Болалигимда мени Ла Фантен масалларини ёд олишга мажбур этишар, унинг маъно-мағзини обдан уқтиришарди. Масаллардан бири ниначи ва чумоли ҳақида бўлиб, ундаги “Меҳнат қилсанг, етасан муродга, Ялқов бўлсанг, қоласан уятга”, деган хулоса гўдак ақллар учун кони фойда эди. Бу ажойиб масалда (ҳаммага маълум нарсани такрорлаб ўтирганим учун айбга буюрмайсиз) чумоли қишлик озиқ ғамлаш мақсадида ёз бўйи тинмай меҳнат қилади, ниначи эса гул-япроққа қўниб, офтобда товланиб қўшиқ айтади.

Сомерсет Моэм
НИНАЧИ ВА ЧУМОЛИ
Русчадан Ойгул Асилбек қизи таржимаси

Таниқли инглиз ёзувчиси Уильям Сомерсет Моэм (инглизчада: William Somerset Maugham; 1874, Париж — 1965, Ницца) Парижда, инглиз элчихонасида хизмат қилган юрист оиласида туғилган. Болалигидаёқ ота-онасидан ажралган Сомерсет Англиядаги қариндошлари қўлида тарбияланади. Дастлаб Гейделберг университетида адабиёт ва фалсафа йўналишида, кейинчалик Лондондаги тиббиёт мактабида таҳсил кўрган
Моэм 1-жаҳон уруши йилларида Британия разведкасининг ходими сифатида бир қанча мамлакатлар, шу жумладан, Россияда ҳам бўлган ва «Эшенден ёки Британия агенти» (1928) ҳикоялар тўпламида шу ҳақда нақл қилади. Моем илк пьесаси — «Леди Фредерик» (1907) нинг катта муваффақият қозонганидан рағбатланиб, «Номаълумлик» (1920), «Садоқатли хизмати учун» (1932) ва «Шеппи» (1933) пьесаларини ёзган.Сомерсет Моэм «Ой ва чойчақа» (1919), «Ширин кулча ва пиво» (1930), «Театр» (1937) ва бошқа романлар муаллифи. «Нотаниш одам Парижда» ва «Ой ва чойчақа» романлари ўзбек тилига таржима қилинган.

Болалигимда мени Ла Фантен масалларини ёд олишга мажбур этишар, унинг маъно-мағзини обдан уқтиришарди. Масаллардан бири ниначи ва чумоли ҳақида бўлиб, ундаги “Меҳнат қилсанг, етасан муродга, Ялқов бўлсанг, қоласан уятга”, деган хулоса гўдак ақллар учун кони фойда эди. Бу ажойиб масалда (ҳаммага маълум нарсани такрорлаб ўтирганим учун айбга буюрмайсиз) чумоли қишлик озиқ ғамлаш мақсадида ёз бўйи тинмай меҳнат қилади, ниначи эса гул-япроққа қўниб, офтобда товланиб қўшиқ айтади. Қиш келади. Чумолининг егани олдида, емагани кетида, ниначининг эса омбори бўм-бўш. У чумолининг ҳузурига бориб, ундан емак сўрайди, жавоб жуда оддий: “Ёзда меҳнат қилганингда роҳатини кўрардинг!”

– Мен ёз бўйи куйладим.
– Ялло қилдинг, куйладинг, энди аравангни торт!

Менимча, ақли ноқисликдан эмас, болаларча бебошлигимданми, бунақа ахлоқни қабул қила олмасдим. Ахир болалар учун ахлоқий ҳислар аҳамиятсиз-да. Мен ҳамиша ниначи тарафда эдим, анча вақтгача чумолиларни кўрсам, босиб-янчиб ташлагим келарди. Билишимча, кейинчалик ҳам мен инсонлардаги пухталик, эҳтиёткорликка нисбатан норозилигимни билдиришга ҳаракат қилиб юрдим.

