Бир киши донишманднинг олдига келиб, ундан сўради: “Мен бир аёлга уйланган эдим. Қарасам, унинг оёғи чўлоқ экан. Энди ундан ажралишимга рухсат борми?” Шунда ҳилиги донишманд: “Агар хотининг билан югуриш мусобақаси ўйнамоқчи бўлсанг, бемалол ундан ажралишинг мумкин” деб жавоб берган экан.
БИР ДОНИШМАНД ШУНДАЙ ДЕГАН ЭКАН…
Бир донишманддан “Бизга тақвонинг нималигини тушунтириб беринг” деб сўрашибди, шунда у киши: “Агар тиканзор ерга кирсанг, қандай йўл тутасан?” деб сўрабдилар. Савол берувчи: “Тиконлар оёғимга кирмаслиги учун эҳтиёт бўлиб, оёқ учида ўтаман” деб жавоб берибди. Шунда ҳалиги донишманд: “Дунёда ҳам гуноҳлардан мана шундай сақланишинг тақводир” деб жавоб берган эканлар.
Бир донишманд шундай деган экан: “Шайтонга ташқарида, ҳамманинг кўзида душман бўлиб, ёлғиз қолганингда дўст бўлишдан сақлан.
Олим киши жоҳилни танийди. Чунки, ўша одам олим бўлишидан олдин жоҳил бўлган. Жоҳил эса, олимни танимайди. Чунки, у ҳали олим бўлганича йўқ.
Бир одам хотинини талоқ қилмоқчи бўлди. Шунда ундан: “Сенга хотинингни нимаси ёқмади?” деб сўрашди. У: “Ақлли одам аёлининг айбларини ошкор қилиб ҳаммага айтмайди” деб жавоб берди. Талоқ қилганидан кейин яна ундан: “Нега уни талоқ қилдинг?” деб сўрашди. Ҳалиги одам: “Нега энди мен ўзимга бегона бўлган аёл ҳақида гапиришим керак?!” жавоб берди.
Донолардан бири шундай деган экан: “Тўрт нарса сени алдаб қўймасин: Подшоҳларнинг иззат-икроми;
Душманнинг кулгиси;
Аёлларнинг хушомади;
Қишнинг иссиқлиги.
Яширилган сирлар инсон ичидаги қимматбаҳо тошлардир.
Ҳеч нарсани ўзида сақлай олмайдиган идишда яхшилик бўлмаганидек, сир сақлай олмайдиган одамда ҳам ҳеч яхшилик йўқ.
Фузайл ибн Иёз раҳимаҳуллоҳ айтадилар: “Уч кишини ғазабинг келган пайтда ҳам маломат қилма: касал одамни, рўзадорни ҳамда мусофирни.
Бир донишманд шундай деган экан: “Дунё бир харобазор, вайронадир. Уни обод қилувчининг қалби эса, ундан ҳам хароброқдир. Охират ободлик диёридир. Уни истовчининг қалби эса, ундан ҳам ободроқдир.
Донолардан бири айтади: “Оқил ўз нафсининг кирдикорларидан доим қийналуви, аммо одамлар ундан ҳурсанд, аҳмоқ эса, ўз нафсидан ҳурсанд, одамлар эса ундан хафадирлар.
Бир донишманд айтган экан: “Мен шайтондан кўра аёллардан кўпроқ қўрқаман. Чунки, Аллоҳ таоло Қуръони каримда: “Албатта, шайтоннинг макри заифдир” (Нисо, 76) деган. Аёллар ҳақида эса: “Ҳақиқатан, сизларнинг макрингиз улкандир” (Юсуф, 28) деган.
Дунё мисоли денгиз сувидир. Ташна одам қанча ичган сари, ташналиги зиёдалашиб бориб, охири ўша шўр сувдан заҳарланиб ўлади.
Тўрт нарса қалбни ўлдиради:
Кўп кулиш;
Кўп ейиш;
Кўп ухлаш;
Кўп сўзлаш.
