Ўша куни эрталаб хотиним билан одатдагидек хайрлашдик… Уйдан чиққанимда ҳам мен билан юз бериши мумкин бўлган бирор ғайритабиий ҳолатни ҳис қилмадим. Ҳаммаси тўсатдан бошланди.

О’ ГЕНРИ
ХОТИРА ЙЎҚОЛГАНДА

О’Генри (O’Henry) (тахаллуси; асл номи Уильям Сидни Портер) (1862.11.9, Гринсборо яқинида, Шим. Каролина —1910.5.6, Нью-Йорк) — америкалик ёзувчи. Аптекачи, сотувчи, китоб безакчиси, ношир ва б. касбларда ишлаган; асар, фельетонлар ёзишни машқ қилган (1896 й. гача), қамоқдалигида (1897-1901) ёзган ҳикояларини О’Генри тахаллуси б-н яширин чоп эттирган. 1904—10 й.ларда 9 новеллалар тўплами («Ёнаётган шам», «Ғарб қалби», «Ёқимтой ўғри» ва б.), вафотидан кейин яна 7 таси босилиб чиққан. «Қироллар ва карам» (1904) романи саргузашт-юмористик новеллалардан ташкил топган. О’Генри америка ҳикоячилигининг ўзига хос типини яратди. Юморнинг кучлилиги, киноя, қиёс, пародия каби усулларнинг кўп ишлатилганлиги, энг мухими, муаллифнинг оддий меҳнаткаш — «кичик инсон»га самимий муҳаббати, олижаноблик ва софдилликни мадҳ этиш ва б. О’Генри ҳикояларига оламшумул шуҳрат келтирди («Тўрт миллион», 1909). Асарлари ўзбек тилига таржима қилинган. Ғ. Ғулом («Менинг ўғригина болам»), А. Қахдор («Анор») ва б. ўзбек ҳикоячилигини О’Генри ижодининг илғор томонлари б-н бойитдилар (Ўзбекистон миллий энциклопедиясидан).

  Ўша куни эрталаб хотиним билан одатдагидек хайрлашдик. У қўлидаги чойини ичиб бўлмасданоқ, мени эшик олдигача кузатиб қўйишга шошилди. У палтомнинг қайтарма ёқасидан кўзга кўринмас қилни қоқиб туширганича (бу унинг «Сен фақат ўзимга тегишлисан!» деган барча аёлларга хос тантиқлигининг ифодаси эди) шамоллаб қолганимни унутиб қўймаслигимни сўради. Тўғриси, мен шамоллаган эмасдим. Кейин севимли аёлларгина хайрлашаётганларида эрига тортиқ қиладиган бўса алмашув юз берди. Кейин хотиним кўп йиллик тажрибасига асосланган синчковлик билан бўйинбоғимнинг тўғноғичини тўғрилаб қўйди. Эшикни ташқаридан ёпаётиб, у уй шиппагини шаппиллатганича чой ичишини давом эттириш учун ошхонага кириб кетаётганини эшитдим.

Уйдан чиққанимда ҳам мен билан юз бериши мумкин бўлган бирор ғайритабиий ҳолатни ҳис қилмадим. Ҳаммаси тўсатдан бошланди.

Ниҳоят бир неча ой давомида куну-тун қаттиқ ишлашга мажбур қилган темир йўл компаниясининг шов-шувли тергов ишини муваффақият билан якунига етказиб, енгил нафас ола бошлагандим. Сирасини айтганда, бир неча йиллардан бери дам олмасдан ишлаганимни тан оламан. Менинг қадрдон дўстим ва даволовчи шифокорим Волни бу ҳақда бир неча бор огоҳлантиргани ҳам рост.

— Ўзингни эҳтиёт қил, Белфорд, агар бироз нафасингни ростлаб олмасанг, бу сен учун аянчли тугаши мумкин. Мана кўрасан, сенинг ё асабинг, ё миянг панд бериб қўяди. Эҳтимол газеталардан ўқигандирсан, қариб, ҳар ҳафта амнезия ҳолатига тушган одамлар ҳақида ёзишяпти, одам уйидан чиқади-ю, дом-дараксиз йўқолади, қаерларда дайдиб юрганини ўзи ҳам билмайди, ўзи ким, қаерда яшагани-ю исми нима эканлигини ҳам хотирасидан ўчиб кетади. Буларнинг барчасига сабаб толиқиш ва ҳаддан ташқари ҳис-ҳаяжонга берилиш. Натижада мия томирларида кичик қон тиқилиш юз беради.

— Мен бундай ҳолларда қон тиқилишни репортёрларнинг миясидан қидириш керак, деб ўйлайман, — эътироз билдирдим.

Шифокор Волни бошини ирғаб қўйди.

— Йўқ, оғайни, бу касаллик билан ҳазиллашиб бўлмайди. Сен дам олиш ва муҳит алмаштиришга жуда муҳтожсан. Ахир, ўйлаб кўр, ҳар куни бир айлана бўйича елиб-югурасан: суд, идора, уй. Дам олмоқчи бўлсанг, қонунлар мажмуасини ўқийсан. Вақтинг борида маслаҳатимга амал қил.

— Нега дам олмас эканман? Пайшанба кунлари хотиним билан қарта ўйнайман. Якшанба кунлари у онасидан келган хатни ўқиб беради. Қайнонам ҳар ҳафта канда қилмай битта хат ёзиб туради. Қонунлар мажмуасини ўқиш — бу дам олиш эмас, бу мураккаб масалани ечиш дегани! — ўзимникини маъқуллардим.

Ўша куни эрталаб кўча бўйлаб борарканман, шифокор Волнининг юқоридаги гапларини эсладим. Ўзимни доимгидан унча ёмон ҳам сезмасдим, кайфиятим ҳар доимгидан ҳам яхшироқ эди.

Уйқудан уйғонганимда бутун аъзои-баданим уюшиб, қақшаб оғрирди. Ахир, темир йўл вагонида узоқ соатлар давомида ўтирган ҳолда ухлашнинг ўзи бўладими? Ўтирғич суянчиғига елкамни тираб, фикримни жамлашга уриндим. Ўйлайвериб, ўйлайвериб, ниҳоят ўзимдан-ўзим «ҳар ҳолда менинг бирор исмим бўлиши керак-ку!» — деб сўрадим. Чўнтакларимни кавлаштирдим. Ҳеч воқа йўқ. На бирорта хат, на бирорта визит карточкаси ёки ҳужжат йўқ эди. Уларнинг ўрнига ички чўнтагимдан йирик пуллар билан уч минг доллар топиб олдим. «Барибир, мен ўзи кимман?» Калламда фақат шу савол такрорланар ва тинимсиз ўйланардим.

Вагон одамлар билан тўла ва ҳамма ўзаро бетакаллуф суҳбатлашар, шод -хуррам ва аъло кайфиятда эди. Демак, уларни қандайдир умумий бир манфаат бирлаштириб турипти. Йўловчилардан бири, уст-бошларидан долчин ва алое ҳиди анқиб турган басавлат эркак, менга дўстона бош силкиб, ёнимга келиб ўтирди ва газета ўқий бошлади. Аҳён-аҳёнда у ўқишдан тўхтар ва биз сафар чоғида рўй берадиган одатга кўра у ёқ, буёқдан гап сотишардик. Маълум бўлишича, мен бундай суҳбатга бемалол кириша оларканман ва бу ҳолатда хотирам менга ҳеч ҳам панд бермаётгандек эди.

— Сиз ҳам кўринишингиздан ўзимизнинг одамларга ўхшайсиз, — деди янги танишим. — Бу сафар ғарбдан сараланган вакиллар келишаяпти. Конгрес Ню-Ёркда бўлишлигидан жуда хурсандман. Мен ҳали шарқий штатларда бирор марта ҳам бўлмаганман. Ўзимни таништиришга рухсат беринг. Мен Р.П.Болдерман. Миссури штатидаги Xикори-Гроув шаҳарчасидаги «Болдер ва ўғли» фирмасининг вакилиман.

Бундай танишувга тайёр бўлмасам-да, оғир вақтларда эркак кишига хос вазминлик билан, довдираб қолмай, ҳар ҳолда ўзимни тутдим. Миям жуда секин ишлар, бироқ, нима бўлса-да, ҳисларим ёрдамга етиб келганди. Янги танишимдан анқиётган ўткир дори-дармон ҳидлари ҳам фикрлашимга ёрдам бериб юборди.

— Менинг исму-шарифим Эдвард Пинкхаммер, — дедим тутилмасдан. — Мен доришуносман, Канзас штатидаги Корнополисда яшайман.

— Сиз доришунос эканлигингизни дарров пайқагандим, — жавоб берди танишим илтифот билан. — Ўнг қўлингизнинг кўрсаткич бармоғида ўғирдан ҳосил бўлган қадоқ борлигига дарров эътибор бердим. Биз, доришуносларда ҳамманинг қўлида шунақа қадоқ бўлади. Чамамда, сиз ҳам бизнинг умумамерика конгресига делегат бўлсангиз керак?

— Нима, вагондаги барча йўловчилар доришуносларми? — ҳайратланиб сўрадим мен.

— Албатта. Бу вагон тўппа-тўғри ғарбдан келяпти. Фақат патентланган таблеткалар-у ампулалардан ташқари ҳеч нарсани билмайдиган, ўзлари эса дори тайёрлашни билмайдиган ҳозирги доришунослардан фарқли ўлароқ, йўловчиларнинг ҳаммаси пихини ёрган эски доришунослар. Ҳа, биз ҳар қандай дорини ўз қўлларимиз билан тайёрлайдиган доришуносларданмиз. Биз баҳор ойларида ўз томорқаларимизда етиштирган доривор ўсимликлар уруҚларидан, айни пайтда ширинликлар ва ҳатто оёқ кийимлари билан савдо қилишдан тортинмайдиган доришуносларданмиз. Сизга тўғрисини айтаман, бу кенгресда мен айрим янги фикрларни айтмоқчиман. Одамларга янги ғоялар керак. Мана масалан, қайд қилдирадиган кукун ва сегнет тузи солинган шишачаларни олайлик. Айрим ҳолларда у узум циркаси ва сурмадан тайёрланади, бошқа ҳолларда натрийдан тайёрланади. Биринчиси, буни ўзингиз ҳам биласиз, қип-қизил заҳар, иккинчиси ҳеч қандай зарарсиз дори . Бироқ шишачаларга ёзилган қоғозни осонгина адаштириб юбориш мумкин. Одатда доришунослар бу шишачаларни қандай жойлаштирилишини билсангиз керак? Ҳа, иложи борича бир-бирларидан узоқда, турли жойларда сақлашади. Айнан мана шуни мен нотўғри ҳисоблаян. Мен уларни ҳар қандай вазиятда адашиб кетмаслик учун ёнма-ён қўйиш тарафдориман. Менинг фикримни тушунаяпсизми?

