Аёл тилсимотидаги бутун виқорни қўшиқларида ифодалаб келаётган Шахс. Насиба Абдуллаева фикрларини тинглаб туриб, ҳозирча фаҳмлаганимиз шу: асл Одам — ўз дунёси баҳосини англаган инсон… Зеро, унинг дарду дунёси қаршисида ҳар қандай даврлар ҳам юзидаги чимматни кўтаришга мажбур…

АСЛИ ЯРИМ КЎНГЛИМ МЕНИНГ…
Ўзбекистон халқ артисти Насиба Абдуллаева билан суҳбат
Иқбол суҳбатлашди

Аёл тилсимотидаги бутун виқорни қўшиқларида ифодалаб келаётган Шахс. Насиба Абдуллаева фикрларини тинглаб туриб, ҳозирча фаҳмлаганимиз шу: асл Одам — ўз дунёси баҳосини англаган инсон… Зеро, унинг дарду дунёси қаршисида ҳар қандай даврлар ҳам юзидаги чимматни кўтаришга мажбур…

— Муҳаббат, унга етишиш орзусидаги хаёллар, қалбдаги бўшлиқ… туйғуларнинг толиқтирар даражадаги беқарорлиги, алалоқибат буларнинг бари рўё эканини тан олиш — тирикликнинг шартларидир. Сизнингча-чи, шулардан қай бири Сизни кўпроқ ўзига бўйсундирган?

— Суҳбат муҳаббат мавзусидан бошлангани яхши бўлди. Кеча бир мухлис: “агар ўн-ўн беш йилдан кейин ҳам қўшиқ айтсангиз, яна севги ҳақида куйлайсизми?”, деб савол берди. Унинг фикрича, бу энди менга ярашмас эмиш. Ўйланиб қолдим… Негаки, ғалати, биқиқ гап. Менимча, муҳаббат мавзуси шу қадар чуқур, жиддий мавзуки, унинг нима эканини ҳавойи ҳиссиётлар оғушида ўйнаб-кулиб юрадиган ёшлигингдан кўра, ҳаётни таниган, кўп дард чеккан пайтинг яхшироқ тушунасан. Шу маънода муҳаббат ҳақида фикр юритишга боши деворга теккан, ҳам бахтни, ҳам бахтсизликни кўрган одамлар кўпроқ ҳақлидирлар. Мен ҳам ўша одамлардан бириман. Демак, худо хоҳласа, умримнинг охиригача муҳаббатни куйлайман. Биргина мен ҳам эмас. Мана, масалан, классик шоирлар ижодини олинг. Уларни ўқиб шундай фикрга келишингиз тайин: бу дунёда ишқдан бошқа яна қай бир мавзу кўпроқ ўйлашга, куйлашга арзийди, ўзи? Муҳаббат, бу — фалсафа. Файласуфлик эса жўшқин ёшликдан кўра, маълум бир ёшга етган, улғайган инсонга хос. Ахир, муҳаббат ёш танламайди, деган гап шунчаки айтилмаган.

Энди саволнинг ўзига қайтсам… Сиз айтаётган жараёнларнинг деярли ҳаммаси вақти-соати билан бир-бирининг ўрнини босиб боради. Ўзим ҳам барча босқичдан ўтганман. Аввалига кутилаётган бахт ҳаяжони — юракни ҳаприқтирувчи туйғулар эгаллайди, гўё у кўксингни ёриб чиқиб кетадигандек. Зеро, бу — бахт борлигини тўлалигича ҳис қилишдир. Ундан сўнг мана шу бахт туйғуси ҳаётингдан чиқиб кетмаслиги учун ҳаяжон аралаш ташвиш ҳисси вужудни чулғайди. Йўқотиб қўймаслик изтироби бошдан кечирилади. У ҳаммада ҳар хил кечади. Турфа хиллик муҳаббатнинг табиатига хос. …Ҳозир менда қалб бўшлиғи тўлган бир пайт…

— Насиба опа, хоҳлаймизми-йўқми, кундалик муомала-муносабатда одамни таниш қийин. Мусиқа яқинларимиз кўнглига кўз югуртиришимиз учун бир восита, қайсидир маънода уларнинг ҳис-туйғуларини “ўлчайдиган” барометр вазифасини ўтайди, деб ўйлайман. Шу маънода, бир дугонамни тушунгандек ҳам бўламан. У қўлини сўраган йигитни нега қабул қилолмаганини “тинглаётган қўшиқлари халал берди” деб изоҳлаганди. Бир қараганда телбалик бўлиб туюлган бу ишда, ҳаёт ҳақиқати бекиниб ётмаганмикан?

— Кундалик ҳаётда инсонни билса бўлади, лекин қисман танийсиз. Одамлар ҳақида уларнинг кўчадаги қиёфаси, гапирган гаплари орқали маълум бир тасаввурга эга бўласан. Аммо оддий турмуш тарзида кўргудек бўлсанг, ўша тасаввурлар чилпарчин бўлиб кетиши мумкин. Ҳақиқатанам, тинглаётган қўшиғидан хулоса қилиб, уни жуда яхши биламан, дейишда жон бор. Кимнингдир қалбини, ички дунёсини англаш учун у ўқийдиган асарлар, қўшиқлар, шубҳасиз, “барометр” бўлиб хизмат қилади. Айнан шулар орқали бу инсондан нималарнидир кутиш мумкинлигини ўзингча фаҳмлайсан. Туйғулар камдан-кам алдайди. Балки, сиз айтган қиз ўзи шундоғам шубҳада тургани учун йигит тинглаётган қўшиқлар туфайли сўнгги қарорга келгандир, бу бир туртки бўлгандир. Эҳтимол, юрагида муҳаббат уйғонмагани сабабдир, бунга. Чунки, муҳаббатнинг кўзи кўр бўлади, у қандай бўлса, шундайлигича қабул қиласан.

— Бир қўшиқда “Юрак осмонларга ўхшаса эди…” деб орзу қиласиз. Аммо шундай хонишлар борки, улардан чиқаётган тутун, ҳаёт хуржунини бўйнига осиб олган чучмал кечинмалар кўнгилни ер билан яксон қилади. Ва, албатта, чексизлик сари талпинаётган туйғуларни кўкка бўйлаштирувчи қўшиқлар ҳам йўқ эмас… Бир мухлис сифатида айтинг-чи, кўнглингизни қандай наволар осмонга айлантиради?