Бир киши донишманднинг олдига келиб, ундан сўради: “Мен бир аёлга уйланган эдим. Қарасам, унинг оёғи чўлоқ экан. Энди ундан ажралишимга рухсат борми?” Шунда ҳилиги донишманд: “Агар хотининг билан югуриш мусобақаси ўйнамоқчи бўлсанг, бемалол ундан ажралишинг мумкин” деб жавоб берган экан.
Шайтон айтди: “Одамзодга ҳайронман: “Аллоҳни яхши кўраман” дейди-ю, Унга исён қилади. “Шайтонни ёмон кўраман” дейди-ю, аммо менга итоат этади”.
Ҳар бир бошланиш қийинлик билан ўтади.
Ҳар бир муаммони гўзал хулқ билан ҳал қилса бўлади.
Ҳар бир оқ кўринган нарса пахта, сариқ кўрингани олтин, қора кўрингани хурмо эмас.
Ғазабнинг аввали жиннилик, охири эса, надоматдир.
Ишларнинг яхшиси ўртачасидир.
Тадбир билан иш қилиш яхши яшашнинг ярмига кафолатдир.
Сабр шодлик ва роҳат калитидир.
Ким сабр қилса ютуққа эришади.
Жоҳилнинг ишончидан олимнинг гумони яхши.
Инсонлар билмаган нарсаларига душмандирлар.
Ким сабр қилса ва шошилмаса, орзусига етади.
Ҳар бир нарсада мўътадиллик яхшидир.
Беҳуда орзу-умидлар вафот этганларнинг қабрга олиб кетган нарсасидир.
Йигит киши ухлаб эмас, фаолиятини ўзгартириб дам олади.
Олийжаноблик билан шошқалоқлик ҳеч қачон бирлашмайди.
Кўпинча шоқалоқлик билан иш қилувчи одам ишини секин битиради.
Шошилган киши кўп хато қилади.
Жоҳиллик миниладиган улов бўлиб, ким уни минса, хор бўлади, кимки унга шерик бўлиб ёнида юрса, адашади”.
“Чала мулла жоҳилдан ҳам хатарлироқдир.
Уч тоифа кишининг мустақил фикри бўлмайди: қорни очнинг, мағрурнинг ва қўрқоқнинг.
Ақлсиз одам Аллоҳдан бошқасига суянади.
Одамларга узр айтишни биладиган киши инсонларнинг энг ақллисидир.
Нодон дўстдан ақлли душман яхши.
Ақл тажрибалар орқали ривожланади.
Тафаккур нурдир,ғафлат зулматдир.
Жоҳиллик адашишдир.
Бошқалардан ўзи учун ибрат олган киши бахтиёрдир.
Ақлли одам деб муаммодан чиқиб кета оладиган кишига айтилмайди, балки, ақлли одам деб муаммога тушмайдиган кишига айтилади.
Ўқ отишдан аввал ўқдонни ўқларга тўлдириб ол.
Кўп орзу қалбни касал қилади.
Ким нафсини таниса, Роббисини танийди.
Икки ёмон ишдан бирини қилишга мажбур бўлиб қолсанг, зарари енгилроғини танла.
Камбағал, маҳрум бўлса ҳам ақлли одам бой бўлган жоҳилдан яхшидир.
Аёлнинг ақли гўзаллиги, эркакнинг гўзаллиги ақлидир.
Илму маърифат енгилмас куч-қувватдир.
Соғлик-саломатлик улкан хазинадир.
Билганига амал қилмайдиган инсонларнинг энг жоҳили, билганига амал қиладигани уларнинг энг ақллиси, Аллоҳдан кўпроқ қўрқадигани эса, инсонларнинг энг афзалидир.
Осмонда қора булут тўпланишидан мурод ёмғир ёғиши эмас, балки, ўша ёмғир сабабли пишиб-етиладиган мевалардир.