Бу масал ресторанда ёлғиз нонушта қилиб ўтирган Жорж Ремсини кўрганимда беихтиёр ёдимга тушди. Унинг юзи таъриф этиб бўлмайдиган даражада қайғули, ҳаракатсиз нигоҳлари аллақаёқларга тикилган, назаримда, унинг елкасига бутун дунёнинг ғами тушгандай эди. Шўрликка жуда раҳмим келди. Ҳа, укаси яна бир ҳунар кўрсатган бўлса керак. Мен унинг ёнига бордим, саломлашмоқчи бўлиб қўл узатдим.

– Аҳволлар яхшими? – сўрадим мен.
– Ишлар чатоқ.
– Яна Томми?

У чуқур хўрсинди.
– Ҳа, яна Том.

* * *

Ҳар бир оилада битта такасалтанг бўлади. Мана, йигирма йил бўлибдики, Том акасининг бошига битган бало. У бинойидек турмуш бошлаганди: савдогарлик қиларди, уйланган, икки боланинг отаси эди. Ремсийлар оиласи ҳавас қилгудек эътиборли, Томни эса бадастур ҳаёт кечиради деб ўйлашарди. Бироқ кунларнинг бирида у ҳе йўқ-бе йўқ ортиқ ишламайман деб туриб олди, у отасига муносиб ўғил бўла олмаслигини, бундан буёғига роҳат-фароғат қилиб яшамоқчилигини айтди. У ялиниб-ёлворишларга қулоқ ҳам солмади: хотинини, ишини ташлади. Жамғариб қўйган пулларига икки йил Европанинг пойтахт шаҳарларида айшини сурди. У ҳақдаги узунқулоқ гапларга қариндошлари ёқа ушлашарди.Турган гапки, у тараллабедод қилиб вақт ўтказар, қариндошлари эса пули тугаса, нима қиларкан, дея бош чайқарди. Тез орада уларнинг қулоқларига янада шумроқ хабарлар чалинди: у товламачилик қилаётган эмиш.

У ёқимтой, кўринишдан иззатпарастга ўхшамасди. У қарз бермай кетишнинг сира иложиси йўқ кишилар тоифасига кирарди. У ҳамиша дўстларидан қарз олар, дўстларининг эса саноғи йўқ эди. У ҳамиша фақат керакли нарсаларгагина пул сарфлаш ўлгудек зерикарли, кўнглинг тусаган нарсани харид қилиш эса жуда ёқимли деб айтарди. Унинг даромад манбаи акаси бўлиб, унинг ёқимтойлиги Жорж учун бир чақага қиммат эди. Жорж ғоятда жиддий, укасининг унча-мунча қилиқларига парво қилмасди. У ақл-фаросатли эди: укасининг энди одам бўламан деган сўзига ишониб, майли, оёққа туриб олсин деб, анча-мунча пулнинг бетига қарамади. Том эса бу пулларга автомобил, яна аллақандай қимматбаҳо буюмлар олди. Жорж укасининг одам бўлмаслигини билиб, қўлни ювиб қўлтиққа урганда, Том виждонини зиғирча ҳам қийнаб ўтирмай, очиқдан-очиқ акасини тўнашга ўтди: Ахир кимсан обрў-эътиборли адвокатнинг укаси унинг севимли ресторани пештоқида туриб коктейл сотса ёки клуб дарвозаси тагида такси ҳайдайман деб турса! Том “Бар пештахтаси ортида сотувчилик қилиш ҳам, такси ҳайдаш ҳам бинойидек иш, бироқ агар Жорж мендан икки юз-уч юз фунтини аямаса, азбаройи оиламиз шаънини деб, майли, мен бу ишдан воз кечаман”, деди. Жорж ён берди. Кунларнинг бирида эса Томнинг қамалиб кетишига бир баҳя қолди. Жорж даҳшатга тушди: йўқ! Том, чиндан ҳам, ҳаддидан ошганди. Ҳа, авваллари у исрофгар, ялқов, худбин эди, лекин номуссиз ишларга аралашмасди. (Бу сўз билан Жорж қонунбузарликни кўзда тутаётганди.) Агар иш судгача борса, шубҳасиз, уни қамашади. Яккаю-ягона укангизни қамашларига жимгина қараб тура олмайсиз-ку ахир! Том билан ёқа­лашган кишининг фамилияси Кроншо бўлиб, ғоят кекчи одам эди. У ишни зудлик билан судга ошишини талаб қилар, Томни “Бу аблаҳ, албатта, жазосини олиши керак”, дерди. Бу ишларнинг яхшилик билан тугаши Жорж учун анча-мунча бош оғриғидан ташқари, беш юз фунтга тушди. Мен Том ва Кроншо кассадан чекни олган заҳотиёқ, бирга Монте Карлога жўнаб, у ерда бир ой маза қилиб дам олганликларини эшитган Жоржнинг ғазабдан қутуриб кетгудек афтини авваллари сира кўрмагандим.

