Шу бугун дунё янги йил кириб келишини нишонламоқда, кўчалар турли чироқларга ва ёзувларга тўла, ҳаво совуқ, рутубатли, одамлар қор ёғишини қаттиқ исташган, аммо тушдан кейин бир хилда изиллаб ёмғир ёға бошлаган эди.

Исажон Султон
ЯНГИ ЙИЛ КЕЧАСИДА

   Исажон Султонов 1967 йил 6 апрелда Фарғона вилояти, Риштон туманининг Авазбой қишлоғида туғилган. ТошДУнинг журналистика факультетини тамомлаган (1990). «Муножот», «Ойдинбулоқ», «Озод», «Боқий дарбадар», «Боғи Эрам» ва бошқа бир қатор китоблари нашр этилган.

Жаваҳарлаъл Нерунинг «Ҳиндистон» китобининг «Бобур» қисмини, Д. Буццати, Р. Акутагава, У. Сайфиддин ва бошқа кўплаб жаҳон адабиёти вакилларининг асарларини ўзбек тилига таржима қилган.

еча қоронғилигида ёмғир шивалаб ёғарди. Қорамтир дарахтларнинг кўлкалари аро томчилар энтиктирувчи шитирларди.

Шу бугун дунё янги йил кириб келишини нишонламоқда, кўчалар турли чироқларга ва ёзувларга тўла, ҳаво совуқ, рутубатли, одамлар қор ёғишини қаттиқ исташган, аммо тушдан кейин бир хилда изиллаб ёмғир ёға бошлаган эди. Одамлар ўзларича “Эҳ, қорсиз янги йил бўлармиди” деб хушҳол тўнғиллаб қўйишса-да, байрам кайфиятига ёмғир барибирам таъсир қилмади. Хонадонлар қолиб, кишилар тўп-тўп бўлиб турли ресторанларда ҳам байрамни нишонлар эдилар, Қорбобо ва қорқизлар аробаларда пул топиш илинжида кезиб юришарди. Мана шундай муҳташам ресторанлардан бирининг ойнаванд эшиги ёнида қизғиш зарҳал кийим кийган дарбон турган эди. Келгувчилар аллақачон кайфу сафони бошлаб юборишди. Ҳозир вақт тунги соат ўнга яқинлашган, Янги йил киришига икки соатча вақт қолган эди.

Ҳаво булут, лекин тунги осмон нимагадир ёруғ, булутларнинг қатлари кўриниб турарди. Байрамларда осмон ёришгандай туюлиши бор гап.

Шу маҳалда кўча бўйлаб қатор чўзилиб кетган ҳашамдор кунгурали қасрлардан бирининг эшик қўнғироғи жиринглади. Бу уйда гаплашиш ускунаси бор экан, тиқир-тиқир сас келди-да, кузатув телекамерасининг чироқчаси ёнди, ичкаридаги келгувчини танимади шекилли, салдан кейин ўктам бир товуш:

– Кимсиз? – деб сўради.

Келгувчи узун бўйли, кўзлари сокин-мусаффо бир киши эди.

– Истеъдодман, – деди меҳмон,

Овоз жимиб қолди, кейин кулги аралаш яна сўради:

– Қанақа истеъдод?

– Оддий, ҳар доимгидай истеъдодман!

– Бунақасига буюртма бермаган эдик-ку, – деди у ёқдаги. – Хўп, қўлингиздан нима келади?

– Мен юлдузлар тилини биламан, – деди келгувчи. – Юлдузлар сираям биз ўйлагандек эмас. У ерда етти ухлаб тушга кирмайдиган ҳодисалар рўй беради.

– Йўқ, тўғри келмас экан, – деди овоз эгаси, бироз мулоҳазадан сўнг. – Ҳеч бўлмаса башорат қила оласизми? Масалан, бугун қор ёғадими?

– Ёғади, – деди келгувчи ишонч билан. – Лекин ярим кечасидан кейин ёғади. Саҳарга яқин тоғда қор кўчади, чунки чўққиларга кеча қор тушган эди, бугунги ёмғир уни эритиб юборади. Аммо ҳеч кимга зарари тегмайди.

– Йўқ, узр, – деди мезбон, бирпас ўйланиб. – Башоратчи керакмас бизга. Нима истайсиз?

– Мен ҳам янги йилни кутсам дегандим, – деди келгувчи. – Чунки ҳеч кимим йўқ, ҳамма байрам қилаётганига ҳавасим келяпти.

– Э-э…. – ўнғайсизланди уй эгаси. – Танимаган одамга ноқулай-да барибирам. Балки егулик у-бу керакдир?

– Йўғ-э, егулик керакмас, – деди келгувчи. – Ҳеч кимим йўқ дедим-ку?! Янги йилни ким биландир кутгим келди.

