Бир куни ҳар доимгидай ўз идорамда иш билан машғул бўлиб турганимда хонамга Трипп кириб келди. Мен Триппнинг аниқ қаерда ишлашини билмасам-да, лекин унинг жуда ҳам камбағал эканлигини билардим.
О’ ГЕНРИ
ИККИ ҲИКОЯ
О’Генри (O’Henry) (тахаллуси; асл номи Уильям Сидни Портер) (1862.11.9, Гринсборо яқинида, Шим. Каролина —1910.5.6, Нью-Йорк) — америкалик ёзувчи. Аптекачи, сотувчи, китоб безакчиси, ношир ва б. касбларда ишлаган; асар, фельетонлар ёзишни машқ қилган (1896 й. гача), қамоқдалигида (1897-1901) ёзган ҳикояларини О’Генри тахаллуси б-н яширин чоп эттирган. 1904—10 й.ларда 9 новеллалар тўплами («Ёнаётган шам», «Ғарб қалби», «Ёқимтой ўғри» ва б.), вафотидан кейин яна 7 таси босилиб чиққан. «Қироллар ва карам» (1904) романи саргузашт-юмористик новеллалардан ташкил топган. О’Генри америка ҳикоячилигининг ўзига хос типини яратди. Юморнинг кучлилиги, киноя, қиёс, пародия каби усулларнинг кўп ишлатилганлиги, энг мухими, муаллифнинг оддий меҳнаткаш — «кичик инсон»га самимий муҳаббати, олижаноблик ва софдилликни мадҳ этиш ва б. О’Генри ҳикояларига оламшумул шуҳрат келтирди («Тўрт миллион», 1909). Асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Ғ. Ғулом («Менинг ўғригина болам»), А. Қахдор («Анор») ва б. ўзбек ҳикоячилигини О’Генри ижодининг илғор томонлари б-н бойитдилар (Ўзбекистон миллий энциклопедиясидан).
БЎЛИНГАН ТАНГА
Мен идорада ишлардим. Одатда Ню-Ёрк ҳаёти ҳақида кичик ҳикоялар ёзардим.
Бир куни ҳар доимгидай ўз идорамда иш билан машғул бўлиб турганимда хонамга Трипп кириб келди. Мен Триппнинг аниқ қаерда ишлашини билмасам-да, лекин унинг жуда ҳам камбағал эканлигини билардим. Триппнинг кўриниши жуда нимжон, носоғлом, юзи эса докадек оппоқ эди. У менинг олдимга қачон келмасин, виски ичиш учун бир доллар сўрашини билардим.
Бу сафар Трипп аввалгиларга нисбатан анча ғамгин кўринди.
«Хўш, Трипп, қалайсан, ишларинг яхшими?« —дедим мен. »Бир долларингиз борми, жаноб Чалмерс? — деб сўради Трипп. Сизга ҳикоянгиз учун яхши бир ғоя керакми? Менда ажойиб бир ғоя бор. Бу сизга бир ёки икки долларга тушади, холос».
«Қандай ҳикоя, нима ҳақида», — дея қизиқиб сўрадим мен.
