Ўша вақтда мен, Талико, Циала ҳамда бошқа синфдошларимиз етти-саккиз ёшда эдик, дарсдан кейин Чурчкала ариғимизда онадан қандай туғилган бўлсак, шундайлигимизча сувсепар ўйнаб, чўмилардик. Негадир ўша куни Талико билан Циала ечинишни хоҳлашмаганди. Шунингдек, мен ҳам. Ўшанда нега бундай бўлганини тушуниб етмагандим. Энди билсам: бу илк маротаба қандайдир тушуниксиз андиша ҳамда уят ҳисси қалбларимизга туташган кун бўлиб, Таликога қилган илтимосим ҳам болалик билан охирги видолашув они экан..

Нодар Думбадзе
ТАЛИКО
Ҳикоят Маҳмудова таржимаси

Нодар Владимирович Думбадзе (1928.14.7 — Тбилиси — 1984.5.3) — атоқли грузин ёзувчиси. Илк ҳикоялар тўплами — «Қишлоқ болалари» (1958). Дастлабки йирик асарлари — «Мен, бувим, Илико ва Илларион» (1960) қиссаси ва «Қуёшни кўряпман» (1962) романида 2-жаҳон уруши йилларидаги грузин қишлоқларининг оғир ҳаёти акс этган. «Қуёш кечаси» (1967), «Оқ байроқлар» (1972) романларида замонавий муҳим ижтимоий- ахлоқий масалалар кўтарилган. «Абадият қонуни» (1978)да инсоннинг жамиятдаги ўрни, яшашнинг маъноси мавжуд ҳаётий лавҳалар, шахслар орқали акс эттирилган. Нодар Думбадзе асарлари чуқур лиризм б-н суғорилган, уларда драматизм юмор б-н уйғунлашиб кетган. Асарлари ўзбек тилига таржима қилинган («Қуёшни кўряпман», 1969; «Қўрқманг онагинам», 1982; «Абадият қонуни», 1983 ва б.). «Абадият қонуни» асари асосида ўзбек тилида телеспектакль яратилган (1985). Бир неча ҳикоялари таниқли таржимон Низом Комил томонидан моҳирона ўзбекчалаштирилган.

— Ҳой, эшитяпсанми, трусигингни хиёл пастга туширгин! — деб илтимос қилдим.
— Бу яна нимаси бўлди? — дея ҳайратланди Талико.

— Трусик — иштон дегани. Шаҳарчасига, — деб тушунтирди Циала мендан баттар ажабланиб.
— Нега энди пастга туширарканман, жиннивой? — дея кулди Талико.

— Холингни кўрмоқчийдим! — деб илтимос қилдим.
— Яна қанақа хол?
— Киндигингнинг тагида, ўнгроқда-чи.

Талико нўхотдек, қоп-қора, чиройли холини очиб кўрсатди.

— Агар ақли бўлганда бу ерда эмас, манави жойимда бўлиши керак эди! — Талико шундай деди-да, бош бармоғини ёноғига ниқтади, кейин ўғил болаларга ўхшаб бошини ҳиёл эгиб, сувга шўнғиди.

* * *

Шу воқеаларга ҳам қирқ йил бўлибди.

Ўша вақтда мен, Талико, Циала ҳамда бошқа синфдошларимиз етти-саккиз ёшда эдик, дарсдан кейин Чурчкала ариғимизда онадан қандай туғилган бўлсак, шундайлигимизча сувсепар ўйнаб, чўмилардик. Негадир ўша куни Талико билан Циала ечинишни хоҳлашмаганди. Шунингдек, мен ҳам. Ўшанда нега бундай бўлганини тушуниб етмагандим. Энди билсам: бу илк маротаба қандайдир тушуниксиз андиша ҳамда уят ҳисси қалбларимизга туташган кун бўлиб, Таликога қилган илтимосим ҳам болалик билан охирги видолашув они экан…

…Ўшанда бир йилдан сўнг онамнинг уруғлари мени вақтинча Сухумига олиб кетишди. Кейинчалик ҳам қишлоққа келиб турдим, лекин қанча сўраб-суриштиришимга қарамай, Талико билан учрашиш насиб этмади. Айтишларича, Талико жудаям гўзал бўлиб кетганмиш. Гурияда ундан сулув қиз топилмасмиш. Манаман деган йигитлар совчи қўйишса ҳам ҳеч қайсисига турмушга чиқишга унамабди. Куёвликка лечхумилик Авдидо Карселадзени танлаб, уйига етаклаб келибди. Карселадзе ҳақида узунқулоқ гаплар юрарди, эмишки, у авваллари шубҳали ишлар билан шуғулланганмиш. Ҳеч нарсадан тап тортмасмиш. Бошқалар эса, аксинча, унинг мардлигию олижаноблигини мақташарди.

