Бугун  улуғ санъаткор Ҳамза Умаров  таваллудига  96 йил тўлди

   Бугунги ёшлар Ҳамза Умаровни билишадими, йўқми, хабарим йўқ. Амоо, Ҳамза Умаров менинг энг севимли актёрларимдан бири. Унинг санъати менинг бу дунёда топган бойликларимдан бири. Уни унутолмайман, унутгим келмайди. Унинг бетакрор овози қулоғим остида жаранглаб туради..

ТУҒМА ИСТЕЪДОД СОҲИБИ ЭДИ…

   Ҳамза Умаров (1925.17.12, Қўқон — 1987.26.11, Тошкент) — актёр, реж. Ўзбекистон халқ артисти (1967). 2-жаҳон уруши қатнашчиси. Тошкент театр ва рассомлик санъати ин-тида (194851) ўқиган.1950—86 й.лар Муқимий театрида, 1987 й. янв.—авг.да Ҳамза театрида, сўнгра «Ўзбекфильм» киностудиясида ишлаган. «Армуғон» спектаклидаги Жаъфар роли Ҳамза Умаровнинг саҳнада яратган илк образидир.

«Олтинкўл» (Уйғун)да Ғани, «Нурхон» (К.Яшин)да Ҳузурхўжа, «Фарҳод ва Ширин» (Хуршид)да Шопур, «Равшан ва Зулҳумор» (К.Яшин)да Терсак роллари б-н танилди. Ҳамза Умаров ижодида 50-й. лар шаклланган характерли, лирик ва кулгилиҳажвий йўналишлар кейинги йиллар ҳам давом этди. Қаҳрамонларининг феъл-атвори ва хусусиятларини бир оз бўрттириб ифодалаши, сўзларини дона-дона ва жарангдор талаффуз қилиши, қўшиқларини қаҳрамон ҳолатига сингдириб юбориши, қарама-қарши ҳис-туйғуларни кучли психологик драматизмда етказиши б-н Ҳамза Умаров санъати алоҳида ажралиб туради. Исфандиёрхон («Ғазал фожиаси»), Маъдалихон («Нодира»), Сайд («Гули сиёҳ»), Масхарабоз («Ўн иккинчи кеча»), Асқарали («Мавлоно Муқимий»), Гунг («Қизбулоқ»), Панташвили («Хонума хоним») каби образлари бунга мисолдир. Реж. сифатида «Бағри тош», «Қайнона», «Ишқинг билан» каби асарларни саҳналаштирган.
Ҳамза Умаровнинг кино санъати ривожига кўшган хизматлари алоҳида бўлиб, кинода унинг янги қирралари очилди, қиёфаси, чеҳраси, овози, хатти-ҳаракатлари, ўзини тутиши, ички кечинмаларининг юзида, кўзларида зоҳир бўлиши кинематография имконияти ва ифода воситаларига жуда мос тушган.
Кинода Салимбойвачча («Қутлуғ қон»), Умар («Маҳаллада дувдув ran»), Мадаминбек («Фавқулодда комиссар»), Ҳомид («Ўтган кунлар»), Қориев («Инқилоб чавандозлари»), Асқаров («Ёз ёмғири»), Нормат («Шижоат»), Сулаймонов («Фалокат оёқ остида»), Жабборов («Шиддат»),Қўлдошев («Сени кутамиз, йигит»), Матназар («Оловли соҳил») каби 60 дан ортиқ образ яратган. У бир қанча телевизион спектакллар (Масхарабоз,«Қиролнинг дилхуши» ва б.)да ҳам ўйнаган. Дубляж санъатининг моҳир устаси сифатида танилган (1000 дан ортиқ фильмда овоз берган). «Бағри тош», «Ҳаёт йўли»; «Дил тортса», «Ёр юрган кўчалар», «Тонг фарзандлари» пьесаларининг муаллифи. Ҳамза номидаги Ўзбекистон Давлат мукофоти лауреати (1970).

---

  Актёрларнинг ҳаёти қизиқ бўлади. Улар бир умр “биров бўлиб яшайдилар”. Яъни, саҳнада, экранда ҳамиша бошқалар ҳаёти билан андармон бўлишади. Актёрлар гоҳ олис ўтмишда, гоҳ бугунда, баъзан келажакда… Кулишади, курашишади, интилишади, шундай қилиб ҳаёт кечиришади. Ўзларининг шахсий ҳаётлари эса одатда “панароқда” қолиб кетаверади. Чунки улар гўёки ана шундай машаққатли ва қийин ҳамда ширин изтиробларга умрларини бахшида этган инсонлардек гавдаланаверишади.