«Бир қиз ҳақида. Жуда ҳам гўзал, соҳибжамол бир қиз ҳақида. У йигирма йилдан бери кичкинагина бир қишлоқда яшайди, у ҳеч қачон Ню-Ёрк шаҳрини кўрмаган экан. Мен уни кўчада учратиб қолдим. Мен кўчани кесиб ўтаётганимда у мендан Жорж Браунни қаердан топиши мумкинлигини сўради. У фермадан бошқа ҳеч қаерни кўрмаганини ва кичкинагина қишлоқдан келганини айтди. Мен Ню-Ёркдек катта шаҳарда адашиб қолишидан қўрқиб, у билан суҳбатлашишга қарор қилдим. У менга келаси ҳафтада фермер йигитга турмушга чиқаётганини, лекин ҳозир бир неча йил илгари қишлоқдан шаҳарга пул топиш учун жўнаб кетган Жорж Браунни излаб келганлигини таъкидлади. Чунки Жорж Браун қишлоққа қайтиб бормаган. Бироқ, Ада—унинг исми Ада—фермер йигитга турмушга чиқишидан аввал Жорж Браунни топиб, у билан суҳбатлашишини истайди. Ҳа, афтидан унинг кўнглида ҳали ҳам Жорж Браунга нисбатан илиқлик борга ўхшайди. Шунинг учун ҳам у Ню-Ёрк шаҳрига келган. Мен унинг битта ўзини ёлғиз ташлаб қўя олмайман. У менга бор пулини ишлатиб бўлганлигини ва бундан кейин нима қилишини, қаерга боришини билолмаётганлигини айтди. Шунинг учун мен уни пансионга олиб бориб, ўша ерда қолдирдим. Уни кўргани мен билан бирга боришингни истайман».
«Нима деб алжираяпсан, Трипп, — дедим мен. —Мен ростдан ҳам ҳикоя учун яхши бир ғоянг бор деб ўйлабман».
«Ундай дема, сени ишонтириб айтаманки, бу воқеадан ажойиб бир ҳикоя яратса бўлади, — деди Трипп. — Сен қиз ва чин муҳаббатни гўзал, мафтункор қилиб тасвирлаб яхшигина бир ҳикоя ёзишинг мумкин. Ахир бу қўлингдан келади-ку, қолаверса бу сенга фақатгина тўрт долларга тушади».
«Қандай қилиб бу менга тўрт долларга тушиши мумкин?»— деб сўрадим мен.
«Жуда оддий. Бир доллар пансионнинг эгаси учун, — жавоб қилди Трипп, — ва икки доллар қизнинг қайтиб кетиши учун, йўл кираси учун. Шу холос».
«Тўртинчи доллар-чи?»—деб сўрадим мен.
«Ҳа, бир доллар менга, — деди Трипп, — виски учун. Хўш, берасанми?»
Гарчи бу вазиятда ҳеч нима қилиб бўлмаса-да, мен ўзимга Трипп учун бир доллар бермасликка ваъда бердим. Гўё дунёдаги ҳеч бир нарса мени бу қароримдан қайтаролмасди. Шундан сўнг гарчи жаҳлим чиққан бўлса-да, мен Триппга ҳамроҳ бўлдим. Трипп ҳақ экан, у қиз жуда ҳам гўзал эди. Хонага кирганимизда биз Адани бир курсида, йиғлаб ўтирган ҳолатда учратдик. У менга ҳаммасини айтиб берди.
У Жорж Браун ҳақида гапирар экан, кўзларидан дур доналаридек шашқатор ёш оқарди. Бу вазиятда нима ҳам қила олардим? Ахир мен Жорж Браун эмасдим.
«Жорж ва мен, — дея давом этди у,— бир-биримизни жуда ҳам севардик. У ўн тўққиз ёшида, бундан олти йил аввал қишлоқни ташлаб Ню-Ёркка пул топгани кетган эди. У мен учун албатта қишлоққа қайтиб келишини айтганди. Лекин ўшандан бери мен ундан ҳеч қандай хат-хабар олмадим. Биз ажрашган ўша пайтда, иккимиз тангани икки бўлакка бўлиб, бир бўлагини мен ва иккинчи бўлагини у олганди. Қўлимизда танганинг икки қисмини ушлаб, бир-биримизга ҳамиша содиқ бўлишимизни ва ҳамиша бир-биримизни севишга аҳдлашган эдик. Унга бирор нарса бўлганига ишонгим келмаяпти. Мен уни бу ерга излаб келганим ғирт аҳмоқлик-а? Мен ҳеч қачон Ню-Ёркни бунчалик катта деб ўйламагандим».
Шундан сўнг биз икковимиз Ада билан омадсиз Жоржни излашни тўхтатиб, уйига қайтишини қанчалик муҳим эканлиги хусусида суҳбатлашдик.
