Шанба оқшоми Энди Донаван олтинчи мавзедаги уйига келиб, янги қўшниси—ёшгина Конвей хоним билан танишди. У одмигина қизғиш кўйлак кийиб олган-ди. Икки ҳафта ўтиб, Энди йўлда тамаки тутатиб кетаркан, орқасида шип-шип товуш эшитилди. Ўгирилиб қаради-ю, кўзини узолмай қолди…
О’ ГЕНРИ
ТУМОРДАГИ СУРАТ
О’Генри (O’Henry) (тахаллуси; асл номи Уильям Сидни Портер) (1862.11.9, Гринсборо яқинида, Шим. Каролина —1910.5.6, Нью-Йорк) — америкалик ёзувчи. Аптекачи, сотувчи, китоб безакчиси, ношир ва б. касбларда ишлаган; асар, фельетонлар ёзишни машқ қилган (1896 й. гача), қамоқдалигида (1897-1901) ёзган ҳикояларини О’Генри тахаллуси б-н яширин чоп эттирган. 1904—10 й.ларда 9 новеллалар тўплами («Ёнаётган шам», «Ғарб қалби», «Ёқимтой ўғри» ва б.), вафотидан кейин яна 7 таси босилиб чиққан. «Қироллар ва карам» (1904) романи саргузашт-юмористик новеллалардан ташкил топган. О’Генри америка ҳикоячилигининг ўзига хос типини яратди. Юморнинг кучлилиги, киноя, қиёс, пародия каби усулларнинг кўп ишлатилганлиги, энг мухими, муаллифнинг оддий меҳнаткаш — «кичик инсон»га самимий муҳаббати, олижаноблик ва софдилликни мадҳ этиш ва б. О’Генри ҳикояларига оламшумул шуҳрат келтирди («Тўрт миллион», 1909). Асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Ғ. Ғулом («Менинг ўғригина болам»), А. Қахдор («Анор») ва б. ўзбек ҳикоячилигини О’Генри ижодининг илғор томонлари б-н бойитдилар (Ўзбекистон миллий энциклопедиясидан).
Шанба оқшоми Энди Донаван олтинчи мавзедаги уйига келиб, янги қўшниси—ёшгина Конвей хоним билан танишди. У одмигина қизғиш кўйлак кийиб олган-ди. Икки ҳафта ўтиб, Энди йўлда тамаки тутатиб кетаркан, орқасида шип-шип товуш эшитилди. Ўгирилиб қаради-ю, кўзини узолмай қолди: Конвей хоним! Кўйлаги ҳам, шляпаси ҳам қоп-қора. У қадамини секинлатиб, қорамтир қўлқопини кийди. Сочлари силлиқ таралиб турмакланган, чиройли юзларидан нур ёғиларди.
— Файзли оқшом, Конвей хоним,— деди йигит.
— Жуда-жуда файзли, жаноб Донаван,— деди Конвей хоним хўрсиниб.
— Мен унинг сизга қариндошлигига ишонмайман. Жудолик бўлганига ҳам,— деди Донаван.
— Ўлим ҳақ,— деди Конвей хоним каловланиб.— Тўғри, қариндошимиз эмас-у, аммо… Биласизми, мен сизни дардимга шерик қилмоқчи эмасман, жаноб Дона-ван.
— Нимага, Конвей хоним?!. Лекин, кечирасиз-у, ҳеч ким сизга менчалик ҳамдард бўлолмайди. Рухсат эцангиз, боғ сайрига таклиф қилсам.
— Раҳмат, жаноб Донаван. Илтифотингизни қабул қиламан, агар ҳамроҳингизнинг қалби ғам-ҳасратга лиммо-лимлигини ҳис қилсангиз, албатта.
Улар истироҳат боғининг очиқ дарвозаси томон йўл олишди. Xилватроқдаги скамейкага келиб ўтиришди.