– Бироз юрсангиз, чап томонда катта ресторан бор, – деб маслаҳат берди мезбон. – Ўшанга борақолинг, у ерга бугун кўпчилик йиғилган. Янги йилингиз қутлуғ бўлсин.

– Сизга ҳам, – деди истеъдод ва ёмғир остида йўлида давом этди.

Ҳақиқатан ҳам салдан кейин олти қаватли муҳташам бино кўзга ташланди.

– Янги йилингиз муборак бўлсин, – деди у, қизғиш ливрея кийган дарбонга.

– Раҳмат, сизгаям, – деди дарбон. – Хўш, хизмат?

– Ичкарига кирсам бўлармикин?..

– Таклиф қилинганмисиз?

– Йўқ.

– Афсус… Хўп, қўлингиздан нима келади?

– Истеъдодман.

– Қанақа истеъдод?

– Тушунтириш қийин, – деди у. – Мен теваракдаги воқеаларнинг ақл етмас боғланишларини пайқай оламан.

– Ҳим-м… Тасодифан, масхарабоз эмасмисиз?

– Йўқ.

– Эсиз, – деди дарбон. – Соат ўнга масхарабоз келиши керак эди, касал бўпқолибди, келолмасмиш. Ҳозир битта масхарабоз жудаям керак-да. Кўряпсиз-ку, ҳамма ўйнаб-кулишни хоҳлаяпти, бир қанчаси маст-аласт.

– Ҳа, пайқаб турибман, – деди истеъдод.

– Қандай қилиб пайқаяпсиз, давра ичкарида бўлса? – ишонқирамади дарбон.

– Мен истеъдодман-ку, – деди келгувчи. – Одамларнинг ўй-фикрларини хам сеза оламан.

– Байрамларда ҳамма яхши кишига айланиб қолади, – деди кейин. – Ҳозир бу ерда ҳамма яхши, ҳатто энг учига чиққан фирибгар ҳам. Лекин оддий кунларда бу кишиларнинг қанчалар зерикарли ва ҳатто зараркунанда эканини тасаввур қилолмайсиз-ку? Мен эса тасаввур қила оламан, – дея оддийгина тушунтирди Истеъдод.

– Тўғри айтасиз, – деди дарбон, бирданига жонланиб. – Ростини айтсам, буларнинг кўпи ярамас кишилар. Ҳе, ўша ўйин-кулгингдан ўргилдим сенларни!

– Йўқ, ярамас эмас, – эътироз билдирди Истеъдод. – Улар қўрқишади…

– Нимадан?

– Тўсатдан, кетма-кет бойлик келаверса, фалокат бўлишини ақллари сезмасаям қалблари сезади. Шунинг учун юрак овозини шароб ёки ўйин-кулги, ишрат билан ўчиришади.

– Тўғрисини айтсам, унчалик ҳам тушунавермайман бунақа гапларни, – деди дарбон. – Айтинг-чи, шунақа нарсаларни билишдан сизга нима фойда?

Шу пайт рўпарадаги икки тавақали катта эшик очилиб кетди-да, ичкаридаги давранинг шовқини, айтилаётган алёрлар эшитила бошлади. Паст бўйли, семиз бир киши давра ўртасига чиқиб, сал олдин футбол бўйича жаҳон чемпионатининг тақдирини олдиндан айтиб берган Пауло лақабли башоратчи саккизоёқнинг оламдан ўтганини маълум қилди. “Кириб келаётган шу янги йилимизда орамизда баъзи дўстларимиз йўқ, мана шундай ажойиб кунларга етиб келишолмади, – деди у. – Ҳаммаси қатори, шу қадаҳни ўша дўстларимиз ва мўъжиза саккизоёқ хотираси учун кўтаришингизни сўрайман!”

Шодон давра ўша махлуқ шаънига қадаҳ кўтарди.

– Айтинг-чи, у ростдан ҳам башоратчимиди? – деб сўради дарбон.

– Йўқ, ҳатто ўзининг саккизоёқ эканини ҳам билмасди, – деди истеъдод. – Бир оёги қаттиқ оғрир, ўшани кўп чўзарди. Бор-йўғи шу.

– Ҳа, тасодиф бўлса керак, – деди дарбон. – Аммо шу топда менга шунақа саккизоёқ жуда зарил-да. Катта пул ютиб олсам борми?! Сизга бир гап айтайми? Менга-ку мумкинмас, аммо ичкарида яхши йигитлар бор, қўриқчилар хонасининг ортига секингина ўтиб, бир қадаҳ олмайсизми, байрам-ку ахир?

– Йўқ, мен мутлақо ичмайман, – деди меҳмон.

– Ёкимли киши экансиз, – деди дарбон. – Жон-жон деб ичкарига қўярдим сизни.