Мана, йигирма йилки, Том қимор ўйнайди, от ўйинларига пул тикади, гўзал аёллар билан ишрат қилади, ўйнайди-кулади, энг қиммат ресторанларда овқатланади, олифталарча кийинади. У ҳамиша мода журналларининг саҳифаларидан чиқиб келгандек пўрим, башанг бўлиб юради. Ўзи қирқ олти ёш бўлса ҳам, нари борса, ўттиз беш ёш деб ўйлайсиз. У ғоят зийрак улфат: енгилтаклигини билиб турсангиз ҳам, баҳри дилингиз очилиб суҳбатлашасиз. У серғайрат, хушчақчақ, ёқимтой йигит. У ҳамиша мендан майда-чуйдага деб қарз олар, ҳар гал унга эллик фунт санаб берарканман, ўзимни гўё мен унинг олдида қарздордай ҳис этардим. Шундай қилиб, Том Ремси ҳаммани, ҳамма Том Ремсини танирди. Турган гапки, сиз унинг ҳаёт тарзини ёқламаслигингиз мумкин, бироқ уни ёмон кўриб ҳам қолмасдингиз.

Шўрлик Жорж бебош укасидан атиги бир ёшгина катта эди, лекин олтмишни уриб қўйгандек мункиллаб қолганди. Мана, чорак асрки, у йилда икки ҳафтагина дам олади. Ҳар куни эрталаб соат тўққиз яримдан бошлаб конторада ўтиради ва у ердан соат олтидан эрта кетмайди. У ҳалол, меҳнаткаш, ҳар жиҳатдан ҳурматга лойиқ киши. Унинг хотини бағоят гўзал, у бирор марта ҳам хотинига хиё­нат қилмаган, хиёнат қилишни хаёлига ҳам келтирмайди. Унинг тўртта ажойиб қизлари бор, қизлари учун у дунёдаги энг яхши ота. У даромадининг учдан бирини жам­ғариб, элликка киргач, шаҳар ташқарисидаги чоғроққина дала ҳовлида осойишта яшашни, боғдорчилик қилишни, голф ўйнаб, вақти чоғлик қилишни ўйларди. Унинг ҳаёти бадастур эди. У қариётганидан мамнун, чунки укаси Том ҳам қарияпти. Жорж қўлларини силтаб, Том ялло қилиб яшаган пайтлари ёш, кўркам эди; у мендан бор-йўғи бир ёш кичик, тўрт йилдан кейин элликка киради, яшаш оғирлигини ўшанда билади; мен элликка кирганда чўнтагимда уч юз минг фунт бўлади, Том қариганда бирор девор тагида ўлиб кетмасайди, деб йигирма беш йилдан бери айтаман; ўшанда кўрамиз ҳолини, меҳнат қилиш яхшими ёки ялқовликми, ўшанда биламиз, деб куюнарди.

