У қизга ёмон кўргани учун эмас, унинг падари бўлмиш Муса фермерга нисбатан юрагида тўнғиб қолган алами туфайли тош отди. Тош отгандаям номардларча, яъни кўча юзида ўз майлида суманглаб юрган ювош малла итни баҳона қилиб тош отди. Сўнг эса жони азобда қолган шўрлик қизнинг фарёди остида жуфтак ростлади…

Нормурод Норқобилов
ОРИЯТ

    Нормурод Норқобилов 1953 йил 7 июнда Қашқадарё вилоятининг Яккабоғ туманидаги Қишлиқ қишлоғида туғилган. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими (2006). ТошДУнинг журналистика факултетини тугатган (1982). Дастлабки ҳикояси — «Чорраҳа» (1982). «Зангори кўл» (1987), «Унутилган қўшиқ» (1990), «Юзма-юз» (1993), «Пахмоқ» (1997), «Сариқгул» (1998), «Аразчи чумчуқ» (1999), «Бекатдаги оқ уйча» (2000), «Жўшқин дарё», «Овул оралаган бўри» (2005), «Бўрон қўпкан кун» (2007) каби қисса ва ҳикоялардан иборат тўпламлари нашр этилган. «Қуёши ботмайдиган юрт», «Шим ёхуд хотинлар жанжали» номли асарлари асосида бир неча қисмли видеофилм яратилган. «Шуҳрат» медали билан тақдирланган (1999).

У қизга ёмон кўргани учун эмас, унинг падари бўлмиш Муса фермерга нисбатан юрагида тўнғиб қолган алами туфайли тош отди. Тош отгандаям номардларча, яъни кўча юзида ўз майлида суманглаб юрган ювош малла итни баҳона қилиб тош отди. Сўнг эса жони азобда қолган шўрлик қизнинг фарёди остида жуфтак ростлади.

Акс ҳолда…

Акс ҳолда нима бўларди?

Муса фермер, ўзидек ювош тўриқ отини аччиқ қамчилаганча, мисли қуюндек елиб келармиди, ё қизнинг илдам юришли, ғайратда тенгсиз энаси — Норгул чаққон келиб, ёқасини чоклармиди? Ё… Нима бўлганда ҳам вақтида қочиб дуруст иш қилди. Ана энди эса, қиз томоннинг ҳовуридан тушмоғини кутиб, тутзорда теккина биқиниб ўтирмоғи лозим. Сўнг дуч келар бўлишса, айтмоққа баҳонаси тайёр — итни урмоқчи эдим, бехос тегиб кетди.

Ўша “бехос”лик туфайли навниҳолгина, бироқ ғайрат бобида энасининг ғирт акси бўлмиш, ҳалим табиат, беозоргина қизнинг манглайи тарс ёрилди. Аслида уни уриш нияти йўқ эди. Бари ҳеч кутилмаганда юз берди. Қиз, оёқлари остида сув тўла челаклар, қаршисидан лоп этиб чиққан дугонаси билан хушҳол суҳбатлашиб турарди. Шу пайт, фалокат босиб, нарида искаланиб юрган ит улар ёнига бориб қолса бўладими. Бола қишлоқда “тухум ўғриси” дея ном олган бу жониворни кўпам жини суймасди, кўзига чалинди дегунча, қўлига илинган нарса билан “сийлаш”га уринарди. Бу сафар қўлига илингани тошу кесак бўлди. Отган тоши итнинг яғрини оша кўча юзига тарс этиб тушгач, қиз, чеҳрасида ўша сокин табассум, нима гап, дея у томонга ялт этиб қаради. Бояқишнинг ана шу боқиши боланинг кўнглида бадкир бир ниятни — отанинг ўчини қизидан олмоқ истагини туғдирди. У кафтидаги кесак тандир кесаги янглиғ тошдек қаттиқ эканини теран ҳис этаркан, кутилмаганда юзага келган қасос онидан ҳаяжони тошиб, ўз навбатида, бундан бадхоҳларча суюниб, ҳануз қизлар яқинида ўралашиб юрган ит бир ёнда қолиб, “ғаним” манглайини нишонга олди.

Мана энди қилмишининг оқибатини ўйлаб, тутлар соясида, бўлиқ ўт-ўланлар орасида тиззаларини қучганича, маҳзун хаёлга чўмиб ўтираркан, бугунги қилиғи одатдаги шўхликка эмас, балки ўта жиддий тўполонга сабаб бўлмиш безориликка йўйилишини англаб, идрок эта боргани сари кўз ўнгида қуйидаги кўнгилсиз манзара тобора кўпчиб, ёлқинланиб борарди: ана, кўча бошида манглайи танғилган қизининг қўлидан тутганча Норгул чаққон пайдо бўлди, улар қаватида, ҳар сафаргидек, бир тўда ҳангоматалаб қишлоқ болалари, қизнинг онаси табиатан илдам, шиддаткор эса-да, аммо аксарият қишлоқ аёллари каби шанғи эмас — кўчани бошига кўтариб ўтирмай, тўғри ҳовлига бостириб киради: “Улинг қани?!”, дейди ғазабини зўр-базўр босиб, лаб-даҳани қалтираганча. Қизнинг рафторидан дарров барига тушунган энаси, одатдаги дийдиёсини бошлайди: “Бола эмас, бало бўлди бу, отаси ўлгунча, менгина ўлсам бўлмасмиди”, дейди. Сўнг қаршисида ўқдек қадалиб, еб-ютишга ҳозир турган аламзаданинг кўнглини юмшатиш илинжида дейди: “Ҳали кесин, қўлгинамга тушсин, ўзим жонини суғуриб оламан уни!” Бироқ боласи тушмагур осонгина жон суғуртириб қўядиган анойилардан эмас, томорқаларида бир эмас, уч туп ҳайбатли халоскори — бобомерос ўрик дарахти бор, хавфни сезиши ҳамон улардан бирига маймундай тирмашиб чиқиб олади, калтак тутган энаси дарахт тагида қолаверади, қарғаб-сиқтанганча.

Бу кеч тағин дарахтга тирмашишига тўғри келишини ўйлаб, у ичидан зил кетади. Қизиқ, яқингача буни ор деб билмасди, қайтамга ўзининг эпчиллигидан масрурланиб юрарди. Шу бир оқшом девор ёқалаб қатор тушган ўрик дарахтларидан бири ҳовлисига соя ташлаб турадиган ён қўшниси Чори доно деганлари уни суҳбатга тортдию ўшандан бери бола дарахтга тирмашишдан номусланадиган бўлиб қолди. Бироқ, ҳамма бало шунда эди-ки, энанинг қўлидаги калтак ҳар қандай номусу ордан устивор келарди — ҳар сафар қандай қилиб дарахтга тирмашганини сезмай қоларди. Бунақа пайтда Чори доно тайинли бир сўз айтмаса-да, аммо, сени қараю, деган маънода таассуб-ла бош чайқаб қўйишни сира канда қилмасди. Унинг айни шу қилиғи болага нақ айилдек ботарди.