— Назаримда, гапларингизда жон бордек, — дедим мен.

— Ана кўрдингизми! Демак, бу фикрни конгрессда айтаман, сиз мени қўллаб-қувватлайсиз, келишдикми? Ҳар хил кремлар-у косметик воситалар ишлаб чиқаришга устаси фаранг бўлиб кетган шарқлик доришунослар ўзларини ҳаммадан устун сезишади. Мана кўрасиз, биз уларни таблеткаларию, пипеткалари билан ярим йўлда қолдириб кетамиз.

— Сизга фойдам тегиши мумкинлигидан хурсанман, — дедим руҳланиб. — Демак, шишачалардаги… ҳалиги.

— Узум цирка плюс сурмали туз ва узим цирка плюс натрий тузли шишачалар.
— …битта полкада ёнма-ён туриши керак, — жиддий оҳангда гапни тугалладим мен.

— Яна бир гап, — давом этди мистер Болдер, — Сиз таблетка тайёрлашда ёрдамчи восита сифатида нимадан фойдаланасиз, магнезияданми, углекислий тузданми, ёки кукунланган глицроз редиксданми?
— Менми, э-е.. магнезиядан, — дедим мен, ҳар ҳолда талаффузи осонроқ сўзни танлаб.

Бодлер кўзойнаги ортидан менга ишонқирамай тикилди.
— Мен эса глицироз редиксни афзал кўраман, чунки магнезия тез қотиб қолади.

Ўртага бир зумлик сукунат чўкди.

— Буни қаранг, яна амнезия билан боғлиқ ҳодиса, — деди у газетани менга узатиб, ундаги мақолани кўрсатиб. — Мен бундай воқеаларга мутлақо ишонмайман. Ўндан тўққиз ҳолатда бу қип-қизил муғомбирлик. Бу ишдаги ва оиладаги бир хиллик жонига тегиб кетган одамнинг бошқача яшашга интилиши холос. Шундай қилиб, у уйидан қочиб кетади ва уни ниҳоят топиб олишсалар, у ўзини хотираси йўқотганга солади. Гўёки ўз исмини билмайди, чап елкасида холи бўлган ўз хотинини ҳам танимаганга олади. Xотира йўқотиш эмиш! Нега улар ўз хотираларини ўз уйларида йўқотишмайди?

Мен газетани олиб, жарангдор сарлавҳали қуйидаги мақолани ўқий бошладим:

«Денвер, 12 июн. Машҳур адвокат Элвин С.Белфорд бундан уч кун олдин сирли равишда ўз уйидан чиқиб кетган ва уни излаб топиш борасидаги барча саъй-ҳаракатлар самарасиз якунланмоқда. Мистер Белфорд бизнинг шаҳримиздаги машҳур кишилардан ва жамиятимизнинг юқори табақасига мансуб, ўз ишини устаси бўлган адвокатлардан. Сирли равишда йўқолиш арафасида у банкдаги ҳисобидан йирик миқдордаги пул олган. Шундан буён уни ҳеч ким, ҳеч жойдан тополмаяпти. Мистер Белфорд кам топиладиган вазмин феълли, хонанишин ва ўз оиласидан, ишидан кўнгли тўқ кишилардан эди.Унинг уйдан Қайри табиий ҳолатда чиқиб кетишини фақат биргина сабаб билан изоҳлаш мумкин: у бир неча ой жараёнида Н. темир йўл компаниясининг мураккаб судида ҳаддан ташқари берилиб ишлади. Ҳолдан тойдирадиган даражадаги иш унинг хотирасига салбий таъсир қилган бўлиши мумкин. Ҳозирги кунда ғойиб бўлган адвокатни қидириб топиш бўйича барча чора-тадбирлар кўрилмоқда».

— Сиз афтидан унча-мунча нарсаларга ишонмайдиган кишилардан ўхшайсиз, мистер Болдер, — дедим мен мақолани ўқиб чиқиб. — Менимча буларнинг ҳаммаси ҳақиқат. Турмушда барча соҳаларда муваффақият қозонаётган, ҳурмат-еътиборли, оилавий ҳаётда бахтини топган одам қандай қилиб тўсатдан барчасидан воз кечади-ю, Қойиб бўлади? Мен биламан, хотира йўқотиш дегани, ростдан ҳам бор гап. Ундай киши қаёққа бораётганини, исми-шарифи нима эканлигини, на ўтган ҳаётини, на ўз хонадонини эслай олмайди.

— Ҳаммаси уйдирма ва ёлғон! — эътироз билдирди мистер Болдер. — Тўғриси, улар барча ҳаёт ташвишларига қўл силтаб, бироз ўйнаб келишни хоҳлашадилар. Ҳозирги одамларни биласиз-ку, ҳамма жуда ақлли бўлиб кетган. Эркаклар ана шу амнезия деган нарсадан бохабар бўлиб олишиб, энди ўз истак-майлларини шу билан хаспўшламоқчи бўладилар. Қолаверса аёллар ҳам. Ниҳоят бир кун келиб ҳаммаси аниқ бўлгач, кўзларини сизга лўқ қилишиб, илмий далилларни рўкач қилишиб: «Мени кимдир гипноз қилиб қўйган!» — дейишади.

Мистер Болдер мени ўзининг ана шундай хулосаси-ю фалсафаси билан ишонтирмоқчи бўлди. Бироқ, бу гапларга негадир ишонгим келмади…

Поездимиз Ню-Ёркка кечқурун соат тўққизларда етиб келдик. Извошга ўтириб меҳмонхонага келдим ва меҳмонхона дафтарига ўз исмимни Эдвард Пинкхаммер деб ёздирдим. Бу пайт менинг бутун вужудимни ғаройиб, тушуниб бўлмайдиган, маст қилғувчи бир енгиллик, чек-чегараси йўқ озодлик ҳисси, барча имкониятлар эшигини ланг очаётган тотли бир ҳиссиёт қамраб олгандек бўлди. Xудди бу ёруғ оламга эндигина келаётганимдек ҳис қилардим ўзимни. Илгари менинг оёқ-қўлларимни боғлаб ташлаган аллақандай занжирлар бирданига парча-парча бўлиб узилиб кетгандек. Келажак кўз олдимда худди бегуноҳ болакай кўзига кўринаётгандек тўппа-тўғри ва теп-текис бўлиб ясланиб ётар ва мен унга ҳаётий тажрибаларим, билимларим билан қадам ташлашга ҳозирланаётгандек эдим.

Меҳмонхона ходими менга ҳаддан ташқари синчковлик билан тикилаётгандек туюлди. Чунки қўлимда ҳеч қандай юким йўғлиги гумонсирашларига асос бўлиши мумкин.
— Доришунослар конгрессига келдим, — тушунтирдим мен. — Жамадоним қаердадир ушланиб қолган шекилли.

Шундай деб чўнтагимдан бир даста пул чиқардим.
— Албатта, албатта, — деди меҳмонхона ходими тилла тишларини ялтиратиб. — Бугун бизга ғарбий штатлардан анчагина делегатлар жойлашишди.

Шундай деб у қўнғироқ чалиб, дастёр болани чақирди.

Мен ўз ролимни янада ишончлироқ ўйнашга киришдим:
— Ҳозир бизнинг Қарбимизда янги бир йўналиш пайдо бўлган. Биз конгрессга узумциркали калийли сурмали шишачаларни узумциркали калийли натрийли шишачалар билан ёнма-ён, бир полкада сақлашни таклиф қилмоқчимиз.
— Жентелменни уч юз ўн тўртинчи хонага бошлаб бор, — буюрди югурдак болага, меҳмонхона ходими шошилиб.

Ва мени ўша заҳотиёқ ўз номеримга бошлаб боришди.

Бу кунисига жамадон ва у-бу кийимлар сотиб олиб, Эдвард Пинкхаммер номи билан яшашни бошлаб юбордим. Ўтмиш ҳаётим муаммолари ҳақида бош қотириб ўтиришни ҳам истамадим.

Оролларда жойлашган улкан шаҳар менинг лабларимга ялтироқ қадаҳларга тўлғазилган ширин ҳаёт шарбатини тутқазди. Ва мен бу қадаҳни миннатдорчилик билан симира бошладим. Эдвард Пинкхаммерга, у оламга бор-йўғи бир неча соат олдин келган бўлса ҳам, инсоният томонидан яратилган ва ҳеч кимга боғлиқ бўлмаган мана шу ранг-баранг қизиқарли ҳаёт завқидан роҳатланиш бахти насиб қилди. Мен одамни сеҳр-жодулаб, худди эртакдаги учар гилам сингари кўз кўриб, қулоқ эшитмаган ўлкаларга олиб кетадиган, шодон мусиқа янграётган, шўх жононлар рақсга тушаётган ва ва бандасини ғаройиб, кулгули аҳволга соладиган театрларда, том устида қурилган ресторанларда бўлдим. Оёғим қаёққа бошласа, шу томонга кетавердим. Энг қизиҚи — ҳеч ким менга буйруқ бермас, ҳеч нарса: на атроф муҳит, на вақт, на одоб қонун-қоидалари менга халақит бермасди. Мен Қалати кабачкаларда овқатланар, лўлилар оркестри мусиқаси, мусаввир ва ҳайкалтарошларнинг тинимсиз ҳайқириқлари садолари остида ғалати ноз-неъматлардан татиб кўрардим. Мен электр нурлари остида тунги ҳаёт худди кино лентадагидек қайнаётган, у ерда турли-туман бантик ва шляпалар, оламда мавжуд барча тақинчоқлар ялтур-юлтир қиладиган жойларда ҳам бўлдим. Буларнинг ҳаммасидан ўзимга сабоқ олишга уриндим. Ва тушундимки, эркин ҳаётнинг калити на ахлоқсизликда, на расм-русмларга риоя қилишда экан. Сертакалуфликка ҳамма жойда бож тўлаш шарт экан, бўлмаса Озодлик дея аталмиш мамлакат сарҳадларига қадам қўя олмас экансан. Ташқи ҳашамат ва кўзга ташланадиган тартибсизликлар, усти ялтироқлик ва бетакаллуфсизлик ортида, у унчалик кўзга ташланмаса ҳам, ана шундай темир қонун ҳукмрон эканлигини пайқадим. Демак, Манхеттен кўчаларини кезар экансан, ана шу ёзилмаган қонун-қоидаларга риоя қилсанг, сен дунёдаги озод кишиларнинг энг озодисан! Бу қонун-қоидаларга буйсунмас экансан, оёқ-қўлларингга кишан урилади!