* * *

Бечора Жорж! Унга чин юракдан ачинаман. Унинг қаршисидаги стулга ўтирарканман, Том бу гал қандай ҳунар кўрсати экан, деб кўнглимдан ўтказдим. Жорж ниҳоятда хафа кўринарди.

– Нима бўлганини биласизми? – деди у менга.

Мен ёмон хабар эшитишга ҳозирланиб, “Наҳотки, Том суд қўлига тушган бўлса?”, дея сўрадим.

Жоржнинг овози қалтираб чиқди:

– Сиз мени бутун умр ҳалол, меҳнаткаш, ор-номусли киши бўлганимни, узоқ йиллар тежаб, пешона терим билан топганларимнинг эвазига ўлимим олдидан давлатнинг шу бир-икки сўмлик қимматбаҳо қоғозлари билан таъминланишга ҳаққим борлигини ҳам биласиз; чекимга тушган қисматдан норози бўлмай, ўз бурчимни ҳалол бажарганимни ҳам яхши биласиз.

– Тўғри, мутлақо тўғри!
– Сиз яна укам Томнинг енгилтак, олчоқ, ишёқмас, дангаса бўлганлигини ҳам рад этмасангиз керак?
– Тўппа-тўғри, сиз мутлақо ҳақсиз!

Жорж қизариб кетди:
– Бир неча ҳафта олдин Том онаси тенги бир аёлга уйланганди. Ўша аёл вафот этди. У Томга бутун бойлигини: ярим миллион фунт пул, яхта, Лондондаги уйи, дала ҳовлисини мерос қилиб қолдирибди.

Жорж столга муштлаб урарди.
– Бу адолатданмас, жин урсин, бу адолатданмас!

Мен ўзимни тутиб туролмадим. Жоржнинг ғазабдан бурушган башарасига қараб кулиб юбордим. Стулни маҳкам ушлаб олдим, полга йиқилишимга сал қолди. Бу ишим учун Жорж мени кечирмади. Аммо Том мени тез-тез, Мейфрдаги серҳашам уйида ажойиб тушликлар билан сийлаб туради. Баъзан эски одатига кўра, мендан қарз ҳам сўраб туради, бироқ уни ҳеч қачон қайтармайди.

Somerset Moem
NINACHI VA CHUMOLI
Ruschadan Oygul Asilbek qizi tarjimasi

Taniqli ingliz yozuvchisi Uil`yam Somerset Moem (inglizchada: William Somerset Maugham; 1874, Parij — 1965, Nitstsa) Parijda, ingliz elchixonasida xizmat qilgan yurist oilasida tug’ilgan. Bolaligidayoq ota-onasidan ajralgan Somerset Angliyadagi qarindoshlari qo’lida tarbiyalanadi. Dastlab Geydelberg universitetida adabiyot va falsafa yo’nalishida, keyinchalik Londondagi tibbiyot maktabida tahsil ko’rgan
Moem 1-jahon urushi yillarida Britaniya razvedkasining xodimi sifatida bir qancha mamlakatlar, shu jumladan, Rossiyada ham bo’lgan va «Eshenden yoki Britaniya agenti» (1928) hikoyalar to’plamida shu haqda naql qiladi.
Moem ilk p`esasi — «Ledi Frederik» (1907) ning katta muvaffaqiyat qozonganidan rag’batlanib, «Noma’lumlik» (1920), «Sadoqatli xizmati uchun» (1932) va «Sheppi» (1933) p`esalarini yozgan.
Somerset Moem «Oy va choychaqa» (1919), «Shirin kulcha va pivo» (1930), «Teatr» (1937) va boshqa romanlar muallifi. «Notanish odam Parijda» va «Oy va choychaqa» romanlari o’zbek tiliga tarjima qilingan.

