23 декабрь — машҳур испан шоири Хуан Рамон Хименес таваллуд топган кун
Буюк испан шоири,испан модернизми бошловчилари бири, Нобель мукофоти лауреати Хуан Рамон Хименес шеърлари жаҳон шеъриятининг энг сара намуналаридан ҳисобланади. Ижодида эса, ўзи айтиб юрадиган «мангуликка ташналик»ни ифодалашга ҳаракат қилган. Шоир шеърларини илк маротиба ўзбек тилига атоқли ўзбек шоири Шавкат Раҳмон таржимасида босилган эди.
Хуан Рамон Хименес
ШЕЪРЛАР
Испан тилидан Шавкат Раҳмон таржимаси
Хуан Рамон Хименес (1881.23.12, Могер 1958.29.5, Сан-Хуан, Пуэрто-Рико) — испан шоири, Нобель мукофоти лауреати (1956). Испан модернизми бошловчиларидан. Дастлабки шеърий тўплами — «Бинафша ҳиди» (1900). «Қофиялар» (1902), «Ғамгин куйлар» (1903), «Олис боғлар» (1904), «Пастораллар» (1905) шеърий тўпламлари, «Платеро ва мен» (1914) лирик қиссаси модернизм усулида ёзилган. «Ёз» ишкий шеърлар тўплами хотини — америкалик шоира Зенобин Кампрубига бағишланган.
Хименеснинг кейинги тўплами «Шоир куёв боланинг кундалиги» (1917) ўзининг АҚШга сафари таассуротлари асосида ёзилган. Шеърлар испан шеъриятида биринчи бор эркин усулда ёзилган. Кейинги 20 йил давомида испан адабий журналларида танқидчи ва муҳаррир бўлиб ишлаган, ижодида эса, ўзи таъкидлаганидек, «мангуликка ташналик»ни ифодалашга ҳаракат қилган. «Мангулик» (1918) китобида олдинги ёзган шеърларидан воз кечиб, «соф» шеъриятга интилган. «Тош ва осмон» (1919), «Гўзаллик» (1923) шеърий тупламларида гўзаллик ва ўлим, ижод ва руҳ озодлиги орасидаги боғлиқлик мушоҳада килинган. «Янги дунё қўшиқлари йили» (1923—36) антологиясида табиатдаги ҳукмрон мувофиқлик нозик ҳис билан акс эттирилган.
* * *
Кифтга кўйиб ирғай таёғин,
кунботарда туманлар мисол
қора тортган карағайзорга
хомуш қараб юрар қўйчивон.
Қоронғилик босған олдинда
сурув йўлни чангита борар,
кўнғироқлар товши ойдинда
қайғулирок, янграр тобора.
Кўринмайди қишлоқ олисдан,
кўринмайди сайҳон, чироғи.
Фақат изғиб юрар борлиқда
кимларнидир аччиқ фироғи.
Йўқолади сойнинг шов-шуви,
билинмас қай тарафга юрар.
Аллақайда оқётган сувнинг
чуқурлиги сезилиб турар.
Коронғига қўшилар борлиқ,
кўринмайди бирорта кимса.
Улкан ойнинг тагида ёлғиз
кўнғироқлар ноласи тинмас.
* * *
Қайтолмасман. Абадулабад
майин тўлқин сингари энди
ёлғиз ойнинг тагида фақат
тун эркалаб тебратар ерни.
На бир изим, соямдан асар
қолмаган бу қаровсиз уйда
энди шамол кезар дарбадар,
кезар руҳим излаб беҳуда.
Излайдими биров ортимдан,
қилармикин биров мени ёд,
худо билар, ўзи бормикан
мени эслаб йиғлагучи зот.
Аммо гулу юлдузлар бордир,
тағин жафо, севинчу баҳор,
дарахтларнинг тагида холи
ногаҳоний учрашувлар бор.
Гоҳ эскирган пианино ҳам
бўшлиқларга таратар садо,
аммо энди қрронғи босган
деразамни очмасман асло.
* * *
Ҳувиллаган далалар ғамгин,
Ғарамларга сероб сайҳонда
Куз оқшоми тўшалар сокин,
Пичан ҳиди анқир ёбондан.
