Эшқобил Шукурнинг «Қадимги дафтар ёхуд Унутилган оҳанглар оҳи» туркумидаги шеърларни ўқий бошласангиз билан бахши боболарнинг хирқираган овозларини, ойчибор дукурини, олис ва бепоён даштлардаги қадимий тошларда ўйилган битикларни ўқиб шивирлаётган, ҳайқираётган шамоллар садосини эшитгандай бўласиз…
Эшқобил ШУКУР
ҚАДИМГИ ДАФТАР ЁХУД
УНУТИЛГАН ОҲАНГЛАР ОҲИ
Эшқобил Шукур 1962 йил Сурхондарё вилоятининг Қумқўрғон туманидаги Боймоқли қишлоғида туғилган. ТошДУнинг филология факультетини битирган (1984). Илк шеърлар тўплами — «Юракни ўрганиш» (1984). Шундан сўнг унинг «Сочлари сумбул-сумбул» (1988), «Тунги гуллар» (1989), «Яшил қушлар» (1995), «Ҳамал айвони» (2003) шеърий китоблари ва 2005 йилда «Кўҳна боғ ривоятлари» насрий китоби нашр этилган. «Нақшбанд», «Ибтидо хатоси» каби достонлари, «Насойим ул-муҳаббатга сайр» туркуми, шунингдек, «Оқибат оқшоми», «Дунёнинг кўчиши» каби қиссалари ҳам бор.
I. ВАТАН
(қадимги боланинг қадимги қўшиғи)
Оқ ўтовни нортуя
етти марта айланса,
чангароқ осмонида
етти гўзал сайланса…
Қизил тандир тоб еса,
кунларим пишса ҳил-ҳил.
Тунларим кулиб турса,
ой билан ўйнаса дил.
Ўзим қалдирғоч бўлсам,
сўзим суюнчи бўлса,
кўнглимда титраб ўсган
қамишлар найчи бўлса.
Момомдай даштларимнинг
Жони, эркаси бўлсам.
Бу даштлар менга тўлса,
Мен бу даштларга тўлсам.
Ўзим қалдирғоч бўлсам,
Сўзим суюнчи бўлса…
II. «ИРҚ БИТИГИ»ГА БИТИК
Мунчалар мунглисан,
Кийикнинг ўғли,
Чўлпонми, Усмонми исминг, сирдошим,
Етим эмчакдошим, ерсиз ердошим.
Қандай қайғулисан,
Кийикнинг ўғли…
Яшил қоя сенинг ёзлик жойинг — хор,
Қизил қоя менинг қишлик жойим — зор.
Кўзинг, қайғу уйи,
Кийикнинг ўғли,
Қора қуш жигаринг чўқилар кун-кеч
Топшириб бўларми шу Ватанни ҳеч?…
Ҳеч… ҳеч… ҳеч!!!
III. СЕВГИ
Қув елиндан сутлар келди сирқираб,
қ а н и с а н-у в?…
Қора бошга қор ёғди ярқираб,
қ а н и с а н-у в?…
Қизил-яшил кунлар ўтди гуркираб,
қ а н и с а н-у в?…
Қирқ қуш бўлиб қирқ жон учди чирқираб,
қ а н и с а н-у в?…
Дил ёрилди, дарё оқди шарқираб,
қ а н и с а н-у в?…
Тупроқ танам гул ўстирди зирқираб,
қ а н и с а н-у в?…
IV. ЁНИБ КЕТГАН МАРСИЯ БЎЛАКЛАРИ
Чўжалари чўлда қолган бой бола,
Қулунлари қумда қолган бой бола,
войй бола-а…
Қатордаги қора норлар қоқилди,
Кади синди, сирқираб сут тўкилди,
юрак тинди…
Тутқозиққа бойли бола, бой бола,
Толтобутда жойли бола, вой бола,
войй бола-а…
Куюк кўнгил кўк кийганда кўк куяр,
Кийик сингил синграганда тош ияр.