Ҳозир — машҳури жаҳон ёзувчи — тобут тепасида бошимни қайғу-ла эгиб, мени боқиб катта қилган бувимга мотамда эдим. Қадрдон Чиагоуридаги ҳовлимизга тумонат одам йиғилганди.

— Қайғунгизга ҳамдардман, ҳурматли Нодар! Дадил бўлинг, бу иш ҳаммамизнинг бошимизда бор… Мени эслайсизми? Мен — Гурам Тотибадземан, — у анчагача қўлимни қўйиб юбормай маҳкам қисиб турди. Миннатдорчилик билдириб бошимни силкидим, шундан кейингина у мамнун узоқлашди.

— Бардам бўл, Нодар, ҳамма қариндош-уруғларинг ҳамдардмиз! Мени танияпсанми? Вой, нодон-ей! Ахир мен Дгапайаман, бувингнинг синглисининг набирасиман! — Биз қучоқлашдик.

— Вой-бу, ўзингмисан? Қанчалик ўзгариб кетибсан-а, йигитча. Марҳума яшаб улгурмаган кунларнинг ҳаммасини сенга ато қилсин!.. Танидингми? Ҳа, ҳа, Тухия Габунияман, бирга ўқигандик-ку!

Негадир одамлар бу ерга бувим билан видолашишдан ҳам кўра кўпроқ мен билан кўришиш мақсадида келишмаяптимикин, деб ҳайрон бўла бошладим. Марҳумани амма-холаю, тоғавачча ҳамда амакиваччалариму яна бошқа сон-саноқсиз қариндош-уруғларим назоратида қолдириб, тоза ҳаво олиш учун ҳовлига чиқдим.

* * *

Хушбўй мушмула дарахти тагидаги узун ходада Ражден Себискверадзе ўтирарди. Унинг атрофини анча-мунча одам ўраб олганидан, чол қандайдир қизиқ нарсаларни гапириб бераётганга ўхшарди…

* * *

Кечқурун, қариндош-уруғлару қўни-қўшнилар дастурхонга ўтиришларидан олдин ошхонага кирдим.

Эркаклар балиқларни кесиб, тарелкаларга солишаётганди. Аёлларнинг баъзилари ёғоч тоғораларда бодринг билан помидор тўғраб газакбости тайёрлашарди, бошқалари эса каттакон қозонда биқиллаётган қаҳрабодек гоми (1) , учинчилари ловия пишириш билан банд эдилар. Камин олдида сопол трубкасини буруқситиб қишлоқ оқсоқоли Галако Сихарулидзе ўтирарди.

— Саломалайкум, батано (2) Галако! — деб қария билан саломлашиб, ёнига ўтирдим.
— Саломат бўл, қароғим! Негадир сени танимаяпман? — Галако бобо мени танимади.

— Бу Нодар, Ангелинанинг набираси, — деб таништирди синфдошим Гия Тутберидзе, — ёдингизда бўлса керак, болалиги шу қишлоғимизда ўтганди.

— Э-ҳа, газетасида нуқул биз гурияликларнинг обрўсини тўкаётган анови болами? Нега бундай қиласан-а, ўғлим? — Галако трубкасини тошдек қотиб кетган кафтига қоқиб туширди.

— Неча ёшга кирдингиз, батано Галако? — дея гапни чалғитдим.
— Бир юз ўн еттига.
— Вой-бў! — дедим беихтиёр.

— Рост. Бувинг Ангелина туғилган кунни жуда яхши эслайман. Эҳ, болаларнинг ғами адойи тамом қилди бечорани, бўлмаса айни ўйнаб-куладиган вақти эди — ахир у эндигина тўқсон бирга кирганди-да! — Галако афсусланганча бошини сарак-сарак қилди.

— Ўзиям-чи, эси нақ ўн олти ёшли ўсмирникидек, — деб шивирлади Гия, — кўриш, эшитиш, фикрлаш қобилиятига тараф йўқ. Биласанми, унда қандайдир тескари склероз ривожланган — иккинчи йилдан бошлаб ҳар бир кунни жуда яхши эслайди.

— Тўққиз юз иккинчи йилдан-а! — деб ҳайратландим.

— Тўққиз юз иккинчи йилдан эмас, икки ёшга тўлганимдан кейинги воқеаларни, — деб менинг гапимни тузатди Галако ва яна трубкасини буруқсита бошлади. — Анови товоқдаги қизил нарса нима? — деб мурожаат қилди у Гияга.

— Қизил икра! — қиқирлаб кулди Гия.

— Мазасини татиб кўрай-чи! — деганча Галако бобо кафтини чўзди. Гиянинг қўлини қайтаргунимча бўлмай, у ловияга аралаштириш учун тайёрланган гармдоридан ёғоч қошиқда тўлатиб олиб Галаконинг кафтига қўйди. Қария аччиқ гармдорини оғзига солди-да, кўзини юмганча, лаззатланиб шима бошлади. Галако бобонинг ўрнига менинг нафасим қайтиб, ичакларим аччиқдан ёниб кетгандек бўлди.

