ФРАНКО САККЕТТИ
“УЧ ЮЗ НОВЕЛЛА”ДАН*
Итальян тилидан Рустам Ибрагимов таржимаси
II НОВЕЛЛА
Палермолик дорифуруш жаноб Маццеонинг ажиб бир ҳикоя воситасида Сицилия қироли Фредерикни чақиб олгани.
Довюрак ҳамда олийжаноб қалб соҳиби бўлмиш Фредерик замонида Палермо шаҳрида жаноб Маццео отли дорифуруш яшарди. У ҳар йили лиму пишиғи маҳал қалпоғи остидан бир тутам паҳмоқ сочи осилганча, бўйнига қўл сочиқ илиғлик, бир қўлида лиму тўла ликопча, иккинчи қўлида эса олма тутган кўйи қирол ҳузурига киришни канда қилмас, ҳукмдор ҳам бу туҳфани бажонидил қабул айларди.
Вақтики келиб, ёши бир жойга етгач, анчагина кучдан қолганига ҳам қарамай, жаноб Маццео шу одатидан воз кечмади. У бир дафъа яхшилаб тараниб, қалпоқ босиб турган сочларини тузатган ҳолда доимий одатича сочиғу мева-чева қўйилган ликопчаларни ушлаб, йўлга тушди-ю, шу асно қирол саройи остонасига етиб борди. Бу одамни кўрган заҳоти дарвозабон уни майна қилиб, қалпоғининг учидан тортқилай бошлади. Шунда қариянинг бунга алаҳсиб қолганидан фойдаланиб, бошқа бир дарвозабон ҳам қалпоқнинг бўлак учидан тортдики, оқибат икковлон дорифурушни сал қолса жинни қилаёзишди.
У қалпоғининг гоҳ у ёқдан, гоҳ бу ёқдан тортқиланиб, тит-пити чиқарилганига, сочи тўзғиб кетганига қарамай ичкарига йўл олди. Шу аҳволда ҳам у ҳадясини бус-бутун сақлаб, одатдаги тавозеъ билан қирол ҳузурида пайдо бўлди.
Унинг аҳволини кўрган қирол мазхараомуз йўсинда шундай сўз қотди:
– Жаноб Маццео, бу нима деган гап? Уст-бошинг ғалати?..
Жаноб Маццеонинг жавоб эса и тубандагича бўлди:
– Аъло ҳазрат, сизнинг хоҳишингизга кўра шундай бўлди.
Қирол ҳеч нарсага тушунмай сўради:
– Қанақасига?
Жаноб Маццео гапида давом этди:
– Мўътабар китоблардаги энг ажойиб ривоят қайси, биласизми?
Бу борада билағон бўлган қирол жавоб қайтарди:
– Бундай ривоятлар бениҳоя кўп. Лекин уларнинг қай бири энг ажойиб, бундан у қадар хабарим йўқ.
Сўнг жаноб Маццео деди:
– Ижозат берсангиз, шуни сизга айтиб берсам.
Ҳукмдор жавоб қилди:
– Нимани истасанг, бемалол айтавер.
Шунда сэр Маццео ҳикоясини бошлади:
– Қирол аъло ҳазратлари, энг ғаройиб ривоят Сулаймон подшонинг ақлу заковати, донишмандлиги тўғрисида эшитган Сабаъ маликаси унинг ўзию ер-амлокини кўриш учун олис йўл босиб, Мисрга боргани ҳақидаги ривоятдир. Хуллас, ўша аёл Сулаймон тасарруфидаги ерларга етгач, бадастир, пухта ўйлаб қилинган, жой-жойига тушган не-не нарсаларга дуч келмабди, дейсиз. Уларга боққанча ҳайрати ошиб, Сулаймонни кўриш иштиёқи ҳам янада кучайибди. У шу йўсин йўлида йўлиққан ҳар бир нарсага синчиклаб, диққат билан разм солган кўйи пойтахтга, шоҳ саройига етиб борибди ва у ерда ораста кийинган хизматкору хушахлоқ аҳли фуқарони учратибди. Ниҳоят, кенг даҳлизга ўтиб, ўзининг кимлигию бу ташрифдан муроди нелигини шоҳга айттириб юборибди. Ўша заҳоти хонасидан чиққан Сулаймон маликани қарши олибди. Қиролича бўлса шоҳни кўра солиб, баланд овозда: “Эй, донишманд шоҳ, ақл, мулоҳазакорлик ҳоким шу юрагинг табаррук бўлғай” дея унинг пойига йиқилибди.