Гоҳида кайфиятимга қараб бурчакларига палма дарахтлари экилган улуғвор ресторанларга овқатланишга кирардим. У ерда ҳамма ярим овозда гаплашади, атроф-муҳитдан щодагонлик, ясама назокатлилик ва сиполик ёғилиб туради.

Гоҳида эса, бақироқ хизматчилар ва ҳеч кимдан тортинмасдан ўпишиб, қучоқлашаётган ёшлар, ясама тақинчоқлар сотувчи аёллар билан тўлиб тошган кемачада сайр қилардим. Одамлар арзон-гаров ва қўпол кўнгилхушликлар қилишлари учун бегона соҳиллар томон ошиқишарди. Ва ҳар доим, барча томонлардан нуру-ёғдуларга кўмилган, ҳашаматли, маккор, бевафо, лекин йўлдан оздирувчи, дилтортар Бродвей, худди афюн каби ўзига тортадиган Бродвей кўчаси кўриниб турарди.

Бир кун кундуз меҳмонхонага қайтаёцам, йўлакда миқтидан келган, бурундор, мўйлабли бир киши йўлимни тўсди. Мен уни чеккалаб ўтиб кетмоқчи бўлдим. Бироқ у кўнгил оғритар даражада такаллуфсизлик билан менга мурожаат қилди:

— Xелло, Белфорд! Ню-Ёркда нима қилиб юрибсиз, жин урсин? Сизни ўз китобларингиздан ажратиб, уянгиздан чиқишга нима мажбур қилди? Рафиқангиз ҳам ўзингиз биланми? Ёки бу ерда, хи-хи-хи , бошқаси ҳам борми?

— Сиз адашдингиз, сер, — дедим, совуқлик билан қўлимни унинг қўлларидан тортиб олиб. — Мен Пинкхаммерман. Узр, мен жуда шошиляпман.

У ўзини четга олди, башарасида ҳайрат аломатлари кўринди. Номеримнинг калитини олиш учун меҳмонхона ходими олдига бораётиб мўйлабли киши дастёр болани чақириб, телеграф бланкалари ҳақида суриштираётганлигини эшитдим.

— Менга ҳисоб-китобни тайёрланг, — дедим меҳмонхона ходимига. — Кейин ярим соат ичида нарсаларимни йиғиштириб, пастга олиб тушишсин. Ҳар хил қаланҚи-қасанғилар хиралик қиладиган бу меҳмонхонада қолишни истамайман.

Ўша куниёқ бошқа меҳмонхонага, Бешинчи авеню бошидаги тинчгина, эски русумдаги отелга кўчиб ўтдим.

Бродвей кўчасидан сал нарида ташқи оламдан тропик ўсимликлар билан иҳоталанган, очиқ ҳавода овқатланиш имконияти мавжуд ресторан жойлашган. Ҳамма томони гўзал ва осуда бу ресторанда ажойиб хизмат қилишади, шу сабабли бу ерда нонушта ва тушлик қилиш жудаям ёқимли. Бир кун шу ресторанга келиб эндигина папоротниклар орасидаги бўш стол томон бораётгандим, тўсатдан кимдир енгимдан тортди.

— Мистер Белфорд! — ҳаддан ташқари ёқимли бу товушни эшитиб тўхташга мажбур бўлдим.

Ўгирилиб қараб, ўттиз ёшлардан ошган, ғайри табиий гўзал кўзлари билан менга худди қадрдон, севимли дўстидек тикилаётган аёлга кўзим тушди.
— Тўхтатмасам, қарамай ҳам ўтиб кетасиз шекилли, — деди у гина билан. — Фақат «пайқамабман», дея ишонтиришга уринманг. Орадан ўн беш йил ўтгач, ўзаро бир қўл қисишсак нима бўлибди?

Мен дарров унинг қўлини қисишга шошилдим. Кейин унинг рўпарасига ўтириб олдим. Бошим билан имо қилиб официантни чақирдим. Xоним бепарвогина апелсинли музқаймоқни чуқаларди. Дарров ялпизли ликёр буюрдим. Унинг сочлари қизҚиш бронза рангда эди. Бироқ уларга тикилишга улгурмасдим, чунки унинг кўзларидан нигоҳимни узишнинг иложи йўқ эди. Шундай бўлса-да, унинг сочлари айнан менинг олдимда қизҚиш тусга кираётганидек, ўрмон ичкарисидан туриб қуёш ботишини кузацанг, худди шундай манзарани кўрасан, деган ғалати бир ҳиссиёт мени бир лаҳза ҳам тарк этмасди.

— Мени танишлигингизга ишончингиз комилми? — сўрадим мен.
— Йўқ, — ширингина кулиб жавоб берди у. — Бунга менинг ҳеч қачон ишончим комил бўлмаган.

— Сизга менинг исму шарифим Эдвард Пинкхаммер эканлигини, Канзас штатидаги Корнополисдан келганлигимни айцам, нима дейсиз? — сўрадим безовталаниб.
— Нима дердим? — такрорлади у кўзлари шодон чарақлаб. — Биринчи галда Ню-Йоркка рафиқангиз мисс Белфордни олиб келмагансиз деб ўйлардим. Албатта бу жуда ачинарли. Мен Мериан билан бажонидил учрашган бўлардим.

У бирозгина овозини пасайтириб қўшиб қўйди:
— Сиз ҳамон ўша-ўшасиз, Элвин.

Унинг шаҳло кўзлари синовчан боқиб, менинг нигоҳимни овлай бошлади.
— Йўқ, сиз анча ўзгарибсиз, — гапида давом этди аёл.

Унинг овозидан энди енгилгина қувноқлик оҳангини сеза бошладим.
— Мана, энди кўряпман. Сиз унутмабсиз. Сиз мени йиллар давомида бир кун ҳам, бир соат ҳам унутмаганингизни кўряпман. Мен сизга, мени ҳеч қачон унутолмайсиз, дегандим-ку.

Мен хижолатланиб самон найча билан ликёримни қўзғай бошладим.
— Xудо ҳақи, мени кечиринг, — дедим унинг тикилиб қарашларидан ўзимни қўярга жой топа олмай. — Гап шундаки, мен ҳаммасини унутиб юборганман. Бирортаси эсимда йўқ.

Аёл менинг гапимга кулганича қўл силтади. Юзимдан ниманидир пайқаб, мафтункорона ҳо-ҳолаб кула бошлади.

— Сиз ҳақингиздаги янгиликлардан доимо хабардорман, — давом этди у. Энди сиз ғарбда, Денвер шаҳрида шекилли, машҳур адвокациз. Ё Лос-Анжелосдами? Билишимча, рафиқангиз Мериан сиз билан жуда фахрланади. Эҳтимол эшитгандирсиз, сизларнинг тўйларингиздан кейин ярим йил ўтгач, мен ҳам эрга тегдим. Бу ҳақда газеталарда ҳам ёзишди. Фақат гуллар учун икки минг доллар сарфлашди.

У ўн беш йил илгари учрашганмиз дегандими? Ҳа, ўн беш йил, бу жуда катта муддат.
— Сизни табриклаб қўйсам, унчалик кеч бўлмасмикан? — дедим ҳадиксираб.
— Йўқ, агар сиз бунга журъат қилибсизки, унчалик кеч бўлмайди, — деди у қойилмақом очиқ кўнгиллик билан.

Унинг бу гапини эшитиб, жим бўлиб қолдим ва тирноғим билан дастурхонни чиза бошладим.

— Менга фақат бир нарсани айтинг, Элвин, — илтимос қилди у, мен томонга шиддат билан эгилиб. — Мен буни кўп йиллардан бери билишни истайман. Бу бор-йўғи аёлларга хос бир қизиқиш холос. Ўша оқшомдан кейин умрингизда бирор марта оппоқ атиргулга қўл текказишга ёки ҳидлаб кўришга… борингки, шабнам ва ёмғирдан намиқиб қолган оқ атиргулларга қарашга журъат қилолдингизми?

Мен нима дейишимни билмай, ичимликдан ютиндим.

— Сизга такрорлаб айтишим жоизмикан, мен буларни бирортасини эслолмаяпман, — дедим чуқур уҳ тортиб. — Менинг хотирам ҳеч нарсага ярамай қолган. Бундан қанчалик афсусда эканлигимни, айтмасам ҳам бўлар, — дедим хижолатланиб.

Аёл столга тирсаклаб олди ва унинг нигоҳи менинг сўзларимни эътиборга олмагани ҳолда сирли равишда тўғридан-тўғри менинг қалбимни пайпаслай бошлади. У мулойимгина кулиб қўйди, унинг кулгуси ҳам қандайдир Қалати туюлди. Бу, менимча, бахтдан масрур кулгу эди, унда ҳам қаноатланиш, ҳам надомат оҳанглари сезиларди. Мен кўзларимни олиб қочишга уриндим.

— Сиз алдаяпсиз, Элвин Белфорд! Ҳа-ҳа, мен сезяпман, сиз алдаяпсиз, — деди у ишонч блан шивирлаб.

Мен папоротниклар томонга анқовсираб тикилдим.

— Менинг исмим Эдвард Пинкхаммер, — дедим мен. — Мен бу ерга доришуносларнинг бутунамерика конгрессига делегат бўлиб келдим. Ҳозир бизнинг Қарбда янги бир йўналиш пайдо бўлди. Биз циркасурманатрий тузи ва циркакалий натрий тузлари солинган шишачаларни полкаларда бошқача тартибда сақлашни таклиф қилмоқчимиз. Эҳтимол, бу сизга унчалик қизиқ туюлмас…

Ресторан рўпарасига ҳашаматли коляска келиб тўхтади. Аёл ўрнидан турди. Мен унинг узатилган қўлини олиб қисиб, таъзим бажо келтирдим.