Bolaligimda meni La Fanten masallarini yod olishga majbur etishar, uning ma’no-mag’zini obdan uqtirishardi. Masallardan biri ninachi va chumoli haqida bo’lib, undagi “Mehnat qilsang, yetasan murodga, Yalqov bo’lsang, qolasan uyatga”, degan xulosa go’dak aqllar uchun koni foyda edi. Bu ajoyib masalda (hammaga ma’lum narsani takrorlab o’tirganim uchun aybga buyurmaysiz) chumoli qishlik oziq g’amlash maqsadida yoz bo’yi tinmay mehnat qiladi, ninachi esa gul-yaproqqa qo’nib, oftobda tovlanib qo’shiq aytadi. Qish keladi. Chumolining yegani oldida, yemagani ketida, ninachining esa ombori bo’m-bo’sh. U chumolining huzuriga borib, undan yemak so’raydi, javob juda oddiy: “Yozda mehnat qilganingda rohatini ko’rarding!”

– Men yoz bo’yi kuyladim.
– Yallo qilding, kuylading, endi aravangni tort!

Menimcha, aqli noqislikdan emas, bolalarcha beboshligimdanmi, bunaqa axloqni qabul qila olmasdim. Axir bolalar uchun axloqiy hislar ahamiyatsiz-da. Men hamisha ninachi tarafda edim, ancha vaqtgacha chumolilarni ko’rsam, bosib-yanchib tashlagim kelardi. Bilishimcha, keyinchalik ham men insonlardagi puxtalik, ehtiyotkorlikka nisbatan noroziligimni bildirishga harakat qilib yurdim.

Bu masal restoranda yolg’iz nonushta qilib o’tirgan Jorj Remsini ko’rganimda beixtiyor yodimga tushdi. Uning yuzi ta’rif etib bo’lmaydigan darajada qayg’uli, harakatsiz nigohlari allaqayoqlarga tikilgan, nazarimda, uning yelkasiga butun dunyoning g’ami tushganday edi. Sho’rlikka juda rahmim keldi. Ha, ukasi yana bir hunar ko’rsatgan bo’lsa kerak. Men uning yoniga bordim, salomlashmoqchi bo’lib qo’l uzatdim.

– Ahvollar yaxshimi? – so’radim men.
– Ishlar chatoq.
– Yana Tommi?

U chuqur xo’rsindi.
– Ha, yana Tom.

* * *

Har bir oilada bitta takasaltang bo’ladi. Mana, yigirma yil bo’libdiki, Tom akasining boshiga bitgan balo. U binoyidek turmush boshlagandi: savdogarlik qilardi, uylangan, ikki bolaning otasi edi. Remsiylar oilasi havas qilgudek e’tiborli, Tomni esa badastur hayot kechiradi deb o’ylashardi. Biroq kunlarning birida u he yo’q-be yo’q ortiq ishlamayman deb turib oldi, u otasiga munosib o’g’il bo’la olmasligini, bundan buyog’iga rohat-farog’at qilib yashamoqchiligini aytdi. U yalinib-yolvorishlarga quloq ham solmadi: xotinini, ishini tashladi. Jamg’arib qo’ygan pullariga ikki yil Yevropaning poytaxt shaharlarida ayshini surdi. U haqdagi uzunquloq gaplarga qarindoshlari yoqa ushlashardi.Turgan gapki, u tarallabedod qilib vaqt o’tkazar, qarindoshlari esa puli tugasa, nima qilarkan, deya bosh chayqardi. Tez orada ularning quloqlariga yanada shumroq xabarlar chalindi: u tovlamachilik qilayotgan emish.