— У менинг севганим эди,— деди Конвей хоним нафас ростлаб.— Биз келгуси баҳор тўй қилиб, турмуш қурмоқчи эдик. Граф эди. Мол-давлати боис Италия
билан боғланганди. Унинг исми-шарифи граф Фернан-до Маззини. Дадам Италияга қочиб кетишимизга қаршилик қилди. Шунга қарамай, келгуси баҳор тўй қилишимизга розилик берди. Фернандо тўй тадоригида Италияга кетганди… Уч кун олдин келган мактубда айтилишича, Фернандо ҳаво шарида бахциз тасодифга учраб ҳалок бўлибди… Суратини туморимда асраб юрибман. Уни ҳеч кимга кўрсатмаганман, лекин сизга кўрсатаман, чунки сизнинг самимий дўстлигингизга ишонаман.
Конвей хоним туморини очиб, суратни кўрсатди. Энди қизиқиб унга узоқ термулди.
— Буни у Италияга кетаётганида, кечаси тақдим этганди.
— Конвей хоним, кейинги якшанба Конейда бўладиган кечага мени таклиф эцангиз жуда хурсанд бўлардим.
Бир ойдан сўнг улар бошларига тушган кулфатдан қўни-қўшниларни огоҳ этдилар. Конвей хоним мотам тутишда давом этди.
Кунларнинг бирида кечқурун иккови яна шаҳар боғи-нинг ўша хилват жойида бирга ўтириб қолишди. Жаноб Донаван. кун бўйи мавҳум қайғу оғушида эди.
— Сизга нима бўлди, Энди, бугун жуда хафа кўринасиз?
— Ҳеч нарса, Магги.
— Мен сизни ҳеч қачон бундай ҳолатда кўрмаганман. Гаровлашиб айтаманки, сиз бошқа қиз ҳақида ўйлаяпсиз. Уни севаркансиз, нега ёнига бормайсиз?
— Кейин айтаман,— деди Энди.— Лекин сиз мени тушунмайсиз. Айтинг-чи, Майк Сюлливан деган одам ҳақида эшитганмисиз? Ҳамма уни Катта Майк Сюлли-ван деб чақиради.
— Йўқ, эшитмаганман,— деди Магги хотиржам.— агар у сизни шу ҳолга солган бўлса, эшитишни хоҳламайман ҳам.
— Катта Майк — менинг дўстим. Уни бугун кўрдим ва икки ҳафта ичида уйланишимни айтдим. «Энди,— деди у,— менга таклимфнома юбор, тўйингга албатта келаман». У айтганининг устидан чиқадиган йигит. Лекин, Магги, Катта Майкнинг тўйимизда қатнашганидан кўра, бир қўлимни кесиб ташлаганим афзал. Шу боис бу оқшом кайфиятим носоз. Унинг тўйга келмагани маъқул. Буни сиз сўраманг, мен айтмай.
— О,— деди Магги,— бу, менимча, сиёсатга боғлиқ масала бўлса керак?
— Магги,— деди Энди унинг кўзларига қараб,— сиз уни… граф Маззинини ўйлаганчалик мени ўйлайсизми?
У анча вақт кутди, бироқ жавоб бўлмади. Тўсатдан қиз унинг елкасига бош қўйиб йиғлай бошлади.
— Энди,— дея шивирлади Магги,— мен сизни алда-гандим. Сиз менга ҳеч қачон уйланмайсиз, севмайсиз ҳам. Лекин мен сизга дардимни айцам, Энди, граф деган гап йўқ. Ҳаётимда ҳеч қачон севган йигитим бўл-маган. Ҳамма қизларнинг йигити бор эди. Қизлар йигитлари ҳақида гаплашишарди ва менга улар янада кўпроқ севадигандек туюларди. Ниҳоят, Энди, бир сураткашдан шу расмни сотиб олдим, туморимга солдим ва граф ҳақидаги, унинг ўлими ҳақидаги ҳикоямни тўқидим. Ва ниҳоят, бева каби қора кийдим. Ҳеч ким ёлғончини севмайди, сиз мени ташлаб кетасиз.
У Эндининг қўлини қўйиб юбориш ўрнига маҳкамроқ ушлади ва ноз ила жилмайиб қўйди.
— Наҳот айриламиз, Энди?
— Мана,— деди Энди,— бор гапни айтдингиз, Магги.
— Энди,— деди Магги эркаланиб,— граф ҳақидаги ҳикоянинг ҳаммасига ишондингизми?
— Йўғ-е, унчалик эмас,— деди Энди сигарет қутисига қўлини чўзиб.— Тумор ичидаги сурат — Катта Майк Сюлливанинг сурати-ку, ахир!