Арабча манбалар асосида Нозимжон Ҳошимжон тайёрлаган.
Bir kishi donishmandning oldiga kelib, undan so’radi: “Men bir ayolga uylangan edim. Qarasam, uning oyog’i cho’loq ekan. Endi undan ajralishimga ruxsat bormi?” Shunda hiligi donishmand: “Agar xotining bilan yugurish musobaqasi o’ynamoqchi bo’lsang, bemalol undan ajralishing mumkin” deb javob bergan ekan.
BIR DONISHMAND SHUNDAY DEGAN EKAN…
Bir donishmanddan “Bizga taqvoning nimaligini tushuntirib bering” deb so’rashibdi, shunda u kishi: “Agar tikanzor yerga kirsang, qanday yo’l tutasan?” deb so’rabdilar. Savol beruvchi: “Tikonlar oyog’imga kirmasligi uchun ehtiyot bo’lib, oyoq uchida o’taman” deb javob beribdi. Shunda haligi donishmand: “Dunyoda ham gunohlardan mana shunday saqlanishing taqvodir” deb javob bergan ekanlar.
Bir donishmand shunday degan ekan: “Shaytonga tashqarida, hammaning ko’zida dushman bo’lib, yolg’iz qolganingda do’st bo’lishdan saqlan.
Olim kishi johilni taniydi. Chunki, o’sha odam olim bo’lishidan oldin johil bo’lgan. Johil esa, olimni tanimaydi. Chunki, u hali olim bo’lganicha yo’q.
Bir odam xotinini taloq qilmoqchi bo’ldi. Shunda undan: “Senga xotiningni nimasi yoqmadi?” deb so’rashdi. U: “Aqlli odam ayolining ayblarini oshkor qilib hammaga aytmaydi” deb javob berdi. Taloq qilganidan keyin yana undan: “Nega uni taloq qilding?” deb so’rashdi. Haligi odam: “Nega endi men o’zimga begona bo’lgan ayol haqida gapirishim kerak?!” javob berdi.
Donolardan biri shunday degan ekan: “To’rt narsa seni aldab qo’ymasin: Podshohlarning izzat-ikromi;
Dushmanning kulgisi;
Ayollarning xushomadi;
Qishning issiqligi.
Yashirilgan sirlar inson ichidagi qimmatbaho toshlardir.
Hech narsani o’zida saqlay olmaydigan idishda yaxshilik bo’lmaganidek, sir saqlay olmaydigan odamda ham hech yaxshilik yo’q.
Fuzayl ibn Iyoz rahimahulloh aytadilar: “Uch kishini g’azabing kelgan paytda ham malomat qilma: kasal odamni, ro’zadorni hamda musofirni.
Bir donishmand shunday degan ekan: “Dunyo bir xarobazor, vayronadir. Uni obod qiluvchining qalbi esa, undan ham xarobroqdir. Oxirat obodlik diyoridir. Uni istovchining qalbi esa, undan ham obodroqdir.
Donolardan biri aytadi: “Oqil o’z nafsining kirdikorlaridan doim qiynaluvi, ammo odamlar undan hursand, ahmoq esa, o’z nafsidan hursand, odamlar esa undan xafadirlar.
Bir donishmand aytgan ekan: “Men shaytondan ko’ra ayollardan ko’proq qo’rqaman. Chunki, Alloh taolo Qur’oni karimda: “Albatta, shaytonning makri zaifdir” (Niso, 76) degan. Ayollar haqida esa: “Haqiqatan, sizlarning makringiz ulkandir” (Yusuf, 28) degan.
Dunyo misoli dengiz suvidir. Tashna odam qancha ichgan sari, tashnaligi ziyodalashib borib, oxiri o’sha sho’r suvdan zaharlanib o’ladi.
To’rt narsa qalbni o’ldiradi:
Ko’p kulish;
Ko’p yeyish;
Ko’p uxlash;
Ko’p so’zlash.