— Эсингни еб қўйдингми? —деб Гияни койидим, лекин у парвосига ҳам келтирмай, жилмайганча мени тинчлантирди.
— Бекорга ташвишланяпсан!

— Мана шуни икра деяпсизларми? — норози бўлгандек пешонасини тириштирди Галако бобо гармдорини тинчитгач. — Бизнинг вақтимизда эсимда, икра бўларди! Уни Батумида есанг, нақ Кигаурагача мазаси оғзингда турарди, нақ бир ҳафтагача-я!

— Ана, сенга нима девдим?! — деб жилмайди Гия.

* * *

— Яхшимисиз, батано Нодар! — деган овоз эшитилди орқамдан.

Орқамга ўгирилдим. Рўпарамда қадди-қомати келишган, сочига битта-яримта оқ оралаган аёл турарди. Унинг чиройли қўй кўзларида меҳр ҳамда майин табассум порларди.

— Саломатмисиз, калбатано(3)!.. — деб саломлашдим хижолатомуз. Хотирамга қанчалик зўр бермай, барибир бу аёлнинг кимлигини эслай олмадим, лекин негадир уни жуда яхши билишимга имоним комил эди.

— Қанақасига калбатано бўларкан, ахир бу ўзимизнинг Талико-ку! — деди Гия қўлини елкамга қўйганча.

Вой, тавба-эй! Ростданам Талико-ку! Кўз-қошлар, бақбақа, бежирим бурун, дўнг пешона, чиройли оғиз, садафдек оппоқ тишлар — бари уники… Ичимда нимадир узилиб, аъзойи баданимга ҳузурбахш илиқлик таралгандек бўлди.

— Салом, Талико! — ҳеч кимдан уялмай, ундан рухсат ҳам сўраб ўтирмай қучоғимни очиб Таликони кўксимга босдим, — энг яқин жигарим, жондош-қондош қариндошим. Қаршимда намоён бўлган малак — оёқяланг, ярим-яланғоч, оч-наҳор, лекин бениҳоя бахтли болалигимнинг ёрқин тимсоли!

— Талико, менинг Таликоим! — деб такрорлардим томоғимга тиқилиб қолган кўз ёшларни зўрға қайтарарканман. — Қалайсан, нима қиляпсан, қаердасан? — деб сўрадим ундан кўзимни узмай. У бўлса бехос қучоқлаб олганимгами ёки иссиқданми ёноғи лоладек қип-қизарганча, бошини эгиб, қўлини қаёққа қўйишни билмай гангиб турарди.

— Шундай, бир нави, раҳмат, батано Нодар… Ўзингизнинг аҳволларингиз қалай? — деб сўрай олди ниҳоят Талико, кейин ловия пиширилаётган қозон олдига ўтириб, уни каттакон ёғоч қошиқ билан аралаштира бошлади. Мен унинг ёнидаги пастак уч оёқли стулчага ўтирдим.

— Сени қирқ йил кўрмадим-а, Талико, — дедим чўзилиб кетган жимликни бузиш мақсадида.
— Тўппа-тўғри, қирқ йил бўлди, — деб жавоб қилди аёл бошини ердан кўтармай.
— Ловиянг суюқроқ бўлиб қопти, шекилли, — дея суҳбатга бошқа гап тополмай ошпазликдаги билимдонлигимни намойиш қилдим ўзимча.

— Бу ҳақда ташвишланмай қўя қолинг, батано Нодар, озгина картошка унидан қўшсам, қуюқлашади, ана унда пичоқ билан ҳам кесолмайсиз, — деб жилмайди Талико менинг ўринсиз танбеҳимга.

— Мени «батано» деб чақирма, бўлмаса бутунлай бегона одам билан гаплашаётганга ўхшайман, — деб илтимос қилдим.
— Бунга кўникиш керак. Ҳаракат қилиб кўраман… — деб ваъда берди Талико.

— Турмушга чиқибсан, деб эшитдим.
— Анча бўлган.

— Нечта боланг бор?
— Еттита.

— Қанча?!
— Еттита. Нега ажабланяпсан? Ҳатто набирам ҳам бор. Бата, тўрт ёш бўлди! — деди Талико ғурур билан.

— Ишонгим келмаяпти! Жуда ёш кўринасан!
— Икковимиз тенгдошмиз-ку, лекин мен жуда эрта турмуш қурганман.

— Шундай қилиб, етти болам бор дегин?
— Ҳа, Датико, Гиви, Тамаз, Гиули, Этери ва Вано.

— Олтита бўлди-ку.
— Қайси бирини ёддан чиқарибман, эсим қурсин! А-ҳа, Жабо! Жажжигина Жабойим! У еттинчиси!

— Афтидан, эринг яхши одамга ўхшайди…
— Ажойиб. У лечхумилик.

