deb, to o’pka tushguncha olg’a siljigan bo’lardim. Ammo, ming qatla shukurki, baliqlar o’zlarini qiruvchi odamlar singari aqlli emaslar; vaholanki, ular bizga qaraganda ham epchil, ham olijanobroqdirlar…
***
Garchi adolatdan bo’lmasa-da, — fikran davom etdi u, — men odam bolasining nimalarga qodir ekanligi va nimalarga dosh berib, chidashi mumkinligini ko’rsatib qo’yaman…
***
Kishini benihoya hayratga soladigan ajoyib qushlar va hayvonlar oldida odam bolasi — nima degan gap o’zi. Men hozir shu tobda, huv o’sha dengiz tubida suzayotgan maxluq bo’lib qolishni istar edim…
***
…dunyoda osonlik bilan bitadigan ishning o’zi yo’q.
***
Tasavvur qilib ko’rgin-a, odam uzzukun oyni bo’g’izlashga harakat qilib yursa! Oy bo’lsa, undan qochib ketadi. Bu ham mayli-ya, agar odamga har kuni quyoshni ovlashga to’g’ri kelib qolganda, nima bo’lardi? Yo’q, nima desang ham bizning toleimiz bor, deb o’yladi u…
***
Ammo inson bolasi yengilib, yengilganiga rozi bo’lib ketaverish uchun yaratilmagan, — dedi u. — Odamzodni yanchib tashlash mumkin, lekin uni yengib bo’lmaydi…
***
Umidsizlik — halokat, — deb o’ylardi u. — Buning ustiga, fahmimcha, umidsizlik hatto — gunoh. Nima gunohu nima gunoh emas, deb bosh qotirib o’tirishning hojati yo’q. Busiz ham dunyoda boshni qotiradigan narsalar to’lib-toshib yotibdi. To’g’risini aytganda, men gunoh bo’lgan narsalarni yaxshi tushunmayman…
Zamira RO’ZIEVA tayyorlagan.
Manba: «Qashqadaryo» gazetasi veb-sahifasi