— Xотирам менга панд берганидан жуда-жуда хижолатдаман, — дедим. — Сизга барчасини айтиб беришим мумкин эди, бироқ тушунмайсизми деб қўрқаман. Сиз менинг Пинкхаммер эканлигимга ишонмадингиз, мен эса, тўғриси, анаву оқ атиргулларни…

— Яхши қолинг, мистер Белфорд, — жавоб берди аёл, ҳамон ўша ҳам ғамгин, ҳам бахтли кулгуси билан ва коляскага ўтирди.

Ўша куни кечқурун театрга бордим. Меҳмонхонага қайтиб келсам, худди эртаклардагидек, кўринишидан жуда камтар, қора кийимдаги бир кишига кўзим тушди. У тирноқларини шоҳи дастрўмолчаси ила ялтиратиш билан банд бўлиб, бу ишига бутунлай берилиб кетгандек эди.

— Мистер Пинкхаммер, — деди у бепарволик билан, бутун диққат эътиборини кўрсаткич бармоғига қаратиб, — менга бир неча дақиқа вақтингизни ажрата оласизми? Эҳтимол хонага кириб гаплашармиз?
— Марҳамат, — дедим мен.

У мени кичик хонага бошлаб кирди. У ерда бир жуфт эр-хотинлар ўтирарди. Агар хонимнинг юзидаги ташвиш ва чарчоқ аломатларини ҳисобга олмасак, у жудаям гўзал аёл эди. Унинг келишган қомати, юз тузилиши, сочларининг ранги ва кўзлари айни менинг дидимга мос эди. Сафар кийимидаги бу аёл, ғайри табиий ҳаяжон билан менга тикилди ва қалтироқ қўлларини кўксига босди. У ҳозир худди мен томонга ўзини отишга тайёрдек эди, бироқ, унинг ёнида ўтирган эркак қўлини буйруғомуз силкитиб, уни тўхтатиб қолди. Кейин эркак менга Ҳигрилди. У қирқ ёшларда бўлиб, қулоғи остидаги сочларига оқ тушган, юзи мардонавор, кўринишидан жиддий одамга ўхшарди.

— Белфорд, қадрдоним, мен сени яна қайта кўраётганимдан беҳад хурсандман! — деди у самимий оҳангда. — Албатта сен соҚ-саломат эканлигингга ишончимиз комил эди. Сени ҳаддан ташқари ҳолдан тойганлигинг ҳақида огоҳлантиргандим-ку, ахир. Энди сен биз билан уйингга кетасан ва дарров ўзингга келасан.

Мен масхараомуз кулимсирадим.

— Мени тез-тез Белфорд деб чақиришадиган бўлишди, тўғриси бунга кўникиб ҳам қолаяпман шекилли, энди унчалик ажабланмаяпман ҳам. Бироқ бу ниҳоят жонга тегади ахир! Марҳамат қилиб мени эшитинг, мен Эдвард Пинкхаммерман ва сизни умримда биринчи бор кўриб турибман.

Эркак киши жавоб беришга улгурмасдан аёл аянчли инграб юборди. Бу менга фиғон сингари эшитилди. Аёл ўрнидан сакраб туриб, мен томонга отилди. Эркаклар уни тўхтатиб қолишга беҳуда уринишди.

— Элвин! Элвин! Менинг юрагимни ёрма! Мен сенинг хотинингман, ахир! Энг қурса исмимни айт! Бу аҳволга тушганингдан, ўлиб кецанг ҳам майли эди!

Аёл шундай деб ҳиққиллаганича мени маҳкам бағрига боса бошлади.

Мен қатъий равишда, ҳурмат-еҳтиром билан ўзимни унинг қўлларидан халос қилдим.

— Xоним, — дедим жиддий оҳангда, — мени маъзур тутасиз. Сиз мени ташқи ўхшашлигимга учиб, катта хатога йўл қўяяпсиз. Жуда афсусдаман…-шундай деб кулиб юбордим. — Мени қандайдир Белфорд билан худди циркасурманатрий тузли шишачани циркасурманатрий тузли шишача билан адашиб кетмаслик учун бир полкада қўйиш мумкин эмас. Агар бу гапларим сизга кулгули туюлаётган бўлса ҳам айтай, биз ғарблик доришунослар айнан мана шу фикрни доришуносларнинг умумамерика конгрессида айтиш учун келганмиз.

Хоним нима дейишини билмай шеригига ўгирилиб, оҳ-воҳ қила бошлади:
— Бу нима деган гап, шифокор Волни, оҳ, энди нима бўлади?
— Ҳозирча хонангизга кириб туринг, — деди ҳамроҳи ва уни эшик томон бошлади. — Мен у билан қоламан ва яна гаплашиб кўраман. Унинг эс-ҳушими? Йўқ, ундай бўлмаса керак… Эҳтимол миясининг кичик бир бўлаги…ҳа, ҳа, у албатта тузалиб кетади. Сиз хонангизга бориб туринг, бизларни ёлғиз қолдиринг.

Хоним чиқиб кетди. Қора кийимли киши ҳам тирноқларини ялтиратишда давом этганича чиқиб кетди. Бироқ у йўлакда пойлаб турганини сездим.

— Сиз билан гаплашиб олишим керак, албатта рухсатингиз билан, мистер Пинкхаммар, — деди мен билан ёлғиз қолган киши.
— Марҳамат, сер, агар бунга жуда иштиёқманд бўлсангиз. Бироқ, маъзур тутасиз, мен қулайроқ жойлашиб олай, жуда чарчадим, — дедим.

Шундай деб дераза олдидаги кушеткага ётиб олиб, сигарета тутатдим. У курсини менинг ёнимга суриб, ўтириб олди.

— Келинг, гапни чўзмайлик, — деди у мулойимлик билан. — Сиз мутлақо Пинкхаммер эмассиз.
— Буни сиздан яхшироқ биламан, — дедим хотиржамлик билан. — Бироқ одам бирор фамилия остида яшаши керак-ку! Сизни ишонтириб айтаманки, ўзим ҳам бу фамилиядан унчалик хурсанд эмасман. Аммо, бир лаҳзанинг ўзида ўзингга фамилия ўйлаб топишга тўғри келиб қолса, ҳар доим ҳам негадир каллангга чиройли исму-шарифлар келавермас экан. Ҳар ҳолда.. нега ўзимга Шерингхаузер ёки Скроггинс деган фамилияларни танламадим экан-а! Менимча Пинкхаммер фамилияси ҳам унчалик ёмон эмас.

— Сизнинг исму-шарифингиз Элвин Белфорд, — жудаям хотиржамлик билан давом этди шифокор. — Сиз Денвердаги энг зўр адвокатлардан бирисиз. Сиз амнезия касалига йўлиққансиз ва вақтинчалик ўзингизнинг ким эканлигингизни унутгансиз. Бунинг сабаби — ҳаддан ташқари толиқиш, эҳтимол, доимий бир хил ҳаёт тарзи ва кўнгилхушликларга вақт тополмаганингиз ҳам бўлгандир. Бу ердан ҳозиргина чиқиб кетган аёл — сизнинг рафиқангиз.

— Тан олиш керак, чиройли аёл экан, — дедим мен бироз ўйланиб тургач. — Айниқса унинг каштан рангли сочлари менга жуда ёқди.

— Бундай аёл билан фақат фахрланиш лозим. Сиз ғойиб бўлганингиздан бери у икки ҳафта давомида, айтиш мумкинки, уйқу нима эканлигини билмади. Сизнинг Ню-Ёркда эканлигингизни Айсидор Нюменнинг телеграммасидан билдик. У бизнинг Денверлик коммивояжерлардан бири. У сизни меҳмонхонада учратганини ва уни сиз танимаганлигингизни маълум қилди.

— Ҳа, шундай воқеа рўй бергандек эди, — дедим мен. У мени адашмасам, Белфорд деб атади. Аммо танишиб олишимизга вақт етмадимикан?

— Менинг исмим Робет Волни, шифокор Волни. Мен сизнинг йигирма йиллик қадрдон дўстингизман ва улардан ўн беш йилини — сизнинг шахсий врачингиз бўлиб ўтказдим. Биз телеграмма олишимиз биланоқ миссис Белфорд билан сизни қидириб бу ерга келдик. Қани Элвин, қадрдон, эслашга урин, эсла!

— Уринганимдан нима фойда? — эътироз билдирдим мен қовоғимни уюб. — Сиз ўзингизни врачман дедингиз. Бўлмаса айтинг-чи, амнезияни даволаб бўладими? Агар одам хотирасини йўқоца, у аста-секинлик билан тикланадими, ёки бирданми?

— Баъзан аста-секинлик билан, лекин бутунлай эмас. Баъзан эса қандай йўқолган бўлса, бирдан, тўсатдан тикланади.
— Мени даволай оласизми?

— Азиз дўстим, — жавоб берди у, — сени даволаш учун қўлимдан келган ҳамма нарсани қиламан!
— Бўпти! — дедим мен. — Мени ўзингизни беморингиз деб ҳисоблайверинг. Бироқ, шундай бўлса, врач сифатида сир сақлашингиз лозимлигини ҳам унутиб қўймайсизми?

— Гап йўқ! — жавоб берди доктор Волни.

Мен кушеткадан турдим. Стол устига кимдир оқ атиргуллар, бир даста оқ атиргул, ҳиди ёқимли анқиб турган, яқиндагина сув пуркалган атиргул гулдони қўйганлигини кўрдим. Мен уни олиб дераза орқали иложи борича узоқроққа ирғитдим ва яна кушеткага ётиб олдим.

— Гап бундай, — дедим шундан кейин, — яхшиси мен бирданига тузалай. Буларнинг барчасидан чарчаб кетдим. Энди эса, Мерианни чақир. Эҳ, агар билсайдинг, — дедим унинг биқинига бармоғимни ниқтаб, — оҳ, бу икки ҳафта ичида қандай завқли ва бахтли яшаганимни билсайдинг!