— Гурияликлар қандай қилиб сени лечхумиликка беришди?
— Жуда осон, у бошқалардан устунроқ экан-да! — деб мақтанган бўлди Талико.

Негадир у билан ҳазиллашгим келиб қолди.

— Ундай бўлса, мен бугуноқ оилангни барбод қиламан! — деб пўписа қилдим ғурури таҳқирланган гуриялик қиёфасига кириб.
— Қандай қилиб? — деб сўради у ажабланганча.

— Мана бундай: унга киндигингнинг остида, ўнгроқдаги чиройли холинг ҳақида айтаман, шунда… ҳолингга маймунлар йиғлайди!
— Нодар, мени шарманда қилма! Холим сенга қаёқдан маълум? — деди ҳайратли ажабланиш билан Талико.

— Чурчкала ёдингдан кўтарилдими?
— Қирқ йилдан бери ўша холни эслаб юрибсанми?
— Эсимда, Талико! Ахир ёзувчи бўлишнинг ўзи бўладими? Ҳеч нарсани эсдан чиқармаслик керак, тушундингми?

Талико узоқ сукут сақлади, кейин афсус биланми ёки алам биланми:
— Авдидо бўлса бирон мартаям ўша холни кўрмаган… — деди. Мен қулоқларимга ишонмадим. Томоғим қуруқшаб қолди.

— Нима дединг?
— Тентаквой, эрим холимни кўрмаган! — такрорлади Талико жилмайганча.

Ё, тавба! Бу нима ўзи?! Ёхуд инсон табиатининг соф ва гўзаллиги, маънавий баркамоллиги зуҳур этаётгандир… Шунча йил рўзғор тутиб, бир ёстиққа бош қўйган бу икки одамнинг шаффоф ва ғоят сирли, эъзозли туйғуларими? Мен уни тушунишга ожизлик қилмоқдаман!..

* * *

Кейин… Мендек шаккок ёзувчининг хаёл ҳофизасида мана бундай воқеа жонланди:

Талико ёғоч каравотда қўлини бошига қўйиб, шифтга тикилганча хаёл суриб ётарди. Ярим кечага яқин хонага чарчаб-ҳориган басавлат, қадди-қомати келишган, кўркам Авдидо кириб келди. У совиб қолган камин олдига ўтириб, чўғдан сигаретасини тутатиб олиб, шошмасдан чекди, сўнг қолдиғини каминга ташлади-да, унсиз ечиниб, оҳиста хотинининг ёнига чўзилди.

Талико қимир этмади. Авдидо хотини уйғоқлигини сезди-да:
— Ухламаяпсанми? — деб сўради. Талико индамай бошини тебратди.
— Нарироқ сурил.

Талико хиёл сурилди. Сукут сақлашди. Кейин Авдидо хотинига ўгирилиб, унинг қулоғига қайноқ лабларини яқинлаштириб, шивирлади:
— Талико, чиройли холингни кўрсат… Киндигингнинг пастида, ўнгроқда экан-ку.

Таликонинг юраги қинидан чиқиб кетай деб, тили танглайига ёпишиб қолди, пешонасини совуқ тер қоплади… У ўзини босиб олиб, эрига қаради.

— Авдидо, тентаккинам, холим сенга қаёқдан маълум бўла қолди?

— Бата айтди, набирамиз. Кеча шўхлик қилиб ҳамма ёқнинг тўс-тўполонини чиқариб юборди. Бир таъзирини бермоқчи бўлиб, иштончасини пастга туширдиму, лекин киндиги остидаги холни кўриб қолиб, ҳовримдан тушиб, тирмизакнинг нақ холидан ўпдим. У бўлса: «Буважон, биласанми, бувимда ҳам шунақа хол бор. Чиройли. Кеча Чурчкалада чўмилаётганимизда кўриб қолдим…» деса бўладими!

Талико нафасини ростлаб, ҳуши ўзига келди. Кейин аъзойи бадани бўшашиб кетди. Кейин хахолаб кулди. Ниҳоят меҳри товланиб, шошиб қолган эрини маҳкам қучоқлаганча йиғлаб юборди.

— Оҳ, Авдидо, жонгинам Авдидо, азизам…

— Сенга нима бўлди! Бас қил! Тинчлан… — дея хотинини овутишга уринарди қўрқиб кетган Авдидо.
— Агар билсанг эди… Агар билсанг эди, тентак, сени қанчалик севишимни! Агар билсанг, жоним…

— Шунинг учун йиғлаяпсанми? — деб сўради ҳам ажабланган, ҳам бахтиёр Авдидо.

— Шунинг учун… Шунинг учун… ҳам йиғлаяпман-да… Чунки… — деб шивирларди Талико. Бу дақиқада ҳаяжон оғушидаги аёлни тинчлантиришга қодир куч йўқ эди.