Мен пансион эгасига бир доллар тўладим ва шундан сўнг биз уччовимиз уни тарк этдик.
Биз Адани кузатиш учун темир йўл бекатига келдик. Мен Ада учун чипта ва қизил атиргулдан гулдаста сотиб олдим. Биз у билан хайрлашдик ва у ўз қишлоғига жўнаб кетди. Трипп одатдагига нисбатан анча ғамгин ва бахтсиз кўринарди.
«Бу воқеани ҳикоя қилиб ёза оласанми» — деб сўради у мендан.
«Бу кичкинагина бир саргузашт-да, ҳеч бир қизиқарли нарсанинг ўзи йўқ, лекин биз Адага ёрдам бердик. Кел, буни унутмайлик», — дедим.
Мен Трипп виски ичиши учун пул беришни истамадим.
Автобус бекати томон кетаётиб, Трипп ўзининг паршонини ечди ва мен у ерда арзонгина бир кумуш занжирни кўрдим. Нимадир занжирда осилиб турарди. Бу бўлакка бўлинган танганинг ярим қисми эди.
«Нима?» — дедим мен, унга ҳайрат билан тикилиб. «Ҳа» — деб жавоб қилди у, — менинг ҳақиқий исмим Жорж Браун. Лекин бундан нима фойда?»
Шундан сўнг мен бир оғиз сўзсиз кармонимдан Триппнинг вискиси учун бир доллар олдим-да, унинг қўлига тутқаздим.
Инглиз тилидан Бобур Назармуҳаммедов таржимаси
ДОРИ ИЗЛАБ
Техас штатининг Остин шаҳрида бир оила яшайди. У Жон Смит, унинг хотини, ўзи, уларнинг Ан исмли беш яшар қизи ва қизнинг ота-онасидан иборат. Шаҳар аҳоли рўйхати бўйича улар олти жон, аслида эса уч киши. Бир куни кечки овқатдан сўнг Аннинг ичи санчиб оғрий бошлади. Жон Смит дори топиб келиш учун шаҳарга шошиб жўнади, аммо негадир тезда қайтиб келмади.
Қизча соғайди, вақти келиб бўй етди.
Она эрининг йўқолиб кетганидан қаттиқ изтироб чекди. Ниҳоят, қайта турмушга чиққанига уч ой тўлгач, Сан Антонио шаҳрига кўчиб кетди. Ан ҳам турмуш қилди, қизлик бўлди, йиллар ўтиб, қизи беш ёшга кирди. Ан ҳамон киндик қони томган — отаси чиқиб кетган ва қайтиб келмаган уйда истиқомат қиларди. Жон Смит бедарак йўқолганига йигирма бир йил тўлган куни кечқурун қизчасининг ичи санчиб оғриб қолди.
— Шаҳарга тушиб, ичоғрув дори олиб келаман,— деди Аннинг эри Жон Смит.
— Йўқ, йўқ, Жон, азизим,— деди йиғлаб хотини.
— Сиз ҳам отам каби бедарак кетасиз, қайтишни унутасиз.
Жон Смит ноилож хотинининг гапига кўнди — дорига бормади. Эру хотин ягона зурёдлари бўлмиш Пансининг юзига термулиб ўтиришди. Пансининг аҳволи оғирлашди. Жон Смит дори излаб шаҳарга бориш учун тараддуд кўра бошлади. Лекин яна хотини кўнмади.
Шу пайт эшик тўсатдан очилди. Оппоқ соқолли нуроний чол хонага кириб келди.
— Салом, бобожон! —деди Панси унга пешвоз чиқиб.
Бобо Пансини кўтариб юзларидан ўпди-да, чўнтагидан бир шиша дори чиқариб қизчага бир қошиқ ичирди. Панси тёзда ўзини яхши ҳис қила бошлади. Ичоғриғи қолди.
— Озгина кечикдим, чоғи, — деди Жон Смит айб-дордек илжайиб.