Боланинг мавжудлигини гўё сезмагандек, Чори доно илгари унга ортиқча эътибор бермасди. Ўша оқшом дарвозаси биқинидаги оғоч ўриндиқда ширакайф ҳолда, ичидаги дарду ҳасратини кимга тўкиб-сочарини билмай, ўзи айтмишли, олам ва одам ҳақида ўй суриб ўтираркан, эшигидан бўй кўрсатган болани катталар ўрни ва қаторида кўриб, уни ёнига имлаб чақирди. Сўнг, одатига кўра, саломга алик олмоқни насия айлаб, хийла шикаста оҳангда салмоқлаб гап бошлади:

— Ўйлаб кўрсам, иним, бу оламда одам боласидан разилроқ махлуқ зотининг ўзи йўқ экан! Агар билсанг, ўтган оқшом анову ярамасларнинг олдига боримни тўккандим, янгангни чириллатиб, иккита товуғини қозонга босгандим… Ейишди, ичишди… Бугун эса… мана… мени унутишди! Боясароқ Соли узундан эшитдим, бўлак ерда бўлак одамлар билан тоза маишат қилишаётган эмиш. Йў-ўқ… дўст эмас улар менга! Хай, бунинг нима деб аталишини биласанми? Билмасанг билиб қўй, бу — хиёнат!

У яғир дўпписини энсасига суриб, бошини кафтлари орасига олади. Шу созда бир муддат тургач, ҳолатини ўзгартирмаган кўйи, зора номард жўраларимдан бирортаси қорасини кўрсатса, деган илинжда бармоқлари орасидан кўча адоғига назар ташлайди. Кўзи кенг дашт қўйнига сингиб бораётган отлиқ — Муса фермерга тушгач эса уни бу томонга доримай қўйганини эслайди.

— Бу… Муса фермер кеп турибдими?
— Йўқ.

— Ана, яна бир хиёнат! — Чори доно гўё дарди аригандай дарров қоматини ростлайди. — Ахир, отанг гўрга кирмасидан бурун тўкин дастурхон тўри уники эмасмиди? Нега индамайсан, уники эди! Мана энди, отанг йўқ — дўстлариям йўқ! Етимларнинг ҳолидан хабар олиш йўқ, бари четдаги одамга айланди. Бу — хиёнат! Бошқача атаб бўлмайди буни! — У соқоли қиртишланмаган иягини чангаллаб, ғижимлаб тағин кўча адоғига қарайди. Афсуски, интиқ кутишлари бесамар — жўралари унутишган уни. Бундан баттар алами қўзийди, тиззасига мушт тушириб дейди: — Йў-ўқ, мен уларни икки дунёдаям кечирмайман! Эртан бир қоп ёлғон тўқиб олдимга келишса, кўрасан, ҳаммасини итдай уриб ҳайдайман! Ҳа, тепкилаб ҳайдайман! Сенам Муса фермани тепкилаб… э, йўқ, кечирма! Асло кечира кўрма! Нега деганда, хиёнаткорларни кечириб бўлмайди!

Гап ёмон — боланинг Муса фермердан қаттиқ кўнгли қолди. Шу дамгача, отаси ҳаётлигидаги каби, унинг отда дарвозадан кириб келиши ва уловини бурчакдаги охур ёнига қантариб, сўнг қўлидаги букланган қамчи билан тўни барини қоқиб-суққанча, ошиқмай, кенг ҳовли киндигида бўй ростлаган қайрағоч остидаги баланд супа томон юришини болаларча соғинарди. Қизиқ, отаси тириклигида ҳафта сайин келиб турарди, энди эса қорасиниям кўрсатмайди. Доно қўшниси ҳақ — отасига хиёнат қилди у! Кўзи тириклигида лаган-лаган ошини еб, вафотидан сўнг унутди уни! Шуларни хаёлидан ўтказаркан, Муса фермерга нисбатан боланинг юрагида кучли адоват ҳисси пайдо бўлди. Бу орада Чори доно гурунгни баттар қиздириб, дедики, худди сендай пайтимда Саҳат бригадир энамни қамчилади, нега даштга чиқмадинг деб. Энам, энамга жўр бўлиб икки опам қашқирдай ув тортиб йиғлайди дегин. Бошда улар қаторида мен ҳам ув тортдим, кўзимнинг оқавасини тоза оқиздим. Сўнг бирдан танамга ўйлаб қолдим, шошма, ахир мен эркакман, йигитман-ку, дедим. Ўзимга ўзим, ув тортмай ўл, дедим. Ҳафта чора қидириб, охири ўч олмоқнинг йўлини топдим-да, тутзорга биқиниб, унинг келишини пойладим. Шомга қолмай отда ўтиб қолдилар, акам, минг қўйли бойдай гердайиб. Шу десанг, тутларнинг панасидан туриб, солдим бошига тош билан! Худди ўқ теккандай отдан тўнкарилиб тушди! Э-э, нимасини гапирай, ўт эдим, олов эдим, сенга ўхшаб дарахтга тирмашиб, қочиб юрмасдим. Ёмонлик қилишга ҳадди етган ҳар қандай касни, ким бўлишидан қатъий назар, боплаб адабини бериб қўярдим. Хиёнатни-ку асло кечирмасдим! Ҳозир ҳам шу — сира кечириш йўқ!

Бу гурунг кўклам ўртасида бўлиб ўтганди.

Ҳозир эса ёз боши.