_________________
1. Гоми — жўхори унидан тайёрланадиган қуюқ овқат.
2. Батано — грузинларда эркакларга эҳтиром билан мурожаат қилинадиган сўз.
3. Калбатано — аёлларга нисбатан ҳурмат юзасидан қўлланиладиган сўз.

Nodar Dumbadze
TALIKO
Hikoyat Mahmudova tarjimasi

Nodar Vladimirovich Dumbadze (1928.14.7 — Tbilisi — 1984.5.3) — atoqli gruzin yozuvchisi. Ilk hikoyalar to’plami — «Qishloq bolalari» (1958). Dastlabki yirik asarlari — «Men, buvim, Iliko va Illarion» (1960) qissasi va «Quyoshni ko’ryapman» (1962) romanida 2-jahon urushi yillaridagi gruzin qishloqlarining og’ir hayoti aks etgan. «Quyosh kechasi» (1967), «Oq bayroqlar» (1972) romanlarida zamonaviy muhim ijtimoiy- axloqiy masalalar ko’tarilgan. «Abadiyat qonuni» (1978)da insonning jamiyatdagi o’rni, yashashning ma’nosi mavjud hayotiy lavhalar, shaxslar orqali aks ettirilgan. Nodar Dumbadze asarlari chuqur lirizm b-n sug’orilgan, ularda dramatizm yumor b-n uyg’unlashib ketgan. Asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan («Quyoshni ko’ryapman», 1969; «Qo’rqmang onaginam», 1982; «Abadiyat qonuni», 1983 va b.). «Abadiyat qonuni» asari asosida o’zbek tilida telespektakl` yaratilgan (1985). Bir necha hikoyalari taniqli tarjimon Nizom Komil tomonidan mohirona o’zbekchalashtirilgan.

— Hoy, eshityapsanmi, trusigingni xiyol pastga tushirgin! — deb iltimos qildim.
— Bu yana nimasi bo’ldi? — deya hayratlandi Taliko.
— Trusik — ishton degani. Shaharchasiga, — deb tushuntirdi Siala mendan battar ajablanib.
— Nega endi pastga tushirarkanman, jinnivoy? — deya kuldi Taliko.
— Xolingni ko’rmoqchiydim! — deb iltimos qildim.
— Yana qanaqa xol?
— Kindigingning tagida, o’ngroqda-chi.
Taliko no’xotdek, qop-qora, chiroyli xolini ochib ko’rsatdi.
— Agar aqli bo’lganda bu yerda emas, manavi joyimda bo’lishi kerak edi! — Taliko shunday dedi-da, bosh barmog’ini yonog’iga niqtadi, keyin o’g’il bolalarga o’xshab boshini hiyol egib, suvga sho’ng’idi.

* * *

Shu voqealarga ham qirq yil bo’libdi.

O’sha vaqtda men, Taliko, Siala hamda boshqa sinfdoshlarimiz yetti-sakkiz yoshda edik, darsdan keyin Churchkala arig’imizda onadan qanday tug’ilgan bo’lsak, shundayligimizcha suvsepar o’ynab, cho’milardik. Negadir o’sha kuni Taliko bilan Siala yechinishni xohlashmagandi. Shuningdek, men ham. O’shanda nega bunday bo’lganini tushunib yetmagandim. Endi bilsam: bu ilk marotaba qandaydir tushuniksiz andisha hamda uyat hissi qalblarimizga tutashgan kun bo’lib, Talikoga qilgan iltimosim ham bolalik bilan oxirgi vidolashuv oni ekan…

…O’shanda bir yildan so’ng onamning urug’lari meni vaqtincha Suxumiga olib ketishdi. Keyinchalik ham qishloqqa kelib turdim, lekin qancha so’rab-surishtirishimga qaramay, Taliko bilan uchrashish nasib etmadi. Aytishlaricha, Taliko judayam go’zal bo’lib ketganmish. Guriyada undan suluv qiz topilmasmish. Manaman degan yigitlar sovchi qo’yishsa ham hech qaysisiga turmushga chiqishga unamabdi. Kuyovlikka lechxumilik Avdido Karseladzeni tanlab, uyiga yetaklab kelibdi. Karseladze haqida uzunquloq gaplar yurardi, emishki, u avvallari shubhali ishlar bilan shug’ullanganmish. Hech narsadan tap tortmasmish. Boshqalar esa, aksincha, uning mardligiyu olijanobligini maqtashardi.

Hozir — mashhuri jahon yozuvchi — tobut tepasida boshimni qayg’u-la egib, meni boqib katta qilgan buvimga motamda edim. Qadrdon Chiagouridagi hovlimizga tumonat odam yig’ilgandi.
— Qayg’ungizga hamdardman, hurmatli Nodar! Dadil bo’ling, bu ish hammamizning boshimizda bor… Meni eslaysizmi? Men — Guram Totibadzeman, — u anchagacha qo’limni qo’yib yubormay mahkam qisib turdi. Minnatdorchilik bildirib boshimni silkidim, shundan keyingina u mamnun uzoqlashdi.