— Мусиқий чолғулардан чиқаётган куй юрагимни осмонга айлантиради. Ўзгача сеҳри бор. Ҳиссиётни шу даражада юзага чиқариши мумкинки, бунга сўзнинг кучи етмайди, аксинча халал беради. Қанотсиз учишим учун мумтоз симфоник мусиқалар кифоя. Туйғуларни ҳақоратлайдиган қўшиқларни эса айтолмайман. Қулоғимга бирор нота оғир туюлдими, эшитмай қўя қоламан. Руҳни қўшиқ орқали таҳқирлаш сира мумкин эмас.

— Ижодий бисотингизни умуминсоний тус бериб турувчи форс, эрон, араб, француз, ҳинд, арман, рус, турк қўшиқлари ранг-баранг қилади. Бироқ, Насиба Абдуллаева юрагидаги тафтни озарбойжон тилидаги “Айрилиқ”, “Руяларда булушуруз”, “Сене да галмаз”, “Меҳрибан аилеик”, “Лолалар”, “Ҳейдар баба”, “Сен гелмаз олдун” қўшиқларида теранроқ ҳис қиламиз. Сиздаги туйғулар кўнгилга оқиб кириб, ўзининг савдойи кўйига туширади… Бунинг сири нимада?

— Сут билан кирган жон билан чиқади. Болаликда энг кўп эшитадиганимиз озарбойжон мусиқаси эди. Отамнинг мусиқачи озар дўстлари кўп бўлган. Улар ҳовлимизга тез-тез меҳмон бўлиб келиб туришар, мушоиралар ўтказишарди. Онамни келинлик либосида фойтунда олиб кетишаётганда ҳам йўл бўйи озарбойжонча қўшиқлар айтишган экан. Шу яқинлик сабаб бўлса керак, Бокуда бирор янги пластинка чиқдими, у, албатта, бизнинг уйда ҳозир бўларди.

— Кино усталари америкалик шоира Сильвия Плат(ўз жонига қасд қилган)нинг ҳаёти ҳақида фильм ишламоқчи бўлиб, унинг болаларидан онаси билан боғлиқ хотиралар ҳақида сўрашганда, улар шундай дейди: “Онамиз бизнинг ҳам ҳиссиётларимиз бор эканини унутиб қўйган эди”. Кечирасиз-у, айнан Сильвиянинг қисматидек бўлмаса-да, болалигини эрта бой берган ижодкорлар фарзандининг ич-ичида ўкинч яшаши бор гап…

— Ижодкор ота-оналар ва фарзандлар ўртасида тушунмовчиликлар бўлиши табиий. Афсуски, болаларга энг зарур пайтида керагича эътибор қарата олмайсан. Аслида, одам узоқда бўлгани билан боласига меҳри камайиб қолмайди. Ёш бола эса ота-она меҳрини улар билан бирга бўлгандагина, ёнма-ён тургандагина ҳис қилади. Лекин шоира мисолида айтадиган бўлсам, ижоддан ҳам кўра, она бўлишнинг масъулияти оғир. Майли, бу ишнинг гуноҳи азим эканидан бир зум кўз юмайлик-да, жонга қасд қилишнинг қанчалар худбинлик эканини ўйлаб кўрайлик. Аёл қайсидир паллада ўзи кўтара олмаган қисмат юкини энг яқин одамларига бир умрга юклаб кетди. Эҳтимол, ўшанда ярим соат, борингки, бир соат қийналиб, сўнг ҳаммасидан қутулгандир. Лекин фарзандлари йиллар давомида азоб чекиб яшашга маҳкум бўлди.

Ҳа, ўзимнинг ҳам болаларим тез-тез гастролга кетишимни жуда оғир қабул қилишарди. Келишим қанчалик байрам бўлса, кетишим шунчалик оғир ва доим кўзёшларга сабаб бўлган. Ҳатто катта ўғлим энди ақлини таний бошлаганида: “Отам билан сиз мен учун амаки-холадек бўлгансизлар. Кичиклигимда сизларга тўймаганман”, деб таъна қилган эди. Бугун ўзи ота бўлди. Қаерда бўлишидан қатъи назар, ота-она кўнгли доим боласида бўлишини тушунди. Уйдан чиқиб кетиши билан кичкинтойини соғиниб телефон қилади. Шундай пайтларда ўзининг гапини эслатиб тураман: “Болам, ота-она амаки-хола бўларканми?” десам, уялиб кетади.

— Марина Цветаева: “Қисматимда ғамларим гўзал”, деб ёзган. У қандай дард бўлиши мумкин? Ёки бу илҳом оғушида тентираётган шоиранинг “топилма”симикан?

— Гўзал ғам… Ғамни шахснинг ўзи, яъни унинг ички дунёси гўзал қила олади. Юрагим оғрияптими, демак, мен тирикман. Оғриняпсанми, ҳаётингда нималардир бўляпти. Менимча, ҳаётни ҳаракатга келтириб, унга маъно бағишлаб тургани учун ҳам ғамларга гўзал дея нисбат бериш мумкин. Шуниси аниқки, Цветаева шеъриятига етиш учун кишининг тасcаввур доираси жуда кенг бўлиши керак.

— Ўзингиз кимларни ўқийсиз?

— Хонанда Насиба Абдуллаева билан шеърхон Насиба ўртасида катта фарқ бор. Шеъриятга бўлган муносабатимни қўшиқларимдан изламанг. Чунки санъатда қўшиқ матни деган тушунча ҳам бор. Шу боис қўшиқлардаги ҳамма тизмаларниям шеър деб бўлмайди. Мен мумтоз шеъриятнинг, Насимий, Ҳувайдо, Увайсий, Нодира ғазаллари мухлисиман. Шекспир сонетларини қайта-қайта мутолаа қиламан. Фузулий билан Низомийни озар тилида ўқийман. Фузулий тили ундан кейин яшаб ўтган озарбойжон шоирларининг тилидан кескин фарқ қилади.

— Агар имкон бўлганда, ҳаётингиздаги нималардан воз кечган бўлардингиз…

— Ҳеч нарсадан! Ўзи умуман яшаб ўтилган ҳаётдан нолимаслик керак. Ҳар бир куним, юрган йўлим, босган қадамим изсиз ўтиб кетмади. Яхшиси ҳам, ёмони ҳам ниманидир ўргатди.

— Биламан, ўзимизга тик боқиш, айниқса, холис баҳо бериш қуёшга тап тортмай қарашдек мушкул…

— Билмадим, мен учун қийин эмас.