Ёрилтошнинг сутин ичган бой бола,
войй бола-а…
Ўнг бўсаға суяниб ўғлинг қолди,
Чап бўсаға суяниб қизинг қолди.
Чақмоқтошнинг чўғин ютган бой бола,
войй бола-а…
Эшигингда эланиб элинг қолди,
Қайроқтошнинг қаҳрин ютган бой бола,
войй бола-а…
Ёрилтошнинг сутин ичган бой бола,
войй бола-а…
V. ҚАДИМГИ ШОИРНИНГ ТУҒИЛИШИ
Қаҳратон қатронидан
Саратонга муз бердим.
Юлдузсиз кечаларга
Киприкда юлдуз бердим.
Капалак қанотидан
Чойшаб ёпдим дунёга.
Мусича ҳаётидан
Ҳикмат топдим дунёда.
Тоғларим — боболарим,
Ой маним момом бўлди.
Кўзларимнинг ичида
Дунё дунёга келди.
Энамдай дарёларим
Оқ ювиб, оқ таради.
Осмондай юрагимга
Ҳаёт тўлиб боради.
VI. ФАСЛЛАР ҲАҚИДА ИБТИДОИЙ БИТИК
Қоя этагида, ғаройиб ғорда
Қиш мени меҳмон қилди
Бир ўчоқ олов билан…
Кўзларимга иссиқ кўриниб кетди
Менинг совуқ дўстим, қадрдон Қишим.
* * *
Куз оқшоми… Қорайган тўқай…
Узоқ-узоқ увлади бўри.
Товушсиз пинжимга беркинар
Қўрқиб кетган маъюс синглим Куз.
* * *
Тонгда мени уйғотди қалдирғоч,
Сўнг шалдираб кулдилар сувлар…
Деразамдан жилмайиб қарар
Қизалоғим, севинчим Баҳор.
* * *
Олма, анор, узумга қўшиб
Юрагимни пиширар офтоб.
Далаларга сочилиб кетган
Тириклик деб аталган китоб.
Хавотирли боқар қалбимга
Куюнчагим, онажоним Ёз.
VII. КУЁВ
Отанг мендан айлансин,
Энанг мендан ўргилсин,
Эрка Гулсум, жон Гулсум.
Қўлларим қадоғига
Сочларинг тилло тўксин.
Ой туғар қабоғингда
Кун туғса, сенга туғсин.
Отанг мендан айлансин,
Энанг мендан ўргилсин.
Ўжар Гулсум, жон Гулсум.
Куёв — ёв деб айтдилар,
Топсинлар ўзга дўстни.
Сени хўп айнитдилар,
Беписанд билиб бизни.
Кўзимда ўсган гулим,
Кулбамни обод айла.
Новвот қайнатар тилим,
Мен каби куёв қайда?
Куёв ёвмас, куёв-тов,
Суянсалар арзийди.
Хасис отанг шум энанг
Мендан бир қиз қарзийди…
Отанг мендан айлансин,
Энанг мендан ўргилсин,
Эрка Гулсум, жон Гулсум.
VIII. ИСТИБДОД
Жангдаги маглубиятдан сўнг эшитилган нола
Бек бўлар улларим қул бўлди,
Сулув бўлар қизларим чўри…
Алп эрлар юраги йиртилди,
Во-о, шўрим! Во-о, шўрим!
Эрк бўлар Ватаним берк бўлди,
Зулматнинг қаҳрида қуёшнинг нури.
Нафрат, алам билан кафаним тўлди,
Во-о, шўрим! Во-о, шўрим!
Гул бўлар ерларим кул бўлди
Топталди, хўрланди оталар ери.
Ер топмай кўнглимга кўмилдим,
Во-о, шўрим! Во-о, шўрим!
IX. ЙЎҚОЛГАН БИТИКТОШДАГИ ЁЗУВ
Эр Билга аразлаган йўлбарсга айланди,
Алам ҳам улғайтар ўғилни.