— Bardam bo’l, Nodar, hamma qarindosh-urug’laring hamdardmiz! Meni taniyapsanmi? Voy, nodon-yey! Axir men Dgapayaman, buvingning singlisining nabirasiman! — Biz quchoqlashdik.
— Voy-bu, o’zingmisan? Qanchalik o’zgarib ketibsan-a, yigitcha. Marhuma yashab ulgurmagan kunlarning hammasini senga ato qilsin!.. Tanidingmi? Ha, ha, Tuxiya Gabuniyaman, birga o’qigandik-ku!
Negadir odamlar bu yerga buvim bilan vidolashishdan ham ko’ra ko’proq men bilan ko’rishish maqsadida kelishmayaptimikin, deb hayron bo’la boshladim. Marhumani amma-xolayu, tog’avachcha hamda amakivachchalarimu yana boshqa son-sanoqsiz qarindosh-urug’larim nazoratida qoldirib, toza havo olish uchun hovliga chiqdim.

* * *

Xushbo’y mushmula daraxti tagidagi uzun xodada Rajden Sebiskveradze o’tirardi. Uning atrofini ancha-muncha odam o’rab olganidan, chol qandaydir qiziq narsalarni gapirib berayotganga o’xshardi…

* * *

Kechqurun, qarindosh-urug’laru qo’ni-qo’shnilar dasturxonga o’tirishlaridan oldin oshxonaga kirdim.
Erkaklar baliqlarni kesib, tarelkalarga solishayotgandi. Ayollarning ba’zilari yog’och tog’oralarda bodring bilan pomidor to’g’rab gazakbosti tayyorlashardi, boshqalari esa kattakon qozonda biqillayotgan qahrabodek gomi (1), uchinchilari loviya pishirish bilan band edilar. Kamin oldida sopol trubkasini buruqsitib qishloq oqsoqoli Galako Sixarulidze o’tirardi.

— Salomalaykum, batano (2) Galako! — deb qariya bilan salomlashib, yoniga o’tirdim.
— Salomat bo’l, qarog’im! Negadir seni tanimayapman? — Galako bobo meni tanimadi.
— Bu Nodar, Angelinaning nabirasi, — deb tanishtirdi sinfdoshim Giya Tutberidze, — yodingizda bo’lsa kerak, bolaligi shu qishlog’imizda o’tgandi.
— E-ha, gazetasida nuqul biz guriyaliklarning obro’sini to’kayotgan anovi bolami? Nega bunday qilasan-a, o’g’lim? — Galako trubkasini toshdek qotib ketgan kaftiga qoqib tushirdi.
— Necha yoshga kirdingiz, batano Galako? — deya gapni chalg’itdim.
— Bir yuz o’n yettiga.
— Voy-bo’! — dedim beixtiyor.
— Rost. Buving Angelina tug’ilgan kunni juda yaxshi eslayman. Eh, bolalarning g’ami adoyi tamom qildi bechorani, bo’lmasa ayni o’ynab-kuladigan vaqti edi — axir u endigina to’qson birga kirgandi-da! — Galako afsuslangancha boshini sarak-sarak qildi.

— O’ziyam-chi, esi naq o’n olti yoshli o’smirnikidek, — deb shivirladi Giya, — ko’rish, eshitish, fikrlash qobiliyatiga taraf yo’q. Bilasanmi, unda qandaydir teskari skleroz rivojlangan — ikkinchi yildan boshlab har bir kunni juda yaxshi eslaydi.
— To’qqiz yuz ikkinchi yildan-a! — deb hayratlandim.
— To’qqiz yuz ikkinchi yildan emas, ikki yoshga to’lganimdan keyingi voqealarni, — deb mening gapimni tuzatdi Galako va yana trubkasini buruqsita boshladi. — Anovi tovoqdagi qizil narsa nima? — deb murojaat qildi u Giyaga.

— Qizil ikra! — qiqirlab kuldi Giya.
— Mazasini tatib ko’ray-chi! — degancha Galako bobo kaftini cho’zdi. Giyaning qo’lini qaytargunimcha bo’lmay, u loviyaga aralashtirish uchun tayyorlangan garmdoridan yog’och qoshiqda to’latib olib Galakoning kaftiga qo’ydi. Qariya achchiq garmdorini og’ziga soldi-da, ko’zini yumgancha, lazzatlanib shima boshladi. Galako boboning o’rniga mening nafasim qaytib, ichaklarim achchiqdan yonib ketgandek bo’ldi.
— Esingni yeb qo’ydingmi? —deb Giyani koyidim, lekin u parvosiga ham keltirmay, jilmaygancha meni tinchlantirdi.
— Bekorga tashvishlanyapsan!
— Mana shuni ikra deyapsizlarmi? — norozi bo’lgandek peshonasini tirishtirdi Galako bobo garmdorini tinchitgach. — Bizning vaqtimizda esimda, ikra bo’lardi! Uni Batumida yesang, naq Kigauragacha mazasi og’zingda turardi, naq bir haftagacha-ya!
— Ana, senga nima devdim?! — deb jilmaydi Giya.