Ана шу жойга келганда жаноб Маццео тўхтаб қолди. Шу чоғ қирол Фредерик сўради:
– Бу билан нима демоқчисан ўзи?
Жаноб Маццео қуйидагича жавоб қайтарди:
– Аъло ҳазрат, шуни айтмоқчиманки, магар ўша қиролича ҳукми остида ўрнатилган тартиб-интизому табааларининг хулқ-атвори боис Сулаймон дунёдаги энг оқил киши эканлигини англаб етган экан, мен худди шу ақоидга кўра сизни ҳозирги ҳукмдорларнинг энг ноқиси деб ҳисоблай оламан. Мен, фақир қулингиз, ҳузурингизга мана бу одатий туҳфам билан келаётсам, одамларингиз мени сиз кўриб турган алпозга солиб, бежаб қўйишди.
Бу гапни эшитган қирол жаноб Маццеодан кўзларини узмаган кўйи эҳтиром кўрсатиб, уни ширин сўзлар билан алқади. Анави икки дарвобонни эса олдига чақиртириб, уларни жаноб Маццеонинг кўз олдида жазолади ҳамда хизматдан ҳайдади. Сўнг қачонки жаноб Маццео қирол ҳузурига кирмоқчи экан, уни асло дарвоза олдида тўхтатиб ўтирмасликни ҳамда бу одамга ҳамиша иззат-икром кўрсатишликни қолганларга амр этди.
Алалхусус, жаноб Маццео ва унинг ўша ҳикояси шарофати билан қирол бундан кейин хизматкорлари хулқ-атвори, юриш-туришини олдингидан кўра анча қаттиқ тута бошлади.
Баъзида шу жаноб Маццео қабилидаги кишиларнинг ҳам мавжуд бўлишига эътиёж сезилади.
III НОВЕЛЛА
Линарилик дон сепувчи Парчиттадинонинг маддоҳ бўлгани, қирол Эдвардни кўрмоқ учун Англияга боргани, уни алқаш асносида тоза адабини егани, сўнг ҳукмдорга танбеҳ бериб, ундан туҳфа олгани.
Англия қироли кекса Эдвард олижаноб ва шавкатли ҳукмдор бўлиш билан бирга анчайин сипо киши ҳам эдики, бу нарса тубандаги ҳикояда маълум даражада акс этгай. Нақлларга кўра, у билан бир даврда Флоренция теварагидаги Вальденса қўрғонига қарашли Линари аталмиш жойда Парчиттадино исмли дон сепувчи яшарди. Туйқус шу одам дон сепувчиликни бутунлай ташлаб, сарой маддоҳи бўлмоққа аҳд қилибди ва бу борада анча-мунча тажриба орттирибди. Шу йўсин маддоҳлик санъатида ўзини синаб юрар экан, унда ҳозиргина тилга олганимиз қирол Эдвардни бориб кўриш иштиёқи туғилибди. Чунки у бу ҳукмдорнинг саховатпешалиги, хусусан, ўзи янглиғ маддоҳларга нисбатан ҳиммати баланд эканлиги тўғрисида кўп маротиба эшитган эди. Парчиттадино шуни ўйлаб, бир кун эрта тонгда йўлга тушди-да, бир зум бўлсин ҳаялламай Англияга, қирол яшайдиган шаҳар — Лондонга етиб келди. У шу тариқа қироллик саройига ҳам кириб боргач, эшикдан эшикка ўтиб, катта бир даҳлизга кўтарилдики, қирол аксар вақт айни шу ерда бўлгучи эди.