– Ҳа, яхши бўларди, совкотдим, – деди Истеъдод. – Ичкари иссиқ, роҳатбахш бўлса керак. Ёмғир суяк-суягимдан ўтиб кетди.

– Лекин тепадагилар норози бўлишади-да, – у оромгоҳнинг юқори қаватига ишора қилди, – У ёғини тушунаверинг, мендаям бола-чақа бор.

– Ҳа, гапингиз тўғри, – деди Истеъдод.

– Айтингчи, истеъдодингиз нимада йўналган?

– Йўналмаган, – деди у. – Ким билсин… Ҳали кўп нарса аниқ эмас.

– Қизиқ одам экансиз, – деди дарбон. – Зарилмиди сизга шу?

– Бошқача бўлмайди-да, – соддагина англатди у. – Бошқача сираям бўлмайди. Тўғрисини айтсам, шундагина юрагим роҳат топади.

– Отам менга, роҳат келтирадиган нарсалардан узоқ юр, ишла, меҳнат қил, меҳнат одамни ўлдирмайди деб насиҳат қиларди, – деди дарбон. – Ҳақиқатан ҳам кимга кераги бор бу нарсаларни? Эҳ-ҳе, юлдузлардан, яна бир нималардан гапирасиз-а? Нондан гапирсангиз-чи, нондан?!

– Шуни айтаман-да, менга нима зарил эди, – деди Иктеъдод.

– Хўп, модомики бугун байрам экан, яна бирор нима денг-чи, – деди дарбон. – Ичкаридагиларни қўйинг, улардан наф йўқ, шу ҳаётларида давом этаверишсин. Менга алоқадор бирор нима дея оласизми? Фақат, боя айтганингиздай, юлдузлар илмидан эмас, шу ҳаётга яқинроқ бирор ҳодисани айтиб бера оласизми?

– Аслида билмаганингиз яхшироқ эмасми? – деб сўради меҳмон. – Билганингиз билан фойдаси йўқ-ку?

– Ҳа энди, буям бир эрмак-да.

– Майли, фақат бир қисмини айтаман, холос. Байрамни бузиб нима қилдим? – деди истеъдод. – Қараб туринг, ҳозир чироқ ўчади, лекин сал ўтмай яна ёнади. Ҳаёт чироғи ҳам қоқ ярим кечаси тўсатдан ўчиб қолиши мумкин.

Бир сония ўтар-ўтмас, чироқлар ростдан ҳам липиллаб ўчди, теварак қоронғиликка бурканди. Лекин салдан сўнг яна ёришиб, чароғон бўлиб кетди.

– Қайдан тахмин қилақолдингиз? – деб сўради дарбон ҳайратланиб.

– Содда қилиб англатсам, ҳозиргина шаҳар ташқарисида битта қуш совуқда ўлиб қолди, – деди истеъдод.

– Қушни нима алоқаси бор?

– Ёмғирда ҳўл бўлиб, усти музлаган эди, – деб тушунтирди истеъдод. – Совқотганидан юқори кучланишли ускунанинг ичига кириб олди. У ернинг иссиғида қанотидаги музлар эриб, томчилаб оққач, қисқа туташув рўй берди, суғурта ускунаси фалокат рўй бермаслиги учун электр токини узди. Ҳар ҳолда, ишчилар дарҳол тузатишган бўлса керак.

– Бечора қуш… Ҳа, ростдан ҳам ғалати, – деди дарбон тан бериб. – Лекин, зўр одам экансиз, гап йўқ. Оила, бола-чақангиз йўқми, ёлғиз юрибсиз?

– Ўзимни зўрға эплаб юрибману бола-чақага йўл бўлсин? – деди келгувчи. – Оиланинг масъулияти жуда оғир, у юкни кўтариш қўлимдан келмайди деб қўрқаман.

– Узр… Лекин барибирам шунақа нарсаларни қайдан билишингизга қизиқяпман. Соддароқ қилиб тушунтирсангиз бўлмайдими?

– Ҳамма воқеа-ҳодисалар бир-бирига кўринмас занжир билан боғланган бўлади, – деди Истеъдод. – Ҳўв, икки киши қўлида қадаҳи билан чиқиб келаётганини кўряпсизми? У одам бир маҳаллар, айни навқирон, кучга тўлган маҳалида бир муҳтож одамни масхаралаб кулган эди. Масхараланган эса, қонли урушларда жигаридан ўқ еган, кўмакка зор киши эди. Қадаҳ тутиб турган шу ҳолида ўзининг ҳам жигари қуриб бораётганидан бехабар, бироқ… – ниманидир тусмоллаб, ўзича ҳисоб-китоб қилди у. – орадан уч-тўрт ой ўтгач, безовталанганида ҳаммасидан хабар топади, аммо кеч бўлади. Ёнидаги одам эса уйига садақа сўраб келган ёш болали жувонга айниб қолган овқатларни берган эди. Гап шундаки, боланинг қорни очқаган, жувон эмизай деса, кўкрагида сути йўқ… азбаройи болам тўйсин деб ўша айниган таомни ейишга мажбур бўлган эди.