* * *

— Yaxshimisiz, batano Nodar! — degan ovoz eshitildi orqamdan.
Orqamga o’girildim. Ro’paramda qaddi-qomati kelishgan, sochiga bitta-yarimta oq oralagan ayol turardi. Uning chiroyli qo’y ko’zlarida mehr hamda mayin tabassum porlardi.
— Salomatmisiz, kalbatano(3)!.. — deb salomlashdim xijolatomuz. Xotiramga qanchalik zo’r bermay, baribir bu ayolning kimligini eslay olmadim, lekin negadir uni juda yaxshi bilishimga imonim komil edi.
— Qanaqasiga kalbatano bo’larkan, axir bu o’zimizning Taliko-ku! — dedi Giya qo’lini yelkamga qo’ygancha.

Voy, tavba-ey! Rostdanam Taliko-ku! Ko’z-qoshlar, baqbaqa, bejirim burun, do’ng peshona, chiroyli og’iz, sadafdek oppoq tishlar — bari uniki… Ichimda nimadir uzilib, a’zoyi badanimga huzurbaxsh iliqlik taralgandek bo’ldi.
— Salom, Taliko! — hech kimdan uyalmay, undan ruxsat ham so’rab o’tirmay quchog’imni ochib Talikoni ko’ksimga bosdim, — eng yaqin jigarim, jondosh-qondosh qarindoshim. Qarshimda namoyon bo’lgan malak — oyoqyalang, yarim-yalang’och, och-nahor, lekin benihoya baxtli bolaligimning yorqin timsoli!
— Taliko, mening Talikoim! — deb takrorlardim tomog’imga tiqilib qolgan ko’z yoshlarni zo’rg’a qaytararkanman. — Qalaysan, nima qilyapsan, qaerdasan? — deb so’radim undan ko’zimni uzmay. U bo’lsa bexos quchoqlab olganimgami yoki issiqdanmi yonog’i loladek qip-qizargancha, boshini egib, qo’lini qayoqqa qo’yishni bilmay gangib turardi.

— Shunday, bir navi, rahmat, batano Nodar… O’zingizning ahvollaringiz qalay? — deb so’ray oldi nihoyat Taliko, keyin loviya pishirilayotgan qozon oldiga o’tirib, uni kattakon yog’och qoshiq bilan aralashtira boshladi. Men uning yonidagi pastak uch oyoqli stulchaga o’tirdim.
— Seni qirq yil ko’rmadim-a, Taliko, — dedim cho’zilib ketgan jimlikni buzish maqsadida.
— To’ppa-to’g’ri, qirq yil bo’ldi, — deb javob qildi ayol boshini yerdan ko’tarmay.
— Loviyang suyuqroq bo’lib qopti, shekilli, — deya suhbatga boshqa gap topolmay oshpazlikdagi bilimdonligimni namoyish qildim o’zimcha.

— Bu haqda tashvishlanmay qo’ya qoling, batano Nodar, ozgina kartoshka unidan qo’shsam, quyuqlashadi, ana unda pichoq bilan ham kesolmaysiz, — deb jilmaydi Taliko mening o’rinsiz tanbehimga.
— Meni «batano» deb chaqirma, bo’lmasa butunlay begona odam bilan gaplashayotganga o’xshayman, — deb iltimos qildim.
— Bunga ko’nikish kerak. Harakat qilib ko’raman… — deb va’da berdi Taliko.
— Turmushga chiqibsan, deb eshitdim.
— Ancha bo’lgan.
— Nechta bolang bor?
— Yettita.
— Qancha?!
— Yettita. Nega ajablanyapsan? Hatto nabiram ham bor. Bata, to’rt yosh bo’ldi! — dedi Taliko g’urur bilan.

— Ishongim kelmayapti! Juda yosh ko’rinasan!
— Ikkovimiz tengdoshmiz-ku, lekin men juda erta turmush qurganman.
— Shunday qilib, yetti bolam bor degin?
— Ha, Datiko, Givi, Tamaz, Giuli, Eteri va Vano.
— Oltita bo’ldi-ku.
— Qaysi birini yoddan chiqaribman, esim qursin! A-ha, Jabo! Jajjigina Jaboyim! U yettinchisi!
— Aftidan, ering yaxshi odamga o’xshaydi…
— Ajoyib. U lechxumilik.
— Guriyaliklar qanday qilib seni lechxumilikka berishdi?
— Juda oson, u boshqalardan ustunroq ekan-da! — deb maqtangan bo’ldi Taliko.