— Бўлмаса айтинг, Сиз ким? Ожизлигингиз нимада? Қувончу ташвишингиз? Муҳаббат ва нафратингиз…

— Одамлар мени қандай танишса, худди ўшандай очиқ китобман. Қиёфам минг битта эмас. Менда нафратнинг ўзи йўқ. Бу туйғу кўнглимнинг қайсидир чеккасини эгаллашига йўл қўймайман ҳам. Чунки, нафрат юракдан жой беришга арзийдиган ҳиссиёт эмас. Шунчаки ўзимга тўғри келмайдиган ҳолатлардан осонгина юз ўгириб кетаман, холос. Лекин ўшандаям нафратланмайман. Ўйларим билан дунёқараши зид бўлган, гапирган гаплари юрагимга яқин бўлмаган ва ўзининг қарашларини менга сингдиришга ҳаракат қиладиган одамларни ўзимдан четлатаман. Қачон бировга нисбатан юрагингда илиқлик уйғонади? Қачонки, сен унинг қаршисида ўзингни эркин ҳис қилолсанг, юрагингни бор бўйича очолсанг. Ўзни бошқа одам қилиб кўрсатиш учун ҳеч қанақа зарурат туғилмаса, ўйнамасанг. Муносабатларни тўғри ё нотўғрилигини аниқлашдаги энг тўғри йўл ҳам мана шу самимиятда. Мабодо, кимнидир борлигича қабул қилолмаяпманми, ундан воз кечаман-қўяман.

— Хонандалар давраларни хуш кўрадиган, кўпчилик диққатини ўзига жалб этиш илинжида тусланувчан тоифа ҳисобланади. Лекин сиз ёлғизликни афзал биладиган яхши маънодаги “оқ қарға”га ўхшайсиз…

— Тўғри, ёлғизликни хоҳлаган пайтларим кўп бўлади. Истайманми-йўқми, касбим давралар билан боғлиқ. Лекин кўпчилик ичида бўлишдан кўра, ўзим билан ўзим қолишни, яқин одамим билан суҳбатлашишни хуш кўраман.

— Балки, талант ўзига хослик, ўзгачалик, яъни ҳаммалашиб кетмаслик йўли билан асраб қолинар…

— Талант ноёб ҳодиса. Истеъдодларнинг ҳар бири ўзича нодир бўлади.

— Санъатда Сизни қандай маслак бошқаради? Яъни Насиба Абдуллаевани Шахс қилиб турган ақида нимада? Бизда истеъдодлар етарли, шукрки, она тупроғимиз “ниҳол”ларгаю осмонимиз эса “юлдуз”ларга тўла. Бироқ Шахс муаммоси…

— …Ақидам… Санъаткор оқим бўйлаб сузиши керак эмас, деб ўйлайман. Буни кенг маънода тушунишингизни хоҳлардим… Баъзан танбеҳнамо савол беришади: “Сиз айтган қўшиқларни кам сонли мухлислар, маълум бир савиядаги одамларгина тушунади. Лекин омма тушунмайди. Уларга мослаб соддароқ, маъноси янада тушунарлироқ, ҳаммабоп қўшиқ айтсангиз, яхши эмас-ми? Ахир, сизга ҳам фойдали-ку…” Йўқ, бўлмайди! Менга ёш-яланг тўла қийқириқ стадион керак эмас. Одамларга маъқул бўлиш учун ҳамма бораётган йўлдан боришни, олди–қочди сўзларни хиргойи қилишни ўзимга эп кўрмайман. Шубҳасиз, санъаткор халқ учун ижод қилади, лекин ўзинг руҳан баланд бўлолмасанг, ҳеч қачон ҳеч кимни юқорига торта олмайсан, дидини юксалтиролмайсан. Агар айтаётган қўшиқларимдаги фикр тушунилиши қийин бўлса, фақат ифода соддалашиши мумкин, маъно эмас. “Йўқ, менга бу керак, сен менинг айтганимни қиласан”, деб мени омма тортиб кетишига, оломон кайфиятига асир бўлиб қолишга ҳеч йўл қўймайман.

— Эҳтимол, шунинг учун камнамодирсиз…

— Балки… Ҳозир ҳам қўшиқлар айтмаяпман эмас. “Классик FM” радио тўлқинида деярли ҳар куни қўшиқларим янграйди. Энди-и, телеканалларнинг ўз иқтисодий мажбуриятлари бор. Бугун санъатга тижорат нуқтаи назаридан баҳо берилиши одатий ҳолга айланди. Буни тўғри қабул қилмай иложимиз йўқ.
… Билсангиз, Фаррух Зокиров, Севара Назархон, Кумуш Раззоқова ҳам ўз кредосига эга санъаткор. Ёки Мансур Тошматовни олайлик, бунақа гуриллаган овоз билан ҳар куйга тушиш, ҳар муқомга йўрғалаш мумкин эди. Лекин, бу санъаткорнинг ўзига, қилаётган ишига ҳурмати бор. Худо берган истеъдод қаршисидаги масъулиятини ҳис этади. Шунинг учун ҳам ўз қарашларида собит турибди. Менга қолса, мени қанча одамлар эмас, қандай одамлар эшитаётгани кўпроқ аҳамиятга эга. Биламанки, улар ич-ичидан маданиятли инсонлар. Бу таскин мени тушкунликдан қутқаради.

— Фёдор Достоевский қаҳрамонларидан бири: “Гўзаллик нафақат даҳшатли, айни чоғда, сирли нарса ҳамдир. Бу ерда худо шайтон билан олишади, олишув майдони эса одамларнинг қалби”, дейди. Назаримда, айни шу тўқнашув истеъдод тийнатида бўртиброқ кўринадигандек…

— Истеъдоднинг ичи мисоли ғалаёнли уммон. Унда доимий қарама-қарши ўй-фикрлар, тинимсиз иккиланишлар кечади. Улар орасидан кўнгли сокин, доимо қувончу бахтга андармонларни учратиш қийин.

— Ўзингиз-чи?

— Жуда зиддиятлиман. Кеча тўғри, деб ҳисоблаган фикримга бугун шубҳа уйғонади. Шукр, интуиция кучли. Шунга таянаман, у алдамайди.

— Айтишларича, эътиқод инсоннинг қисматини белгиларкан…

— Эътиқод, бу — ишонч. Эзгулик ва жаҳолатга бўлган қатъий муносабат. Унинг ҳудуди муайян диний тушунчаю миллий мезонлар билан чакланиб қолмайди. Айтайлик, кимдир сизнинг фойдангизни кўзлаб нималарнидир тушунтиришга ҳар қанча ҳаракат қилмасин, сиз қайсарлик билан: “Йўқ, мен бу ишни қилмайман,” деб унинг гапини ҳеч қабул қила олмайсиз. Ҳаёт ҳар қанча мажбурламасин, не кўйга солмасин, айрим сарҳадларни умуман ҳатлаб ўтолмайсиз. Шахсий манфаат деган гапнинг ўзига ўрин йўқ. Кўплар учун одатий бўлган нарсалар, сиз учун нақ жиноят — гуноҳнинг ўзи! Бу тахлит яшаш ҳам мумкинлиги хаёлинг кўчасига-да, яқинлашмайди. Мана, эътиқод нима, мен учун.