– Шўрлик… – деди дарбон. – Жувонга ҳеч нима қилмагандир, ишқилиб?

– Худонинг қудратини қарангки, на жувонга, на болага зарар етди, – деди у одам. – Қайтанга, ўша озгина таом туфайли сут мўл-кўл тошиб келди, бола тўйиб-тўйиб эмиб, кейин мириқиб роса ухлади… Ёмғир сира тинадиганга ўхшамайди, мен борақолай. Дарвоқе, Янги йилингиз қутлуғ бўлсин.

– Афсус, яна бир оз гаплашсак бўларди, – деди дарбон афсусланиб. – Сизга ҳам қутлуғ бўлсин. Майли, яхши боринг, – дея хайрлашди чин дилдан.

* * *

Чорак соатдан сўнг Янги йил кириб келди.

Кейин ҳаво бирданига совиди. Шивалаб турган ёмғир аввалига майда қорга айланди, кейин тезлашди-да, шиддат билан ёға кетди. Шимолдан совуқ шамол эсди, изғирин кучлигина эди.

Чароғон шаҳар ҳалиям байрам шукуҳига тўла эди.

Яна бир неча соатдан сўнг кимсасиз тоғлар устида қор кўчди. Улкан харсангтошларнию синиб уйқашиб кетган арчаларни қўшиб-юмалатиб, шовқин-сурон сола, худди баҳайбат тўфон цингари пастга қараб шитоб билан йўналди. Қор турли жойларда турлича кўчди, хайриятки, йўлида қишлоқлар йўқ эди, сўқмоқларни, баъзи катта йўлларни ва музлаб қолган ирмоқларни энлаб-босиб тушганини айтмаса, янги йил тунидаги бу қор кўчкиси кишиларга зарар келтирмади.

Янги йил шу тариқа кириб келди.

* * *

Орадан йиллар ўтди.

Дарбон яна узоқ йиллар ўша жойда ишлади. Рўй берган воқеаларни ўйлаб кўриб, ниҳоят “Хизрни кўрган бўлсам керак” деган тўхтамга келди. Чунки ўша кишининг айтганларининг бари рўёбга чиқди: орадан тўрт ойлар чамаси вақт ўтгач, қадаҳ кўтариб ташқарига чиққан кишилардан бири – шаҳарнинг энг олди бойи жигари қуруқшаб, бор молу дунёсини сарфласа ҳам нафи тегмасдан оламдан ўтди. Иккинчиси эса уйида айниган шаробни ичиб, заҳарланиб ўлим топди. Дарбон ўша кишининг гапларини бошқаларга айтиб берди. Келган кишининг кимлигини биров билмас эди. Дарбон тинимсиз уқтирар эдики, эшик олдида турганимда, ёмғир остида тўсатдан кепқолди, уст-боши ночор, ўзи очга ўхшарди, деб. Ўзидан анча-мунча гапларни тўқиб-чатиб, уни салкам авлиёга айлантирди. Авом ишонди, ўйин-кулги кечасидаги боёнлар дарбонга “ўша номаълум киши бизлар ҳақимизда ҳам бир нима деганмиди?” дея хавотирланиб, ўзларича совға-саломлар кўтариб кела бошлашди.

Дарбоннинг эл назарига тушгани, мўътабар кишиларнинг кўпчилиги ҳузурига бош эгиб келишгани рост. Башоратнинг бу қисми ҳам рўёбга чиқди, аммо мазкур ҳолат дарбонга сира завқ бахш этмас эди.

Негаки, кечалари ухлолмасди.

Ухлай деса, ўша номаълум истеъдод айтган нарсалардан яна бирининг – энг охиргисининг рўёбга чиқишидан қўрқарди: худди ўша кечаси бехос чироқ ўчиб қолгани каби, қоқ ярим тунда, уйқу чоғида тўсатдан етиши мумкин бўлган ажал шарпаси…

2013

   Shu bugun dunyo yangi yil kirib kelishini nishonlamoqda, ko‘chalar turli chiroqlarga va yozuvlarga to‘la, havo sovuq, rutubatli, odamlar qor yog‘ishini qattiq istashgan, ammo tushdan keyin bir xilda izillab yomg‘ir yog‘a boshlagan edi.