Абдумурод Кўчибоев таржимаси

O’ GЕNRI
XOTIRA YO‘QOLGANDA

O’Genri (O’Henry) (taxallusi; asl nomi Uilyam Sidni Porter) (1862.11.9, Grinsboro yaqinida, Shim. Karolina —1910.5.6, Nyu-York) — amerikalik yozuvchi. Aptekachi, sotuvchi, kitob bezakchisi, noshir va b. kasblarda ishlagan; asar, felyetonlar yozishni mashq qilgan (1896 y. gacha), qamoqdaligida (1897-1901) yozgan hikoyalarini O’Genri taxallusi b-n yashirin chop ettirgan. 1904—10 y.larda 9 novellalar to‘plami («Yonayotgan sham», «G‘arb qalbi», «Yoqimtoy o‘g‘ri» va b.), vafotidan keyin yana 7 tasi bosilib chiqqan. «Qirollar va karam» (1904) romani sarguzasht-yumoristik novellalardan tashkil topgan. O’Genri amerika hikoyachiligining o‘ziga xos tipini yaratdi. Yumorning kuchliligi, kinoya, qiyos, parodiya kabi usullarning ko‘p ishlatilganligi, eng muximi, muallifning oddiy mehnatkash — «kichik inson»ga samimiy muhabbati, olijanoblik va sofdillikni madh etish va b. O’Genri hikoyalariga olamshumul shuhrat keltirdi («To‘rt million», 1909). Asarlari o‘zbek tiliga tarjima qilingan. G‘. G‘ulom («Mening o‘g‘rigina bolam»), A. Qaxdor («Anor») va b. o‘zbek hikoyachiligini O’Genri ijodining ilg‘or tomonlari b-n boyitdilar (O‘zbekiston milliy ensiklopediyasidan).

O‘sha kuni ertalab xotinim bilan odatdagidek xayrlashdik. U qo‘lidagi choyini ichib bo‘lmasdanoq, meni eshik oldigacha kuzatib qo‘yishga shoshildi.U paltomning qaytarma yoqasidan ko‘zga ko‘rinmas qilni qoqib tushirganicha (bu uning «Sen faqat o‘zimga tegishlisan!» degan barcha ayollarga xos tantiqligining ifodasi edi) shamollab qolganimni unutib qo‘ymasligimni so‘radi. To‘g‘risi, men shamollagan emasdim. Keyin sevimli ayollargina xayrlashayotganlarida eriga tortiq qiladigan bo‘sa almashuv yuz berdi. Keyin xotinim ko‘p yillik tajribasiga asoslangan sinchkovlik bilan bo‘yinbog‘imning to‘g‘nog‘ichini to‘g‘rilab qo‘ydi. Eshikni tashqaridan yopayotib, u uy shippagini shappillatganicha choy ichishini davom ettirish uchun oshxonaga kirib ketayotganini eshitdim.

Uydan chiqqanimda ham men bilan yuz berishi mumkin bo‘lgan biror g‘ayritabiiy holatni his qilmadim. Hammasi to‘satdan boshlandi.

Nihoyat bir necha oy davomida kunu-tun qattiq ishlashga majbur qilgan temir yo‘l kompaniyasining shov-shuvli tergov ishini muvaffaqiyat bilan yakuniga yetkazib, yengil nafas ola boshlagandim. Sirasini aytganda, bir necha yillardan beri dam olmasdan ishlaganimni tan olaman. Mening qadrdon do‘stim va davolovchi shifokorim Volni bu haqda bir necha bor ogohlantirgani ham rost.
— O‘zingni ehtiyot qil, Belford, agar biroz nafasingni rostlab olmasang, bu sen uchun ayanchli tugashi mumkin. Mana ko‘rasan, sening yo asabing, yo miyang pand berib qo‘yadi. Ehtimol gazetalardan o‘qigandirsan, qarib, har hafta amneziya holatiga tushgan odamlar haqida yozishyapti, odam uyidan chiqadi-yu, dom-daraksiz yo‘qoladi, qayerlarda daydib yurganini o‘zi ham bilmaydi, o‘zi kim, qayerda yashagani-yu ismi nima ekanligini ham xotirasidan o‘chib ketadi. Bularning barchasiga sabab toliqish va haddan tashqari his-hayajonga berilish. Natijada miya tomirlarida kichik qon tiqilish yuz beradi.
— Men bunday hollarda qon tiqilishni reportyorlarning miyasidan qidirish kerak, deb o‘ylayman, — e’tiroz bildirdim.

Shifokor Volni boshini irg‘ab qo‘ydi.
— Yo‘q, og‘ayni, bu kasallik bilan hazillashib bo‘lmaydi. Sen dam olish va muhit almashtirishga juda muhtojsan. Axir, o‘ylab ko‘r, har kuni bir aylana bo‘yicha yelib-yugurasan: sud, idora, uy. Dam olmoqchi bo‘lsang, qonunlar majmuasini o‘qiysan. Vaqting borida maslahatimga amal qil.
— Nega dam olmas ekanman? Payshanba kunlari xotinim bilan qarta o‘ynayman. Yakshanba kunlari u onasidan kelgan xatni o‘qib beradi. Qaynonam har hafta kanda qilmay bitta xat yozib turadi. Qonunlar majmuasini o‘qish — bu dam olish emas, bu murakkab masalani yechish degani! — o‘zimnikini ma’qullardim.

O‘sha kuni ertalab ko‘cha bo‘ylab borarkanman, shifokor Volnining yuqoridagi gaplarini esladim. O‘zimni doimgidan uncha yomon ham sezmasdim, kayfiyatim har doimgidan ham yaxshiroq edi.

Uyqudan uyg‘onganimda butun a’zoi-badanim uyushib, qaqshab og‘rirdi. Axir, temir yo‘l vagonida uzoq soatlar davomida o‘tirgan holda uxlashning o‘zi bo‘ladimi? O‘tirg‘ich suyanchig‘iga yelkamni tirab, fikrimni jamlashga urindim. O‘ylayverib, o‘ylayverib, nihoyat o‘zimdan-o‘zim «har holda mening biror ismim bo‘lishi kerak-ku!» — deb so‘radim. Cho‘ntaklarimni kavlashtirdim. Hech voqa yo‘q. Na birorta xat, na birorta vizit kartochkasi yoki hujjat yo‘q edi. Ularning o‘rniga ichki cho‘ntagimdan yirik pullar bilan uch ming dollar topib oldim. «Baribir, men o‘zi kimman?» Kallamda faqat shu savol takrorlanar va tinimsiz o‘ylanardim.

Vagon odamlar bilan to‘la va hamma o‘zaro betakalluf suhbatlashar, shod -xurram va a’lo kayfiyatda edi. Demak, ularni qandaydir umumiy bir manfaat birlashtirib turipti. Yo‘lovchilardan biri, ust-boshlaridan dolchin va aloye hidi anqib turgan basavlat erkak, menga do‘stona bosh silkib, yonimga kelib o‘tirdi va gazeta o‘qiy boshladi. Ahyon-ahyonda u o‘qishdan to‘xtar va biz safar chog‘ida ro‘y beradigan odatga ko‘ra u yoq, buyoqdan gap sotishardik. Ma’lum bo‘lishicha, men bunday suhbatga bemalol kirisha olarkanman va bu holatda xotiram menga hech ham pand bermayotgandek edi.
— Siz ham ko‘rinishingizdan o‘zimizning odamlarga o‘xshaysiz, — dedi yangi tanishim. — Bu safar g‘arbdan saralangan vakillar kelishayapti. Kongres Nyu-Yorkda bo‘lishligidan juda xursandman. Men hali sharqiy shtatlarda biror marta ham bo‘lmaganman. O‘zimni tanishtirishga ruxsat bering. Men R.P.Bolderman. Missuri shtatidagi Xikori-Grouv shaharchasidagi «Bolder va o‘g‘li» firmasining vakiliman.

Bunday tanishuvga tayyor bo‘lmasam-da, og‘ir vaqtlarda erkak kishiga xos vazminlik bilan, dovdirab qolmay, har holda o‘zimni tutdim. Miyam juda sekin ishlar, biroq, nima bo‘lsa-da, hislarim yordamga yetib kelgandi. Yangi tanishimdan anqiyotgan o‘tkir dori-darmon hidlari ham fikrlashimga yordam berib yubordi.
— Mening ismu-sharifim Edvard Pinkxammer, — dedim tutilmasdan. — Men dorishunosman, Kanzas shtatidagi Kornopolisda yashayman.
— Siz dorishunos ekanligingizni darrov payqagandim, — javob berdi tanishim iltifot bilan. — O‘ng qo‘lingizning ko‘rsatkich barmog‘ida o‘g‘irdan hosil bo‘lgan qadoq borligiga darrov e’tibor berdim. Biz, dorishunoslarda hammaning qo‘lida shunaqa qadoq bo‘ladi. Chamamda, siz ham bizning umumamerika kongresiga delegat bo‘lsangiz kerak?
— Nima, vagondagi barcha yo‘lovchilar dorishunoslarmi? — hayratlanib so‘radim men.
— Albatta. Bu vagon to‘ppa-to‘g‘ri g‘arbdan kelyapti. Faqat patentlangan tabletkalar-u ampulalardan tashqari hech narsani bilmaydigan, o‘zlari esa dori tayyorlashni bilmaydigan hozirgi dorishunoslardan farqli o‘laroq, yo‘lovchilarning hammasi pixini yorgan eski dorishunoslar. Ha, biz har qanday dorini o‘z qo‘llarimiz bilan tayyorlaydigan dorishunoslardanmiz. Biz bahor oylarida o‘z tomorqalarimizda yetishtirgan dorivor o‘simliklar uruQlaridan, ayni paytda shirinliklar va hatto oyoq kiyimlari bilan savdo qilishdan tortinmaydigan dorishunoslardanmiz. Sizga to‘g‘risini aytaman, bu kengresda men ayrim yangi fikrlarni aytmoqchiman. Odamlarga yangi g‘oyalar kerak. Mana masalan, qayd qildiradigan kukun va segnet tuzi solingan shishachalarni olaylik. Ayrim hollarda u uzum sirkasi va surmadan tayyorlanadi, boshqa hollarda natriydan tayyorlanadi. Birinchisi, buni o‘zingiz ham bilasiz, qip-qizil zahar, ikkinchisi hech qanday zararsiz dori . Biroq shishachalarga yozilgan qog‘ozni osongina adashtirib yuborish mumkin. Odatda dorishunoslar bu shishachalarni qanday joylashtirilishini bilsangiz kerak? Ha, iloji boricha bir-birlaridan uzoqda, turli joylarda saqlashadi. Aynan mana shuni men noto‘g‘ri hisoblayan. Men ularni har qanday vaziyatda adashib ketmaslik uchun yonma-yon qo‘yish tarafdoriman. Mening fikrimni tushunayapsizmi?
— Nazarimda, gaplaringizda jon bordek, — dedim men.
— Ana ko‘rdingizmi! Demak, bu fikrni kongressda aytaman, siz meni qo‘llab-quvvatlaysiz, kelishdikmi? Har xil kremlar-u kosmetik vositalar ishlab chiqarishga ustasi farang bo‘lib ketgan sharqlik dorishunoslar o‘zlarini hammadan ustun sezishadi. Mana ko‘rasiz, biz ularni tabletkalariyu, pipetkalari bilan yarim yo‘lda qoldirib ketamiz.
— Sizga foydam tegishi mumkinligidan xursanman, — dedim ruhlanib. — Demak, shishachalardagi… haligi.
— Uzum sirka plyus surmali tuz va uzim sirka plyus natriy tuzli shishachalar.
— …bitta polkada yonma-yon turishi kerak, — jiddiy ohangda gapni tugalladim men.
— Yana bir gap, — davom etdi mister Bolder, — Siz tabletka tayyorlashda yordamchi vosita sifatida nimadan foydalanasiz, magneziyadanmi, uglekisliy tuzdanmi, yoki kukunlangan glitsroz rediksdanmi?
— Menmi, e-ye.. magneziyadan, — dedim men, har holda talaffuzi osonroq so‘zni tanlab.