— Баъзида “бугунги дунёнинг тинчлиги учун космополитизм керак. Одамзот ўзини бутун бир ер шарининг аъзоси, деб билганида, эҳтимол, кўплаб диний низолару урушларнинг олди олинган бўлармиди…” деган маънодаги фикрлар ҳам қулоққа чалинади.

— Мен ҳам руҳиятим, ҳақиқатларим бўйича космополитман. Ўзимни бутун дунёнинг фуқароси, ер шарининг фарзанди, деб ҳисоблайман. Ҳамма ҳам шундай ўйласа, урушлар нафақат камаяди, умуман йўқ бўлади. Агар, космополитизмнинг дунё бўйлаб ёйилиш эҳтимоли бўлганида эди, ҳақиқатанам, кўпгина низолар муаммоси ечим топган бўларди.

— Дарё сувлари ўзанини топгунча не-не ирмоқлардан ўтади… Фикр-туйғулар ҳам маълум манзилга етгунига қадар бир қанча йўллардан ўтишига, баъзан хатолар қилишига тўғри келади…

— Эришганимиз нимаики бўлмасин, бунда хатоларнинг аҳамияти катта. Хато қилмасдан яшаб бўлмайди. Хатоларни “эҳ, аттанг” деб эмас, “Мана шу хатони қилмаганимда, бугун мен учун ҳақиқатнинг яна бир қирраси номаълумлигича қолиб кетарди”, деган қараш билан қабул қилиш керак. Ахир, нималарнидир тушунаётган бўлсам, хатоларим орқали англаяпман. Уларни бирма-бир санасам жуда кўп… У ҳатто айтган қўшиқларим ичида ҳам бор. Лекин бундан кейин ҳам хато қилишга тайёрман. Бир жойда қотиб қолишни сира хоҳламайман.

— Шоу бизнесдаги ола-тасир ғавғоларни кузатиб туриб, азизим, дунёга бевақт келмабмиз, шўрлик кўнгилдан ҳол сўрашга улгуриб қолдик, деган маънодаги ўй ўтса керак… Ёки сизга ному нон машмашалари таъсир қилмасмиди?

— Айнан ўша пайтда дунёга келганим учун ўзимни жуда бахтли ҳис қиламан. Аслида, ҳозир менинг ёшимдагилар “агар кечроқ туғилиб 20 ёшга кирганимда эди, ҳаммаси бошқача бўларди” дейишади. Йўқ, ҳаётга вақтида келганман. Нималардир қилиб қолишга улгургандекман. Тассаввур қилинг, агар ижодни бугун бошлаганимда кимни ўзимга ўрнак деб билардим? Кимларга эргашардим? Мен санъатга кириб келганимда буюк шахсиятлар бўлган, шу инсонларга ҳавас қилганман. Айнан ўша даврда яшаб қолганимни Яратганнинг инояти, деб биламан. Агар шу дунёқарашим, феъл-атворим билан ҳаммасини бугун бошлаганимда, ўз ёғига ўзи қоврилиб ётган, омадсиз бир савдойи бўлардим. Чунки на мен танлаган йўл, на шахсиятим бозорбоп. Деярли кўпчиликка керак бўлмасдим…

— Шайх Саъдийнинг бир гапи бор: ноғора шовқуни танбур овозини эшиттирмай қўяди. Назаримда, сизларнинг авлод бора-бора мамонтга айланаётгандек…

— Ноғора овози танбурни эшиттирмай қўйиши мумкин. Лекин ўша ноғора танбур етказа оладиган дардни, титроқни чиқара олармикан?!
Ҳа, сўнгги мамонтлармиз. Ҳозир орамизда Ботир Зокировнинг йўқлиги ҳам у одамнинг ўзи учун яхши бўлган экан, деб ўйлаб қоламан. Агар Ботир ака ҳаёт бўлиб, ўша мавқеда турганида ҳам ижодини давом эттиришига ишонмасдим. Жуда қийналиб кетган бўларди. У киши шу қадар кўнгли нозик, шу қадар аристократ, зиёли инсон эдики, бундай табиати билан буткул ёлғизланиб қолган бўларди. Ҳатто биз ҳам тушуниб етяпмиз, бугунги давр одамлари билан муомала қилиш, уларга бир фикрни тушунтириш қанчалик қийин эканини. Шахсан ўзим ҳам одамлар билан ҳар хил тилда гаплашаман. Ўзимнинг тилимда гаплашадиганларим борган сари камайиб кетяпти.

— Қандай вазиятларда оммага мослашгансиз?

— Ҳеч эслолмайман.

— Ўйлашимча, сиёсат ва санъат бир-бирига халал берувчи икки қутб…

—Албатта.

— Ўйчанлик, ҳассослик, хаёлланиш биринчисининг қай даражада заволи бўлса, давр мақсадларига мувофиқ ҳушёрлигу реал воқелик билан ҳамнафас ҳозиржавоблик иккинчисини шу даража дағаллаштириб, йўқ қилиб юборади. Шунинг учун сиёсий майдонда санъаткорни кўриш одамни турли шубҳаларга етаклайди. Янглишмасам, сиз Либераллар партиясининг илк аъзоларидан ҳисобланасиз. Айни шу йўналишга доир кўрсатувда чиққанингизни эслайман…

— Ҳа, бир вақтлар аъзо бўлганман. Бу менинг сиёсатга қизиққанимдан эмас. Янги партияга нафи тегар, деган илинжда улар мени таклиф қилишган. Сиз айтаётган кўрсатув санъат ва маданият масалаларига қаратилган эди. Ўшанда бошқа партия вакиллари гўё менинг фикрларимни рад этгандек бўлиб, яна айнан ўзимни такрорлай бошлашган. Бу томоша жуда эриш туюлган, менга.

— Насиба Абдуллаеванинг севгисига муносиб эркак қандай бўлиши керак?

— Аёлни хўрлаш мумкинлигини хаёлан ҳам тасаввур қилолмайдиган инсон! Ақл-идроки, интеллекти билан мендан ортда қолмайдиган шахс.

— Бу жуда қийин…

— Секин айтасизми!..

— “Ярим бўлди, асли ярим кўнглим, менинг…” Мана шу ўксиклик бутун қиёфада сизиб туради. Кечирасиз, қачондан бери бу оғир ҳис ҳамроҳ?

— Ўксиклик… Табиат туҳфаси. Болалигимдан кўзларим жуда маъюс бўлган.

