Буюк турк шоири Фозил Ҳусни Доғларжа шеърларининг кўпчилиги ихчам бўлса-да, аммо замирида катта ижтимоий фикрлар ётади. Келажакка ишонч, некбинлик туйғулари шоир ижодида алоҳида ўрин тутади. Воқеликка қалб кўзи билан қараш, чуқур лиризм, шарқона ихчам ҳикматга мойиллик Доғларжа шеъриятининг ёрқин хусусиятларидир.
ФОЗИЛ ҲУСНИ ДОҒЛАРЖА
ҚИСҚА ШЕЪРЛАР
Тилак Жўра таржималари
Фозил Ҳусни Доғларжа 1914 йилнинг 26 августида Истанбулда туғилган. Кулели Ҳарбий лицейини (1933) ва ҳарбий мактабни (1935) битирган. Шундан сўнг Матбуот ва Туризм Бош Бошқармасида, Меҳнат Вазирлиги Иш Назоратчиси бўлиб Истанбулда ишлаган (1952-60). Нафақага чиққандан кейин Истанбулда «Китоб» номли нашриёт ташкил қилган (1959 декабр), «Туркча» номли ойнома чиқарган (43 сон, 1960 йил, январ-1964 йил, июл). 1970 йилдан эътиборан нашриётни ёпиб, қолган умрини шеър ёзишга бағишлаган.
Илк шеъри «Истанбул» газетасида чиққан. («Секинлашган умр», 1933). 1933 йилдан эътиборан шеърларини кўпроқ «Истанбул», «Борлиқ», «Маданият ҳафтаси», «Юксал», «Оила», «Инқилобчи ёшлар», «Етти тепа», «Турк тили», «Янгилик», «Ватан», «Маданият дунёси», «Атач», «Чағри», «Турк юрти», «Даврим», «Йўл», «Адабиёт дунёси», «Елкан», «Папирос» каби журналларда чиқартирган. Биринчи шеърий китоби Ҳарбий мактабни битирган куни (1935 йил, 30 август) нашрдан чиққан. Иккинчи ва энг кўп рағбатга сазовор бўлган «Бола ва Аллоҳ» (1940) номли китобидан сўнг номи машҳур бўлди. Шакл ва мазмун жиҳатидан мутаносиб бу асари Жумҳурият даври шеъриятининг энг яхши намуналаридан бири ҳисобланади.
Ижодининг сўнгги йилларида асосан болаларга аталган шеърлар ёзди. «Чакрин достони» номли китоби билан 1946 йилда ЖХП (Жумҳурият Халқ Партияси) шеър мусобақасида учинчи даражали совринни, 1956, 1966 йилларда ҳам турли мукофотларни қўлга киритди. 1967 йили Америкадаги International Poetry Forum томонидан «Ҳаётдаги энг яхши турк шоири» дея эътироф этилди.
Асарлари: «Ҳавога чизилган дунё» (1935), «Бола ва Аллоҳ» (1940), «Яна» (1943), «Тош даври» (1945), «Она тупроқ» (1950), «Ғарб даври» (1958), «Мавлонода бўлиш» (1958), «Жазоир қўшиқлари» (французча, инглизча, арабча таржималари билан), «Чаноққалъа достони» (1965), «Тўрт қанотли қуш» (шеърларидан намуналар), «Тилдаги компьютер» (1992), «Маҳзун қўзи йиғиси» (1972), «Ер юзи болалари» (1974), «Ёзувларни севган айиқ» (1980), «Жин ўғлон» (Насриддин Афандининг болалиги 1981), «Ҳинд ва ҳиндча» (1981), «Қуёш чиқаргувчи» (1981), «Қочган айиқлар ўлкасида» кабилар.