Bodler ko‘zoynagi ortidan menga ishonqiramay tikildi.
— Men esa glitsiroz rediksni afzal ko‘raman, chunki magneziya tez qotib qoladi.

O‘rtaga bir zumlik sukunat cho‘kdi.
— Buni qarang, yana amneziya bilan bog‘liq hodisa, — dedi u gazetani menga uzatib, undagi maqolani ko‘rsatib. — Men bunday voqealarga mutlaqo ishonmayman. O‘ndan to‘qqiz holatda bu qip-qizil mug‘ombirlik. Bu ishdagi va oiladagi bir xillik joniga tegib ketgan odamning boshqacha yashashga intilishi xolos. Shunday qilib, u uyidan qochib ketadi va uni nihoyat topib olishsalar, u o‘zini xotirasi yo‘qotganga soladi. Go‘yoki o‘z ismini bilmaydi, chap yelkasida xoli bo‘lgan o‘z xotinini ham tanimaganga oladi. Xotira yo‘qotish emish! Nega ular o‘z xotiralarini o‘z uylarida yo‘qotishmaydi?

Men gazetani olib, jarangdor sarlavhali quyidagi maqolani o‘qiy boshladim:

«Denver, 12 iyun. Mashhur advokat Elvin S.Belford bundan uch kun oldin sirli ravishda o‘z uyidan chiqib ketgan va uni izlab topish borasidagi barcha sa’y-harakatlar samarasiz yakunlanmoqda. Mister Belford bizning shahrimizdagi mashhur kishilardan va jamiyatimizning yuqori tabaqasiga mansub, o‘z ishini ustasi bo‘lgan advokatlardan. Sirli ravishda yo‘qolish arafasida u bankdagi hisobidan yirik miqdordagi pul olgan. Shundan buyon uni hech kim, hech joydan topolmayapti. Mister Belford kam topiladigan vazmin fe’lli, xonanishin va o‘z oilasidan, ishidan ko‘ngli to‘q kishilardan edi.Uning uydan Qayri tabiiy holatda chiqib ketishini faqat birgina sabab bilan izohlash mumkin: u bir necha oy jarayonida N. temir yo‘l kompaniyasining murakkab sudida haddan tashqari berilib ishladi. Holdan toydiradigan darajadagi ish uning xotirasiga salbiy ta’sir qilgan bo‘lishi mumkin. Hozirgi kunda g‘oyib bo‘lgan advokatni qidirib topish bo‘yicha barcha chora-tadbirlar ko‘rilmoqda».
— Siz aftidan uncha-muncha narsalarga ishonmaydigan kishilardan o‘xshaysiz, mister Bolder, — dedim men maqolani o‘qib chiqib. — Menimcha bularning hammasi haqiqat. Turmushda barcha sohalarda muvaffaqiyat qozonayotgan, hurmat-e’tiborli, oilaviy hayotda baxtini topgan odam qanday qilib to‘satdan barchasidan voz kechadi-yu, Qoyib bo‘ladi? Men bilaman, xotira yo‘qotish degani, rostdan ham bor gap. Unday kishi qayoqqa borayotganini, ismi-sharifi nima ekanligini, na o‘tgan hayotini, na o‘z xonadonini eslay olmaydi.
— Hammasi uydirma va yolg‘on! — e’tiroz bildirdi mister Bolder. — To‘g‘risi, ular barcha hayot tashvishlariga qo‘l siltab, biroz o‘ynab kelishni xohlashadilar. Hozirgi odamlarni bilasiz-ku, hamma juda aqlli bo‘lib ketgan. Erkaklar ana shu amneziya degan narsadan boxabar bo‘lib olishib, endi o‘z istak-mayllarini shu bilan xaspo‘shlamoqchi bo‘ladilar. Qolaversa ayollar ham. Nihoyat bir kun kelib hammasi aniq bo‘lgach, ko‘zlarini sizga lo‘q qilishib, ilmiy dalillarni ro‘kach qilishib: «Meni kimdir gipnoz qilib qo‘ygan!» — deyishadi.

Mister Bolder meni o‘zining ana shunday xulosasi-yu falsafasi bilan ishontirmoqchi bo‘ldi. Biroq, bu gaplarga negadir ishongim kelmadi…

Poyezdimiz Nyu-Yorkka kechqurun soat to‘qqizlarda yetib keldik. Izvoshga o‘tirib mehmonxonaga keldim va mehmonxona daftariga o‘z ismimni Edvard Pinkxammer deb yozdirdim. Bu payt mening butun vujudimni g‘aroyib, tushunib bo‘lmaydigan, mast qilg‘uvchi bir yengillik, chek-chegarasi yo‘q ozodlik hissi, barcha imkoniyatlar eshigini lang ochayotgan totli bir hissiyot qamrab olgandek bo‘ldi. Xuddi bu yorug‘ olamga endigina kelayotganimdek his qilardim o‘zimni. Ilgari mening oyoq-qo‘llarimni bog‘lab tashlagan allaqanday zanjirlar birdaniga parcha-parcha bo‘lib uzilib ketgandek. Kelajak ko‘z oldimda xuddi begunoh bolakay ko‘ziga ko‘rinayotgandek to‘ppa-to‘g‘ri va tep-tekis bo‘lib yaslanib yotar va men unga hayotiy tajribalarim, bilimlarim bilan qadam tashlashga hozirlanayotgandek edim.

Mehmonxona xodimi menga haddan tashqari sinchkovlik bilan tikilayotgandek tuyuldi. Chunki qo‘limda hech qanday yukim yo‘g‘ligi gumonsirashlariga asos bo‘lishi mumkin.
— Dorishunoslar kongressiga keldim, — tushuntirdim men. — Jamadonim qayerdadir ushlanib qolgan shekilli.

Shunday deb cho‘ntagimdan bir dasta pul chiqardim.
— Albatta, albatta, — dedi mehmonxona xodimi tilla tishlarini yaltiratib. — Bugun bizga g‘arbiy shtatlardan anchagina delegatlar joylashishdi.

Shunday deb u qo‘ng‘iroq chalib, dastyor bolani chaqirdi.

Men o‘z rolimni yanada ishonchliroq o‘ynashga kirishdim:
— Hozir bizning Qarbimizda yangi bir yo‘nalish paydo bo‘lgan. Biz kongressga uzumsirkali kaliyli surmali shishachalarni uzumsirkali kaliyli natriyli shishachalar bilan yonma-yon, bir polkada saqlashni taklif qilmoqchimiz.
— Jentelmenni uch yuz o‘n to‘rtinchi xonaga boshlab bor, — buyurdi yugurdak bolaga, mehmonxona xodimi shoshilib.

Va meni o‘sha zahotiyoq o‘z nomerimga boshlab borishdi.

Bu kunisiga jamadon va u-bu kiyimlar sotib olib, Edvard Pinkxammer nomi bilan yashashni boshlab yubordim. O‘tmish hayotim muammolari haqida bosh qotirib o‘tirishni ham istamadim.

Orollarda joylashgan ulkan shahar mening lablarimga yaltiroq qadahlarga to‘lg‘azilgan shirin hayot sharbatini tutqazdi. Va men bu qadahni minnatdorchilik bilan simira boshladim. Edvard Pinkxammerga, u olamga bor-yo‘g‘i bir necha soat oldin kelgan bo‘lsa ham, insoniyat tomonidan yaratilgan va hech kimga bog‘liq bo‘lmagan mana shu rang-barang qiziqarli hayot zavqidan rohatlanish baxti nasib qildi. Men odamni sehr-jodulab, xuddi ertakdagi uchar gilam singari ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan o‘lkalarga olib ketadigan, shodon musiqa yangrayotgan, sho‘x jononlar raqsga tushayotgan va va bandasini g‘aroyib, kulguli ahvolga soladigan teatrlarda, tom ustida qurilgan restoranlarda bo‘ldim. Oyog‘im qayoqqa boshlasa, shu tomonga ketaverdim. Eng qiziQi — hech kim menga buyruq bermas, hech narsa: na atrof muhit, na vaqt, na odob qonun-qoidalari menga xalaqit bermasdi. Men Qalati kabachkalarda ovqatlanar, lo‘lilar orkestri musiqasi, musavvir va haykaltaroshlarning tinimsiz hayqiriqlari sadolari ostida g‘alati noz-ne’matlardan tatib ko‘rardim. Men elektr nurlari ostida tungi hayot xuddi kino lentadagidek qaynayotgan, u yerda turli-tuman bantik va shlyapalar, olamda mavjud barcha taqinchoqlar yaltur-yultir qiladigan joylarda ham bo‘ldim. Bularning hammasidan o‘zimga saboq olishga urindim. Va tushundimki, erkin hayotning kaliti na axloqsizlikda, na rasm-rusmlarga rioya qilishda ekan. Sertakaluflikka hamma joyda boj to‘lash shart ekan, bo‘lmasa Ozodlik deya atalmish mamlakat sarhadlariga qadam qo‘ya olmas ekansan. Tashqi hashamat va ko‘zga tashlanadigan tartibsizliklar, usti yaltiroqlik va betakallufsizlik ortida, u unchalik ko‘zga tashlanmasa ham, ana shunday temir qonun hukmron ekanligini payqadim. Demak, Manxetten ko‘chalarini kezar ekansan, ana shu yozilmagan qonun-qoidalarga rioya qilsang, sen dunyodagi ozod kishilarning eng ozodisan! Bu qonun-qoidalarga buysunmas ekansan, oyoq-qo‘llaringga kishan uriladi!