Isajon Sulton
YANGI YIL KECHASIDA

Isajon Sultonov 1967 yil 6 aprelda Farg’ona viloyati, Rishton tumanining Avazboy qishlog’ida tug’ilgan. ToshDUning jurnalistika fakul`tetini tamomlagan (1990). «Munojot», «Oydinbuloq», «Ozod», «Boqiy darbadar», «Boqiy Eram» va boshqa bir qator kitoblari nashr etilgan.
Javaharlal Neruning «Hindiston» kitobining «Bobur» qismini, D. Butstsati, R. Akutagava, U. Sayfiddin va boshqa ko’plab jahon adabiyoti vakillarning asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilgan.

echa qorong‘iligida yomg‘ir shivalab yog‘ardi. Qoramtir daraxtlarning ko‘lkalari aro tomchilar entiktiruvchi shitirlardi.

Shu bugun dunyo yangi yil kirib kelishini nishonlamoqda, ko‘chalar turli chiroqlarga va yozuvlarga to‘la, havo sovuq, rutubatli, odamlar qor yog‘ishini qattiq istashgan, ammo tushdan keyin bir xilda izillab yomg‘ir yog‘a boshlagan edi. Odamlar o‘zlaricha “Eh, qorsiz yangi yil bo‘larmidi” deb xushhol to‘ng‘illab qo‘yishsa-da, bayram kayfiyatiga yomg‘ir baribiram ta’sir qilmadi. Xonadonlar qolib, kishilar to‘p-to‘p bo‘lib turli restoranlarda ham bayramni nishonlar edilar, Qorbobo va qorqizlar arobalarda pul topish ilinjida kezib yurishardi. Mana shunday muhtasham restoranlardan birining oynavand eshigi yonida qizg‘ish zarhal kiyim kiygan darbon turgan edi. Kelguvchilar allaqachon kayfu safoni boshlab yuborishdi. Hozir vaqt tungi soat o‘nga yaqinlashgan, Yangi yil kirishiga ikki soatcha vaqt qolgan edi.

Havo bulut, lekin tungi osmon nimagadir yorug‘, bulutlarning qatlari ko‘rinib turardi. Bayramlarda osmon yorishganday tuyulishi bor gap.

Shu mahalda ko‘cha bo‘ylab qator cho‘zilib ketgan hashamdor kungurali qasrlardan birining eshik qo‘ng‘irog‘i jiringladi. Bu uyda gaplashish uskunasi bor ekan, tiqir-tiqir sas keldi-da, kuzatuv telekamerasining chiroqchasi yondi, ichkaridagi kelguvchini tanimadi shekilli, saldan keyin o‘ktam bir tovush:

– Kimsiz? – deb so‘radi.

Kelguvchi uzun bo‘yli, ko‘zlari sokin-musaffo bir kishi edi.

– Iste’dodman, – dedi mehmon,

Ovoz jimib qoldi, keyin kulgi aralash yana so‘radi:

– Qanaqa iste’dod?

– Oddiy, har doimgiday iste’dodman!

– Bunaqasiga buyurtma bermagan edik-ku, – dedi u yoqdagi. – Xo‘p, qo‘lingizdan nima keladi?

– Men yulduzlar tilini bilaman, – dedi kelguvchi. – Yulduzlar sirayam biz o‘ylagandek emas. U yerda yetti uxlab tushga kirmaydigan hodisalar ro‘y beradi.

– Yo‘q, to‘g‘ri kelmas ekan, – dedi ovoz egasi, biroz mulohazadan so‘ng. – Hech bo‘lmasa bashorat qila olasizmi? Masalan, bugun qor yog‘adimi?

– Yog‘adi, – dedi kelguvchi ishonch bilan. – Lekin yarim kechasidan keyin yog‘adi. Saharga yaqin tog‘da qor ko‘chadi, chunki cho‘qqilarga kecha qor tushgan edi, bugungi yomg‘ir uni eritib yuboradi. Ammo hech kimga zarari tegmaydi.

– Yo‘q, uzr, – dedi mezbon, birpas o‘ylanib. – Bashoratchi kerakmas bizga. Nima istaysiz?

– Men ham yangi yilni kutsam degandim, – dedi kelguvchi. – Chunki hech kimim yo‘q, hamma bayram qilayotganiga havasim kelyapti.

– E-e…. – o‘ng‘aysizlandi uy egasi. – Tanimagan odamga noqulay-da baribiram. Balki yegulik u-bu kerakdir?

– Yo‘g‘-e, yegulik kerakmas, – dedi kelguvchi. – Hech kimim yo‘q dedim-ku?! Yangi yilni kim bilandir kutgim keldi.

– Biroz yursangiz, chap tomonda katta restoran bor, – deb maslahat berdi mezbon. – O‘shanga boraqoling, u yerga bugun ko‘pchilik yig‘ilgan. Yangi yilingiz qutlug‘ bo‘lsin.