Парчиттадино кўрсаки, ҳукмдор ўз хазинабони билан шатранж ўйини билан машғул экан. Шунда у қирол сари ёвуқ келиб, таважжуҳ ичра ялинчоқ бир алпозда тиз чўкди, аммо қиролнинг рафторида бирон бир ўзгариш сезмади. Шу боис Парчиттадино анчага довур тиз чўкканча тураверди ва ниҳоят ҳукмдор уни мутлақ пайқамаганга олаётганини сезиб, оёққа қалқди-да, сўз бошлади:
– Мени бу ёққа бир ният, аҳли носаро аро энг олижаноб, энг оқил, энг жасур қиролни кўрмоқ нияти бошлаб келди-ки, бу соат, бу лаҳза бағоят азиз ва мукаррамдир. Мен ўзга эмакдошларимдан кўра кўпроқ фахрланишим мумкинки, камина ниҳоят, қироллар сарварини кўришга сазовор этган даргоҳдаман. Оҳ, қандайин шарафни насиб этмиш менга бу толеъ! Мабодо ҳозироқ жоним узилган тақдирда ҳам мен у қадар ранж-алам чекмай, кўз юмар эдим. Негаки мен оҳанрабо темирни ўзига тортгани мисол фазлу камолот орқасида ҳар қандай кимсани анинг шон-шавкатига гувоҳ бўлмоқлик истаги-ла жазб этгувчи ўшал шонли тож қаршисида турибман.
Парчиттадинонинг ваъзхонлиги ана шу ерга етганда қирол ўйиндан бошини кўтардию ўрнидан тура солиб уни маҳкам ушларкан, муштлашу тепкилашлар билан ерда судраган кўйи келгувчининг роса пўстагини қоқди. Сўнг, бу ишни бас қилгач, ўша заҳоти жойига қайтди-да, дона суришда давом этди. Парчиттадино эса аянч бир аҳволда ётган еридан қўзғалиб, ўзининг қаердалигини дарҳол эслади ҳамда шунча йўл босиб келганию қиролга қарата айтган ҳамду саноси елга учганини туйганча не қиларин билмай афтодаҳол тураверди. Сал ўтгач, у яхши гап эвазига оёғости бўлгани важидан юрак ютиб қиролга терс сўзламоққа чоғланганча ҳукмдор томон яқинроқ бораркан, яна гапга тутинди:
– Довруғи оламни тутмиш асл қиролни кўрмоқлик учун келдим деб ўйлаганим бул маъвога мени рўбарў этган бу соат, бу кунга лаънатлар бўлсинким, мен аслида манҳус, худобехабар бир қиролни кўрмоқ учун келибман. Хайрихоҳ қиролни кўрмоқ учун келдим деб ўйловдим. Мен эрсам бадхоҳ бир қиролни кўрмоқ учун келибман. Тамкин, софдил қиролни кўрмоқ учун келдим деган ўйда эдим, илло мен аслида тубанлик ботқоғига ботган ёвуз бир қиролни кўрмоқ учун келибман. Муқаддасу муҳаққақ тожни кўрмоқ учун келдим дея ўйловдим, валеъ мен яхшиликка жавобан анинг қай йўсинда илтифот кўрсатишиниям кўрдим. Мана, бунинг исботи. Шу ожиз ҳолимда уни шарафлаб, тараннум этиб, роса таъзиримни едимки, мабодо эски ҳунаримга қайтишга тўғри келган тақдирда бундан буёқ яна дон сепувчилик қила олармикинман, билмадим.
Бу сафар қирол боягидан ҳам қаттиқ ғазабланиб, ўрнидан турди-да, эшик томон йўналаркан, вазирини ҳузурига чақирди. Буни кўриб Парчиттадино лом-мим деёлмай қолди. Чунки у шу топда дир-дир титраётган жонсиз бир танага айланган, тез орада қирол томонидан қатл этилмоғи ҳам маълум бўлгандек эди гўё. Ўша вазирнинг номини эшитибоқ Парчиттадино қирол ҳукмни ижро этгани аллақайси бир жаллодни чақирди, деган ўйга борганди.