ASLI YARIM KO’NGLIM MENING…
O’zbekiston xalq artisti Nasiba Abdullaeva bilan suhbat
Iqbol suhbatlashdi

Ayol tilsimotidagi butun viqorni qo’shiqlarida ifodalab kelayotgan Shaxs. Nasiba Abdullaeva fikrlarini tinglab turib, hozircha fahmlaganimiz shu: asl Odam — o’z dunyosi bahosini anglagan inson… Zero, uning dardu dunyosi qarshisida har qanday davrlar ham yuzidagi chimmatni ko’tarishga majbur…

— Muhabbat, unga yetishish orzusidagi xayollar, qalbdagi bo’shliq… tuyg’ularning toliqtirar darajadagi beqarorligi, alaloqibat bularning bari ro’yo ekanini tan olish — tiriklikning shartlaridir. Sizningcha-chi, shulardan qay biri Sizni ko’proq o’ziga bo’ysundirgan?

— Suhbat muhabbat mavzusidan boshlangani yaxshi bo’ldi. Kecha bir muxlis: “agar o’n-o’n besh yildan keyin ham qo’shiq aytsangiz, yana sevgi haqida kuylaysizmi?”, deb savol berdi. Uning fikricha, bu endi menga yarashmas emish. O’ylanib qoldim… Negaki, g’alati, biqiq gap. Menimcha, muhabbat mavzusi shu qadar chuqur, jiddiy mavzuki, uning nima ekanini havoyi hissiyotlar og’ushida o’ynab-kulib yuradigan yoshligingdan ko’ra, hayotni tanigan, ko’p dard chekkan payting yaxshiroq tushunasan. Shu ma’noda muhabbat haqida fikr yuritishga boshi devorga tekkan, ham baxtni, ham baxtsizlikni ko’rgan odamlar ko’proq haqlidirlar. Men ham o’sha odamlardan biriman. Demak, xudo xohlasa, umrimning oxirigacha muhabbatni kuylayman. Birgina men ham emas. Mana, masalan, klassik shoirlar ijodini oling. Ularni o’qib shunday fikrga kelishingiz tayin: bu dunyoda ishqdan boshqa yana qay bir mavzu ko’proq o’ylashga, kuylashga arziydi, o’zi? Muhabbat, bu — falsafa. Faylasuflik esa jo’shqin yoshlikdan ko’ra, ma’lum bir yoshga yetgan, ulg’aygan insonga xos. Axir, muhabbat yosh tanlamaydi, degan gap shunchaki aytilmagan.

Endi savolning o’ziga qaytsam… Siz aytayotgan jarayonlarning deyarli hammasi vaqti-soati bilan bir-birining o’rnini bosib boradi. O’zim ham barcha bosqichdan o’tganman. Avvaliga kutilayotgan baxt hayajoni — yurakni hapriqtiruvchi tuyg’ular egallaydi, go’yo u ko’ksingni yorib chiqib ketadigandek. Zero, bu — baxt borligini to’laligicha his qilishdir. Undan so’ng mana shu baxt tuyg’usi hayotingdan chiqib ketmasligi uchun hayajon aralash tashvish hissi vujudni chulg’aydi. Yo’qotib qo’ymaslik iztirobi boshdan kechiriladi. U hammada har xil kechadi. Turfa xillik muhabbatning tabiatiga xos. …Hozir menda qalb bo’shlig’i to’lgan bir payt…

— Nasiba opa, xohlaymizmi-yo’qmi, kundalik muomala-munosabatda odamni tanish qiyin. Musiqa yaqinlarimiz ko’ngliga ko’z yugurtirishimiz uchun bir vosita, qaysidir ma’noda ularning his-tuyg’ularini “o’lchaydigan” barometr vazifasini o’taydi, deb o’ylayman. Shu ma’noda, bir dugonamni tushungandek ham bo’laman. U qo’lini so’ragan yigitni nega qabul qilolmaganini “tinglayotgan qo’shiqlari xalal berdi” deb izohlagandi. Bir qaraganda telbalik bo’lib tuyulgan bu ishda, hayot haqiqati bekinib yotmaganmikan?

— Kundalik hayotda insonni bilsa bo’ladi, lekin qisman taniysiz. Odamlar haqida ularning ko’chadagi qiyofasi, gapirgan gaplari orqali ma’lum bir tasavvurga ega bo’lasan. Ammo oddiy turmush tarzida ko’rgudek bo’lsang, o’sha tasavvurlar chilparchin bo’lib ketishi mumkin. Haqiqatanam, tinglayotgan qo’shig’idan xulosa qilib, uni juda yaxshi bilaman, deyishda jon bor. Kimningdir qalbini, ichki dunyosini anglash uchun u o’qiydigan asarlar, qo’shiqlar, shubhasiz, “barometr” bo’lib xizmat qiladi. Aynan shular orqali bu insondan nimalarnidir kutish mumkinligini o’zingcha fahmlaysan. Tuyg’ular kamdan-kam aldaydi. Balki, siz aytgan qiz o’zi shundog’am shubhada turgani uchun yigit tinglayotgan qo’shiqlar tufayli so’nggi qarorga kelgandir, bu bir turtki bo’lgandir. Ehtimol, yuragida muhabbat uyg’onmagani sababdir, bunga. Chunki, muhabbatning ko’zi ko’r bo’ladi, u qanday bo’lsa, shundayligicha qabul qilasan.

— Bir qo’shiqda “Yurak osmonlarga o’xshasa edi…” deb orzu qilasiz. Ammo shunday xonishlar borki, ulardan chiqayotgan tutun, hayot xurjunini bo’yniga osib olgan chuchmal kechinmalar ko’ngilni yer bilan yakson qiladi. Va, albatta, cheksizlik sari talpinayotgan tuyg’ularni ko’kka bo’ylashtiruvchi qo’shiqlar ham yo’q emas… Bir muxlis sifatida ayting-chi, ko’nglingizni qanday navolar osmonga aylantiradi?

— Musiqiy cholg’ulardan chiqayotgan kuy yuragimni osmonga aylantiradi. O’zgacha sehri bor. Hissiyotni shu darajada yuzaga chiqarishi mumkinki, bunga so’zning kuchi yetmaydi, aksincha xalal beradi. Qanotsiz uchishim uchun mumtoz simfonik musiqalar kifoya. Tuyg’ularni haqoratlaydigan qo’shiqlarni esa aytolmayman. Qulog’imga biror nota og’ir tuyuldimi, eshitmay qo’ya qolaman. Ruhni qo’shiq orqali tahqirlash sira mumkin emas.