– Sizga ham, – dedi iste’dod va yomg‘ir ostida yo‘lida davom etdi.

Haqiqatan ham saldan keyin olti qavatli muhtasham bino ko‘zga tashlandi.

– Yangi yilingiz muborak bo‘lsin, – dedi u, qizg‘ish livreya kiygan darbonga.

– Rahmat, sizgayam, – dedi darbon. – Xo‘sh, xizmat?

– Ichkariga kirsam bo‘larmikin?..

– Taklif qilinganmisiz?

– Yo‘q.

– Afsus… Xo‘p, qo‘lingizdan nima keladi?

– Iste’dodman.

– Qanaqa iste’dod?

– Tushuntirish qiyin, – dedi u. – Men tevarakdagi voqealarning aql yetmas bog‘lanishlarini payqay olaman.

– Him-m… Tasodifan, masxaraboz emasmisiz?

– Yo‘q.

– Esiz, – dedi darbon. – Soat o‘nga masxaraboz kelishi kerak edi, kasal bo‘pqolibdi, kelolmasmish. Hozir bitta masxaraboz judayam kerak-da. Ko‘ryapsiz-ku, hamma o‘ynab-kulishni xohlayapti, bir qanchasi mast-alast.

– Ha, payqab turibman, – dedi iste’dod.

– Qanday qilib payqayapsiz, davra ichkarida bo‘lsa? – ishonqiramadi darbon.

– Men iste’dodman-ku, – dedi kelguvchi. – Odamlarning o‘y-fikrlarini xam seza olaman.

– Bayramlarda hamma yaxshi kishiga aylanib qoladi, – dedi keyin. – Hozir bu yerda hamma yaxshi, hatto eng uchiga chiqqan firibgar ham. Lekin oddiy kunlarda bu kishilarning qanchalar zerikarli va hatto zararkunanda ekanini tasavvur qilolmaysiz-ku? Men esa tasavvur qila olaman, – deya oddiygina tushuntirdi Iste’dod.

– To‘g‘ri aytasiz, – dedi darbon, birdaniga jonlanib. – Rostini aytsam, bularning ko‘pi yaramas kishilar. He, o‘sha o‘yin-kulgingdan o‘rgildim senlarni!

– Yo‘q, yaramas emas, – e’tiroz bildirdi Iste’dod. – Ular qo‘rqishadi…

– Nimadan?

– To‘satdan, ketma-ket boylik kelaversa, falokat bo‘lishini aqllari sezmasayam qalblari sezadi. Shuning uchun yurak ovozini sharob yoki o‘yin-kulgi, ishrat bilan o‘chirishadi.

– To‘g‘risini aytsam, unchalik ham tushunavermayman bunaqa gaplarni, – dedi darbon. – Ayting-chi, shunaqa narsalarni bilishdan sizga nima foyda?

Shu payt ro‘paradagi ikki tavaqali katta eshik ochilib ketdi-da, ichkaridagi davraning shovqini, aytilayotgan alyorlar eshitila boshladi. Past bo‘yli, semiz bir kishi davra o‘rtasiga chiqib, sal oldin futbol bo‘yicha jahon chempionatining taqdirini oldindan aytib bergan Paulo laqabli bashoratchi sakkizoyoqning olamdan o‘tganini ma’lum qildi. “Kirib kelayotgan shu yangi yilimizda oramizda ba’zi do‘stlarimiz yo‘q, mana shunday ajoyib kunlarga yetib kelisholmadi, – dedi u. – Hammasi qatori, shu qadahni o‘sha do‘stlarimiz va mo‘‘jiza sakkizoyoq xotirasi uchun ko‘tarishingizni so‘rayman!”

Shodon davra o‘sha maxluq sha’niga qadah ko‘tardi.

– Ayting-chi, u rostdan ham bashoratchimidi? – deb so‘radi darbon.

– Yo‘q, hatto o‘zining sakkizoyoq ekanini ham bilmasdi, – dedi iste’dod. – Bir oyogi qattiq og‘rir, o‘shani ko‘p cho‘zardi. Bor-yo‘g‘i shu.

– Ha, tasodif bo‘lsa kerak, – dedi darbon. – Ammo shu topda menga shunaqa sakkizoyoq juda zaril-da. Katta pul yutib olsam bormi?! Sizga bir gap aytaymi? Menga-ku mumkinmas, ammo ichkarida yaxshi yigitlar bor, qo‘riqchilar xonasining ortiga sekingina o‘tib, bir qadah olmaysizmi, bayram-ku axir?

– Yo‘q, men mutlaqo ichmayman, – dedi mehmon.

– Yokimli kishi ekansiz, – dedi darbon. – Jon-jon deb ichkariga qo‘yardim sizni.