Қаердадир йиғлади булбул,
Қарағайлар — жимийди хобда,
Бошларида осмон настарин
Тусидаги нафис ҳижобда.
Сайҳон роҳи бошлайди мени —
Эргашарман қўшиқ товушига,
Куз нафасин тарайди қўшиқ,
Худо билар, кимнинг бошида
Куйлар аввал куйлаганидай,
Чорлаб кетган ёрини нолон,
Тўшаларди куз оқшоми жим,
Пичан ҳидин тарарди ёбон.
* * *
Тор кўчалар қаршилар шомни,
Кўҳна жимлик бағрида атроф.
Жимлик билан бирга тушади
Дарахтлару дарчаларга хоб.
Четда қолган шаҳар устида
Ситоралар милтиллаб ёнди —
Бу келгинди, апрель осмони —
Бинафшаранг, хомуш осмонда.
Боғ симғови оша чироқлар,
Ит ангиллар шомги хилватда.
Сафсарлашган кўқда қорайиб
Кўршапалак чиқар зулматдан.
Кўр боланинг қотган кўзига
Сарғиш шуьла тушар чироқдан,
Есир хотин хотиралари:
Мурдалар ҳам инграр ҳар ёқда!
Афсоналар айтардик узоқ
Мана шундай серюлдуз осмон
Остидаги апрелнинг шундай
Тунларида бизлар бир замон!
Оқшом эса улкан, майиндир,
Олисларга етар кечаси
Тунни чорлаб акс-садодай
Ҳайқирувчи қишлоқлар саси.
* * *
Аравалар келди, шу ерда…
— деди қарағайлар, шабада,
Ой шивирлар, қичқирар садо,
Туман огоҳ бўлди хабардан —
Аравалар қуёш изидан
Бирин-кетин борар судралиб,
Олиб келар улар ўрмондан
Дарахтларнинг қора шарпасин.
Қандай инграр бу аравалар
Пуэбло Нуэво йўлида!
Ҳўкизлар ҳам эриниб қўмсар
Юлдузларнинг бўзарган нури
Остидаги ёз, ҳовли, пичан
Ҳиди анқиб турган охурни.
Аравалар ортидан келар
Подачилар ўйчан, паришон:
Кифтларида — учли таёқлар,
Кўзларида — оқшомги осмон.
Қандай инграр бу аравалар
Пуэбло Нуэво йўлида!
Аравалар келар даладан,
Дарахтларнинг қора мурдаси
Юракларга қолдириб кетар
Совуқ ҳаво, бухўрнинг исин.
Қишлоқчада кечки саждага
Жом чалинар, оҳанглар бўзлар
Чиришларнинг ҳидин уфурган,
Ҳувиллаган далалар узра.
Қандай инграр бу аравалар
Пуэбло Нуэво йўлида!
* * *
Биламан, мангулик
Дарахтиман мен,
Юлдузларни боқдим
Ўз қоним билан,
Шохлардаги қушлар —
Орзу тушларим.
Агар мен йиқилсам,
Гар кесса ўлим —
Қулайди осмон.
* * *
Қайғули ўй уйимга кирди,
Гўёки тун қуши тўсатдан
Учиб кирди уйга кундузи.
Қандай ҳайдаб чиқарай уни!
Қимирламай, жимжит ўтирар,
Сой, гулларга қараб бепарво.
* * *
Тасодифий шодлик,
Унутма мени!
Қачондир негаки ишондим —
тондим,
Неники орзиқиб кутдим — унутдим.
Тасодифий шодлик, эй сен, бевафо,
Унутмагин мени,
Унутмайсанми?
КУЗГИ ҚЎШИҚ
Оқшомнинг олтин уфқида
турналар учар… Қаерга?
Олтинсой олтин баргларни
оқизиб кетар… Қаерга?
Бораман олтин анғиздан,
билмайман, аммо — қаерга?
Қаерга, ахир, олтин куз,
олтин сув, ахир, қаерга?
МУСИҚА
Томирларинг мустаҳкам эмиш,
қани, ахир,
ўша томирлар?
Томирларим эрганги кунда,
эртанги қуш, майсалардадир!
ЯШИЛ ҚУШЧА
Дарёга кираман,
сувнинг изидан
кетаман зангори соҳиллар аро.