Gohida kayfiyatimga qarab burchaklariga palma daraxtlari ekilgan ulug‘vor restoranlarga ovqatlanishga kirardim. U yerda hamma yarim ovozda gaplashadi, atrof-muhitdan щodagonlik, yasama nazokatlilik va sipolik yog‘ilib turadi.

Gohida esa, baqiroq xizmatchilar va hech kimdan tortinmasdan o‘pishib, quchoqlashayotgan yoshlar, yasama taqinchoqlar sotuvchi ayollar bilan to‘lib toshgan kemachada sayr qilardim. Odamlar arzon-garov va qo‘pol ko‘ngilxushliklar qilishlari uchun begona sohillar tomon oshiqishardi. Va har doim, barcha tomonlardan nuru-yog‘dularga ko‘milgan, hashamatli, makkor, bevafo, lekin yo‘ldan ozdiruvchi, diltortar Brodvey, xuddi afyun kabi o‘ziga tortadigan Brodvey ko‘chasi ko‘rinib turardi.

Bir kun kunduz mehmonxonaga qaytayotsam, yo‘lakda miqtidan kelgan, burundor, mo‘ylabli bir kishi yo‘limni to‘sdi. Men uni chekkalab o‘tib ketmoqchi bo‘ldim. Biroq u ko‘ngil og‘ritar darajada takallufsizlik bilan menga murojaat qildi:
— Xello, Belford! Nyu-Yorkda nima qilib yuribsiz, jin ursin? Sizni o‘z kitoblaringizdan ajratib, uyangizdan chiqishga nima majbur qildi? Rafiqangiz ham o‘zingiz bilanmi? Yoki bu yerda, xi-xi-xi , boshqasi ham bormi?
— Siz adashdingiz, ser, — dedim, sovuqlik bilan qo‘limni uning qo‘llaridan tortib olib. — Men Pinkxammerman. Uzr, men juda shoshilyapman.

U o‘zini chetga oldi, basharasida hayrat alomatlari ko‘rindi. Nomerimning kalitini olish uchun mehmonxona xodimi oldiga borayotib mo‘ylabli kishi dastyor bolani chaqirib, telegraf blankalari haqida surishtirayotganligini eshitdim.
— Menga hisob-kitobni tayyorlang, — dedim mehmonxona xodimiga. — Keyin yarim soat ichida narsalarimni yig‘ishtirib, pastga olib tushishsin. Har xil qalanQi-qasang‘ilar xiralik qiladigan bu mehmonxonada qolishni istamayman.

O‘sha kuniyoq boshqa mehmonxonaga, Beshinchi avenyu boshidagi tinchgina, eski rusumdagi otelga ko‘chib o‘tdim.

Brodvey ko‘chasidan sal narida tashqi olamdan tropik o‘simliklar bilan ihotalangan, ochiq havoda ovqatlanish imkoniyati mavjud restoran joylashgan. Hamma tomoni go‘zal va osuda bu restoranda ajoyib xizmat qilishadi, shu sababli bu yerda nonushta va tushlik qilish judayam yoqimli. Bir kun shu restoranga kelib endigina paporotniklar orasidagi bo‘sh stol tomon borayotgandim, to‘satdan kimdir yengimdan tortdi.
— Mister Belford! — haddan tashqari yoqimli bu tovushni eshitib to‘xtashga majbur bo‘ldim.

O‘girilib qarab, o‘ttiz yoshlardan oshgan, g‘ayri tabiiy go‘zal ko‘zlari bilan menga xuddi qadrdon, sevimli do‘stidek tikilayotgan ayolga ko‘zim tushdi.
— To‘xtatmasam, qaramay ham o‘tib ketasiz shekilli, — dedi u gina bilan. — Faqat «payqamabman», deya ishontirishga urinmang. Oradan o‘n besh yil o‘tgach, o‘zaro bir qo‘l qisishsak nima bo‘libdi?

Men darrov uning qo‘lini qisishga shoshildim. Keyin uning ro‘parasiga o‘tirib oldim. Boshim bilan imo qilib ofitsiantni chaqirdim. Xonim beparvogina apelsinli muzqaymoqni chuqalardi. Darrov yalpizli likyor buyurdim. Uning sochlari qizQish bronza rangda edi. Biroq ularga tikilishga ulgurmasdim, chunki uning ko‘zlaridan nigohimni uzishning iloji yo‘q edi. Shunday bo‘lsa-da, uning sochlari aynan mening oldimda qizQish tusga kirayotganidek, o‘rmon ichkarisidan turib quyosh botishini kuzatsang, xuddi shunday manzarani ko‘rasan, degan g‘alati bir hissiyot meni bir lahza ham tark etmasdi.
— Meni tanishligingizga ishonchingiz komilmi? — so‘radim men.
— Yo‘q, — shiringina kulib javob berdi u. — Bunga mening hech qachon ishonchim komil bo‘lmagan.
— Sizga mening ismu sharifim Edvard Pinkxammer ekanligini, Kanzas shtatidagi Kornopolisdan kelganligimni aysam, nima deysiz? — so‘radim bezovtalanib.
— Nima derdim? — takrorladi u ko‘zlari shodon charaqlab. — Birinchi galda Nyu-Yorkka rafiqangiz miss Belfordni olib kelmagansiz deb o‘ylardim. Albatta bu juda achinarli. Men Merian bilan bajonidil uchrashgan bo‘lardim.

U birozgina ovozini pasaytirib qo‘shib qo‘ydi:
— Siz hamon o‘sha-o‘shasiz, Elvin.

Uning shahlo ko‘zlari sinovchan boqib, mening nigohimni ovlay boshladi.
— Yo‘q, siz ancha o‘zgaribsiz, — gapida davom etdi ayol.

Uning ovozidan endi yengilgina quvnoqlik ohangini seza boshladim.
— Mana, endi ko‘ryapman. Siz unutmabsiz. Siz meni yillar davomida bir kun ham, bir soat ham unutmaganingizni ko‘ryapman. Men sizga, meni hech qachon unutolmaysiz, degandim-ku.

Men xijolatlanib samon naycha bilan likyorimni qo‘zg‘ay boshladim.
— Xudo haqi, meni kechiring, — dedim uning tikilib qarashlaridan o‘zimni qo‘yarga joy topa olmay. — Gap shundaki, men hammasini unutib yuborganman. Birortasi esimda yo‘q.

Ayol mening gapimga kulganicha qo‘l siltadi. Yuzimdan nimanidir payqab, maftunkorona ho-holab kula boshladi.
— Siz haqingizdagi yangiliklardan doimo xabardorman, — davom etdi u. Endi siz g‘arbda, Denver shahrida shekilli, mashhur advokatsiz. Yo Los-Anjelosdami? Bilishimcha, rafiqangiz Merian siz bilan juda faxrlanadi. Ehtimol eshitgandirsiz, sizlarning to‘ylaringizdan keyin yarim yil o‘tgach, men ham erga tegdim. Bu haqda gazetalarda ham yozishdi. Faqat gullar uchun ikki ming dollar sarflashdi.

U o‘n besh yil ilgari uchrashganmiz degandimi? Ha, o‘n besh yil, bu juda katta muddat.
— Sizni tabriklab qo‘ysam, unchalik kech bo‘lmasmikan? — dedim hadiksirab.
— Yo‘q, agar siz bunga jur’at qilibsizki, unchalik kech bo‘lmaydi, — dedi u qoyilmaqom ochiq ko‘ngillik bilan.

Uning bu gapini eshitib, jim bo‘lib qoldim va tirnog‘im bilan dasturxonni chiza boshladim.
— Menga faqat bir narsani ayting, Elvin, — iltimos qildi u, men tomonga shiddat bilan egilib. — Men buni ko‘p yillardan beri bilishni istayman. Bu bor-yo‘g‘i ayollarga xos bir qiziqish xolos. O‘sha oqshomdan keyin umringizda biror marta oppoq atirgulga qo‘l tekkazishga yoki hidlab ko‘rishga… boringki, shabnam va yomg‘irdan namiqib qolgan oq atirgullarga qarashga jur’at qiloldingizmi?

Men nima deyishimni bilmay, ichimlikdan yutindim.
— Sizga takrorlab aytishim joizmikan, men bularni birortasini eslolmayapman, — dedim chuqur uh tortib. — Mening xotiram hech narsaga yaramay qolgan. Bundan qanchalik afsusda ekanligimni, aytmasam ham bo‘lar, — dedim xijolatlanib.

Ayol stolga tirsaklab oldi va uning nigohi mening so‘zlarimni e’tiborga olmagani holda sirli ravishda to‘g‘ridan-to‘g‘ri mening qalbimni paypaslay boshladi. U muloyimgina kulib qo‘ydi, uning kulgusi ham qandaydir Qalati tuyuldi. Bu, menimcha, baxtdan masrur kulgu edi, unda ham qanoatlanish, ham nadomat ohanglari sezilardi. Men ko‘zlarimni olib qochishga urindim.
— Siz aldayapsiz, Elvin Belford! Ha-ha, men sezyapman, siz aldayapsiz, — dedi u ishonch blan shivirlab.