Ҳукмдор эса ўзи чақиргани ҳалиги вазирга юзлашганча унга шундай деди:
– Бор, манави одамга бирон либосимни олиб чиқиб бер-да, мен унга ёлғон учун яхшилаб ҳақ тўлаганимга яраша уни ҳақ сўзи, ростгўйлиги учун муносиб тақдирла.
Ўз навбатида вазир зум ўтмай қирол ихтиёридаги энг кўркам, дуру қимматбаҳо тошлардан ясоғлиқ кўплаб тугмалар қадалган музайян бир шоҳона либосни ҳеч қандай муштлашу тепкилашларсиз Парчиттадинога тақдим этдики, ул сарпонинг баҳоси уч юз флорин ёки бундан ҳам ортиқ эди. Парчиттадино эса чақишга чоғланган илон ё аждар-паждар бўлиб чиқмасин тағин бу тортиқ, деган муттасил хавотир ичида уни пайпаслабгина қабул қилди. Сўнгра хавотири тарқаб, елкасига ушбу кийимни илди-да, қиролга юзланган кўйи деди:
– Эй муқаддас тож соҳиби, гар менинг ўтригу ёлғонимни шу янглиғ тақдирламоқ эрсангиз, унда мен аҳён-аҳёндагина рост сўзлагум.
Айни пайтга келиб Парчиттадино ўзи эшитгани ўшал қиролни эндигина таниган, ҳукмдор ҳам ундан мамнун бўлган эди… Шундан кейин у бир муддат ўзига маъқул тушган ўша масканда муқим тургач, қирол билан хайр-маъзур қилди-да, Ломбардия сари йўлга тушди. У ёққа боргандан сўнг жамики акобирларни излаб топиб, уч юз флориндан ҳам кўпроқ фойда келтирган ушбу воқеани уларга сўйлаб берди. Тосканага қайтгач эса эгнига ҳалиги либосни кийиб ўзининг линарилик қадрдон касбдошларини кўргани борди. Тўпону чангга ботган, бечораҳол бу кишиларни тонг ажабда қолдираркан, Парчиттадино уларга сўз қотди:
– Мен Англияда мушт еб, тепки еб, ер билан битта бўлдим. Кейинча мана бу сарпога лойиқ кўрилдим.
Шундай деб, уларнинг барига ҳиммат қилди ҳамда кўп ўтмай бахт излаб у ерлардан жўнаб кетди.
Умуман, мазкур ҳикояда зикр этилмиш амал бир қирол учун имкон етгулик шундайин ажиб бир амал бўлиб эди. Ва лекин ўша қирол каби шон-шарафга бурканган эса-да, кибру ҳаводан димоғи шишмаган ҳукмдорлар яна бормикан? Қирол ул алқовларга муносиб эканлигини билгани ҳолда камтарлик қилиб, ўзининг аслида бунга лойиқ эмаслигини кўрсатмоқчи бўлди. Фақат лаганбардорлар томонидан ўзларининг ҳузурида мадҳ этилгучи жоҳилу ғофилларгина шу тариқа олқишларга учадир. Бизнинг ҳалиги қиролимиз эса мардлиги важҳидан бунинг тескарисини кўрсатмоқчи бўлган экан.
* Таржима «Хуршид Даврон кутубхонаси» сайти таҳрири билан берилмоқда.
FRANKO SAKKETTI
“UCH YUZ NOVELLA”DAN*
Ital`yan tilidan Rustam Ibragimov tarjimasi
Franko Sakketti (ital. Franco Sacchetti; 1332-1400) – Italiya Uyg’onish davri adabiyotining ko’zga ko’ringan vakillaridan biri, shoir, yozuvchi. Dastlab qo’shiqlar (madrigalllar), balladalar yozgan. Uning asosiy asari “Uch yuz novella” to’plami bo’lib, boshqa bir ital`yan adibi Jovanni Bokkachchoning “Dekameron”ini ruhida yozilgan. Novellalarning 223 tasi saqlanib qolgan. Ilk marta uning novellalari 1724 yili nashr etilgan va oradan 3 yil o’tgach man etilgan kitoblar ro’yxatiga kiritilgan.