Бешик боғичлари узилиб кетди,
Қасос кучайтади ўғилни.
Бешик олтин туёқли тулпорга айланди.
Эрк Эр қилади ўғилни.
X. ҚАДИМГИ КУЙ
Яйраб оқкан жилға бўйида
Чанқовуз чалади қизгина…
Мендай йиғлоқ апрел ойида
Йиғлагим келади жимгина.
Бир уюм оқ булут пойида
Қизгина чалади чанқовуз, —
Яйраб оққан жилға бўйида
Тош устида яйрайди товус.
Сой ичида, жилға бўйида
Чанқовуз чалади қизгина.
Мендай ташна апрел ойида
Яшагим келади жимгина…
Яшагим келади жимм-гина…
XI. СИНГИЛГА БАҒИШЛОВ
(қабртошдаги эски ёзув)
Муштипар эгачим,
Тиловчим менинг…
Кимсасиз даладай ҳорғин қолдим мен.
Яхши-ёмон кунда
Сўровчим менинг,
Қоронғи саҳрода ғамгин қолдим мен
Маъюс дуогўйим,
Муштипарим-ай,
Қора туманларга чўкмишдир дилим.
Ой каби олисим,
Нурдай холисим,
Менга тик қарашдан уялар ўлим.
Эгачим, тиловчим.
XII.КЎҲНА ЮРТ ҲАҚИДА ЯНГИ ШЕЪР
Момолар сирларин тинглаган тупроқ,
Боболар кўкрагин кўтарган осмон.
Пирларнинг кафтида кўкарган байроқ,
Оналар кўзида йиғлаган достон.
Ўғиллар кўксида чақнаган чақмоқ,
Ойқизлар кўнглини гуллатган туйғу.
Гўдаклар дилидан бошланган ирмоқ,
Шоирлар юрагин порлатган қайғу.
Даҳолар манглайин ярқиратган ой,
Фидолар бағридан силқиган бардош.
Тангри ер юзига йўллаган ҳумой,
Боботоғ бағрида туғилган қуёш.
Eshqobil Shukur
QADIMGI DAFTAR YOXUD
UNUTILGAN OHANGLAR OHI
Eshqobil Shukur 1962 yil Surxondaryo viloyatining Qumqo’rg’on tumanidagi Boymoqli qishlog’ida tug’ilgan. ToshDUning filologiya fakul`tetini bitirgan (1984). Ilk she’rlar to’plami — «Yurakni o’rganish» (1984). Shundan so’ng uning «Sochlari sumbul-sumbul» (1988), «Tungi gullar» (1989), «Yashil qushlar» (1995), «Hamal ayvoni» (2003) she’riy kitoblari va 2005 yilda «Ko’hna bog’ rivoyatlari» nasriy kitobi nashr etilgan. «Naqshband», «Ibtido xatosi» kabi dostonlari, «Nasoyim ul-muhabbatga sayr» turkumi, shuningdek, «Oqibat oqshomi», «Dunyoning ko’chishi» kabi qissalari ham bor.
I. VATAN
(qadimgi bolaning qadimgi qo’shig’i)
Oq o’tovni nortuya
yetti marta aylansa,
changaroq osmonida
yetti go’zal saylansa…
Qizil tandir tob yesa,
kunlarim pishsa hil-hil.
Tunlarim kulib tursa,
oy bilan o’ynasa dil.
O’zim qaldirg’och bo’lsam,
so’zim suyunchi bo’lsa,
ko’nglimda titrab o’sgan
qamishlar naychi bo’lsa.
Momomday dashtlarimning
Joni, erkasi bo’lsam.
Bu dashtlar menga to’lsa,
Men bu dashtlarga to’lsam.