Чори донодан улги олган бола шундан бери эшикларини унутиб қўйган Муса фермадан ўч олиш қасдида ёнади. Оқшом олди тутзорга биқиниб олиб, неча бор унинг йўлини пойламади дейсиз. Афсуски, барча уринишлари беҳуда — ҳар сафар отда даштдаги фермадан қишлоққа қайтаётган ғанимининг сокин, ўйчан чеҳрасига кўзи тушиши ҳамон бўғинлари ўз-ўзидан бўшашиб, қўлидаги тошни отмоққа ҳоли ва чоғи етмай қоларди. Сўнг тутзор ёқасига чиқиб, олислаб кетган суворий ортидан аламнак тикилиб қоларкан, ғазаб ва нафрат деганлари икки томонлама бўлмай туриб, қарши томонга қўл кўтариш ғоят душворлигини ўйлайди, Худодан Муса фермерга ўзига нисбатан қаҳр беришини сўрайди. Кўча-кўйда рўпарў келиб қолар бўлса, атай қовоғини солишга уринади. Аммо, қани энди, Муса фермер унинг тумтайишларига эътибор берса — кўзи болага тушиши биланоқ худди айбдордек, хижолатомуз кулимсираб, сўрашмоққа тушади. Сўрашганда ҳам бошқалардек сўз деганини қалаштириб ташламайди: “Қалайсан?” дейди. Қолган лутфини қарашлари орқали ифода этади: “Катта йигит бўлаяпсанми, энанг, укаларинг яхши юрибдими, ишқилиб, ҳеч нарсадан зориқиш йўқми?” Шу орада чўнтак кавлашга ҳам улгуради ва, ширинлик олиб ерсилар, деган гапни қуйидаги йўсинда ифода этади: “Иниларингга…” Хайрлашаркан, нигоҳида ҳамиша ушбу маъно акс этади: “Ҳа-а, дўстгинамнинг ули-я! Шу бўй-бастингни отанг кўрмай кетди-да!” Хуллас, бутун учрашув давомида унинг бор айтган гапи шу икки сўз бўлади: “Қалайсан?”, “Иниларингга…”

Унинг бу ҳолати ўтмишни эсига солади. Отасининг тўрт-беш оғайниси бўлиб, улар орасида энг камсуқум, энг камгапи Муса фермер эди. Яна бир айро жиҳати, паловни ўлгудек яхши кўрарди. Ошни катта-катта ошамлаб ерди. Сўнг бир четда гурунгга қулоқ тутиб, мийиғида жилмайиб ўтираверарди. Ўта хокисор ҳамда ўта хушфеъллиги учунми, бола уни бўлакча яхши кўрарди. Мабодо шу кунларда йўқлаб, атиги бир бора дарвозада кўриниш берса борми, бола қалбида алам ҳиссидан асар ҳам қолмасди.

Афсуски, у қорасини кўрсатай демасди.

Бола тутзорда биқиниб ўтираверишдан зерикди. Бироқ ҳозир уйига бориш аждаҳо комига тушишдек бир гап — энаси бугунги қилмиши учун асло аяб ўтирмайди. Аммо оч қорин билан яна қанча биқиниб ўтириши мумкин? У бирдан қишлоқнинг жарга туташ қисмида турадиган аммасини эслаб қолди. Аммаси энасининг ғирт акси — ҳар қандай ҳолатда ҳам аввал қорнини тўйғазиб, сўнг тергайди.

Амма оқил ва оғир аёл — сўзни беҳуда исроф қилмайди. У ҳафтада бир узун енгида, ойда бир чоғроқ бўз халтада ул-бул кўтариб, ҳовлига кириб келаркан, қўшни қишлоқда турадиган жиккак холаси каби қилган яхшилигини ҳеч вақт миннат қилмайди. Қўлидаги тўла бўз халтани супа четига қўяркан, негадир, ҳамиша қандайдир ийманиш оҳангида дейди:
— Мановуни… бўшатиб берасизми, келин.

Кўтариб келган тўрт дона тухуми учун синглисини алқайдиган энаси аммасига қолганда бир оғиз лом-мим демайди. Мижжалари хиёл намланиб, супа четида оқариб турган халтага наридан кўз ташлаб қўяркан, аммасини эмас, бутунлай ёт бир кимсани назарда тутгандай, хўрсинганча, аста дейди: “Барака топсин!” Бўз халтани эна қолиб, ҳамиша бола бўшатади. Унда мош, гуруч ва бошқа нарсалардан ташқари, албатта, алоҳида тугилган озгина ширинлик бўлади.

Бола уни укалари билан талашиб-тортишиб ейди.

У яшил бўёғи униқиб кетган дарвозадан кириб борганида, аммаси ишком соясида кўрпа қавиб ўтирган экан. У болага кўз қирини ташлаб, ошхонада куйманиб юрган келинига қисқагина қилиб, чалоб, деди-да, тағин ишида давом этди. Бола унинг авзойидан бугунги воқеадан бохабарлигини дарров фаҳмлади ва юраги сиқилиб, сўри четига омонатгина чўкди.

— Тепароққа чиқ! — деди аммаси қўлидаги игна-ипдан кўз узмай. — Бу… нима ишлар қип юрибсан?
— Ҳеч нима, — бола тамшанганча ошхона томонга қараб қўяркан, тезгина ютадиганини ютиб, ура қочишни ўйлади.

— Хў-ўш, бу… нега энди Зарнигор қизнинг бошини ёриб юрибсан? — дея сўроқни бошлади амма, қачонки бола қўлидаги емакдан бўшаган косани дастурхон четига қўйгандан сўнггина тиззасидаги кўрпани нари суриб, қаддини ростларкан, оғир тин олиб.

Бола қия очиқ дарвоза томон кўз ташлаб, оёғини қўлга олишни хаёл қиларкан, ейилган таом ҳақ-ҳурмати бир муддат сабр қилиб ўтирмаса, уят бўлишини ўйлаб, шаштидан қайтди. Биладики, қилган гуноҳи учун аммаси уриб-сўкмайди, нордон гаплар билан сийлаб, тузлаб қўя қолади. Муҳими, бундай пайтда одоб сақлаб бош эгиб ўтирмоқ лозим. Қилмишидан уялган, кўзини ёшлаган киши бўлиб, ора-сира атай шўлқиллатиб бурун тортиб қўйса-да зарар қилмайди. Аммо бу сафар бурун тортишга улгурмади, ҳайрати ошгандан ошиб, дастлаб англагани шу бўлди-ки, бугунги қилмиши ҳеч қанақа ваҳимага сабаб бўлмапти, яъни қизнинг онаси уйларига дов тўкиб бормабди. Воқеа қуйидагича: — Амма касал овсинини кўриб қайтаётса, шўрлик қиз қонига беланиб, кўчада йиғлаб турган экан, уни уйига бошлаб кирибди, бошини боғлашибди. Болани айблаш ҳеч кимнинг хаёлига келмабди. Қиз “Итга отилган тош менга тегиб кетди”, дебди. Буни дугонаси ҳам тасдиқлабди. Қисқаси, бу ҳодисадан энасининг мутлақо хабари йўқ. У эса, ахмоқ бўлиб, кечгача тутзорда биқиниб -ўтирибди-я. Вой, тентаги-ий!