II NOVELLA
Palermolik dorifurush janob Matstseoning ajib bir hikoya vositasida Sitsiliya qiroli Frederikni chaqib olgani.
Dovyurak hamda oliyjanob qalb sohibi bo’lmish Frederik zamonida Palermo shahrida janob Matstseo otli dorifurush yashardi. U har yili limu pishig’i mahal qalpog’i ostidan bir tutam pahmoq sochi osilgancha, bo’yniga qo’l sochiq ilig’lik, bir qo’lida limu to’la likopcha, ikkinchi qo’lida esa olma tutgan ko’yi qirol huzuriga kirishni kanda qilmas, hukmdor ham bu tuhfani bajonidil qabul aylardi.
Vaqtiki kelib, yoshi bir joyga yetgach, anchagina kuchdan qolganiga ham qaramay, janob Matstseo shu odatidan voz kechmadi. U bir daf’a yaxshilab taranib, qalpoq bosib turgan sochlarini tuzatgan holda doimiy odaticha sochig’u meva-cheva qo’yilgan likopchalarni ushlab, yo’lga tushdi-yu, shu asno qirol saroyi ostonasiga yetib bordi. Bu odamni ko’rgan zahoti darvozabon uni mayna qilib, qalpog’ining uchidan tortqilay boshladi. Shunda
qariyaning bunga alahsib qolganidan foydalanib, boshqa bir darvozabon ham qalpoqning bo’lak uchidan tortdiki, oqibat ikkovlon dorifurushni sal qolsa jinni qilayozishdi.
U qalpog’ining goh u yoqdan, goh bu yoqdan tortqilanib, tit-piti chiqarilganiga, sochi to’zg’ib ketganiga qaramay ichkariga yo’l oldi. Shu ahvolda ham u hadyasini bus-butun saqlab, odatdagi tavoze’ bilan qirol huzurida paydo bo’ldi.
Uning ahvolini ko’rgan qirol mazxaraomuz yo’sinda shunday so’z qotdi:
– Janob Matstseo, bu nima degan gap? Ust-boshing g’alati?..
Janob Matstseoning javob esa i tubandagicha bo’ldi:
– A’lo hazrat, sizning xohishingizga ko’ra shunday bo’ldi.
Qirol hech narsaga tushunmay so’radi:
– Qanaqasiga?
Janob Matstseo gapida davom etdi:
– Mo»tabar kitoblardagi eng ajoyib rivoyat qaysi, bilasizmi?
Bu borada bilag’on bo’lgan qirol javob qaytardi:
– Bunday rivoyatlar benihoya ko’p. Lekin ularning qay biri eng ajoyib, bundan u qadar xabarim yo’q.
So’ng janob Matstseo dedi:
– Ijozat bersangiz, shuni sizga aytib bersam.
Hukmdor javob qildi:
– Nimani istasang, bemalol aytaver.
Shunda ser Matstseo hikoyasini boshladi:
– Qirol a’lo hazratlari, eng g’aroyib rivoyat Sulaymon podshoning aqlu zakovati, donishmandligi to’g’risida eshitgan Saba malikasi uning o’ziyu yer-amlokini ko’rish uchun olis yo’l bosib, Misrga borgani haqidagi rivoyatdir. Xullas, o’sha ayol Sulaymon tasarrufidagi yerlarga yetgach, badastir, puxta o’ylab qilingan, joy-joyiga tushgan ne-ne narsalarga duch kelmabdi, deysiz. Ularga boqqancha hayrati oshib, Sulaymonni ko’rish ishtiyoqi ham yanada kuchayibdi. U shu yo’sin yo’lida yo’liqqan har bir narsaga sinchiklab, diqqat bilan razm solgan ko’yi poytaxtga, shoh saroyiga yetib boribdi va u yerda orasta kiyingan xizmatkoru xushaxloq ahli fuqaroni uchratibdi. Nihoyat, keng dahlizga o’tib, o’zining kimligiyu bu tashrifdan murodi neligini shohga ayttirib yuboribdi. O’sha zahoti xonasidan chiqqan Sulaymon malikani qarshi olibdi. Qirolicha bo’lsa shohni ko’ra solib, baland ovozda: “Ey, donishmand shoh, aql, mulohazakorlik hokim shu yuraging tabarruk bo’lg’ay” deya uning poyiga yiqilibdi.