Зангор соҳиллардан боқдим: тобора
узоқлаб борардим сувнинг изидан,
қовушиб, қўшилиб борардим шитоб
қирғоқда қолаётган гўзаллик билан.
Алвидо! Қўрқинчли эмасдир бироқ
ўзни гўзалликда қолдириб кетмоқ!
ВАТАН
Қуёшнинг беғубор
япроғи — қайдан?
ўйлаётган бу бош, эзилган юрак —
қаердан?
Қаердан бу куйлаётган
шиддатли оқим?
* * *
Кифтга кўйиб ирғай таёғин,
кунботарда туманлар мисол
қора тортган карағайзорга
хомуш қараб юрар қўйчивон.
Қоронғилик босған олдинда
сурув йўлни чангита борар,
кўнғироқлар товши ойдинда
қайғулирок, янграр тобора.
Кўринмайди қишлоқ олисдан,
кўринмайди сайҳон, чироғи.
Фақат изғиб юрар борлиқда
кимларнидир аччиқ фироғи.
Йўқолади сойнинг шов-шуви,
билинмас қай тарафга юрар.
Аллақайда оқётган сувнинг
чуқурлиги сезилиб турар.
Коронғига қўшилар борлиқ,
кўринмайди бирорта кимса.
Улкан ойнинг тагида ёлғиз
кўнғироқлар ноласи тинмас.
* * *
Қайтолмасман. Абадулабад
майин тўлқин сингари энди
ёлғиз ойнинг тагида фақат
тун эркалаб тебратар ерни.
На бир изим, соямдан асар
қолмаган бу қаровсиз уйда
энди шамол кезар дарбадар,
кезар руҳим излаб беҳуда.
Излайдими биров ортимдан,
қилармикин биров мени ёд,
худо билар, ўзи бормикан
мени эслаб йиғлагучи зот.
Аммо гулу юлдузлар бордир,
тағин жафо, севинчу баҳор,
дарахтларнинг тагида холи
ногаҳоний учрашувлар бор.
Гоҳ эскирган пианино ҳам
бўшлиқларга таратар садо,
аммо энди қрронғи босган
деразамни очмасман асло.
23 dekabr — mashhur ispan shoiri Xuan Ramon Ximenes tavallud topgan kun
Ispan modernizmi boshlovchilaridan bo‘lmish Xuan Ramon Ximenes ijodida, o‘zi ta’kidlaganidek, «mangulikka tashnalik»ni ifodalashga harakat qilgan. she’rlarida go‘zallik va o‘lim, ijod va ruh ozodligi orasidagi bog‘liqlikni mushohada kilishga intilgan.
Xuan Ramon Ximenes
SHE’RLAR
Ispan tilidan Shavkat Rahmon tarjimasi
Xuan Ramon Ximenes (1881.23.12, Moger 1958.29.5, San-Xuan, Puerto-Riko) — ispan shoiri, Nobel` mukofoti laureati (1956). Ispan modernizmi boshlovchilaridan. Dastlabki she’riy to’plami — «Binafsha hidi» (1900). «Qofiyalar» (1902), «G’amgin kuylar» (1903), «Olis bog’lar» (1904), «Pastorallar» (1905) she’riy to’plamlari, «Platero va men» (1914) lirik qissasi modernizm usulida yozilgan. «Yoz» ishkiy she’rlar to’plami xotini — amerikalik shoira Zenobin Kamprubiga bag’ishlangan.
Ximenesning keyingi to’plami «Shoir kuyov bolaning kundaligi» (1917) o’zining AQShga safari taassurotlari asosida yozilgan. She’rlar ispan she’riyatida birinchi bor erkin usulda yozilgan. Keyingi 20 yil davomida ispan adabiy jurnallarida tanqidchi va muharrir bo’lib ishlagan, ijodida esa, o’zi ta’kidlaganidek, «mangulikka tashnalik»ni ifodalashga harakat qilgan. «Mangulik» (1918) kitobida oldingi yozgan she’rlaridan voz kechib, «sof» she’riyatga intilgan. «Tosh va osmon» (1919), «Go’zallik» (1923) she’riy tuplamlarida go’zallik va o’lim, ijod va ruh ozodligi orasidagi bog’liqlik mushohada kilingan. «Yangi dunyo qo’shiqlari yili» (1923—36) antologiyasida tabiatdagi hukmron muvofiqlik nozik his bilan aks ettirilgan.