Ўзига нисбатан ҳеч қанақа хавф йўқлигига тўла ишонч ҳосил қилгач, амманинг койишлари болага малол кела бошлади. Қараса-ки, аммаси уни ғирт нодонга чиқараяпти. Ахир, у нодон бола эмас, ғанимдан ўч олмоққа қодир йигит-ку! Қачонгача бу аёл уни бола ўрнида кўради? Эя, қўли қийшиқ мерган деяптими? Ахир қишлоқда мендан ўтадиган мерган йўқ-ку. Керак бўлса, чумчуқнинг кўзидан ураман! Ия, иштони сўкилган шумтакаси нимаси?! Тағин, шу қизни сенга обераман, деганига ўласанми! Тавба, хиёнаткорнинг қизига уйланиб, эсимни ебманми мен! Уф-ф, тағин қўли қийшиқ мерган дейди-я!

— Ҳечам қўлим қийшиқ эмас! — деди охири боланинг сабри тўлиб. — Отаси учун ўч олдим! Тўғри-да, отам тириклигида кунда шунда эди, энам пиширган паловни лаганлаб ерди! Энди эса қорасиниям кўрсатмайди. Хиёнаткор у! Шунинг учун ит баҳона қизига тош отдим! Ҳали ўзиниям тошбўрон қиламан!

Амма қаршисида ўзи билган бола эмас, кутилмаган мўъжиза туфайли, тўйқусдан эр йигитга айланган ўзга бир кимса тургандек анқайиб қолди. Шу анқайишда жиянига бошдан-оёқ зимдан кўз ташларкан, унинг ҳозирги ҳолатида марҳум инисининг сиймосини кўргандек бўлди. Бир муддатдан сўнг, ҳа-а, бу улғайибди, болалиги қолмабди, деган тўхтамга келди-да, зардали оҳангда деди:

— Тул хотиннинг уйига номаҳрам эркак кириб-чиқиб юрса, қишлоқда нима гап-сўз кўпайишини биласанми? Ё эл оғзига элак тутиб юрмоқчимисан?

Анқайиш навбати энди болага етди — Муса фермернинг келиб-кетишида бирор ёмонликни кўра олмаганидек, киши оғзига элак тутиб юришини ҳеч тасаввурига сиғдиролмади. Қизиқ, элакда ун эланади, буғдой эланади… қанақасига уни киши оғзига тутиб юриши мумкин? Аммам мени калака қилаяпти-ёв!

— Барибир ўчимни оламан! — деди ўжарлиги қўзиб, элак масаласига ақли етмаганини сездирмаслик учун.

Амма қавиётган кўрпасини тиззасига тортиб, сукутга ботди, недир сўраш ниятида қошига келган келинини имо билан нари ҳайдади. Сўнг болага синчков тикилганча, айтар сўзини ичида узоқ мулоҳаза қилди. Охири бир қарорга келди шекилли, қатор ишком устунларидан бирига осиб қўйилган бўз халтага ишора қилди.
— Анову бўз халтани танияпсанми?

Аммасининг дарвозадан шу бўз халтани кўтариб кириб келишлари эсига тушиб, бола хижолатомуз бош эгди.

— Ҳи-и, нима бало, тилингни ютдингми, сасинг чиқмай қолди? — дея замзама қилди амма. — Ҳозиргина жуда бурро эдинг-ку!
— Танидим, сизники… — дея минғирлади бола, бўлак нима деярини билмай.

— Ҳа, у меники, — деди амма. — Аммо ичидаги нарсалар Муса тоғангники. Шўрлик, жўрамнинг сағирлари ҳеч нимага зориқмасин, ҳарна арқонга қил қувват, дея ҳар ой мен орқали силарга озиқ-овқат киритади. Манову жар ичидан отда кеп, анову дўнгда хуржинини бўшатиб кетади. Мен уларни бўз халтага жойлаб, силарга элтаман. Ҳар келганида, сувга ташладим, балиқ билсин, балиқдан ўзга бирор жон билмасин, хайми, янгажон, деб кетади. Мана энди, сен билдинг.

— Йўғи-ий, амма… 

Бу гапдан боланинг эси оғай деди.

— Мен ўйлабманки, сиз… сизники бари!
— Йўқ, енгимдагиси меники… — Амма узун, кенг енгини аввал намойишкорона силкиб, сўнг ҳимаради. — Бўз халтадаги бари уники! Энди бор-да, миясига тош билан туширавер! Ахир сенда уят борми! Агар озгина уятинг бўлганида, қизини қизил қонига белармидинг!

— Нега ўзи… — бу савдонинг тагига етолмай, болапақирнинг боши қотади. – Нега ўзи обормайди, амма? Уйимизга ўзи оборса бўлади-ку.
— Жуда билгинг келаяптими? — Амманинг зардаси қайнаб, қош чимиради.

Бола кўзлари жавдираб, бош ирғайди.

Амма бу гал феълига хос бўлмаган ўта қўрс оҳангда дейди:
— Ўзи оборса, одамлар уни энанг билан гап-сўз қилади…

Бола ниманидир англаб, ниманидир англашга эса чоғи етиб-етмай ташқарига чиқди. Тўғри Муса фермернинг кўчасига борди. Аммо муюлишдаги оғоч дарвозага яқин бормоққа юраги бетламади. Юраги бетламади эмас, юзи чидамади. У олға жилишга истиҳола қилиб, кўча юзини супураётган манглайи танғилган қизга бир зум тикилиб тураркан, қалбида унга нисбатан чексиз акалик меҳрини ҳис этганча, ўз кўчаси томон қайрилди.

Кўча бошидаги бўйрадек ялангликда Чори доно ўзининг ўша “хиёнаткор” улфатлари билан яримтани майдалашиб, вағиллашиб ўтирар, айни шу тобда Муса фермер бўз халтанинг навбатдаги ташрифини назарда тутиб, қишлоқ дўконидан марҳум дўстининг болаларига ширинлик — ҳолва харид қилмоқда эди.

Манба: «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетаси, 2014 йил 13-сон

Normurod Norqobilov
ORIYAT

    Normurod Norqobilov 1953 yil 7 iyunda Qashqadaryo viloyatining Yakkabog’ tumanidagi Qishliq qishlog’ida tug’ilgan. O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi (2006). ToshDUning jurnalistika fakultetini tugatgan (1982). Dastlabki hikoyasi — «Chorraha» (1982). «Zangori ko’l» (1987), «Unutilgan qo’shiq» (1990), «Yuzma-yuz» (1993), «Paxmoq» (1997), «Sariqgul» (1998), «Arazchi chumchuq» (1999), «Bekatdagi oq uycha» (2000), «Jo’shqin daryo», «Ovul oralagan bo’ri» (2005), «Bo’ron qo’pkan kun» (2007) kabi qissa va hikoyalardan iborat to’plamlari nashr etilgan. «Quyoshi botmaydigan yurt», «Shim yoxud xotinlar janjali» nomli asarlari asosida bir necha qismli videofilm yaratilgan. «Shuhrat» medali bilan taqdirlangan (1999).