Ўроқ Равшанов таржимаси
O’ GЕNRI
TUMORDAGI SURAT
O’Genri (O’Henry) (taxallusi; asl nomi Uilyam Sidni Porter) (1862.11.9, Grinsboro yaqinida, Shim. Karolina —1910.5.6, Nyu-York) — amerikalik yozuvchi. Aptekachi, sotuvchi, kitob bezakchisi, noshir va b. kasblarda ishlagan; asar, felyetonlar yozishni mashq qilgan (1896 y. gacha), qamoqdaligida (1897-1901) yozgan hikoyalarini O’Genri taxallusi b-n yashirin chop ettirgan. 1904—10 y.larda 9 novellalar to‘plami («Yonayotgan sham», «G‘arb qalbi», «Yoqimtoy o‘g‘ri» va b.), vafotidan keyin yana 7 tasi bosilib chiqqan. «Qirollar va karam» (1904) romani sarguzasht-yumoristik novellalardan tashkil topgan. O’Genri amerika hikoyachiligining o‘ziga xos tipini yaratdi. Yumorning kuchliligi, kinoya, qiyos, parodiya kabi usullarning ko‘p ishlatilganligi, eng muximi, muallifning oddiy mehnatkash — «kichik inson»ga samimiy muhabbati, olijanoblik va sofdillikni madh etish va b. O’Genri hikoyalariga olamshumul shuhrat keltirdi («To‘rt million», 1909). Asarlari o‘zbek tiliga tarjima qilingan. G‘. G‘ulom («Mening o‘g‘rigina bolam»), A. Qaxdor («Anor») va b. o‘zbek hikoyachiligini O’Genri ijodining ilg‘or tomonlari b-n boyitdilar (O‘zbekiston milliy ensiklopediyasidan).
Shanba oqshomi Endi Donavan oltinchi mavzedagi uyiga kelib, yangi qo‘shnisi—yoshgina Konvey xonim bilan tanishdi. U odmigina qizg‘ish ko‘ylak kiyib olgan-di. Ikki hafta o‘tib, Endi yo‘lda tamaki tutatib ketarkan, orqasida ship-ship tovush eshitildi. O‘girilib qaradi-yu, ko‘zini uzolmay qoldi: Konvey xonim! Ko‘ylagi ham, shlyapasi ham qop-qora. U qadamini sekinlatib, qoramtir qo‘lqopini kiydi. Sochlari silliq taralib turmaklangan, chiroyli yuzlaridan nur yog‘ilardi.
— Fayzli oqshom, Konvey xonim,— dedi yigit.
— Juda-juda fayzli, janob Donavan,— dedi Konvey xonim xo‘rsinib.
— Men uning sizga qarindoshligiga ishonmayman. Judolik bo‘lganiga ham,— dedi Donavan.
— O‘lim haq,— dedi Konvey xonim kalovlanib.— To‘g‘ri, qarindoshimiz emas-u, ammo… Bilasizmi, men sizni dardimga sherik qilmoqchi emasman, janob Dona-van.
— Nimaga, Konvey xonim?!. Lekin, kechirasiz-u, hech kim sizga menchalik hamdard bo‘lolmaydi. Ruxsat etsangiz, bog‘ sayriga taklif qilsam.
— Rahmat, janob Donavan. Iltifotingizni qabul qilaman, agar hamrohingizning qalbi g‘am-hasratga limmo-limligini his qilsangiz, albatta.
Ular istirohat bog‘ining ochiq darvozasi tomon yo‘l olishdi. Xilvatroqdagi skameykaga kelib o‘tirishdi.
— U mening sevganim edi,— dedi Konvey xonim nafas rostlab.— Biz kelgusi bahor to‘y qilib, turmush qurmoqchi edik. Graf edi. Mol-davlati bois Italiya
bilan bog‘langandi. Uning ismi-sharifi graf Fernan-do Mazzini. Dadam Italiyaga qochib ketishimizga qarshilik qildi. Shunga qaramay, kelgusi bahor to‘y qilishimizga rozilik berdi. Fernando to‘y tadorigida Italiyaga ketgandi… Uch kun oldin kelgan maktubda aytilishicha, Fernando havo sharida baxsiz tasodifga uchrab halok bo‘libdi… Suratini tumorimda asrab yuribman. Uni hech kimga ko‘rsatmaganman, lekin sizga ko‘rsataman, chunki sizning samimiy do‘stligingizga ishonaman.