— Ijodiy bisotingizni umuminsoniy tus berib turuvchi fors, eron, arab, frantsuz, hind, arman, rus, turk qo’shiqlari rang-barang qiladi. Biroq, Nasiba Abdullaeva yuragidagi taftni ozarboyjon tilidagi “Ayriliq”, “Ruyalarda bulushuruz”, “Sene da galmaz”, “Mehriban aileik”, “Lolalar”, “Heydar baba”, “Sen gelmaz oldun” qo’shiqlarida teranroq his qilamiz. Sizdagi tuyg’ular ko’ngilga oqib kirib, o’zining savdoyi ko’yiga tushiradi… Buning siri nimada?

— Sut bilan kirgan jon bilan chiqadi. Bolalikda eng ko’p eshitadiganimiz ozarboyjon musiqasi edi. Otamning musiqachi ozar do’stlari ko’p bo’lgan. Ular hovlimizga tez-tez mehmon bo’lib kelib turishar, mushoiralar o’tkazishardi. Onamni kelinlik libosida foytunda olib ketishayotganda ham yo’l bo’yi ozarboyjoncha qo’shiqlar aytishgan ekan. Shu yaqinlik sabab bo’lsa kerak, Bokuda biror yangi plastinka chiqdimi, u, albatta, bizning uyda hozir bo’lardi.

— Kino ustalari amerikalik shoira Sil`viya Plat(o’z joniga qasd qilgan)ning hayoti haqida fil`m ishlamoqchi bo’lib, uning bolalaridan onasi bilan bog’liq xotiralar haqida so’rashganda, ular shunday deydi: “Onamiz bizning ham hissiyotlarimiz bor ekanini unutib qo’ygan edi”. Kechirasiz-u, aynan Sil`viyaning qismatidek bo’lmasa-da, bolaligini erta boy bergan ijodkorlar farzandining ich-ichida o’kinch yashashi bor gap…

— Ijodkor ota-onalar va farzandlar o’rtasida tushunmovchiliklar bo’lishi tabiiy. Afsuski, bolalarga eng zarur paytida keragicha e’tibor qarata olmaysan. Aslida, odam uzoqda bo’lgani bilan bolasiga mehri kamayib qolmaydi. Yosh bola esa ota-ona mehrini ular bilan birga bo’lgandagina, yonma-yon turgandagina his qiladi. Lekin shoira misolida aytadigan bo’lsam, ijoddan ham ko’ra, ona bo’lishning mas’uliyati og’ir. Mayli, bu ishning gunohi azim ekanidan bir zum ko’z yumaylik-da, jonga qasd qilishning qanchalar xudbinlik ekanini o’ylab ko’raylik. Ayol qaysidir pallada o’zi ko’tara olmagan qismat yukini eng yaqin odamlariga bir umrga yuklab ketdi. Ehtimol, o’shanda yarim soat, boringki, bir soat qiynalib, so’ng hammasidan qutulgandir. Lekin farzandlari yillar davomida azob chekib yashashga mahkum bo’ldi.

Ha, o’zimning ham bolalarim tez-tez gastrolga ketishimni juda og’ir qabul qilishardi. Kelishim qanchalik bayram bo’lsa, ketishim shunchalik og’ir va doim ko’zyoshlarga sabab bo’lgan. Hatto katta o’g’lim endi aqlini taniy boshlaganida: “Otam bilan siz men uchun amaki-xoladek bo’lgansizlar. Kichikligimda sizlarga to’ymaganman”, deb ta’na qilgan edi. Bugun o’zi ota bo’ldi. Qaerda bo’lishidan qat’i nazar, ota-ona ko’ngli doim bolasida bo’lishini tushundi. Uydan chiqib ketishi bilan kichkintoyini sog’inib telefon qiladi. Shunday paytlarda o’zining gapini eslatib turaman: “Bolam, ota-onam amaki-xola bo’larkanmi?” desam, uyalib ketadi.

— Marina Svetaeva: “Qismatimda g’amlarim go’zal”, deb yozgan. U qanday dard bo’lishi mumkin? Yoki bu
ilhom og’ushida tentirayotgan shoiraning “topilma”simikan?

— Go’zal g’am… G’amni shaxsning o’zi, ya’ni uning ichki dunyosi go’zal qila oladi. Yuragim og’riyaptimi,
demak, men tirikman. Og’rinyapsanmi, hayotingda nimalardir bo’lyapti. Menimcha, hayotni harakatga keltirib, unga ma’no bag’ishlab turgani uchun ham g’amlarga go’zal
deya nisbat berish mumkin. Shunisi aniqki, Svetaeva she’riyatiga yetish uchun kishining tascavvur doirasi juda keng bo’lishi kerak.

— O’zingiz kimlarni o’qiysiz?

— Xonanda Nasiba Abdullaeva bilan she’rxon Nasiba o’rtasida katta farq bor. She’riyatga bo’lgan munosabatimni qo’shiqlarimdan izlamang. Chunki san’atda qo’shiq matni degan tushuncha ham bor. Shu bois qo’shiqlardagi hamma tizmalarniyam she’r deb bo’lmaydi. Men
mumtoz she’riyatning, Nasimiy, Huvaydo, Uvaysiy, Nodira g’azallari muxlisiman. Shekspir sonetlarini qayta-qayta mutolaa qilaman. Fuzuliy bilan Nizomiyni ozar tilida o’qiyman. Fuzuliy tili undan keyin yashab o’tgan ozarboyjon shoirlarining tilidan keskin farq qiladi.

— Agar imkon bo’lganda, hayotingizdagi nimalardan voz kechgan bo’lardingiz…

— Hech narsadan! O’zi umuman yashab o’tilgan hayotdan nolimaslik kerak. Har bir kunim, yurgan yo’lim, bosgan qadamim izsiz o’tib ketmadi. Yaxshisi ham, yomoni ham nimanidir o’rgatdi.

— Bilaman, o’zimizga tik boqish, ayniqsa, xolis baho berish quyoshga tap tortmay qarashdek mushkul…

— Bilmadim, men uchun qiyin emas.