ИШОНЧ
Десалар
Инсонларнинг кўпи оч
Кўпи ялангоч
Айёр
Беҳаё
Мен бунга ишонмайман
Бундаймас дунё
ОҒИРЛИК
Сиз кўп яшарсиз
Тоғ нима дер
Юлдуз нима дер қоронғиликка
Қуш нима дер тонг оқараркан
Агар тушунмасангиз
Тупроқни тошни ирмоқларни
Кечани кундузни
Фикрларни
Севмасангиз
Кулимсираб боқмасангиз
Булутга денгизга ўрмонга
Сиз жуда кўп яшарсиз
ТАСКИН
Сен улғайганингда болагинам
Яна бутоқларда чечаклар очилар
Бутоқларда очилган чечаклар каби
Яна эртакларда ўсар болалар
Сен улғайганингда болагинам
Уйқулар ҳовузлар тубига кетар
Ҳовузларда ғойиб бўлган уйқулар каби
Яна болалар мактабларга кетар
Сен улғайганингда болагинам
Яна кўкдан мовий соялар энар ерга
Ерни нурлантирган мовий соялар каби
Яна болалар кулар аскарларга
Сен улғайганингда болагинам
Яна кемалар кезар денгизларда
Денгизларда кезган у кемалар каби
Яна болалар ўсар кунгиллар хотиржам
ЕР БИЛАН КЎК ОРАСИДА ТОЛЕ БАРОБАРЛИГИ
Қушлар келар бизга кўклардан
Дарахтлар бўй чўзар тупроқдан
Уларда қандайдир ошнолик бор
Қушлар дарахтларга қўнган дам
ҲАҚИҚАТ
Эй қушча сенинг ноланг
Қуёшга юлдузга етмас
Эй қушча сенинг ноланг
Кўнглимдан сира кетмас
БУЮК ҲАҚИҚАТ
Тоғ тоғ билан учрашмас
Одам одам билан учрашар
Тоғ тоғ билан ажрашмас
Одам одам билан ажрашар
ЁЛҒОНЧИ ҲАҚИҚАТ
Алдаб турар
Сени
Кун ёришгунча
Юлдузларнинг
Миқдори
ЎЧ
Тун
Олмиш
Бутун олажагини
Куздан
ПИНҲОНЛИК
Асли
Гўзал эди
Аслининг оркасидаги асли
Янада гўзал эди
КЎНГИЛ БЕРГАН
У гўзалдир
У жуда гўзалдир
У энг гўзалдир
Бутун ер юз и гўзал де
ХУДО ВА ШОИР
У ўз йўлида Шоир
Мен ўз йўлимда Худо
НОТИНЧЛИК
Оёқларим тўхтагунча
Ер юзи шошади
Эсим тўхтагунча
Кўк юзи
ИШОНЧ
Қуёш
Ишонар
Сувга
Сув сенга
ЯНА ҚОРОНҒИЛИК
Ҳеч ким
Кўрмасин мени
Кўрлардан
Бошқа
ИЗ
Сувми
Узунлигимиз
Ё
Кўкми?
И Ш Қ
Севмак
Ер юзини
Иккига
Бўлмакдир.
ЯНА БИР УМИД
Мен уларга ҳар кеч
Йулдош бўлсам
Ҳар кеч сиз менга
Жигар бўлажаксиз
ШУНДАЙ
Мен шундайман
Сен шундайсан
Шундайдир
Кун билан кўк
ТУШУНИШ
Йўл топмоқ
Бировни дилига
Саёҳатдир
Ўзга бир элга
БЕШИНЧИ ЙЎНАЛИШ
Беш йўналишни кўрсатар
Бармоқларимиз
Шарқни шимолни жанубни ғарбни
Ва сени
ҲАМДАМЛИК
Менда бир буюклик бўлса
Бу ер юзининг
Бу кўк юзининг
Буюклигидир
Ф И К Р
Менинг севгимни
Олажак
Бутун қишлоқлардан-қишлоқларга
Ёрқин юлдузлардан юлдузларга кезганлар
КЎЗИ ЁПИҚЛАР
Кимнингдир
Кўзи
Кўр
Кимнингдир гўзаллигидан
ЁМОН СЎҚМОҚЛАРДАГИ ҚОРОНҒИЛИК
Бу хотиннииг
Бутун гўзаллиги
Севмоқ
Яна севмоқ
ЯНГИ
Бутун ер юзининг
Бутун ўрмонлари
Сўйлар янги бир яшилликда
Янги бир қушнинг севинчини
АНГЛАШ
Сув
Биримизни сўзлар
Сувлар
Иккимизни
ЯШАШ
Қуш
Оғзини очдими
У
Яшаяпти.