Konvey xonim tumorini ochib, suratni ko‘rsatdi. Endi qiziqib unga uzoq termuldi.
— Buni u Italiyaga ketayotganida, kechasi taqdim etgandi.
— Konvey xonim, keyingi yakshanba Koneyda bo‘ladigan kechaga meni taklif etsangiz juda xursand bo‘lardim.
Bir oydan so‘ng ular boshlariga tushgan kulfatdan qo‘ni-qo‘shnilarni ogoh etdilar. Konvey xonim motam tutishda davom etdi.
Kunlarning birida kechqurun ikkovi yana shahar bog‘i-ning o‘sha xilvat joyida birga o‘tirib qolishdi. Janob Donavan. kun bo‘yi mavhum qayg‘u og‘ushida edi.
— Sizga nima bo‘ldi, Endi, bugun juda xafa ko‘rinasiz?
— Hech narsa, Maggi.
— Men sizni hech qachon bunday holatda ko‘rmaganman. Garovlashib aytamanki, siz boshqa qiz haqida o‘ylayapsiz. Uni sevarkansiz, nega yoniga bormaysiz?
— Keyin aytaman,— dedi Endi.— Lekin siz meni tushunmaysiz. Ayting-chi, Mayk Syullivan degan odam haqida eshitganmisiz? Hamma uni Katta Mayk Syulli-van deb chaqiradi.
— Yo‘q, eshitmaganman,— dedi Maggi xotirjam.— agar u sizni shu holga solgan bo‘lsa, eshitishni xohlamayman ham.
— Katta Mayk — mening do‘stim. Uni bugun ko‘rdim va ikki hafta ichida uylanishimni aytdim. «Endi,— dedi u,— menga taklimfnoma yubor, to‘yingga albatta kelaman». U aytganining ustidan chiqadigan yigit. Lekin, Maggi, Katta Maykning to‘yimizda qatnashganidan ko‘ra, bir qo‘limni kesib tashlaganim afzal. Shu bois bu oqshom kayfiyatim nosoz. Uning to‘yga kelmagani ma’qul. Buni siz so‘ramang, men aytmay.
— O,— dedi Maggi,— bu, menimcha, siyosatga bog‘liq masala bo‘lsa kerak?
— Maggi,— dedi Endi uning ko‘zlariga qarab,— siz uni… graf Mazzinini o‘ylaganchalik meni o‘ylaysizmi?
U ancha vaqt kutdi, biroq javob bo‘lmadi. To‘satdan qiz uning yelkasiga bosh qo‘yib yig‘lay boshladi.
— Endi,— deya shivirladi Maggi,— men sizni alda-gandim. Siz menga hech qachon uylanmaysiz, sevmaysiz ham. Lekin men sizga dardimni aysam, Endi, graf degan gap yo‘q. Hayotimda hech qachon sevgan yigitim bo‘l-magan. Hamma qizlarning yigiti bor edi. Qizlar yigitlari haqida gaplashishardi va menga ular yanada ko‘proq sevadigandek tuyulardi. Nihoyat, Endi, bir suratkashdan shu rasmni sotib oldim, tumorimga soldim va graf haqidagi, uning o‘limi haqidagi hikoyamni to‘qidim. Va nihoyat, beva kabi qora kiydim. Hech kim yolg‘onchini sevmaydi, siz meni tashlab ketasiz.
U Endining qo‘lini qo‘yib yuborish o‘rniga mahkamroq ushladi va noz ila jilmayib qo‘ydi.
— Nahot ayrilamiz, Endi?
— Mana,— dedi Endi,— bor gapni aytdingiz, Maggi.
— Endi,— dedi Maggi erkalanib,— graf haqidagi hikoyaning hammasiga ishondingizmi?
— Yo‘g‘-ye, unchalik emas,— dedi Endi sigaret qutisiga qo‘lini cho‘zib.— Tumor ichidagi surat — Katta Mayk Syullivaning surati-ku, axir!
O‘roq Ravshanov tarjimasi