U qizga yomon ko‘rgani uchun emas, uning padari bo‘lmish Musa fermerga nisbatan yuragida to‘ng‘ib qolgan alami tufayli tosh otdi. Tosh otgandayam nomardlarcha, ya’ni ko‘cha yuzida o‘z maylida sumanglab yurgan yuvosh malla itni bahona qilib tosh otdi. So‘ng esa joni azobda qolgan sho‘rlik qizning faryodi ostida juftak rostladi.

Aks holda…

Aks holda nima bo‘lardi?
Musa fermer, o‘zidek yuvosh to‘riq otini achchiq qamchilagancha, misli quyundek yelib kelarmidi, yo qizning ildam yurishli, g‘ayratda tengsiz enasi — Norgul chaqqon kelib, yoqasini choklarmidi? Yo… Nima bo‘lganda ham vaqtida qochib durust ish qildi. Ana endi esa, qiz tomonning hovuridan tushmog‘ini kutib, tutzorda tekkina biqinib o‘tirmog‘i lozim. So‘ng duch kelar bo‘lishsa, aytmoqqa bahonasi tayyor — itni urmoqchi edim, bexos tegib ketdi.

O‘sha “bexos”lik tufayli navniholgina, biroq g‘ayrat bobida enasining g‘irt aksi bo‘lmish, halim tabiat, beozorgina qizning manglayi tars yorildi. Aslida uni urish niyati yo‘q edi. Bari hech kutilmaganda yuz berdi. Qiz, oyoqlari ostida suv to‘la chelaklar, qarshisidan lop etib chiqqan dugonasi bilan xushhol suhbatlashib turardi. Shu payt, falokat bosib, narida iskalanib yurgan it ular yoniga borib qolsa bo‘ladimi. Bola qishloqda “tuxum o‘g‘risi” deya nom olgan bu jonivorni ko‘pam jini suymasdi, ko‘ziga chalindi deguncha, qo‘liga ilingan narsa bilan “siylash”ga urinardi. Bu safar qo‘liga ilingani toshu kesak bo‘ldi. Otgan toshi itning yag‘rini osha ko‘cha yuziga tars etib tushgach, qiz, chehrasida o‘sha sokin tabassum, nima gap, deya u tomonga yalt etib qaradi. Boyaqishning ana shu boqishi bolaning ko‘nglida badkir bir niyatni — otaning o‘chini qizidan olmoq istagini tug‘dirdi. U kaftidagi kesak tandir kesagi yanglig‘ toshdek qattiq ekanini teran his etarkan, kutilmaganda yuzaga kelgan qasos onidan hayajoni toshib, o‘z navbatida, bundan badxohlarcha suyunib, hanuz qizlar yaqinida o‘ralashib yurgan it bir yonda qolib, “g‘anim” manglayini nishonga oldi.

Mana endi qilmishining oqibatini o‘ylab, tutlar soyasida, bo‘liq o‘t-o‘lanlar orasida tizzalarini quchganicha, mahzun xayolga cho‘mib o‘tirarkan, bugungi qilig‘i odatdagi sho‘xlikka emas, balki o‘ta jiddiy to‘polonga sabab bo‘lmish bezorilikka yo‘yilishini anglab, idrok eta borgani sari ko‘z o‘ngida quyidagi ko‘ngilsiz manzara tobora ko‘pchib, yolqinlanib borardi: ana, ko‘cha boshida manglayi tang‘ilgan qizining qo‘lidan tutgancha Norgul chaqqon paydo bo‘ldi, ular qavatida, har safargidek, bir to‘da hangomatalab qishloq bolalari, qizning onasi tabiatan ildam, shiddatkor esa-da, ammo aksariyat qishloq ayollari kabi shang‘i emas — ko‘chani boshiga ko‘tarib o‘tirmay, to‘g‘ri hovliga bostirib kiradi: “Uling qani?!”, deydi g‘azabini zo‘r-bazo‘r bosib, lab-dahani qaltiragancha. Qizning raftoridan darrov bariga tushungan enasi, odatdagi diydiyosini boshlaydi: “Bola emas, balo bo‘ldi bu, otasi o‘lguncha, mengina o‘lsam bo‘lmasmidi”, deydi. So‘ng qarshisida o‘qdek qadalib, yeb-yutishga hozir turgan alamzadaning ko‘nglini yumshatish ilinjida deydi: “Hali kesin, qo‘lginamga tushsin, o‘zim jonini sug‘urib olaman uni!” Biroq bolasi tushmagur osongina jon sug‘urtirib qo‘yadigan anoyilardan emas, tomorqalarida bir emas, uch tup haybatli xaloskori — bobomeros o‘rik daraxti bor, xavfni sezishi hamon ulardan biriga maymunday tirmashib chiqib oladi, kaltak tutgan enasi daraxt tagida qolaveradi, qarg‘ab-siqtangancha.

Bu kech tag‘in daraxtga tirmashishiga to‘g‘ri kelishini o‘ylab, u ichidan zil ketadi. Qiziq, yaqingacha buni or deb bilmasdi, qaytamga o‘zining epchilligidan masrurlanib yurardi. Shu bir oqshom devor yoqalab qator tushgan o‘rik daraxtlaridan biri hovlisiga soya tashlab turadigan yon qo‘shnisi Chori dono deganlari uni suhbatga tortdiyu o‘shandan beri bola daraxtga tirmashishdan nomuslanadigan bo‘lib qoldi. Biroq, hamma balo shunda edi-ki, enaning qo‘lidagi kaltak har qanday nomusu ordan ustivor kelardi — har safar qanday qilib daraxtga tirmashganini sezmay qolardi. Bunaqa paytda Chori dono tayinli bir so‘z aytmasa-da, ammo, seni qarayu, degan ma’noda taassub-la bosh chayqab qo‘yishni sira kanda qilmasdi. Uning ayni shu qilig‘i bolaga naq ayildek botardi.