Ana shu joyga kelganda janob Matstseo to’xtab qoldi. Shu chog’ qirol Frederik so’radi:
– Bu bilan nima demoqchisan o’zi?
Janob Matstseo quyidagicha javob qaytardi:
– A’lo hazrat, shuni aytmoqchimanki, magar o’sha qirolicha hukmi ostida o’rnatilgan tartib-intizomu tabaalarining xulq-atvori bois Sulaymon dunyodagi eng oqil kishi ekanligini anglab yetgan ekan, men xuddi shu aqoidga ko’ra sizni hozirgi hukmdorlarning eng noqisi deb hisoblay olaman. Men, faqir qulingiz, huzuringizga mana bu odatiy tuhfam bilan kelayotsam, odamlaringiz meni siz ko’rib turgan alpozga solib, bejab qo’yishdi.
Bu gapni eshitgan qirol janob Matstseodan ko’zlarini uzmagan ko’yi ehtirom ko’rsatib, uni shirin so’zlar bilan alqadi. Anavi ikki darvobonni esa oldiga chaqirtirib, ularni janob Matstseoning ko’z oldida jazoladi hamda xizmatdan haydadi. So’ng qachonki janob Matstseo qirol huzuriga kirmoqchi ekan, uni aslo darvoza oldida to’xtatib o’tirmaslikni hamda bu odamga hamisha izzat-ikrom ko’rsatishlikni qolganlarga amr etdi.
Alalxusus, janob Matstseo va uning o’sha hikoyasi sharofati bilan qirol bundan keyin xizmatkorlari xulq-atvori, yurish-turishini oldingidan ko’ra ancha qattiq tuta boshladi.
Ba’zida shu janob Matstseo qabilidagi kishilarning ham mavjud bo’lishiga e’tiyoj seziladi.
III NOVELLA
Linarilik don sepuvchi Parchittadinoning maddoh bo’lgani, qirol Edvardni ko’rmoq uchun Angliyaga borgani, uni alqash asnosida toza adabini yegani, so’ng hukmdorga tanbeh berib, undan tuhfa olgani.
Angliya qiroli keksa Edvard olijanob va shavkatli hukmdor bo’lish bilan birga anchayin sipo kishi ham ediki, bu narsa tubandagi hikoyada ma’lum darajada aks etgay. Naqllarga ko’ra, u bilan bir davrda Florentsiya tevaragidagi Val`densa qo’rg’oniga qarashli Linari atalmish joyda Parchittadino ismli don sepuvchi yashardi. Tuyqus shu odam don sepuvchilikni butunlay tashlab, saroy maddohi bo’lmoqqa ahd qilibdi va bu borada ancha-muncha tajriba orttiribdi. Shu yo’sin maddohlik san’atida o’zini sinab yurar ekan, unda hozirgina tilga olganimiz qirol Edvardni borib ko’rish ishtiyoqi tug’ilibdi. Chunki u bu hukmdorning saxovatpeshaligi, xususan, o’zi yanglig’ maddohlarga nisbatan himmati baland ekanligi to’g’risida ko’p marotiba eshitgan edi. Parchittadino shuni o’ylab, bir kun erta tongda yo’lga tushdi-da, bir zum bo’lsin hayallamay Angliyaga, qirol yashaydigan shahar — Londonga yetib keldi. U shu tariqa qirollik saroyiga ham kirib borgach, eshikdan eshikka o’tib, katta bir dahlizga ko’tarildiki, qirol aksar vaqt ayni shu yerda bo’lguchi edi.