* * *
Kiftga ko’yib irg’ay tayog’in,
kunbotarda tumanlar misol
qora tortgan karag’ayzorga
xomush qarab yurar qo’ychivon.
Qorong’ilik bosg’an oldinda
suruv yo’lni changita borar,
ko’ng’iroqlar tovshi oydinda
qayg’ulirok, yangrar tobora.
Ko’rinmaydi qishloq olisdan,
ko’rinmaydi sayhon, chirog’i.
Faqat izg’ib yurar borliqda
kimlarnidir achchiq firog’i.
Yo’qoladi soyning shov-shuvi,
bilinmas qay tarafga yurar.
Allaqayda oqyotgan suvning
chuqurligi sezilib turar.
Korong’iga qo’shilar borliq,
ko’rinmaydi birorta kimsa.
Ulkan oyning tagida yolg’iz
ko’ng’iroqlar nolasi tinmas.
* * *
Qaytolmasman. Abadulabad
mayin to’lqin singari endi
yolg’iz oyning tagida faqat
tun erkalab tebratar yerni.
Na bir izim, soyamdan asar
qolmagan bu qarovsiz uyda
endi shamol kezar darbadar,
kezar ruhim izlab behuda.
Izlaydimi birov ortimdan,
qilarmikin birov meni yod,
xudo bilar, o’zi bormikan
meni eslab yig’laguchi zot.
Ammo gulu yulduzlar bordir,
tag’in jafo, sevinchu bahor,
daraxtlarning tagida xoli
nogahoniy uchrashuvlar bor.
Goh eskirgan pianino ham
bo’shliqlarga taratar sado,
ammo endi qrrong’i bosgan
derazamni ochmasman aslo.
* * *
Huvillagan dalalar g’amgin,
G’aramlarga serob sayhonda
Kuz oqshomi to’shalar sokin,
Pichan hidi anqir yobondan.
Qaerdadir yig’ladi bulbul,
Qarag’aylar — jimiydi xobda,
Boshlarida osmon nastarin
Tusidagi nafis hijobda.
Sayhon rohi boshlaydi meni —
Ergasharman qo’shiq tovushiga,
Kuz nafasin taraydi qo’shiq,
Xudo bilar, kimning boshida
Kuylar avval kuylaganiday,
Chorlab ketgan yorini nolon,
To’shalardi kuz oqshomi jim,
Pichan hidin tarardi yobon.
* * *
Tor ko’chalar qarshilar shomni,
Ko’hna jimlik bag’rida atrof.
Jimlik bilan birga tushadi
Daraxtlaru darchalarga xob.
Chetda qolgan shahar ustida
Sitoralar miltillab yondi —
Bu kelgindi, aprel` osmoni —
Binafsharang, xomush osmonda.
Bog’ simg’ovi osha chiroqlar,
It angillar shomgi xilvatda.
Safsarlashgan ko’qda qorayib
Ko’rshapalak chiqar zulmatdan.
Ko’r bolaning qotgan ko’ziga
Sarg’ish shu`la tushar chiroqdan,
Yesir xotin xotiralari:
Murdalar ham ingrar har yoqda!
Afsonalar aytardik uzoq
Mana shunday seryulduz osmon
Ostidagi aprelning shunday
Tunlarida bizlar bir zamon!
Oqshom esa ulkan, mayindir,
Olislarga yetar kechasi
Tunni chorlab aks-sadoday
Hayqiruvchi qishloqlar sasi.
* * *
Aravalar keldi, shu yerda…
— dedi qarag’aylar, shabada,
Oy shivirlar, qichqirar sado,
Tuman ogoh bo’ldi xabardan —
Aravalar quyosh izidan
Birin-ketin borar sudralib,
Olib kelar ular o’rmondan
Daraxtlarning qora sharpasin.
Qanday ingrar bu aravalar
Pueblo Nuevo yo’lida!
Ho’kizlar ham erinib qo’msar
Yulduzlarning bo’zargan nuri
Ostidagi yoz, hovli, pichan
Hidi anqib turgan oxurni.
Aravalar ortidan kelar
Podachilar o’ychan, parishon:
Kiftlarida — uchli tayoqlar,
Ko’zlarida — oqshomgi osmon.