Bolaning mavjudligini go‘yo sezmagandek, Chori dono ilgari unga ortiqcha e’tibor bermasdi. O‘sha oqshom darvozasi biqinidagi og‘och o‘rindiqda shirakayf holda, ichidagi dardu hasratini kimga to‘kib-socharini bilmay, o‘zi aytmishli, olam va odam haqida o‘y surib o‘tirarkan, eshigidan bo‘y ko‘rsatgan bolani kattalar o‘rni va qatorida ko‘rib, uni yoniga imlab chaqirdi. So‘ng, odatiga ko‘ra, salomga alik olmoqni nasiya aylab, xiyla shikasta ohangda salmoqlab gap boshladi:

— O‘ylab ko‘rsam, inim, bu olamda odam bolasidan razilroq maxluq zotining o‘zi yo‘q ekan! Agar bilsang, o‘tgan oqshom anovu yaramaslarning oldiga borimni to‘kkandim, yangangni chirillatib, ikkita tovug‘ini qozonga bosgandim… Yeyishdi, ichishdi… Bugun esa… mana… meni unutishdi! Boyasaroq Soli uzundan eshitdim, bo‘lak yerda bo‘lak odamlar bilan toza maishat qilishayotgan emish. Yo‘-o‘q… do‘st emas ular menga! Xay, buning nima deb atalishini bilasanmi? Bilmasang bilib qo‘y, bu — xiyonat!

U yag‘ir do‘ppisini ensasiga surib, boshini kaftlari orasiga oladi. Shu sozda bir muddat turgach, holatini o‘zgartirmagan ko‘yi, zora nomard jo‘ralarimdan birortasi qorasini ko‘rsatsa, degan ilinjda barmoqlari orasidan ko‘cha adog‘iga nazar tashlaydi. Ko‘zi keng dasht qo‘yniga singib borayotgan otliq — Musa fermerga tushgach esa uni bu tomonga dorimay qo‘yganini eslaydi.

— Bu… Musa fermer kep turibdimi?
— Yo‘q.

— Ana, yana bir xiyonat! — Chori dono go‘yo dardi ariganday darrov qomatini rostlaydi. — Axir, otang go‘rga kirmasidan burun to‘kin dasturxon to‘ri uniki emasmidi? Nega indamaysan, uniki edi! Mana endi, otang yo‘q — do‘stlariyam yo‘q! Yetimlarning holidan xabar olish yo‘q, bari chetdagi odamga aylandi. Bu — xiyonat! Boshqacha atab bo‘lmaydi buni! — U soqoli qirtishlanmagan iyagini changallab, g‘ijimlab tag‘in ko‘cha adog‘iga qaraydi. Afsuski, intiq kutishlari besamar — jo‘ralari unutishgan uni. Bundan battar alami qo‘ziydi, tizzasiga musht tushirib deydi: — Yo‘-o‘q, men ularni ikki dunyodayam kechirmayman! Ertan bir qop yolg‘on to‘qib oldimga kelishsa, ko‘rasan, hammasini itday urib haydayman! Ha, tepkilab haydayman! Senam Musa fermani tepkilab… e, yo‘q, kechirma! Aslo kechira ko‘rma! Nega deganda, xiyonatkorlarni kechirib bo‘lmaydi!

Gap yomon — bolaning Musa fermerdan qattiq ko‘ngli qoldi. Shu damgacha, otasi hayotligidagi kabi, uning otda darvozadan kirib kelishi va ulovini burchakdagi oxur yoniga qantarib, so‘ng qo‘lidagi buklangan qamchi bilan to‘ni barini qoqib-suqqancha, oshiqmay, keng hovli kindigida bo‘y rostlagan qayrag‘och ostidagi baland supa tomon yurishini bolalarcha sog‘inardi. Qiziq, otasi tirikligida hafta sayin kelib turardi, endi esa qorasiniyam ko‘rsatmaydi. Dono qo‘shnisi haq — otasiga xiyonat qildi u! Ko‘zi tirikligida lagan-lagan oshini yeb, vafotidan so‘ng unutdi uni! Shularni xayolidan o‘tkazarkan, Musa fermerga nisbatan bolaning yuragida kuchli adovat hissi paydo bo‘ldi. Bu orada Chori dono gurungni battar qizdirib, dediki, xuddi senday paytimda Sahat brigadir enamni qamchiladi, nega dashtga chiqmading deb. Enam, enamga jo‘r bo‘lib ikki opam qashqirday uv tortib yig‘laydi degin. Boshda ular qatorida men ham uv tortdim, ko‘zimning oqavasini toza oqizdim. So‘ng birdan tanamga o‘ylab qoldim, shoshma, axir men erkakman, yigitman-ku, dedim. O‘zimga o‘zim, uv tortmay o‘l, dedim. Hafta chora qidirib, oxiri o‘ch olmoqning yo‘lini topdim-da, tutzorga biqinib, uning kelishini poyladim. Shomga qolmay otda o‘tib qoldilar, akam, ming qo‘yli boyday gerdayib. Shu desang, tutlarning panasidan turib, soldim boshiga tosh bilan! Xuddi o‘q tekkanday otdan to‘nkarilib tushdi! E-e, nimasini gapiray, o‘t edim, olov edim, senga o‘xshab daraxtga tirmashib, qochib yurmasdim. Yomonlik qilishga haddi yetgan har qanday kasni, kim bo‘lishidan qat’iy nazar, boplab adabini berib qo‘yardim. Xiyonatni-ku aslo kechirmasdim! Hozir ham shu — sira kechirish yo‘q!

Bu gurung ko‘klam o‘rtasida bo‘lib o‘tgandi.

Hozir esa yoz boshi.

Chori donodan ulgi olgan bola shundan beri eshiklarini unutib qo‘ygan Musa fermadan o‘ch olish qasdida yonadi. Oqshom oldi tutzorga biqinib olib, necha bor uning yo‘lini poylamadi deysiz. Afsuski, barcha urinishlari behuda — har safar otda dashtdagi fermadan qishloqqa qaytayotgan g‘animining sokin, o‘ychan chehrasiga ko‘zi tushishi hamon bo‘g‘inlari o‘z-o‘zidan bo‘shashib, qo‘lidagi toshni otmoqqa holi va chog‘i yetmay qolardi. So‘ng tutzor yoqasiga chiqib, olislab ketgan suvoriy ortidan alamnak tikilib qolarkan, g‘azab va nafrat deganlari ikki tomonlama bo‘lmay turib, qarshi tomonga qo‘l ko‘tarish g‘oyat dushvorligini o‘ylaydi, Xudodan Musa fermerga o‘ziga nisbatan qahr berishini so‘raydi. Ko‘cha-ko‘yda ro‘paro‘ kelib qolar bo‘lsa, atay qovog‘ini solishga urinadi. Ammo, qani endi, Musa fermer uning tumtayishlariga e’tibor bersa — ko‘zi bolaga tushishi bilanoq xuddi aybdordek, xijolatomuz kulimsirab, so‘rashmoqqa tushadi. So‘rashganda ham boshqalardek so‘z deganini qalashtirib tashlamaydi: “Qalaysan?” deydi. Qolgan lutfini qarashlari orqali ifoda etadi: “Katta yigit bo‘layapsanmi, enang, ukalaring yaxshi yuribdimi, ishqilib, hech narsadan zoriqish yo‘qmi?” Shu orada cho‘ntak kavlashga ham ulguradi va, shirinlik olib yersilar, degan gapni quyidagi yo‘sinda ifoda etadi: “Inilaringga…” Xayrlasharkan, nigohida hamisha ushbu ma’no aks etadi: “Ha-a, do‘stginamning uli-ya! Shu bo‘y-bastingni otang ko‘rmay ketdi-da!” Xullas, butun uchrashuv davomida uning bor aytgan gapi shu ikki so‘z bo‘ladi: “Qalaysan?”, “Inilaringga…”