Bir kishi donishmandning oldiga kelib, undan so’radi: “Men bir ayolga uylangan edim. Qarasam, uning oyog’i cho’loq ekan. Endi undan ajralishimga ruxsat bormi?” Shunda hiligi donishmand: “Agar xotining bilan yugurish musobaqasi o’ynamoqchi bo’lsang, bemalol undan ajralishing mumkin” deb javob bergan ekan.
Shayton aytdi: “Odamzodga hayronman: “Allohni yaxshi ko’raman” deydi-yu, Unga isyon qiladi. “Shaytonni yomon ko’raman” deydi-yu, ammo menga itoat etadi”.
Har bir boshlanish qiyinlik bilan o’tadi.
Har bir muammoni go’zal xulq bilan hal qilsa bo’ladi.
Har bir oq ko’ringan narsa paxta, sariq ko’ringani oltin, qora ko’ringani xurmo emas.
G’azabning avvali jinnilik, oxiri esa, nadomatdir.
Ishlarning yaxshisi o’rtachasidir.
Tadbir bilan ish qilish yaxshi yashashning yarmiga kafolatdir.
Sabr shodlik va rohat kalitidir.
Kim sabr qilsa yutuqqa erishadi.
Johilning ishonchidan olimning gumoni yaxshi.
Insonlar bilmagan narsalariga dushmandirlar.
Kim sabr qilsa va shoshilmasa, orzusiga yetadi.
Har bir narsada mo»tadillik yaxshidir.
Behuda orzu-umidlar vafot etganlarning qabrga olib ketgan narsasidir.
Yigit kishi uxlab emas, faoliyatini o’zgartirib dam oladi.
Oliyjanoblik bilan shoshqaloqlik hech qachon birlashmaydi.
Ko’pincha shoqaloqlik bilan ish qiluvchi odam ishini sekin bitiradi.
Shoshilgan kishi ko’p xato qiladi.
Johillik miniladigan ulov bo’lib, kim uni minsa, xor bo’ladi, kimki unga sherik bo’lib yonida yursa, adashadi”.
“Chala mulla johildan ham xatarliroqdir.
Uch toifa kishining mustaqil fikri bo’lmaydi: qorni ochning, mag’rurning va qo’rqoqning.
Aqlsiz odam Allohdan boshqasiga suyanadi.
Odamlarga uzr aytishni biladigan kishi insonlarning eng aqllisidir.
Nodon do’stdan aqlli dushman yaxshi.
Aql tajribalar orqali rivojlanadi.
Tafakkur nurdir,g’aflat zulmatdir.
Johillik adashishdir.
Boshqalardan o’zi uchun ibrat olgan kishi baxtiyordir.
Aqlli odam deb muammodan chiqib keta oladigan kishiga aytilmaydi, balki, aqlli odam deb muammoga tushmaydigan kishiga aytiladi.
O’q otishdan avval o’qdonni o’qlarga to’ldirib ol.
Ko’p orzu qalbni kasal qiladi.
Kim nafsini tanisa, Robbisini taniydi.
Ikki yomon ishdan birini qilishga majbur bo’lib qolsang, zarari yengilrog’ini tanla.
Kambag’al, mahrum bo’lsa ham aqlli odam boy bo’lgan johildan yaxshidir.
Ayolning aqli go’zalligi, erkakning go’zalligi aqlidir.
Ilmu ma’rifat yengilmas kuch-quvvatdir.
Sog’lik-salomatlik ulkan xazinadir.
Bilganiga amal qilmaydigan insonlarning eng johili, bilganiga amal qiladigani ularning eng aqllisi, Allohdan ko’proq qo’rqadigani esa, insonlarning eng afzalidir.
Osmonda qora bulut to’planishidan murod yomg’ir yog’ishi emas, balki, o’sha yomg’ir sababli pishib-etiladigan mevalardir.
Arabcha manbalar asosida Nozimjon Hoshimjon tayyorlagan.