– Ha, yaxshi bo‘lardi, sovkotdim, – dedi Iste’dod. – Ichkari issiq, rohatbaxsh bo‘lsa kerak. Yomg‘ir suyak-suyagimdan o‘tib ketdi.

– Lekin tepadagilar norozi bo‘lishadi-da, – u oromgohning yuqori qavatiga ishora qildi, – U yog‘ini tushunavering, mendayam bola-chaqa bor.

– Ha, gapingiz to‘g‘ri, – dedi Iste’dod.

– Aytingchi, iste’dodingiz nimada yo‘nalgan?

– Yo‘nalmagan, – dedi u. – Kim bilsin… Hali ko‘p narsa aniq emas.

– Qiziq odam ekansiz, – dedi darbon. – Zarilmidi sizga shu?

– Boshqacha bo‘lmaydi-da, – soddagina anglatdi u. – Boshqacha sirayam bo‘lmaydi. To‘g‘risini aytsam, shundagina yuragim rohat topadi.

– Otam menga, rohat keltiradigan narsalardan uzoq yur, ishla, mehnat qil, mehnat odamni o‘ldirmaydi deb nasihat qilardi, – dedi darbon. – Haqiqatan ham kimga keragi bor bu narsalarni? Eh-he, yulduzlardan, yana bir nimalardan gapirasiz-a? Nondan gapirsangiz-chi, nondan?!

– Shuni aytaman-da, menga nima zaril edi, – dedi Icte’dod.

– Xo‘p, modomiki bugun bayram ekan, yana biror nima deng-chi, – dedi darbon. – Ichkaridagilarni qo‘ying, ulardan naf yo‘q, shu hayotlarida davom etaverishsin. Menga aloqador biror nima deya olasizmi? Faqat, boya aytganingizday, yulduzlar ilmidan emas, shu hayotga yaqinroq biror hodisani aytib bera olasizmi?

– Aslida bilmaganingiz yaxshiroq emasmi? – deb so‘radi mehmon. – Bilganingiz bilan foydasi yo‘q-ku?

– Ha endi, buyam bir ermak-da.

– Mayli, faqat bir qismini aytaman, xolos. Bayramni buzib nima qildim? – dedi iste’dod. – Qarab turing, hozir chiroq o‘chadi, lekin sal o‘tmay yana yonadi. Hayot chirog‘i ham qoq yarim kechasi to‘satdan o‘chib qolishi mumkin.

Bir soniya o‘tar-o‘tmas, chiroqlar rostdan ham lipillab o‘chdi, tevarak qorong‘ilikka burkandi. Lekin saldan so‘ng yana yorishib, charog‘on bo‘lib ketdi.

– Qaydan taxmin qilaqoldingiz? – deb so‘radi darbon hayratlanib.

– Sodda qilib anglatsam, hozirgina shahar tashqarisida bitta qush sovuqda o‘lib qoldi, – dedi iste’dod.

– Qushni nima aloqasi bor?

– Yomg‘irda ho‘l bo‘lib, usti muzlagan edi, – deb tushuntirdi iste’dod. – Sovqotganidan yuqori kuchlanishli uskunaning ichiga kirib oldi. U yerning issig‘ida qanotidagi muzlar erib, tomchilab oqqach, qisqa tutashuv ro‘y berdi, sug‘urta uskunasi falokat ro‘y bermasligi uchun elektr tokini uzdi. Har holda, ishchilar darhol tuzatishgan bo‘lsa kerak.

– Bechora qush… Ha, rostdan ham g‘alati, – dedi darbon tan berib. – Lekin, zo‘r odam ekansiz, gap yo‘q. Oila, bola-chaqangiz yo‘qmi, yolg‘iz yuribsiz?

– O‘zimni zo‘rg‘a eplab yuribmanu bola-chaqaga yo‘l bo‘lsin? – dedi kelguvchi. – Oilaning mas’uliyati juda og‘ir, u yukni ko‘tarish qo‘limdan kelmaydi deb qo‘rqaman.

– Uzr… Lekin baribiram shunaqa narsalarni qaydan bilishingizga qiziqyapman. Soddaroq qilib tushuntirsangiz bo‘lmaydimi?

– Hamma voqea-hodisalar bir-biriga ko‘rinmas zanjir bilan bog‘langan bo‘ladi, – dedi Iste’dod. – Ho‘v, ikki kishi qo‘lida qadahi bilan chiqib kelayotganini ko‘ryapsizmi? U odam bir mahallar, ayni navqiron, kuchga to‘lgan mahalida bir muhtoj odamni masxaralab kulgan edi. Masxaralangan esa, qonli urushlarda jigaridan o‘q yegan, ko‘makka zor kishi edi. Qadah tutib turgan shu holida o‘zining ham jigari qurib borayotganidan bexabar, biroq… – nimanidir tusmollab, o‘zicha hisob-kitob qildi u. – oradan uch-to‘rt oy o‘tgach, bezovtalanganida hammasidan xabar topadi, ammo kech bo‘ladi. Yonidagi odam esa uyiga sadaqa so‘rab kelgan yosh bolali juvonga aynib qolgan ovqatlarni bergan edi. Gap shundaki, bolaning qorni ochqagan, juvon emizay desa, ko‘kragida suti yo‘q… azbaroyi bolam to‘ysin deb o‘sha aynigan taomni yeyishga majbur bo‘lgan edi.