Uning bu holati o‘tmishni esiga soladi. Otasining to‘rt-besh og‘aynisi bo‘lib, ular orasida eng kamsuqum, eng kamgapi Musa fermer edi. Yana bir ayro jihati, palovni o‘lgudek yaxshi ko‘rardi. Oshni katta-katta oshamlab yerdi. So‘ng bir chetda gurungga quloq tutib, miyig‘ida jilmayib o‘tiraverardi. O‘ta xokisor hamda o‘ta xushfe’lligi uchunmi, bola uni bo‘lakcha yaxshi ko‘rardi. Mabodo shu kunlarda yo‘qlab, atigi bir bora darvozada ko‘rinish bersa bormi, bola qalbida alam hissidan asar ham qolmasdi.

Afsuski, u qorasini ko‘rsatay demasdi.

Bola tutzorda biqinib o‘tiraverishdan zerikdi. Biroq hozir uyiga borish ajdaho komiga tushishdek bir gap — enasi bugungi qilmishi uchun aslo ayab o‘tirmaydi. Ammo och qorin bilan yana qancha biqinib o‘tirishi mumkin? U birdan qishloqning jarga tutash qismida turadigan ammasini eslab qoldi. Ammasi enasining g‘irt aksi — har qanday holatda ham avval qornini to‘yg‘azib, so‘ng tergaydi.
Amma oqil va og‘ir ayol — so‘zni behuda isrof qilmaydi. U haftada bir uzun yengida, oyda bir chog‘roq bo‘z xaltada ul-bul ko‘tarib, hovliga kirib kelarkan, qo‘shni qishloqda turadigan jikkak xolasi kabi qilgan yaxshiligini hech vaqt minnat qilmaydi. Qo‘lidagi to‘la bo‘z xaltani supa chetiga qo‘yarkan, negadir, hamisha qandaydir iymanish ohangida deydi:
— Manovuni… bo‘shatib berasizmi, kelin.

Ko‘tarib kelgan to‘rt dona tuxumi uchun singlisini alqaydigan enasi ammasiga qolganda bir og‘iz lom-mim demaydi. Mijjalari xiyol namlanib, supa chetida oqarib turgan xaltaga naridan ko‘z tashlab qo‘yarkan, ammasini emas, butunlay yot bir kimsani nazarda tutganday, xo‘rsingancha, asta deydi: “Baraka topsin!” Bo‘z xaltani ena qolib, hamisha bola bo‘shatadi. Unda mosh, guruch va boshqa narsalardan tashqari, albatta, alohida tugilgan ozgina -shirinlik bo‘ladi.

Bola uni ukalari bilan talashib-tortishib yeydi.

U yashil bo‘yog‘i uniqib ketgan darvozadan kirib borganida, ammasi ishkom soyasida ko‘rpa qavib o‘tirgan ekan. U bolaga ko‘z qirini tashlab, oshxonada kuymanib yurgan keliniga qisqagina qilib, chalob, dedi-da, tag‘in ishida davom etdi. Bola uning avzoyidan bugungi voqeadan boxabarligini darrov fahmladi va yuragi siqilib, so‘ri chetiga omonatgina cho‘kdi.

— Teparoqqa chiq! — dedi ammasi qo‘lidagi igna-ipdan ko‘z uzmay. — Bu… nima ishlar qip yuribsan?
— Hech nima, — bola tamshangancha oshxona tomonga qarab qo‘yarkan, tezgina yutadiganini yutib, ura qochishni o‘yladi.

— Xo‘-o‘sh, bu… nega endi Zarnigor qizning boshini yorib yuribsan? — deya so‘roqni boshladi amma, qachonki bola qo‘lidagi yemakdan bo‘shagan kosani dasturxon chetiga qo‘ygandan so‘nggina tizzasidagi ko‘rpani nari surib, qaddini rostlarkan, og‘ir tin olib.

Bola qiya ochiq darvoza tomon ko‘z tashlab, oyog‘ini qo‘lga olishni xayol qilarkan, yeyilgan taom haq-hurmati bir muddat sabr qilib o‘tirmasa, uyat bo‘lishini o‘ylab, shashtidan qaytdi. Biladiki, qilgan gunohi uchun ammasi urib-so‘kmaydi, nordon gaplar bilan siylab, tuzlab qo‘ya qoladi. Muhimi, bunday paytda odob saqlab bosh egib o‘tirmoq lozim. Qilmishidan uyalgan, ko‘zini yoshlagan kishi bo‘lib, ora-sira atay sho‘lqillatib burun tortib qo‘ysa-da zarar qilmaydi. Ammo bu safar burun tortishga ulgurmadi, hayrati oshgandan oshib, dastlab anglagani shu bo‘ldi-ki, bugungi qilmishi hech qanaqa vahimaga sabab bo‘lmapti, ya’ni qizning onasi uylariga dov to‘kib bormabdi. Voqea quyidagicha: — Amma kasal ovsinini ko‘rib qaytayotsa, sho‘rlik qiz qoniga belanib, ko‘chada yig‘lab turgan ekan, uni uyiga boshlab kiribdi, boshini bog‘lashibdi. Bolani ayblash hech kimning xayoliga kelmabdi. Qiz “Itga otilgan tosh menga tegib ketdi”, debdi. Buni dugonasi ham tasdiqlabdi. Qisqasi, bu hodisadan enasining mutlaqo xabari yo‘q. U esa, axmoq bo‘lib, kechgacha tutzorda biqinib o‘tiribdi-ya. Voy, tentagi-iy!