О Р З У
Уйқу уйқу бўлса
Кўз бўлсам
Ел бўлсам
Тоғ бўлсам
И З Л А Р
Тўқларнинг қўлини изи бор
Очларнинг оёғини
Ер юзида бунча кўп
Оёқ излари
FOZIL HUSNI DOG’LARJA
QISQA SHE’RLAR
Tilak Jo’ra tarjimalari
Fozil Husni Dog’larja 1914 yilning 26 avgustida Istanbulda tug’ilgan. Kuleli Harbiy litseyini (1933) va harbiy maktabni (1935) bitirgan. Shundan so’ng Matbuot va Turizm Bosh Boshqarmasida, Mehnat Vazirligi Ish Nazoratchisi bo’lib Istanbulda ishlagan (1952-60). Nafaqaga chiqqandan keyin Istanbulda «Kitob» nomli nashriyot tashkil qilgan (1959 dekabr), «Turkcha» nomli oynoma chiqargan (43 son, 1960 yil, yanvar-1964 yil, iyul). 1970 yildan e’tiboran nashriyotni yopib, qolgan umrini she’r yozishga bag’ishlagan.
Ilk she’ri «Istanbul» gazetasida chiqqan. («Sekinlashgan umr», 1933). 1933 yildan e’tiboran she’rlarini ko’proq «Istanbul», «Borliq», «Madaniyat haftasi», «Yuksal», «Oila», «Inqilobchi yoshlar», «Yetti tepa», «Turk tili», «Yangilik», «Vatan», «Madaniyat dunyosi», «Atach», «Chag’ri», «Turk yurti», «Davrim», «Yo’l», «Adabiyot dunyosi», «Yelkan», «Papiros» kabi jurnallarda chiqartirgan. Birinchi she’riy kitobi Harbiy maktabni bitirgan kuni (1935 yil, 30 avgust) nashrdan chiqqan. Ikkinchi va eng ko’p rag’batga sazovor bo’lgan «Bola va Alloh» (1940) nomli kitobidan so’ng nomi mashhur bo’ldi. Shakl va mazmun jihatidan mutanosib bu asari Jumhuriyat davri she’riyatining eng yaxshi namunalaridan biri hisoblanadi.
Ijodining so’nggi yillarida asosan bolalarga atalgan she’rlar yozdi. «Chakrin dostoni» nomli kitobi bilan 1946 yilda JXP (Jumhuriyat Xalq Partiyasi) she’r musobaqasida uchinchi darajali sovrinni, 1956, 1966 yillarda ham turli mukofotlarni qo’lga kiritdi. 1967 yili Amerikadagi International Poetry Forum tomonidan «Hayotdagi eng yaxshi turk shoiri» deya e’tirof etildi.
Asarlari: «Havoga chizilgan dunyo» (1935), «Bola va Alloh» (1940), «Yana» (1943), «Tosh davri» (1945), «Ona tuproq» (1950), «G’arb davri» (1958), «Mavlonoda bo’lish» (1958), «Jazoir qo’shiqlari» (frantsuzcha, inglizcha, arabcha tarjimalari bilan), «Chanoqqal’a dostoni» (1965), «To’rt qanotli qush» (she’rlaridan namunalar), «Tildagi komp`yuter» (1992), «Mahzun qo’zi yig’isi» (1972), «Yer yuzi bolalari» (1974), «Yozuvlarni sevgan ayiq» (1980), «Jin o’g’lon» (Nasriddin Afandining bolaligi (1981), «Hind va hindcha» (1981), «Quyosh chiqarguvchi» (1981), «Qochgan ayiqlar o’lkasida» kabilar.