O’zim qaldirg’och bo’lsam,
So’zim suyunchi bo’lsa…
II. «IRQ BITIGI»GA BITIK
Munchalar munglisan,
Kiyikning o’g’li,
Cho’lponmi, Usmonmi isming, sirdoshim,
Yetim emchakdoshim, yersiz yerdoshim.
Qanday qayg’ulisan,
Kiyikning o’g’li…
Yashil qoya sening yozlik joying — xor,
Qizil qoya mening qishlik joyim — zor.
Ko’zing, qayg’u uyi,
Kiyikning o’g’li,
Qora qush jigaring cho’qilar kun-kech
Topshirib bo’larmi shu Vatanni hech?…
Hech… hech… hech!!!
III. SEVGI
Quv yelindan sutlar keldi sirqirab,
q a n i s a n-u v?…
Qora boshga qor yog’di yarqirab,
q a n i s a n-u v?…
Qizil-yashil kunlar o’tdi gurkirab,
q a n i s a n-u v?…
Qirq qush bo’lib qirq jon uchdi chirqirab,
q a n i s a n-u v?…
Dil yorildi, daryo oqdi sharqirab,
q a n i s a n-u v?…
Tuproq tanam gul o’stirdi zirqirab,
q a n i s a n-u v?…
IV. YONIB KETGAN MARSIYA BO’LAKLARI
Cho’jalari cho’lda qolgan boy bola,
Qulunlari qumda qolgan boy bola,
voyy bola-a…
Qatordagi qora norlar qoqildi,
Kadi sindi, sirqirab sut to’kildi,
yurak tindi…
Tutqoziqqa boyli bola, boy bola,
Toltobutda joyli bola, voy bola,
voyy bola-a…
Kuyuk ko’ngil ko’k kiyganda ko’k kuyar,
Kiyik singil singraganda tosh iyar.
Yoriltoshning sutin ichgan boy bola,
voyy bola-a…
O’ng bo’sag’a suyanib o’g’ling qoldi,
Chap bo’sag’a suyanib qizing qoldi.
Chaqmoqtoshning cho’g’in yutgan boy bola,
voyy bola-a…
Eshigingda elanib eling qoldi,
Qayroqtoshning qahrin yutgan boy bola,
voyy bola-a…
Yoriltoshning sutin ichgan boy bola,
voyy bola-a…
V. QADIMGI SHOIRNING TUG’ILISHI
Qahraton qatronidan
Saratonga muz berdim.
Yulduzsiz kechalarga
Kiprikda yulduz berdim.
Kapalak qanotidan
Choyshab yopdim dunyoga.
Musicha hayotidan
Hikmat topdim dunyoda.
Tog’larim — bobolarim,
Oy manim momom bo’ldi.
Ko’zlarimning ichida
Dunyo dunyoga keldi.
Enamday daryolarim
Oq yuvib, oq taradi.
Osmonday yuragimga
Hayot to’lib boradi.
VI. FASLLAR HAQIDA IBTIDOIY BITIK
Qoya etagida, g’aroyib g’orda
Qish meni mehmon qildi
Bir o’choq olov bilan…
Ko’zlarimga issiq ko’rinib ketdi
Mening sovuq do’stim, qadrdon Qishim.
* * *
Kuz oqshomi… Qoraygan to’qay…
Uzoq-uzoq uvladi bo’ri.
Tovushsiz pinjimga berkinar
Qo’rqib ketgan ma’yus singlim Kuz.
* * *
Tongda meni uyg’otdi qaldirg’och,
So’ng shaldirab kuldilar suvlar…
Derazamdan jilmayib qarar
Qizalog’im, sevinchim Bahor.
* * *
Olma, anor, uzumga qo’shib
Yuragimni pishirar oftob.
Dalalarga sochilib ketgan
Tiriklik deb atalgan kitob.
Xavotirli boqar qalbimga
Kuyunchagim, onajonim Yoz.
VII. KUYOV
Otang mendan aylansin,
Enang mendan o’rgilsin,
Erka Gulsum, jon Gulsum.