— Bo’lmasa ayting, Siz kim? Ojizligingiz nimada? Quvonchu tashvishingiz? Muhabbat va nafratingiz…

— Odamlar meni qanday tanishsa, xuddi o’shanday ochiq kitobman. Qiyofam ming bitta emas. Menda nafratning o’zi yo’q. Bu tuyg’u ko’nglimning qaysidir chekkasini egallashiga yo’l qo’ymayman ham. Chunki, nafrat yurakdan joy berishga arziydigan hissiyot emas. Shunchaki o’zimga to’g’ri kelmaydigan holatlardan osongina yuz o’girib ketaman, xolos. Lekin o’shandayam nafratlanmayman. O’ylarim bilan dunyoqarashi zid bo’lgan, gapirgan gaplari yuragimga yaqin bo’lmagan va o’zining qarashlarini menga singdirishga harakat qiladigan odamlarni o’zimdan chetlataman. Qachon birovga nisbatan yuragingda iliqlik uyg’onadi? Qachonki, sen uning qarshisida o’zingni erkin his qilolsang, yuragingni bor bo’yicha ocholsang. O’zni boshqa odam qilib ko’rsatish uchun hech qanaqa zarurat tug’ilmasa, o’ynamasang. Munosabatlarni to’g’ri yo noto’g’riligini aniqlashdagi eng to’g’ri yo’l ham mana shu samimiyatda. Mabodo, kimnidir borligicha qabul qilolmayapmanmi, undan voz kechaman-qo’yaman.

— Xonandalar davralarni xush ko’radigan, ko’pchilik diqqatini o’ziga jalb etish ilinjida tuslanuvchan toifa hisoblanadi. Lekin siz yolg’izlikni afzal biladigan yaxshi ma’nodagi “oq qarg’a”ga o’xshaysiz…

— To’g’ri, yolg’izlikni xohlagan paytlarim ko’p bo’ladi. Istaymanmi-yo’qmi, kasbim davralar bilan bog’liq. Lekin ko’pchilik ichida bo’lishdan ko’ra, o’zim bilan o’zim qolishni, yaqin odamim bilan suhbatlashishni xush ko’raman.

— Balki, talant o’ziga xoslik, o’zgachalik, ya’ni hammalashib ketmaslik yo’li bilan asrab qolinar…

— Talant noyob hodisa. Iste’dodlarning har biri o’zicha nodir bo’ladi.

— San’atda Sizni qanday maslak boshqaradi? Ya’ni Nasiba Abdullaevani Shaxs qilib turgan aqida nimada? Bizda iste’dodlar yetarli, shukrki, ona tuprog’imiz “nihol”largayu osmonimiz esa “yulduz”larga to’la. Biroq Shaxs muammosi…

— …Aqidam… San’atkor oqim bo’ylab suzishi kerak emas, deb o’ylayman. Buni keng ma’noda tushunishingizni xohlardim… Ba’zan tanbehnamo savol berishadi: “Siz aytgan qo’shiqlarni kam sonli muxlislar, ma’lum bir saviyadagi odamlargina tushunadi. Lekin omma tushunmaydi. Ularga moslab soddaroq, ma’nosi yanada tushunarliroq, hammabop qo’shiq aytsangiz, yaxshi emas-mi? Axir, sizga ham foydali-ku…” Yo’q, bo’lmaydi! Menga yosh-yalang to’la qiyqiriq stadion kerak emas. Odamlarga ma’qul bo’lish uchun hamma borayotgan yo’ldan borishni, oldi–qochdi so’zlarni xirgoyi qilishni o’zimga ep ko’rmayman. Shubhasiz, san’atkor xalq uchun ijod qiladi, lekin o’zing ruhan baland bo’lolmasang, hech qachon hech kimni yuqoriga torta olmaysan, didini yuksaltirolmaysan. Agar aytayotgan qo’shiqlarimdagi fikr tushunilishi qiyin bo’lsa, faqat ifoda soddalashishi mumkin, ma’no emas. “Yo’q, menga bu kerak, sen mening aytganimni qilasan”, deb meni omma tortib ketishiga, olomon kayfiyatiga asir bo’lib qolishga hech yo’l qo’ymayman.

— Ehtimol, shuning uchun kamnamodirsiz…

— Balki… Hozir ham qo’shiqlar aytmayapman emas. “Klassik FM” radio to’lqinida deyarli har kuni qo’shiqlarim yangraydi. Endi-i, telekanallarning o’z iqtisodiy majburiyatlari bor. Bugun san’atga tijorat nuqtai nazaridan baho berilishi odatiy holga aylandi. Buni to’g’ri qabul qilmay ilojimiz yo’q.
… Bilsangiz, Farrux Zokirov, Sevara Nazarxon, Kumush Razzoqova ham o’z kredosiga ega san’atkor. Yoki Mansur Toshmatovni olaylik, bunaqa gurillagan ovoz bilan har kuyga tushish, har muqomga yo’rg’alash mumkin edi. Lekin, bu san’atkorning o’ziga, qilayotgan ishiga hurmati bor. Xudo bergan iste’dod qarshisidagi mas’uliyatini his etadi. Shuning uchun ham o’z qarashlarida sobit turibdi. Menga qolsa, meni qancha odamlar emas, qanday odamlar eshitayotgani ko’proq ahamiyatga ega. Bilamanki, ular ich-ichidan madaniyatli insonlar. Bu taskin meni tushkunlikdan qutqaradi.

— Fyodor Dostoevskiy qahramonlaridan biri: “Go’zallik nafaqat dahshatli, ayni chog’da, sirli narsa hamdir. Bu yerda xudo shayton bilan olishadi, olishuv maydoni esa odamlarning qalbi”, deydi. Nazarimda, ayni shu to’qnashuv iste’dod tiynatida bo’rtibroq ko’rinadigandek…

— Iste’dodning ichi misoli g’alayonli ummon. Unda doimiy qarama-qarshi o’y-fikrlar, tinimsiz ikkilanishlar kechadi. Ular orasidan ko’ngli sokin, doimo quvonchu baxtga andarmonlarni uchratish qiyin.

— O’zingiz-chi?

— Juda ziddiyatliman. Kecha to’g’ri, deb hisoblagan fikrimga bugun shubha uyg’onadi. Shukr, intuitsiya kuchli. Shunga tayanaman, u aldamaydi.

— Aytishlaricha, e’tiqod insonning qismatini belgilarkan…

— E’tiqod, bu — ishonch. Ezgulik va jaholatga bo’lgan qat’iy munosabat. Uning hududi muayyan diniy
tushunchayu milliy mezonlar bilan chaklanib qolmaydi. Aytaylik, kimdir sizning foydangizni ko’zlab nimalarnidir tushuntirishga har qancha harakat qilmasin, siz qaysarlik bilan: “Yo’q, men bu ishni qilmayman,” deb uning gapini hech qabul qila olmaysiz. Hayot har qancha majburlamasin, ne ko’yga solmasin, ayrim sarhadlarni umuman hatlab o’tolmaysiz. Shaxsiy manfaat degan gapning o’ziga o’rin yo’q. Ko’plar uchun odatiy bo’lgan narsalar, siz uchun naq jinoyat — gunohning o’zi! Bu taxlit yashash ham mumkinligi xayoling ko’chasiga-da, yaqinlashmaydi. Mana, e’tiqod nima, men uchun.