O‘ziga nisbatan hech qanaqa xavf yo‘qligiga to‘la ishonch hosil qilgach, ammaning koyishlari bolaga malol kela boshladi. Qarasa-ki, ammasi uni g‘irt nodonga chiqarayapti. Axir, u nodon bola emas, g‘animdan o‘ch olmoqqa qodir yigit-ku! Qachongacha bu ayol uni bola o‘rnida ko‘radi? Eya, qo‘li qiyshiq mergan deyaptimi? Axir qishloqda mendan o‘tadigan mergan yo‘q-ku. Kerak bo‘lsa, chumchuqning ko‘zidan uraman! Iya, ishtoni so‘kilgan shumtakasi nimasi?! Tag‘in, shu qizni senga oberaman, deganiga o‘lasanmi! Tavba, xiyonatkorning qiziga uylanib, esimni yebmanmi men! Uf-f, tag‘in qo‘li qiyshiq mergan deydi-ya!

— Hecham qo‘lim qiyshiq emas! — dedi oxiri bolaning sabri to‘lib. — Otasi uchun o‘ch oldim! To‘g‘ri-da, otam tirikligida kunda shunda edi, enam pishirgan palovni laganlab yerdi! Endi esa qorasiniyam ko‘rsatmaydi. Xiyonatkor u! Shuning uchun it bahona qiziga tosh otdim! Hali o‘ziniyam toshbo‘ron qilaman!

Amma qarshisida o‘zi bilgan bola emas, kutilmagan mo‘‘jiza tufayli, to‘yqusdan er yigitga aylangan o‘zga bir kimsa turgandek anqayib qoldi. Shu anqayishda jiyaniga boshdan-oyoq zimdan ko‘z tashlarkan, uning hozirgi holatida marhum inisining siymosini ko‘rgandek bo‘ldi. Bir muddatdan so‘ng, ha-a, bu ulg‘ayibdi, bolaligi qolmabdi, degan to‘xtamga keldi-da, zardali ohangda dedi:

— Tul xotinning uyiga nomahram erkak kirib-chiqib yursa, qishloqda nima gap-so‘z ko‘payishini bilasanmi? Yo el og‘ziga elak tutib yurmoqchimisan?

Anqayish navbati endi bolaga yetdi — Musa fermerning kelib-ketishida biror yomonlikni ko‘ra olmaganidek, kishi og‘ziga elak tutib yurishini hech tasavvuriga sig‘dirolmadi. Qiziq, elakda un elanadi, bug‘doy elanadi… qanaqasiga uni kishi og‘ziga tutib yurishi mumkin? Ammam meni kalaka qilayapti-yov!

— Baribir o‘chimni olaman! — dedi o‘jarligi qo‘zib, elak masalasiga aqli yetmaganini sezdirmaslik uchun.

Amma qaviyotgan ko‘rpasini tizzasiga tortib, sukutga botdi, nedir so‘rash niyatida qoshiga kelgan kelinini imo bilan nari haydadi. So‘ng bolaga sinchkov tikilgancha, aytar so‘zini ichida uzoq mulohaza qildi. Oxiri bir qarorga keldi shekilli, qator ishkom ustunlaridan biriga osib qo‘yilgan bo‘z xaltaga ishora qildi.

— Anovu bo‘z xaltani taniyapsanmi?

Ammasining darvozadan shu bo‘z xaltani ko‘tarib kirib kelishlari esiga tushib, bola xijolatomuz bosh egdi.

— Hi-i, nima balo, tilingni yutdingmi, sasing chiqmay qoldi? — deya zamzama qildi amma. — Hozirgina juda burro eding-ku!
— Tanidim, sizniki… — deya ming‘irladi bola, bo‘lak nima deyarini bilmay.

— Ha, u meniki, — dedi amma. — Ammo ichidagi narsalar Musa tog‘angniki. Sho‘rlik, jo‘ramning sag‘irlari hech nimaga zoriqmasin, harna arqonga qil quvvat, deya har oy men orqali silarga oziq-ovqat kiritadi. Manovu jar ichidan otda kep, anovu do‘ngda xurjinini bo‘shatib ketadi. Men ularni bo‘z xaltaga joylab, silarga eltaman. Har kelganida, suvga tashladim, baliq bilsin, baliqdan o‘zga biror jon bilmasin, xaymi, yangajon, deb ketadi. Mana endi, sen bilding.

— Yo‘g‘i-iy, amma… 

Bu gapdan bolaning esi og‘ay dedi.

— Men o‘ylabmanki, siz… sizniki bari!
— Yo‘q, yengimdagisi meniki… — Amma uzun, keng yengini avval namoyishkorona silkib, so‘ng himaradi. — Bo‘z xaltadagi bari uniki! Endi bor-da, miyasiga tosh bilan tushiraver! Axir senda uyat bormi! Agar ozgina uyating bo‘lganida, qizini qizil qoniga belarmiding!

— Nega o‘zi… — bu savdoning tagiga yetolmay, bolapaqirning boshi qotadi. – Nega o‘zi obormaydi, amma? Uyimizga o‘zi oborsa bo‘ladi-ku.
— Juda bilging kelayaptimi? — Ammaning zardasi qaynab, qosh chimiradi.

Bola ko‘zlari javdirab, bosh irg‘aydi.

Amma bu gal fe’liga xos bo‘lmagan o‘ta qo‘rs ohangda deydi:

— O‘zi oborsa, odamlar uni enang bilan gap-so‘z qiladi…

Bola nimanidir anglab, nimanidir anglashga esa chog‘i yetib-etmay tashqariga chiqdi. To‘g‘ri Musa fermerning ko‘chasiga bordi. Ammo muyulishdagi og‘och darvozaga yaqin bormoqqa yuragi betlamadi. Yuragi betlamadi emas, yuzi chidamadi. U olg‘a jilishga istihola qilib, ko‘cha yuzini supurayotgan manglayi tang‘ilgan qizga bir zum tikilib turarkan, qalbida unga nisbatan cheksiz akalik mehrini his etgancha, o‘z ko‘chasi tomon qayrildi.

Ko‘cha boshidagi bo‘yradek yalanglikda Chori dono o‘zining o‘sha “xiyonatkor” ulfatlari bilan yarimtani maydalashib, vag‘illashib o‘tirar, ayni shu tobda Musa fermer bo‘z xaltaning navbatdagi tashrifini nazarda tutib, qishloq do‘konidan marhum do‘stining bolalariga shirinlik — holva xarid qilmoqda edi.

Manba: «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasi, 2014 yil 13-son