Parchittadino ko’rsaki, hukmdor o’z xazinaboni bilan shatranj o’yini bilan mashg’ul ekan. Shunda u qirol sari yovuq kelib, tavajjuh ichra yalinchoq bir alpozda tiz cho’kdi, ammo qirolning raftorida biron bir o’zgarish sezmadi. Shu bois Parchittadino anchaga dovur tiz cho’kkancha turaverdi va nihoyat hukmdor uni mutlaq payqamaganga olayotganini sezib, oyoqqa qalqdi-da, so’z boshladi:
– Meni bu yoqqa bir niyat, ahli nosaro aro eng olijanob, eng oqil, eng jasur qirolni ko’rmoq niyati boshlab keldi-ki, bu soat, bu lahza bag’oyat aziz va mukarramdir. Men o’zga emakdoshlarimdan ko’ra ko’proq faxrlanishim mumkinki, kamina nihoyat, qirollar sarvarini ko’rishga sazovor etgan dargohdaman. Oh, qandayin sharafni nasib etmish menga bu tole’! Mabodo hoziroq jonim uzilgan taqdirda ham men u qadar ranj-alam chekmay, ko’z yumar edim. Negaki men ohanrabo temirni o’ziga tortgani misol fazlu kamolot orqasida har qanday kimsani aning shon-shavkatiga guvoh bo’lmoqlik istagi-la jazb etguvchi o’shal shonli toj qarshisida turibman.
Parchittadinoning va’zxonligi ana shu yerga yetganda qirol o’yindan boshini ko’tardiyu o’rnidan tura solib uni mahkam ushlarkan, mushtlashu tepkilashlar bilan yerda sudragan ko’yi kelguvchining rosa po’stagini qoqdi. So’ng, bu ishni bas qilgach, o’sha zahoti joyiga qaytdi-da, dona surishda davom etdi. Parchittadino esa ayanch bir ahvolda yotgan yeridan qo’zg’alib, o’zining qaerdaligini darhol esladi hamda shuncha yo’l bosib kelganiyu qirolga qarata aytgan hamdu sanosi yelga uchganini tuygancha ne qilarin bilmay aftodahol turaverdi. Sal o’tgach, u yaxshi gap evaziga oyog’osti bo’lgani vajidan yurak yutib qirolga ters so’zlamoqqa chog’langancha hukmdor tomon yaqinroq borarkan, yana gapga tutindi:
– Dovrug’i olamni tutmish asl qirolni ko’rmoqlik uchun keldim deb o’ylaganim bul ma’voga meni ro’baro’ etgan bu soat, bu kunga la’natlar bo’lsinkim, men aslida manhus, xudobexabar bir qirolni ko’rmoq uchun kelibman. Xayrixoh qirolni ko’rmoq uchun keldim deb o’ylovdim. Men ersam badxoh bir qirolni ko’rmoq uchun kelibman. Tamkin, sofdil qirolni ko’rmoq uchun keldim degan o’yda edim, illo men aslida tubanlik botqog’iga botgan yovuz bir qirolni ko’rmoq uchun kelibman. Muqaddasu muhaqqaq tojni ko’rmoq uchun keldim deya o’ylovdim, vale’ men yaxshilikka javoban aning qay yo’sinda iltifot ko’rsatishiniyam ko’rdim. Mana, buning isboti. Shu ojiz holimda uni sharaflab, tarannum etib, rosa ta’zirimni yedimki, mabodo eski hunarimga qaytishga to’g’ri kelgan taqdirda bundan buyoq yana don sepuvchilik qila olarmikinman, bilmadim.
Bu safar qirol boyagidan ham qattiq g’azablanib, o’rnidan turdi-da, eshik tomon yo’nalarkan, vazirini huzuriga chaqirdi. Buni ko’rib Parchittadino lom-mim deyolmay qoldi. Chunki u shu topda dir-dir titrayotgan jonsiz bir tanaga aylangan, tez orada qirol tomonidan qatl etilmog’i ham ma’lum bo’lgandek edi go’yo. O’sha vazirning nomini eshitiboq Parchittadino qirol hukmni ijro etgani allaqaysi bir jallodni chaqirdi, degan o’yga borgandi.