U yoqimtoy, ko’rinishdan izzatparastga o’xshamasdi. U qarz bermay ketishning sira ilojisi yo’q kishilar toifasiga kirardi. U hamisha do’stlaridan qarz olar, do’stlarining esa sanog’i yo’q edi. U hamisha faqat kerakli narsalargagina pul sarflash o’lgudek zerikarli, ko’ngling tusagan narsani xarid qilish esa juda yoqimli deb aytardi. Uning daromad manbai akasi bo’lib, uning yoqimtoyligi Jorj uchun bir chaqaga qimmat edi. Jorj g’oyatda jiddiy, ukasining uncha-muncha qiliqlariga parvo qilmasdi. U aql-farosatli edi: ukasining endi odam bo’laman degan so’ziga ishonib, mayli, oyoqqa turib olsin deb, ancha-muncha pulning betiga qaramadi. Tom esa bu pullarga avtomobil, yana allaqanday qimmatbaho buyumlar oldi. Jorj ukasining odam bo’lmasligini bilib, qo’lni yuvib qo’ltiqqa urganda, Tom vijdonini zig’ircha ham qiynab o’tirmay, ochiqdan-ochiq akasini to’nashga o’tdi: Axir kimsan obro’-e’tiborli advokatning ukasi uning sevimli restorani peshtoqida turib kokteyl sotsa yoki klub darvozasi tagida taksi haydayman deb tursa! Tom “Bar peshtaxtasi ortida sotuvchilik qilish ham, taksi haydash ham binoyidek ish, biroq agar Jorj mendan ikki yuz-uch yuz funtini ayamasa, azbaroyi oilamiz sha’nini deb, mayli, men bu ishdan voz kechaman”, dedi. Jorj yon berdi. Kunlarning birida esa Tomning qamalib ketishiga bir bahya qoldi. Jorj dahshatga tushdi: yo’q! Tom, chindan ham, haddidan oshgandi. Ha, avvallari u isrofgar, yalqov, xudbin edi, lekin nomussiz ishlarga aralashmasdi. (Bu so’z bilan Jorj qonunbuzarlikni ko’zda tutayotgandi.) Agar ish sudgacha borsa, shubhasiz, uni qamashadi. Yakkayu-yagona ukangizni qamashlariga jimgina qarab tura olmaysiz-ku axir! Tom bilan yoqa­lashgan kishining familiyasi Kronsho bo’lib, g’oyat kekchi odam edi. U ishni zudlik bilan sudga oshishini talab qilar, Tomni “Bu ablah, albatta, jazosini olishi kerak”, derdi. Bu ishlarning yaxshilik bilan tugashi Jorj uchun ancha-muncha bosh og’rig’idan tashqari, besh yuz funtga tushdi. Men Tom va Kronsho kassadan chekni olgan zahotiyoq, birga Monte Karloga jo’nab, u yerda bir oy maza qilib dam olganliklarini eshitgan Jorjning g’azabdan quturib ketgudek aftini avvallari sira
ko’rmagandim.

Mana, yigirma yilki, Tom qimor o’ynaydi, ot o’yinlariga pul tikadi, go’zal ayollar bilan ishrat qiladi, o’ynaydi-kuladi, eng qimmat restoranlarda ovqatlanadi, oliftalarcha kiyinadi. U hamisha moda jurnallarining sahifalaridan chiqib kelgandek po’rim, bashang bo’lib yuradi. O’zi qirq olti yosh bo’lsa ham, nari borsa, o’ttiz besh yosh deb o’ylaysiz. U g’oyat ziyrak ulfat: yengiltakligini bilib tursangiz ham, bahri dilingiz ochilib suhbatlashasiz. U serg’ayrat, xushchaqchaq, yoqimtoy yigit. U hamisha mendan mayda-chuydaga deb qarz olar, har gal unga ellik funt sanab berarkanman, o’zimni go’yo men uning oldida qarzdorday his etardim. Shunday qilib, Tom Remsi hammani, hamma Tom Remsini tanirdi. Turgan gapki, siz uning hayot tarzini yoqlamasligingiz mumkin, biroq uni yomon ko’rib ham qolmasdingiz.