— Ba’zida “bugungi dunyoning tinchligi uchun kosmopolitizm kerak. Odamzot o’zini butun bir yer sharining a’zosi, deb bilganida, ehtimol, ko’plab diniy nizolaru urushlarning oldi olingan bo’larmidi…” degan ma’nodagi fikrlar ham quloqqa chalinadi.

— Men ham ruhiyatim, haqiqatlarim bo’yicha kosmopolitman. O’zimni butun dunyoning fuqarosi, yer sharining farzandi, deb hisoblayman. Hamma ham shunday o’ylasa, urushlar nafaqat kamayadi, umuman yo’q bo’ladi. Agar, kosmopolitizmning dunyo bo’ylab yoyilish ehtimoli bo’lganida edi, haqiqatanam, ko’pgina nizolar muammosi yechim topgan bo’lardi.

— Daryo suvlari o’zanini topguncha ne-ne irmoqlardan o’tadi… Fikr-tuyg’ular ham ma’lum manzilga yetguniga qadar bir qancha yo’llardan o’tishiga, ba’zan xatolar qilishiga to’g’ri keladi…

— Erishganimiz nimaiki bo’lmasin, bunda xatolarning ahamiyati katta. Xato qilmasdan yashab bo’lmaydi. Xatolarni “eh, attang” deb emas, “Mana shu xatoni qilmaganimda, bugun men uchun haqiqatning yana bir qirrasi noma’lumligicha qolib ketardi”, degan qarash bilan qabul qilish kerak. Axir, nimalarnidir tushunayotgan bo’lsam, xatolarim orqali anglayapman. Ularni birma-bir sanasam juda ko’p… U hatto aytgan qo’shiqlarim ichida ham bor. Lekin bundan keyin ham xato qilishga tayyorman. Bir joyda qotib qolishni sira xohlamayman.

— Shou biznesdagi ola-tasir g’avg’olarni kuzatib turib, azizim, dunyoga bevaqt kelmabmiz, sho’rlik ko’ngildan hol so’rashga ulgurib qoldik, degan ma’nodagi o’y o’tsa kerak… Yoki sizga nomu non mashmashalari ta’sir qilmasmidi?

— Aynan o’sha paytda dunyoga kelganim uchun o’zimni juda baxtli his qilaman. Aslida, hozir mening yoshimdagilar “agar kechroq tug’ilib 20 yoshga kirganimda edi, hammasi boshqacha bo’lardi” deyishadi. Yo’q, hayotga vaqtida kelganman. Nimalardir qilib qolishga
ulgurgandekman. Tassavvur qiling, agar ijodni bugun boshlaganimda kimni o’zimga o’rnak deb bilardim? Kimlarga ergashardim? Men san’atga kirib kelganimda buyuk shaxsiyatlar bo’lgan, shu insonlarga havas qilganman. Aynan o’sha davrda yashab qolganimni Yaratganning inoyati, deb bilaman. Agar shu dunyoqarashim, fe’l-atvorim bilan hammasini bugun boshlaganimda, o’z yog’iga o’zi qovrilib yotgan, omadsiz bir savdoyi bo’lardim. Chunki na men tanlagan yo’l, na shaxsiyatim bozorbop. Deyarli ko’pchilikka kerak bo’lmasdim…

— Shayx Sa’diyning bir gapi bor: nog’ora shovquni tanbur ovozini eshittirmay qo’yadi. Nazarimda, sizlarning avlod bora-bora mamontga aylanayotgandek…

— Nog’ora ovozi tanburni eshittirmay qo’yishi mumkin. Lekin o’sha nog’ora tanbur yetkaza oladigan dardni, titroqni chiqara olarmikan?!
Ha, so’nggi mamontlarmiz. Hozir oramizda Botir Zokirovning yo’qligi ham u odamning o’zi uchun yaxshi bo’lgan ekan, deb o’ylab qolaman. Agar Botir aka hayot bo’lib, o’sha mavqeda turganida ham ijodini davom ettirishiga ishonmasdim. Juda qiynalib ketgan bo’lardi. U kishi shu qadar ko’ngli nozik, shu qadar aristokrat, ziyoli inson ediki, bunday tabiati bilan butkul yolg’izlanib qolgan bo’lardi. Hatto biz ham tushunib yetyapmiz, bugungi davr odamlari bilan muomala qilish, ularga bir fikrni tushuntirish qanchalik qiyin ekanini. Shaxsan o’zim ham odamlar bilan har xil tilda gaplashaman. O’zimning tilimda gaplashadiganlarim borgan sari kamayib ketyapti.

— Qanday vaziyatlarda ommaga moslashgansiz?

— Hech eslolmayman.

— O’ylashimcha, siyosat va san’at bir-biriga xalal beruvchi ikki qutb…

—Albatta.

— O’ychanlik, hassoslik, xayollanish birinchisining qay darajada zavoli bo’lsa, davr maqsadlariga muvofiq hushyorligu real voqelik bilan hamnafas hozirjavoblik ikkinchisini shu daraja dag’allashtirib, yo’q qilib yuboradi. Shuning uchun siyosiy maydonda san’atkorni ko’rish odamni turli shubhalarga yetaklaydi. Yanglishmasam, siz Liberallar partiyasining ilk a’zolaridan hisoblanasiz. Ayni shu yo’nalishga doir ko’rsatuvda chiqqaningizni eslayman…

— Ha, bir vaqtlar a’zo bo’lganman. Bu mening siyosatga qiziqqanimdan emas. Yangi partiyaga nafi tegar, degan ilinjda ular meni taklif qilishgan. Siz aytayotgan ko’rsatuv san’at va madaniyat masalalariga qaratilgan edi. O’shanda boshqa partiya vakillari go’yo mening fikrlarimni rad etgandek bo’lib, yana aynan o’zimni takrorlay boshlashgan. Bu tomosha juda erish tuyulgan, menga.

— Nasiba Abdullaevaning sevgisiga munosib erkak qanday bo’lishi kerak?

— Ayolni xo’rlash mumkinligini xayolan ham tasavvur qilolmaydigan inson! Aql-idroki, intellekti bilan mendan ortda qolmaydigan shaxs.

— Bu juda qiyin…

— Sekin aytasizmi!..

— “Yarim bo’ldi, asli yarim ko’nglim, mening…” Mana shu o’ksiklik butun qiyofada sizib turadi. Kechirasiz, qachondan beri bu og’ir his hamroh?

— O’ksiklik… Tabiat tuhfasi. Bolaligimdan ko’zlarim juda ma’yus bo’lgan.