Men paporotniklar tomonga anqovsirab tikildim.
— Mening ismim Edvard Pinkxammer, — dedim men. — Men bu yerga dorishunoslarning butunamerika kongressiga delegat bo‘lib keldim. Hozir bizning Qarbda yangi bir yo‘nalish paydo bo‘ldi. Biz sirkasurmanatriy tuzi va sirkakaliy natriy tuzlari solingan shishachalarni polkalarda boshqacha tartibda saqlashni taklif qilmoqchimiz. Ehtimol, bu sizga unchalik qiziq tuyulmas…

Restoran ro‘parasiga hashamatli kolyaska kelib to‘xtadi. Ayol o‘rnidan turdi. Men uning uzatilgan qo‘lini olib qisib, ta’zim bajo keltirdim.
— Xotiram menga pand berganidan juda-juda xijolatdaman, — dedim. — Sizga barchasini aytib berishim mumkin edi, biroq tushunmaysizmi deb qo‘rqaman. Siz mening Pinkxammer ekanligimga ishonmadingiz, men esa, to‘g‘risi, anavu oq atirgullarni…
— Yaxshi qoling, mister Belford, — javob berdi ayol, hamon o‘sha ham g‘amgin, ham baxtli kulgusi bilan va kolyaskaga o‘tirdi.

O‘sha kuni kechqurun teatrga bordim. Mehmonxonaga qaytib kelsam, xuddi ertaklardagidek, ko‘rinishidan juda kamtar, qora kiyimdagi bir kishiga ko‘zim tushdi. U tirnoqlarini shohi dastro‘molchasi ila yaltiratish bilan band bo‘lib, bu ishiga butunlay berilib ketgandek edi.
— Mister Pinkxammer, — dedi u beparvolik bilan, butun diqqat e’tiborini ko‘rsatkich barmog‘iga qaratib, — menga bir necha daqiqa vaqtingizni ajrata olasizmi? Ehtimol xonaga kirib gaplasharmiz?
— Marhamat, — dedim men.

U meni kichik xonaga boshlab kirdi. U yerda bir juft er-xotinlar o‘tirardi. Agar xonimning yuzidagi tashvish va charchoq alomatlarini hisobga olmasak, u judayam go‘zal ayol edi. Uning kelishgan qomati, yuz tuzilishi, sochlarining rangi va ko‘zlari ayni mening didimga mos edi. Safar kiyimidagi bu ayol, g‘ayri tabiiy hayajon bilan menga tikildi va qaltiroq qo‘llarini ko‘ksiga bosdi. U hozir xuddi men tomonga o‘zini otishga tayyordek edi, biroq, uning yonida o‘tirgan erkak qo‘lini buyrug‘omuz silkitib, uni to‘xtatib qoldi. Keyin erkak menga Higrildi. U qirq yoshlarda bo‘lib, qulog‘i ostidagi sochlariga oq tushgan, yuzi mardonavor, ko‘rinishidan jiddiy odamga o‘xshardi.
— Belford, qadrdonim, men seni yana qayta ko‘rayotganimdan behad xursandman! — dedi u samimiy ohangda. — Albatta sen soQ-salomat ekanligingga ishonchimiz komil edi. Seni haddan tashqari holdan toyganliging haqida ogohlantirgandim-ku, axir. Endi sen biz bilan uyingga ketasan va darrov o‘zingga kelasan.

Men masxaraomuz kulimsiradim.
— Meni tez-tez Belford deb chaqirishadigan bo‘lishdi, to‘g‘risi bunga ko‘nikib ham qolayapman shekilli, endi unchalik ajablanmayapman ham. Biroq bu nihoyat jonga tegadi axir! Marhamat qilib meni eshiting, men Edvard Pinkxammerman va sizni umrimda birinchi bor ko‘rib turibman.

Erkak kishi javob berishga ulgurmasdan ayol ayanchli ingrab yubordi. Bu menga fig‘on singari eshitildi. Ayol o‘rnidan sakrab turib, men tomonga otildi. Erkaklar uni to‘xtatib qolishga behuda urinishdi.
— Elvin! Elvin! Mening yuragimni yorma! Men sening xotiningman, axir! Eng qursa ismimni ayt! Bu ahvolga tushganingdan, o‘lib kesang ham mayli edi!

Ayol shunday deb hiqqillaganicha meni mahkam bag‘riga bosa boshladi.

Men qat’iy ravishda, hurmat-yehtirom bilan o‘zimni uning qo‘llaridan xalos qildim.
— Xonim, — dedim jiddiy ohangda, — meni ma’zur tutasiz. Siz meni tashqi o‘xshashligimga uchib, katta xatoga yo‘l qo‘yayapsiz. Juda afsusdaman…-shunday deb kulib yubordim. — Meni qandaydir Belford bilan xuddi sirkasurmanatriy tuzli shishachani sirkasurmanatriy tuzli shishacha bilan adashib ketmaslik uchun bir polkada qo‘yish mumkin emas. Agar bu gaplarim sizga kulguli tuyulayotgan bo‘lsa ham aytay, biz g‘arblik dorishunoslar aynan mana shu fikrni dorishunoslarning umumamerika kongressida aytish uchun kelganmiz.

Xonim nima deyishini bilmay sherigiga o‘girilib, oh-voh qila boshladi:
— Bu nima degan gap, shifokor Volni, oh, endi nima bo‘ladi?
— Hozircha xonangizga kirib turing, — dedi hamrohi va uni eshik tomon boshladi. — Men u bilan qolaman va yana gaplashib ko‘raman. Uning es-hushimi? Yo‘q, unday bo‘lmasa kerak… Ehtimol miyasining kichik bir bo‘lagi…ha, ha, u albatta tuzalib ketadi. Siz xonangizga borib turing, bizlarni yolg‘iz qoldiring.

Xonim chiqib ketdi. Qora kiyimli kishi ham tirnoqlarini yaltiratishda davom etganicha chiqib ketdi. Biroq u yo‘lakda poylab turganini sezdim.
— Siz bilan gaplashib olishim kerak, albatta ruxsatingiz bilan, mister Pinkxammar, — dedi men bilan yolg‘iz qolgan kishi.
— Marhamat, ser, agar bunga juda ishtiyoqmand bo‘lsangiz. Biroq, ma’zur tutasiz, men qulayroq joylashib olay, juda charchadim, — dedim.

Shunday deb deraza oldidagi kushetkaga yotib olib, sigareta tutatdim. U kursini mening yonimga surib, o‘tirib oldi.
— Keling, gapni cho‘zmaylik, — dedi u muloyimlik bilan. — Siz mutlaqo Pinkxammer emassiz.
— Buni sizdan yaxshiroq bilaman, — dedim xotirjamlik bilan. — Biroq odam biror familiya ostida yashashi kerak-ku! Sizni ishontirib aytamanki, o‘zim ham bu familiyadan unchalik xursand emasman. Ammo, bir lahzaning o‘zida o‘zingga familiya o‘ylab topishga to‘g‘ri kelib qolsa, har doim ham negadir kallangga chiroyli ismu-shariflar kelavermas ekan. Har holda.. nega o‘zimga Sheringxauzer yoki Skroggins degan familiyalarni tanlamadim ekan-a! Menimcha Pinkxammer familiyasi ham unchalik yomon emas.
— Sizning ismu-sharifingiz Elvin Belford, — judayam xotirjamlik bilan davom etdi shifokor. — Siz Denverdagi eng zo‘r advokatlardan birisiz. Siz amneziya kasaliga yo‘liqqansiz va vaqtinchalik o‘zingizning kim ekanligingizni unutgansiz. Buning sababi — haddan tashqari toliqish, ehtimol, doimiy bir xil hayot tarzi va ko‘ngilxushliklarga vaqt topolmaganingiz ham bo‘lgandir. Bu yerdan hozirgina chiqib ketgan ayol — sizning rafiqangiz.
— Tan olish kerak, chiroyli ayol ekan, — dedim men biroz o‘ylanib turgach. — Ayniqsa uning kashtan rangli sochlari menga juda yoqdi.
— Bunday ayol bilan faqat faxrlanish lozim. Siz g‘oyib bo‘lganingizdan beri u ikki hafta davomida, aytish mumkinki, uyqu nima ekanligini bilmadi. Sizning Nyu-Yorkda ekanligingizni Aysidor Nyumenning telegrammasidan bildik. U bizning Denverlik kommivoyajerlardan biri. U sizni mehmonxonada uchratganini va uni siz tanimaganligingizni ma’lum qildi.
— Ha, shunday voqea ro‘y bergandek edi, — dedim men. U meni adashmasam, Belford deb atadi. Ammo tanishib olishimizga vaqt yetmadimikan?
— Mening ismim Robet Volni, shifokor Volni. Men sizning yigirma yillik qadrdon do‘stingizman va ulardan o‘n besh yilini — sizning shaxsiy vrachingiz bo‘lib o‘tkazdim. Biz telegramma olishimiz bilanoq missis Belford bilan sizni qidirib bu yerga keldik. Qani Elvin, qadrdon, eslashga urin, esla!
— Uringanimdan nima foyda? — e’tiroz bildirdim men qovog‘imni uyub. — Siz o‘zingizni vrachman dedingiz. Bo‘lmasa ayting-chi, amneziyani davolab bo‘ladimi? Agar odam xotirasini yo‘qotsa, u asta-sekinlik bilan tiklanadimi, yoki birdanmi?
— Ba’zan asta-sekinlik bilan, lekin butunlay emas. Ba’zan esa qanday yo‘qolgan bo‘lsa, birdan, to‘satdan tiklanadi.
— Meni davolay olasizmi?
— Aziz do‘stim, — javob berdi u, — seni davolash uchun qo‘limdan kelgan hamma narsani qilaman!
— Bo‘pti! — dedim men. — Meni o‘zingizni bemoringiz deb hisoblayvering. Biroq, shunday bo‘lsa, vrach sifatida sir saqlashingiz lozimligini ham unutib qo‘ymaysizmi?
— Gap yo‘q! — javob berdi doktor Volni.

Men kushetkadan turdim. Stol ustiga kimdir oq atirgullar, bir dasta oq atirgul, hidi yoqimli anqib turgan, yaqindagina suv purkalgan atirgul guldoni qo‘yganligini ko‘rdim. Men uni olib deraza orqali iloji boricha uzoqroqqa irg‘itdim va yana kushetkaga yotib oldim.
— Gap bunday, — dedim shundan keyin, — yaxshisi men birdaniga tuzalay. Bularning barchasidan charchab ketdim. Endi esa, Merianni chaqir. Eh, agar bilsayding, — dedim uning biqiniga barmog‘imni niqtab, — oh, bu ikki hafta ichida qanday zavqli va baxtli yashaganimni bilsayding!

Abdumurod Ko‘chiboyev tarjimasi