Ўзбекистон халқ артисти, Давлат мукофотларининг лауреати Ҳамза Умаров том маънода ана шундай бахтли инсон ва санъаткорлардан бири эди. Замондошлари уни эслаганда ҳар доим “Э, эсиз бир келиб кетди-да…” дея афсус чекиб қўйишаркан.

Бугунги авлод бу таниқли актёрни фақат бадиий фильмлар, баъзи спектакллар ҳамда республика радиосининг “Олтин фонди”даги овозлари орқалигина билишади, холос.

XX асрнинг иккинчи ярми ва XXI аср бошларида яшаётган инсонлар ўзларининг маънавий оламини бу актёрсиз, у театр ва кинода яратган образларисиз, ноёб ва такрорланмас овозисиз тасаввур қила олмайдилар.

Ҳамза Умаров уларнинг онги-шуурида, хотирасида гоҳ “Маҳаллада дув-дув гап”даги Умар, “Шум бола”даги Султон ўғри, “Ўткан кунлар”даги Ҳомид, “Қутлуғ қон”даги Салимбойвачча, “Фавқулодда комиссар”даги Мадаминбек, “Шиддат”даги Жаббор, “Еттинчи ўқ”даги Хайрулла, Муқимий номидаги Ўзбек давлат мусиқали драма театрининг “Олтин кўл”, “Нурхон”, “Ғазал фожиаси”, “Ўн иккинчи кеча”, “Сорочинск ярмаркаси” спектаклларидаги Ғани Ҳузурхўжа, Исфандиёрхон, Масхарабоз, Хвенко бўлиб бир умрга муҳрланиб қолган.

“Биз Ҳамза билан бир саҳнага чиқишга чўчиб турардик, – деб айтган экан Ўзбекистон халқ артисти Суръат Пўлатов суҳбатларидан бирида. – Чунки у саҳнани “ўзиники қилиб оладиган”, хатти-ҳаракатлари, овози ва юз-кўз ифодалари билан партнёрларини ҳам ҳайратга сола оладиган туғма истеъдод соҳиби эди…”

Ростдан ҳам бугунги кунда Ҳамза Умаров салоҳиятли, улкан истеъдодли актёр сифатида тилга олинади. Зеро, тириклигидаёқ ўзига хос мактаб яратган, ўзбек театр ва кино санъатида янги саҳифа очган бу санъаткорни бошқача тасаввур этиш мумкин эмас.

“Ҳамза Умаров менинг назаримда, санъатга садоқатнинг юксак намунаси эди, – деган эди Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Равшан Солиҳов. – У киши ҳар бир ролига катта масъулият билан ёндашарди. Ўзининг юриш-туришларига, айтадиган сўзларига, юз-кўз ишораларига алоҳида эътибор берарди. У кишининг овозида шира, оҳанг, жаранг бор эди. Энди ўйлаб кўрсам, у сўз билан образ ярата оладиган ноёб санъаткорлар сирасига кираркан…”

Ҳамза Умаровнинг бошқаларга, айниқса, ёшларга намуна бўладиган фазилатлари кўп бўлган экан. Бу актёр ниҳоятда маданиятли, интизомли, ўзига ва бошқаларга ўта талабчан санъаткор эди, дея эслашади унинг ҳамкасблари.

Ҳақиқатан ҳам Ҳамза Умаров ўз ролига ниҳоятда жиддий ёндашадиган, ўша образнинг ҳар бир сўзи, ҳар бир хатти-ҳаракати, имо-ишорасигача, қўйингки, кийимлари, грим ва ҳатто, тугмачаларининг қандай қадалишигача ёзиб борар, саҳнага чиқиши олдидан қайта-қайта тайёргарлик кўраркан.

Ҳамза Умаров 100 га яқин спектаклларда такрорланмас образлар яратган, 1000 дан зиёд фильмлар дубляжида овоз берган. У ўз кучини режиссура, ҳатто драматургияда синаб кўришга жазм этган серқирра ва мураккаб санъаткор эди.

Одатда, “туғма истеъдод соҳиби”, “Худо берган иқтидор” деган сифатларни ҳар қандай актёрга нисбатан қўллаб бўлмас экан. Бунинг учун ўша санъаткор бу сифатларга муносиб бўлиши лозим экан. Ҳамза Умаров эса ушбу сифатларга тўла мос келадиган, ҳаттоки, ундан ҳам баландроққа арзийдиган санъаткорлардан бири эди. Бундай улуғ инсонлар ҳаётга ҳар доим ҳам келавермайди. Бу санъаткор ана шундай муносиб хизматлари билан халқимизнинг қалбидан бир умрга жой эгаллаган.