Hukmdor esa o’zi chaqirgani haligi vazirga yuzlashgancha unga shunday dedi:
– Bor, manavi odamga biron libosimni olib chiqib ber-da, men unga yolg’on uchun yaxshilab haq to’laganimga yarasha uni haq so’zi, rostgo’yligi uchun munosib taqdirla.
O’z navbatida vazir zum o’tmay qirol ixtiyoridagi eng ko’rkam, duru qimmatbaho toshlardan yasog’liq ko’plab tugmalar qadalgan muzayyan bir shohona libosni hech qanday mushtlashu tepkilashlarsiz Parchittadinoga taqdim etdiki, ul sarponing bahosi uch yuz florin yoki bundan ham ortiq edi. Parchittadino esa chaqishga chog’langan ilon yo ajdar-pajdar bo’lib chiqmasin tag’in bu tortiq, degan muttasil xavotir ichida uni paypaslabgina qabul qildi. So’ngra xavotiri tarqab, yelkasiga ushbu kiyimni ildi-da, qirolga yuzlangan ko’yi dedi:
– Ey muqaddas toj sohibi, gar mening o’trigu yolg’onimni shu yanglig’ taqdirlamoq ersangiz, unda men ahyon-ahyondagina rost so’zlagum.
Ayni paytga kelib Parchittadino o’zi eshitgani o’shal qirolni endigina tanigan, hukmdor ham undan mamnun bo’lgan edi… Shundan keyin u bir muddat o’ziga ma’qul tushgan o’sha maskanda muqim turgach, qirol bilan xayr-ma’zur qildi-da, Lombardiya sari yo’lga tushdi. U yoqqa borgandan so’ng jamiki akobirlarni izlab topib, uch yuz florindan ham ko’proq foyda keltirgan ushbu voqeani ularga so’ylab berdi. Toskanaga qaytgach esa egniga haligi libosni kiyib o’zining linarilik qadrdon kasbdoshlarini ko’rgani bordi. To’ponu changga botgan, bechorahol bu kishilarni tong ajabda qoldirarkan, Parchittadino ularga so’z qotdi:
– Men Angliyada musht yeb, tepki yeb, yer bilan bitta bo’ldim. Keyincha mana bu sarpoga loyiq ko’rildim.
Shunday deb, ularning bariga himmat qildi hamda ko’p o’tmay baxt izlab u yerlardan jo’nab ketdi.
Umuman, mazkur hikoyada zikr etilmish amal bir qirol uchun imkon yetgulik shundayin ajib bir amal bo’lib edi. Va lekin o’sha qirol kabi shon-sharafga burkangan esa-da, kibru havodan dimog’i shishmagan hukmdorlar yana bormikan? Qirol ul alqovlarga munosib ekanligini bilgani holda kamtarlik qilib, o’zining aslida bunga loyiq emasligini ko’rsatmoqchi bo’ldi. Faqat laganbardorlar tomonidan o’zlarining huzurida madh etilguchi johilu g’ofillargina shu tariqa olqishlarga uchadir. Bizning haligi qirolimiz esa mardligi vajhidan buning teskarisini ko’rsatmoqchi bo’lgan ekan.
Tarjimon haqida: Rustam Ibragimov (Ibrohimov) 1988 yilda G’ijduvon tumanida tug’ilganman. Buxoro davlat universitetining filologiya fakul`teti (bakalavr va magistratura)ni tamomlaganman. Buxoro shahrida yashayman. Oilaliman. Ayni paytda “Buxoronoma” gazetasi muxbiriman. Bir necha yil oldin “Akademnashr” tomonidan hammualliflikda “Chingiz Aytmatov va XXI asr” nomli monografiyam chop etilgan. Ital`yan adiblari asarlaridan qilgan tarjimalarim, shuningdek, qator ilmiy maqolalarim “O’zbekiston adabiyoti va san’ati”, “Kitob dunyosi”, “O’zbekiston matbuoti”, “Buxoro mavjlari” singari nashrlarda chiqqan.
* Tarjima «Xurshid Davron kutubxonasi» sayti tahriri bilan berilmoqda.