Sho’rlik Jorj bebosh ukasidan atigi bir yoshgina katta edi, lekin oltmishni urib qo’ygandek munkillab qolgandi. Mana, chorak asrki, u yilda ikki haftagina dam oladi. Har kuni ertalab soat to’qqiz yarimdan boshlab kontorada o’tiradi va u yerdan soat oltidan erta ketmaydi. U halol, mehnatkash, har jihatdan hurmatga loyiq kishi. Uning xotini bag’oyat go’zal, u biror marta ham xotiniga xiyo­nat qilmagan, xiyonat qilishni xayoliga ham keltirmaydi. Uning to’rtta ajoyib qizlari bor, qizlari uchun u dunyodagi eng yaxshi ota. U daromadining uchdan birini jam­g’arib, ellikka kirgach, shahar tashqarisidagi chog’roqqina dala hovlida osoyishta yashashni, bog’dorchilik qilishni, golf o’ynab, vaqti chog’lik qilishni o’ylardi. Uning hayoti badastur edi. U qariyotganidan mamnun, chunki ukasi Tom ham qariyapti. Jorj qo’llarini siltab, Tom yallo qilib yashagan paytlari yosh, ko’rkam edi; u mendan bor-yo’g’i bir yosh kichik, to’rt yildan keyin ellikka kiradi, yashash og’irligini o’shanda biladi; men ellikka kirganda cho’ntagimda uch yuz ming funt bo’ladi, Tom qariganda biror devor tagida o’lib ketmasaydi, deb yigirma besh yildan beri aytaman; o’shanda ko’ramiz holini, mehnat qilish yaxshimi yoki yalqovlikmi, o’shanda bilamiz, deb kuyunardi.

* * *

Bechora Jorj! Unga chin yurakdan achinaman. Uning qarshisidagi stulga o’tirarkanman, Tom bu gal qandayhunar ko’rsati ekan, deb ko’nglimdan o’tkazdim. Jorj nihoyatda xafa ko’rinardi.

– Nima bo’lganini bilasizmi? – dedi u menga.

Men yomon xabar eshitishga hozirlanib, “Nahotki, Tom sud qo’liga tushgan bo’lsa?”, deyaso’radim.

Jorjning ovozi qaltirab chiqdi:

– Siz meni butun umr halol, mehnatkash, or-nomusli kishi bo’lganimni, uzoq yillar tejab, peshona terim bilan topganlarimning evaziga o’limim oldidan davlatning shu bir-ikki so’mlik qimmatbaho qog’ozlari bilan ta’minlanishga haqqim borligini ham bilasiz; chekimga tushgan qismatdan norozi bo’lmay, o’z burchimni halol bajarganimni ham yaxshi bilasiz.

– To’g’ri, mutlaqo to’g’ri!
– Siz yana ukam Tomning yengiltak, olchoq, ishyoqmas, dangasa bo’lganligini ham rad etmasangiz kerak?
– To’ppa-to’g’ri, siz mutlaqo haqsiz!

Jorj qizarib ketdi:
– Bir necha hafta oldin Tom onasi tengi bir ayolga uylangandi. O’sha ayol vafot etdi. U Tomga butun boyligini: yarim million funt pul, yaxta, Londondagi uyi, dala hovlisini meros qilib qoldiribdi.

Jorj stolga mushtlab urardi.
– Bu adolatdanmas, jin ursin, bu adolatdanmas!

Men o’zimni tutib turolmadim. Jorjning g’azabdan burushgan basharasiga qarab kulib yubordim. Stulni mahkam ushlab oldim, polga yiqilishimga sal qoldi. Bu ishim uchun Jorj meni kechirmadi. Ammo Tom meni tez-tez, Meyfrdagi serhasham uyida ajoyib tushliklar bilan siylab turadi. Ba’zan eski odatiga ko’ra, mendan qarz ham so’rab turadi, biroq uni hech qachon qaytarmaydi.