Мақола  muloqot.uz сайтидан олинган

BUGUN ULUG’ SANЪATKOR HAMZA UMAROV TAVALLUDIGA 96 YIL TO’LDI

    Bugungi yoshlar Hamza Umarovni bilishadimi, yo’qmi, xabarim yo’q. Amoo, Hamza Umarov mening eng sevimli aktyorlarimdan biri. Uning san’ati mening bu dunyoda topgan boyliklarimdan biri. Uni unutolmayman, unutgim kelmaydi. Uning betakror ovozi qulog’im ostida jaranglab turadi..

TUG’MA ISTEЪDOD SOHIBI EDI…

Hamza Umarov (1925.17.12, Qo’qon — 1987.26.11, Toshkent) — aktyor, rej. O’zbekiston xalq artisti (1967). 2-jahon urushi qatnashchisi. Toshkent teatr va rassomlik san’ati in-tida (194851) o’qigan.1950—86 y.lar Muqimiy teatrida, 1987 y. yanv.—avg.da Hamza teatrida, so’ngra «O’zbekfil`m» kinostudiyasida ishlagan. «Armug’on» spektaklidagi Ja’far roli Hamza Umarovning sahnada yaratgan ilk obrazidir.«Oltinko’l» (Uyg’un)da G’ani, «Nurxon» (K.Yashin)da Huzurxo’ja, «Farhod va Shirin» (Xurshid)da Shopur, «Ravshan va Zulhumor» (K.Yashin)da Tersak rollari b-n tanildi. Hamza Umarov ijodida 50-y. lar shakllangan xarakterli, lirik va kulgilihajviy yo’nalishlar keyingi yillar ham davom etdi. Qahramonlarining fe’l-atvori va xususiyatlarini bir oz bo’rttirib ifodalashi, so’zlarini dona-dona va jarangdor talaffuz qilishi, qo’shiqlarini qahramon holatiga singdirib yuborishi, qarama-qarshi his-tuyg’ularni kuchli psixologik dramatizmda yetkazishi b-n Hamza Umarov san’ati alohida ajralib turadi. Isfandiyorxon («G’azal fojiasi»), Ma’dalixon («Nodira»), Sayd («Guli siyoh»), Masxaraboz («O’n ikkinchi kecha»), Asqarali («Mavlono Muqimiy»), Gung («Qizbuloq»), Pantashvili («Xonuma xonim») kabi obrazlari bunga misoldir. Rej. sifatida «Bag’ri tosh», «Qaynona», «Ishqing bilan» kabi asarlarni sahnalashtirgan.
Hamza Umarovning kino san’ati rivojiga ko’shgan xizmatlari alohida bo’lib, kinoda uning yangi qirralari ochildi, qiyofasi, chehrasi, ovozi, xatti-harakatlari, o’zini tutishi, ichki kechinmalarining yuzida, ko’zlarida zohir bo’lishi kinematografiya imkoniyati va ifoda vositalariga juda mos tushgan.
Kinoda Salimboyvachcha («Qutlug’ qon»), Umar («Mahallada duvduv ran»), Madaminbek («Favqulodda komissar»), Homid («O’tgan kunlar»), Qoriev («Inqilob chavandozlari»), Asqarov («Yoz yomg’iri»), Normat («Shijoat»), Sulaymonov («Falokat oyoq ostida»), Jabborov («Shiddat»),Qo’ldoshev («Seni kutamiz, yigit»), Matnazar («Olovli sohil») kabi 60 dan ortiq obraz yaratgan. U bir qancha televizion spektakllar (Masxaraboz,«Qirolning dilxushi» va b.)da ham o’ynagan. Dublyaj san’atining mohir ustasi sifatida tanilgan (1000 dan ortiq fil`mda ovoz bergan). «Bag’ri tosh», «Hayot yo’li»; «Dil tortsa», «Yor yurgan ko’chalar», «Tong farzandlari» p`esalarining muallifi. Hamza nomidagi O’zbekiston Davlat mukofoti laureati (1970).

---

Aktyorlarning hayoti qiziq bo’ladi. Ular bir umr “birov bo’lib yashaydilar”. Ya’ni, sahnada, ekranda hamisha boshqalar hayoti bilan andarmon bo’lishadi. Aktyorlar goh olis o’tmishda, goh bugunda, ba’zan kelajakda… Kulishadi, kurashishadi, intilishadi, shunday qilib hayot kechirishadi. O’zlarining shaxsiy hayotlari esa odatda “panaroqda” qolib ketaveradi. Chunki ular go’yoki ana shunday mashaqqatli va qiyin hamda shirin iztiroblarga umrlarini baxshida etgan insonlardek gavdalanaverishadi.