—Трамвай кутиб қолиб кетдим.
Ўроқ Равшанов таржимаси
O’ GENRI
IKKI HIKOYA
O’Genri (O’Henry) (taxallusi; asl nomi Uil`yam Sidni Porter) (1862.11.9, Grinsboro yaqinida, Shim. Karolina —1910.5.6, N`yu-York) — amerikalik yozuvchi. Aptekachi, sotuvchi, kitob bezakchisi, noshir va b. kasblarda ishlagan; asar, fel`etonlar yozishni mashq qilgan (1896 y. gacha), qamoqdaligida (1897-1901) yozgan hikoyalarini O’Genri taxallusi b-n yashirin chop ettirgan. 1904—10 y.larda 9 novellalar to’plami («Yonayotgan sham», «G’arb qalbi», «Yoqimtoy o’g’ri» va b.), vafotidan keyin yana 7 tasi bosilib chiqqan. «Qirollar va karam» (1904) romani sarguzasht-yumoristik novellalardan tashkil topgan. O’Genri amerika hikoyachiligining o’ziga xos tipini yaratdi. Yumorning kuchliligi, kinoya, qiyos, parodiya kabi usullarning ko’p ishlatilganligi, eng muximi, muallifning oddiy mehnatkash — «kichik inson»ga samimiy muhabbati, olijanoblik va sofdillikni madh etish va b. O’Genri hikoyalariga olamshumul shuhrat keltirdi («To’rt million», 1909). Asarlari o’zbek tiliga tarjima qilingan. G’. G’ulom («Mening o’g’rigina bolam»), A. Qaxdor («Anor») va b. o’zbek hikoyachiligini O’Genri ijodining ilg’or tomonlari b-n boyitdilar (O’zbekiston milliy entsiklopediyasidan).
BO‘LINGAN TANGA
Men idorada ishlardim. Odatda Nyu-York hayoti haqida kichik hikoyalar yozardim.
Bir kuni har doimgiday o‘z idoramda ish bilan mashg‘ul bo‘lib turganimda xonamga Tripp kirib keldi. Men Trippning aniq qayerda ishlashini bilmasam-da, lekin uning juda ham kambag‘al ekanligini bilardim. Trippning ko‘rinishi juda nimjon, nosog‘lom, yuzi esa dokadek oppoq edi. U mening oldimga qachon kelmasin, viski ichish uchun bir dollar so‘rashini bilardim.
Bu safar Tripp avvalgilarga nisbatan ancha g‘amgin ko‘rindi.
«Xo‘sh, Tripp, qalaysan, ishlaring yaxshimi?« —dedim men. »Bir dollaringiz bormi, janob Chalmers? — deb so‘radi Tripp. Sizga hikoyangiz uchun yaxshi bir g‘oya kerakmi? Menda ajoyib bir g‘oya bor. Bu sizga bir yoki ikki dollarga tushadi, xolos».
«Qanday hikoya, nima haqida», — deya qiziqib so‘radim men.
«Bir qiz haqida. Juda ham go‘zal, sohibjamol bir qiz haqida. U yigirma yildan beri kichkinagina bir qishloqda yashaydi, u hech qachon Nyu-York shahrini ko‘rmagan ekan. Men uni ko‘chada uchratib qoldim. Men ko‘chani kesib o‘tayotganimda u mendan Jorj Braunni qayerdan topishi mumkinligini so‘radi. U fermadan boshqa hech qayerni ko‘rmaganini va kichkinagina qishloqdan kelganini aytdi. Men Nyu-Yorkdek katta shaharda adashib qolishidan qo‘rqib, u bilan suhbatlashishga qaror qildim. U menga kelasi haftada fermer yigitga turmushga chiqayotganini, lekin hozir bir necha yil ilgari qishloqdan shaharga pul topish uchun jo‘nab ketgan Jorj Braunni izlab kelganligini ta’kidladi. Chunki Jorj Braun qishloqqa qaytib bormagan. Biroq, Ada—uning ismi Ada—fermer yigitga turmushga chiqishidan avval Jorj Braunni topib, u bilan suhbatlashishini istaydi. Ha, aftidan uning ko‘nglida hali ham Jorj Braunga nisbatan iliqlik borga o‘xshaydi. Shuning uchun ham u Nyu-York shahriga kelgan. Men uning bitta o‘zini yolg‘iz tashlab qo‘ya olmayman. U menga bor pulini ishlatib bo‘lganligini va bundan keyin nima qilishini, qayerga borishini bilolmayotganligini aytdi. Shuning uchun men uni pansionga olib borib, o‘sha yerda qoldirdim. Uni ko‘rgani men bilan birga borishingni istayman».