Qanday ingrar bu aravalar
Pueblo Nuevo yo’lida!
Aravalar kelar daladan,
Daraxtlarning qora murdasi
Yuraklarga qoldirib ketar
Sovuq havo, buxo’rning isin.
Qishloqchada kechki sajdaga
Jom chalinar, ohanglar bo’zlar
Chirishlarning hidin ufurgan,
Huvillagan dalalar uzra.
Qanday ingrar bu aravalar
Pueblo Nuevo yo’lida!
* * *
Bilaman, mangulik
Daraxtiman men,
Yulduzlarni boqdim
O’z qonim bilan,
Shoxlardagi qushlar —
Orzu tushlarim.
Agar men yiqilsam,
Gar kessa o’lim —
Qulaydi osmon.
* * *
Qayg’uli o’y uyimga kirdi,
Go’yoki tun qushi to’satdan
Uchib kirdi uyga kunduzi.
Qanday haydab chiqaray uni!
Qimirlamay, jimjit o’tirar,
Soy, gullarga qarab beparvo.
* * *
Tasodifiy shodlik,
Unutma meni!
Qachondir negaki ishondim —
tondim,
Neniki orziqib kutdim — unutdim.
Tasodifiy shodlik, ey sen, bevafo,
Unutmagin meni,
Unutmaysanmi?
KUZGI QO’SHIQ
Oqshomning oltin ufqida
turnalar uchar… Qaerga?
Oltinsoy oltin barglarni
oqizib ketar… Qaerga?
Boraman oltin ang’izdan,
bilmayman, ammo — qaerga?
Qaerga, axir, oltin kuz,
oltin suv, axir, qaerga?
MUSIQA
Tomirlaring mustahkam emish,
qani, axir,
o’sha tomirlar?
Tomirlarim ergangi kunda,
ertangi qush, maysalardadir!
YASHIL QUSHCHA
Daryoga kiraman,
suvning izidan
ketaman zangori sohillar aro.
Zangor sohillardan boqdim: tobora
uzoqlab borardim suvning izidan,
qovushib, qo’shilib borardim shitob
qirg’oqda qolayotgan go’zallik bilan.
Alvido! Qo’rqinchli emasdir biroq
o’zni go’zallikda qoldirib ketmoq!
VATAN
Quyoshning beg’ubor
yaprog’i — qaydan?
o’ylayotgan bu bosh, ezilgan yurak —
qaerdan?
Qaerdan bu kuylayotgan
shiddatli oqim?
* * *
Kiftga ko’yib irg’ay tayog’in,
kunbotarda tumanlar misol
qora tortgan karag’ayzorga
xomush qarab yurar qo’ychivon.
Qorong’ilik bosg’an oldinda
suruv yo’lni changita borar,
ko’ng’iroqlar tovshi oydinda
qayg’ulirok, yangrar tobora.
Ko’rinmaydi qishloq olisdan,
ko’rinmaydi sayhon, chirog’i.
Faqat izg’ib yurar borliqda
kimlarnidir achchiq firog’i.
Yo’qoladi soyning shov-shuvi,
bilinmas qay tarafga yurar.
Allaqayda oqyotgan suvning
chuqurligi sezilib turar.
Korong’iga qo’shilar borliq,
ko’rinmaydi birorta kimsa.
Ulkan oyning tagida yolg’iz
ko’ng’iroqlar nolasi tinmas.
* * *
Qaytolmasman. Abadulabad
mayin to’lqin singari endi
yolg’iz oyning tagida faqat
tun erkalab tebratar yerni.
Na bir izim, soyamdan asar
qolmagan bu qarovsiz uyda
endi shamol kezar darbadar,
kezar ruhim izlab behuda.
Izlaydimi birov ortimdan,
qilarmikin birov meni yod,
xudo bilar, o’zi bormikan
meni eslab yig’laguchi zot.
Ammo gulu yulduzlar bordir,
tag’in jafo, sevinchu bahor,
daraxtlarning tagida xoli
nogahoniy uchrashuvlar bor.
Goh eskirgan pianino ham
bo’shliqlarga taratar sado,
ammo endi qrrong’i bosgan
derazamni ochmasman aslo.