ISHONCH
Desalar
Insonlarning ko’pi och
Ko’pi yalangoch
Ayyor
Behayo
Men bunga ishonmayman
Bundaymas dunyo
OG’IRLIK
Siz ko’p yasharsiz
Tog’ nima der
Yulduz nima der qorong’ilikka
Qush nima der tong oqararkan
Agar tushunmasangiz
Tuproqni toshni irmoqlarni
Kechani kunduzni
Fikrlarni
Sevmasangiz
Kulimsirab boqmasangiz
Bulutga dengizga o’rmonga
Siz juda ko’p yasharsiz
TASKIN
Sen ulg’ayganingda bolaginam
Yana butoqlarda chechaklar ochilar
Butoqlarda ochilgan chechaklar kabi
Yana ertaklarda o’sar bolalar
Sen ulg’ayganingda bolaginam
Uyqular hovuzlar tubiga ketar
Hovuzlarda g’oyib bo’lgan uyqular kabi
Yana bolalar maktablarga ketar
Sen ulg’ayganingda bolaginam
Yana ko’kdan moviy soyalar enar yerga
Yerni nurlantirgan moviy soyalar kabi
Yana bolalar kular askarlarga
Sen ulg’ayganingda bolaginam
Yana kemalar kezar dengizlarda
Dengizlarda kezgan u kemalar kabi
Yana bolalar o’sar kungillar xotirjam
YER BILAN KO’K ORASIDA TOLE BAROBARLIGI
Qushlar kelar bizga ko’klardan
Daraxtlar bo’y cho’zar tuproqdan
Ularda qandaydir oshnolik bor
Qushlar daraxtlarga qo’ngan dam
HAQIQAT
Ey qushcha sening nolang
Quyoshga yulduzga yetmas
Ey qushcha sening nolang
Ko’nglimdan sira ketmas
BUYUK HAQIQAT
Tog’ tog’ bilan uchrashmas
Odam odam bilan uchrashar
Tog’ tog’ bilan ajrashmas
Odam odam bilan ajrashar
YOLG’ONCHI HAQIQAT
Aldab turar
Seni
Kun yorishguncha
Yulduzlarning
Miqdori
O’CH
Tun
Olmish
Butun olajagini
Kuzdan
PINHONLIK
Asli
Go’zal edi
Aslining orkasidagi asli
Yanada go’zal edi
KO’NGIL BERGAN
U go’zaldir
U juda go’zaldir
U eng go’zaldir
Butun yer yuz i go’zal de
XUDO VA SHOIR
U o’z yo’lida Shoir
Men o’z yo’limda Xudo
NOTINCHLIK
Oyoqlarim to’xtaguncha
Yer yuzi shoshadi
Esim to’xtaguncha
Ko’k yuzi
ISHONCH
Quyosh
Ishonar
Suvga
Suv senga
YANA QORONG’ILIK
Hech kim
Ko’rmasin meni
Ko’rlardan
Boshqa
IZ
Suvmi
Uzunligimiz
YO
Ko’kmi?
I SH Q
Sevmak
Yer yuzini
Ikkiga
Bo’lmakdir.
YANA BIR UMID
Men ularga har kech
Yuldosh bo’lsam
Har kech siz menga
Jigar bo’lajaksiz
SHUNDAY
Men shundayman
Sen shundaysan
Shundaydir
Kun bilan ko’k
TUSHUNISH
Yo’l topmoq
Birovni diliga
Sayohatdir
O’zga bir elga
BESHINCHI YO’NALISH
Besh yo’nalishni ko’rsatar
Barmoqlarimiz
Sharqni shimolni janubni g’arbni
Va seni
HAMDAMLIK
Menda bir buyuklik bo’lsa
Bu yer yuzining
Bu ko’k yuzining
Buyukligidir
F I K R
Mening sevgimni
Olajak
Butun qishloqlardan-qishloqlarga
Yorqin yulduzlardan yulduzlarga kezganlar
KO’ZI YOPIQLAR
Kimningdir
Ko’zi
Ko’r
Kimningdir go’zalligidan
YOMON SO’QMOQLARDAGI QORONG’ILIK
Bu xotinniig
Butun go’zalligi
Sevmoq
Yana sevmoq
YANGI
Butun yer yuzining
Butun o’rmonlari
So’ylar yangi bir yashillikda
Yangi bir qushning sevinchini
ANGLASH
Suv
Birimizni so’zlar
Suvlar
Ikkimizni
YASHASH
Qush
Og’zini ochdimi
U
Yashayapti.
O R Z U
Uyqu uyqu bo’lsa
Ko’z bo’lsam
Yel bo’lsam
Tog’ bo’lsam
I Z L A R
To’qlarning qo’lini izi bor
Ochlarning oyog’ini
Yer yuzida buncha ko’p
Oyoq izlari