Negadir u bilan hazillashgim kelib qoldi.
— Unday bo’lsa, men bugunoq oilangni barbod qilaman! — deb po’pisa qildim g’ururi tahqirlangan guriyalik qiyofasiga kirib.
— Qanday qilib? — deb so’radi u ajablangancha.
— Mana bunday: unga kindigingning ostida, o’ngroqdagi chiroyli xoling haqida aytaman, shunda… holingga maymunlar yig’laydi!
— Nodar, meni sharmanda qilma! Xolim senga qayoqdan ma’lum? — dedi hayratli ajablanish bilan Taliko.
— Churchkala yodingdan ko’tarildimi?
— Qirq yildan beri o’sha xolni eslab yuribsanmi?
— Esimda, Taliko! Axir yozuvchi bo’lishning o’zi bo’ladimi? Hech narsani esdan chiqarmaslik kerak, tushundingmi?

Taliko uzoq sukut saqladi, keyin afsus bilanmi yoki alam bilanmi:
— Avdido bo’lsa biron martayam o’sha xolni ko’rmagan… — dedi. Men quloqlarimga ishonmadim. Tomog’im quruqshab qoldi.
— Nima deding?
— Tentakvoy, erim xolimni ko’rmagan! — takrorladi Taliko jilmaygancha.
YO, tavba! Bu nima o’zi?! Yoxud inson tabiatining sof va go’zalligi, ma’naviy barkamolligi zuhur etayotgandir… Shuncha yil ro’zg’or tutib, bir yostiqqa bosh qo’ygan bu ikki odamning shaffof va g’oyat sirli, e’zozli tuyg’ularimi? Men uni tushunishga ojizlik qilmoqdaman!..

* * *

Keyin… Mendek shakkok yozuvchining xayol hofizasida mana bunday voqea jonlandi:
Taliko yog’och karavotda qo’lini boshiga qo’yib, shiftga tikilgancha xayol surib yotardi. Yarim kechaga yaqin xonaga charchab-horigan basavlat, qaddi-qomati kelishgan, ko’rkam Avdido kirib keldi. U sovib qolgan kamin oldiga o’tirib, cho’g’dan sigaretasini tutatib olib, shoshmasdan chekdi, so’ng qoldig’ini kaminga tashladi-da, unsiz yechinib, ohista xotinining yoniga cho’zildi.
Taliko qimir etmadi. Avdido xotini uyg’oqligini sezdi-da:
— Uxlamayapsanmi? — deb so’radi. Taliko indamay boshini tebratdi.
— Nariroq suril.

Taliko xiyol surildi. Sukut saqlashdi. Keyin Avdido xotiniga o’girilib, uning qulog’iga qaynoq lablarini yaqinlashtirib, shivirladi:
— Taliko, chiroyli xolingni ko’rsat… Kindigingning pastida, o’ngroqda ekan-ku.

Talikoning yuragi qinidan chiqib ketay deb, tili tanglayiga yopishib qoldi, peshonasini sovuq ter qopladi… U o’zini bosib olib, eriga qaradi.
— Avdido, tentakkinam, xolim senga qayoqdan ma’lum bo’la qoldi?
— Bata aytdi, nabiramiz. Kecha sho’xlik qilib hamma yoqning to’s-to’polonini chiqarib yubordi. Bir ta’zirini bermoqchi bo’lib, ishtonchasini pastga tushirdimu, lekin kindigi ostidagi xolni ko’rib qolib, hovrimdan tushib, tirmizakning naq xolidan o’pdim. U bo’lsa: «Buvajon, bilasanmi, buvimda ham shunaqa xol bor. Chiroyli. Kecha Churchkalada cho’milayotganimizda ko’rib qoldim…» desa bo’ladimi!
Taliko nafasini rostlab, hushi o’ziga keldi. Keyin a’zoyi badani bo’shashib ketdi. Keyin xaxolab kuldi. Nihoyat mehri tovlanib, shoshib qolgan erini mahkam quchoqlagancha yig’lab yubordi.

— Oh, Avdido, jonginam Avdido, azizam…
— Senga nima bo’ldi! Bas qil! Tinchlan… — deya xotinini ovutishga urinardi qo’rqib ketgan Avdido.
— Agar bilsang edi… Agar bilsang edi, tentak, seni qanchalik sevishimni! Agar bilsang, jonim…
— Shuning uchun yig’layapsanmi? — deb so’radi ham ajablangan, ham baxtiyor Avdido.
— Shuning uchun… Shuning uchun… ham yig’layapman-da… Chunki… — deb shivirlardi Taliko. Bu daqiqada hayajon og’ushidagi ayolni tinchlantirishga qodir kuch yo’q edi.

_________________
1. Gomi — jo’xori unidan tayyorlanadigan quyuq ovqat.
2. Batano — gruzinlarda erkaklarga ehtirom bilan murojaat qilinadigan so’z.
3. Kalbatano — ayollarga nisbatan hurmat yuzasidan qo’llaniladigan so’z.

Nodar Dumbadze. Quyoshni ko’ryapman. Roman — XDK by Khurshid Davron on Scribd