«Nima deb aljirayapsan, Tripp, — dedim men. —Men rostdan ham hikoya uchun yaxshi bir g‘oyang bor deb o‘ylabman».
«Unday dema, seni ishontirib aytamanki, bu voqeadan ajoyib bir hikoya yaratsa bo‘ladi, — dedi Tripp. — Sen qiz va chin muhabbatni go‘zal, maftunkor qilib tasvirlab yaxshigina bir hikoya yozishing mumkin. Axir bu qo‘lingdan keladi-ku, qolaversa bu senga faqatgina to‘rt dollarga tushadi».
«Qanday qilib bu menga to‘rt dollarga tushishi mumkin?»— deb so‘radim men.
«Juda oddiy. Bir dollar pansionning egasi uchun, — javob qildi Tripp, — va ikki dollar qizning qaytib ketishi uchun, yo‘l kirasi uchun. Shu xolos».
«To‘rtinchi dollar-chi?»—deb so‘radim men.
«Ha, bir dollar menga, — dedi Tripp, — viski uchun. Xo‘sh, berasanmi?»
Garchi bu vaziyatda hech nima qilib bo‘lmasa-da, men o‘zimga Tripp uchun bir dollar bermaslikka va’da berdim. Go‘yo dunyodagi hech bir narsa meni bu qarorimdan qaytarolmasdi. Shundan so‘ng garchi jahlim chiqqan bo‘lsa-da, men Trippga hamroh bo‘ldim. Tripp haq ekan, u qiz juda ham go‘zal edi. Xonaga kirganimizda biz Adani bir kursida, yig‘lab o‘tirgan holatda uchratdik. U menga hammasini aytib berdi.
U Jorj Braun haqida gapirar ekan, ko‘zlaridan dur donalaridek shashqator yosh oqardi. Bu vaziyatda nima ham qila olardim? Axir men Jorj Braun emasdim.
«Jorj va men, — deya davom etdi u,— bir-birimizni juda ham sevardik. U o‘n to‘qqiz yoshida, bundan olti yil avval qishloqni tashlab Nyu-Yorkka pul topgani ketgan edi. U men uchun albatta qishloqqa qaytib kelishini aytgandi. Lekin o‘shandan beri men undan hech qanday xat-xabar olmadim. Biz ajrashgan o‘sha paytda, ikkimiz tangani ikki bo‘lakka bo‘lib, bir bo‘lagini men va ikkinchi bo‘lagini u olgandi. Qo‘limizda tanganing ikki qismini ushlab, bir-birimizga hamisha sodiq bo‘lishimizni va hamisha bir-birimizni sevishga ahdlashgan edik. Unga biror narsa bo‘lganiga ishongim kelmayapti. Men uni bu yerga izlab kelganim g‘irt ahmoqlik-a? Men hech qachon Nyu-Yorkni bunchalik katta deb o‘ylamagandim».
Shundan so‘ng biz ikkovimiz Ada bilan omadsiz Jorjni izlashni to‘xtatib, uyiga qaytishini qanchalik muhim ekanligi xususida suhbatlashdik.
Men pansion egasiga bir dollar to‘ladim va shundan so‘ng biz uchchovimiz uni tark etdik.