Qo’llarim qadog’iga
Sochlaring tillo to’ksin.
Oy tug’ar qabog’ingda
Kun tug’sa, senga tug’sin.
Otang mendan aylansin,
Enang mendan o’rgilsin.
O’jar Gulsum, jon Gulsum.
Kuyov — yov deb aytdilar,
Topsinlar o’zga do’stni.
Seni xo’p aynitdilar,
Bepisand bilib bizni.
Ko’zimda o’sgan gulim,
Kulbamni obod ayla.
Novvot qaynatar tilim,
Men kabi kuyov qayda?
Kuyov yovmas, kuyov-tov,
Suyansalar arziydi.
Xasis otang shum enang
Mendan bir qiz qarziydi…
Otang mendan aylansin,
Enang mendan o’rgilsin,
Erka Gulsum, jon Gulsum.
VIII. ISTIBDOD
Jangdagi maglubiyatdan so’ng eshitilgan nola
Bek bo’lar ullarim qul bo’ldi,
Suluv bo’lar qizlarim cho’ri…
Alp erlar yuragi yirtildi,
Vo-o, sho’rim! Vo-o, sho’rim!
Erk bo’lar Vatanim berk bo’ldi,
Zulmatning qahrida quyoshning nuri.
Nafrat, alam bilan kafanim to’ldi,
Vo-o, sho’rim! Vo-o, sho’rim!
Gul bo’lar yerlarim kul bo’ldi
Toptaldi, xo’rlandi otalar yeri.
Yer topmay ko’nglimga ko’mildim,
Vo-o, sho’rim! Vo-o, sho’rim!
IX. YO’QOLGAN BITIKTOSHDAGI YOZUV
Er Bilga arazlagan yo’lbarsga aylandi,
Alam ham ulg’aytar o’g’ilni.
Beshik bog’ichlari uzilib ketdi,
Qasos kuchaytadi o’g’ilni.
Beshik oltin tuyoqli tulporga aylandi.
Erk Er qiladi o’g’ilni.
X. QADIMGI KUY
Yayrab oqkan jilg’a bo’yida
Chanqovuz chaladi qizgina…
Menday yig’loq aprel oyida
Yig’lagim keladi jimgina.
Bir uyum oq bulut poyida
Qizgina chaladi chanqovuz, —
Yayrab oqqan jilg’a bo’yida
Tosh ustida yayraydi tovus.
Soy ichida, jilg’a bo’yida
Chanqovuz chaladi qizgina.
Menday tashna aprel oyida
Yashagim keladi jimgina…
Yashagim keladi jimm-gina…
XI. SINGILGA BAG’ISHLOV
(qabrtoshdagi eski yozuv)
Mushtipar egachim,
Tilovchim mening…
Kimsasiz daladay horg’in qoldim men.
Yaxshi-yomon kunda
So’rovchim mening,
Qorong’i sahroda g’amgin qoldim men
Ma’yus duogo’yim,
Mushtiparim-ay,
Qora tumanlarga cho’kmishdir dilim.
Oy kabi olisim,
Nurday xolisim,
Menga tik qarashdan uyalar o’lim.
Egachim, tilovchim.
XII.KO’HNA YURT HAQIDA YANGI SHE’R
Momolar sirlarin tinglagan tuproq,
Bobolar ko’kragin ko’targan osmon.
Pirlarning kaftida ko’kargan bayroq,
Onalar ko’zida yig’lagan doston.
O’g’illar ko’ksida chaqnagan chaqmoq,
Oyqizlar ko’nglini gullatgan tuyg’u.
Go’daklar dilidan boshlangan irmoq,
Shoirlar yuragin porlatgan qayg’u.
Daholar manglayin yarqiratgan oy,
Fidolar bag’ridan silqigan bardosh.
Tangri yer yuziga yo’llagan humoy,
Bobotog’ bag’rida tug’ilgan quyosh.