– Sho‘rlik… – dedi darbon. – Juvonga hech nima qilmagandir, ishqilib?

– Xudoning qudratini qarangki, na juvonga, na bolaga zarar yetdi, – dedi u odam. – Qaytanga, o‘sha ozgina taom tufayli sut mo‘l-ko‘l toshib keldi, bola to‘yib-to‘yib emib, keyin miriqib rosa uxladi… Yomg‘ir sira tinadiganga o‘xshamaydi, men boraqolay. Darvoqe, Yangi yilingiz qutlug‘ bo‘lsin.

– Afsus, yana bir oz gaplashsak bo‘lardi, – dedi darbon afsuslanib. – Sizga ham qutlug‘ bo‘lsin. Mayli, yaxshi boring, – deya xayrlashdi chin dildan.

* * *

Chorak soatdan so‘ng Yangi yil kirib keldi.

Keyin havo birdaniga sovidi. Shivalab turgan yomg‘ir avvaliga mayda qorga aylandi, keyin tezlashdi-da, shiddat bilan yog‘a ketdi. Shimoldan sovuq shamol esdi, izg‘irin kuchligina edi.

Charog‘on shahar haliyam bayram shukuhiga to‘la edi.

Yana bir necha soatdan so‘ng kimsasiz tog‘lar ustida qor ko‘chdi. Ulkan xarsangtoshlarniyu sinib uyqashib ketgan archalarni qo‘shib-yumalatib, shovqin-suron sola, xuddi bahaybat to‘fon singari pastga qarab shitob bilan yo‘naldi. Qor turli joylarda turlicha ko‘chdi, xayriyatki, yo‘lida qishloqlar yo‘q edi, so‘qmoqlarni, ba’zi katta yo‘llarni va muzlab qolgan irmoqlarni enlab-bosib tushganini aytmasa, yangi yil tunidagi bu qor ko‘chkisi kishilarga zarar keltirmadi.

Yangi yil shu tariqa kirib keldi.

* * *

Oradan yillar o‘tdi.

Darbon yana uzoq yillar o‘sha joyda ishladi. Ro‘y bergan voqealarni o‘ylab ko‘rib, nihoyat “Xizrni ko‘rgan bo‘lsam kerak” degan to‘xtamga keldi. Chunki o‘sha kishining aytganlarining bari ro‘yobga chiqdi: oradan to‘rt oylar chamasi vaqt o‘tgach, qadah ko‘tarib tashqariga chiqqan kishilardan biri – shaharning eng oldi boyi jigari quruqshab, bor molu dunyosini sarflasa ham nafi tegmasdan olamdan o‘tdi. Ikkinchisi esa uyida aynigan sharobni ichib, zaharlanib o‘lim topdi. Darbon o‘sha kishining gaplarini boshqalarga aytib berdi. Kelgan kishining kimligini birov bilmas edi. Darbon tinimsiz uqtirar ediki, eshik oldida turganimda, yomg‘ir ostida to‘satdan kepqoldi, ust-boshi nochor, o‘zi ochga o‘xshardi, deb. O‘zidan ancha-muncha gaplarni to‘qib-chatib, uni salkam avliyoga aylantirdi. Avom ishondi, o‘yin-kulgi kechasidagi boyonlar darbonga “o‘sha noma’lum kishi bizlar haqimizda ham bir nima deganmidi?” deya xavotirlanib, o‘zlaricha sovg‘a-salomlar ko‘tarib kela boshlashdi.

Darbonning el nazariga tushgani, mo‘‘tabar kishilarning ko‘pchiligi huzuriga bosh egib kelishgani rost. Bashoratning bu qismi ham ro‘yobga chiqdi, ammo mazkur holat darbonga sira zavq baxsh etmas edi.

Negaki, kechalari uxlolmasdi.

Uxlay desa, o‘sha noma’lum iste’dod aytgan narsalardan yana birining – eng oxirgisining ro‘yobga chiqishidan qo‘rqardi: xuddi o‘sha kechasi bexos chiroq o‘chib qolgani kabi, qoq yarim tunda, uyqu chog‘ida to‘satdan yetishi mumkin bo‘lgan ajal sharpasi…

2013