Biz Adani kuzatish uchun temir yo‘l bekatiga keldik. Men Ada uchun chipta va qizil atirguldan guldasta sotib oldim. Biz u bilan xayrlashdik va u o‘z qishlog‘iga jo‘nab ketdi. Tripp odatdagiga nisbatan ancha g‘amgin va baxtsiz ko‘rinardi.
«Bu voqeani hikoya qilib yoza olasanmi» — deb so‘radi u mendan.
«Bu kichkinagina bir sarguzasht-da, hech bir qiziqarli narsaning o‘zi yo‘q, lekin biz Adaga yordam berdik. Kel, buni unutmaylik», — dedim.
Men Tripp viski ichishi uchun pul berishni istamadim.
Avtobus bekati tomon ketayotib, Tripp o‘zining parshonini yechdi va men u yerda arzongina bir kumush zanjirni ko‘rdim. Nimadir zanjirda osilib turardi. Bu bo‘lakka bo‘lingan tanganing yarim qismi edi.
«Nima?» — dedim men, unga hayrat bilan tikilib. «Ha» — deb javob qildi u, — mening haqiqiy ismim Jorj Braun. Lekin bundan nima foyda?»
Shundan so‘ng men bir og‘iz so‘zsiz karmonimdan Trippning viskisi uchun bir dollar oldim-da, uning qo‘liga tutqazdim.
Ingliz tilidan Bobur Nazarmuhammedov tarjimasi
DORI IZLAB
Texas shtatining Ostin shahrida bir oila yashaydi. U Jon Smit, uning xotini, o‘zi, ularning An ismli besh yashar qizi va qizning ota-onasidan iborat. Shahar aholi ro‘yxati bo‘yicha ular olti jon, aslida esa uch kishi. Bir kuni kechki ovqatdan so‘ng Anning ichi sanchib og‘riy boshladi. Jon Smit dori topib kelish uchun shaharga shoshib jo‘nadi, ammo negadir tezda qaytib kelmadi.
Qizcha sog‘aydi, vaqti kelib bo‘y yetdi.
Ona erining yo‘qolib ketganidan qattiq iztirob chekdi. Nihoyat, qayta turmushga chiqqaniga uch oy to‘lgach, San Antonio shahriga ko‘chib ketdi. An ham turmush qildi, qizlik bo‘ldi, yillar o‘tib, qizi besh yoshga kirdi. An hamon kindik qoni tomgan — otasi chiqib ketgan va qaytib kelmagan uyda istiqomat qilardi. Jon Smit bedarak yo‘qolganiga yigirma bir yil to‘lgan kuni kechqurun qizchasining ichi sanchib og‘rib qoldi.
— Shaharga tushib, ichog‘ruv dori olib kelaman,— dedi Anning eri Jon Smit.
— Yo‘q, yo‘q, Jon, azizim,— dedi yig‘lab xotini.
— Siz ham otam kabi bedarak ketasiz, qaytishni unutasiz.
Jon Smit noiloj xotinining gapiga ko‘ndi — doriga bormadi. Eru xotin yagona zuryodlari bo‘lmish Pansining yuziga termulib o‘tirishdi. Pansining ahvoli og‘irlashdi. Jon Smit dori izlab shaharga borish uchun taraddud ko‘ra boshladi. Lekin yana xotini ko‘nmadi.
Shu payt eshik to‘satdan ochildi. Oppoq soqolli nuroniy chol xonaga kirib keldi.
— Salom, bobojon! —dedi Pansi unga peshvoz chiqib.
Bobo Pansini ko‘tarib yuzlaridan o‘pdi-da, cho‘ntagidan bir shisha dori chiqarib qizchaga bir qoshiq ichirdi. Pansi tyozda o‘zini yaxshi his qila boshladi. Ichog‘rig‘i qoldi.
— Ozgina kechikdim, chog‘i, — dedi Jon Smit ayb-dordek iljayib.
—Tramvay kutib qolib ketdim.
O‘roq Ravshanov tarjimasi