O’zbekiston xalq artisti, Davlat mukofotlarining laureati Hamza Umarov tom ma’noda ana shunday baxtli inson va san’atkorlardan biri edi. Zamondoshlari uni eslaganda har doim “E, esiz bir kelib ketdi-da…” deya afsus chekib qo’yisharkan.

Bugungi avlod bu taniqli aktyorni faqat badiiy filьmlar, ba’zi spektakllar hamda respublika radiosining “Oltin fondi”dagi ovozlari orqaligina bilishadi, xolos.

XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asr boshlarida yashayotgan insonlar o’zlarining ma’naviy olamini bu aktyorsiz, u teatr va kinoda yaratgan obrazlarisiz, noyob va takrorlanmas ovozisiz tasavvur qila olmaydilar.

Hamza Umarov ularning ongi-shuurida, xotirasida goh “Mahallada duv-duv gap”dagi Umar, “Shum bola”dagi Sulton o’g’ri, “O’tkan kunlar”dagi Homid, “Qutlug’ qon”dagi Salimboyvachcha, “Favqulodda komissar”dagi Madaminbek, “Shiddat”dagi Jabbor, “Ettinchi o’q”dagi Xayrulla, Muqimiy nomidagi O’zbek davlat musiqali drama teatrining “Oltin ko’l”, “Nurxon”, “G’azal fojiasi”, “O’n ikkinchi kecha”, “Sorochinsk yarmarkasi” spektakllaridagi G’ani Huzurxo’ja, Isfandiyorxon, Masxaraboz, Xvenko bo’lib bir umrga muhrlanib qolgan.

“Biz Hamza bilan bir sahnaga chiqishga cho’chib turardik, – deb aytgan ekan O’zbekiston xalq artisti Sur’at Po’latov suhbatlaridan birida. – Chunki u sahnani “o’ziniki qilib oladigan”, xatti-harakatlari, ovozi va yuz-ko’z ifodalari bilan partnyorlarini ham hayratga sola oladigan tug’ma iste’dod sohibi edi…”

Rostdan ham bugungi kunda Hamza Umarov salohiyatli, ulkan iste’dodli aktyor sifatida tilga olinadi. Zero, tirikligidayoq o’ziga xos maktab yaratgan, o’zbek teatr va kino san’atida yangi sahifa ochgan bu san’atkorni boshqacha tasavvur etish mumkin emas.

“Hamza Umarov mening nazarimda, san’atga sadoqatning yuksak namunasi edi, – degan edi O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Ravshan Solihov. – U kishi har bir roliga katta mas’uliyat bilan yondashardi. O’zining yurish-turishlariga, aytadigan so’zlariga, yuz-ko’z ishoralariga alohida e’tibor berardi. U kishining ovozida shira, ohang, jarang bor edi. Endi o’ylab ko’rsam, u so’z bilan obraz yarata oladigan noyob san’atkorlar sirasiga kirarkan…”

Hamza Umarovning boshqalarga, ayniqsa, yoshlarga namuna bo’ladigan fazilatlari ko’p bo’lgan ekan. Bu aktyor nihoyatda madaniyatli, intizomli, o’ziga va boshqalarga o’ta talabchan san’atkor edi, deya eslashadi uning hamkasblari.

Haqiqatan ham Hamza Umarov o’z roliga nihoyatda jiddiy yondashadigan, o’sha obrazning har bir so’zi, har bir xatti-harakati, imo-ishorasigacha, qo’yingki, kiyimlari, grim va hatto, tugmachalarining qanday qadalishigacha yozib borar, sahnaga chiqishi oldidan qayta-qayta tayyorgarlik ko’rarkan.

Hamza Umarov 100 ga yaqin spektakllarda takrorlanmas obrazlar yaratgan, 1000 dan ziyod filьmlar dublyajida ovoz bergan. U o’z kuchini rejissura, hatto dramaturgiyada sinab ko’rishga jazm etgan serqirra va murakkab san’atkor edi.

Odatda, “tug’ma iste’dod sohibi”, “Xudo bergan iqtidor” degan sifatlarni har qanday aktyorga nisbatan qo’llab bo’lmas ekan. Buning uchun o’sha san’atkor bu sifatlarga munosib bo’lishi lozim ekan. Hamza Umarov esa ushbu sifatlarga to’la mos keladigan, hattoki, undan ham balandroqqa arziydigan san’atkorlardan biri edi. Bunday ulug’ insonlar hayotga har doim ham kelavermaydi. Bu san’atkor ana shunday munosib xizmatlari bilan xalqimizning qalbidan bir umrga joy egallagan.

Maqola muloqot.uz saytidan olingan