Ўзбекистон халқ шоири  Омон Матжоннинг «Қисқа мулоқотлар» туркуми тўртликлардан иборат бўлиб, ҳаёт ва инсон ҳақидаги фалсафий кечинмалар билан йўғрилган.

Омон МАТЖОН
ҚИСҚА МУЛОҚОТЛАР

    Омон Матжон 1943 йил 14 февралда Хоразм вилояти Янгибозор тумани Боғолон қишлоғида дунёга келган. Ўрта мактабни тугатгач, у Самарқанд Давлат университетида таҳсил олади. Омон Матжон 1969 йил олийгоҳни якунлаганидан сўнг, 2002 йилгача Ғафур Ғулом номли Адабиёт ва санъат нашриётида муҳаррир, бўлим бошлиғи, сўнгра «Ёшлик» журналида бош муҳаррир, «Чўлпон» нашриётида директор бўлиб ишлаган.
Омон Матжон болалагиданоқ шеърлар ёзишни машқ қилгани ва илк шеърлари эса, мактаб деворий газеталарию туман газеталарида чиқиб турганини айтади. У ўзбек шеъриятига 1960-йилларда ўз йўли ва оҳангги билан кириб келади. 1970 йилда шоирнинг «Очиқ деразалар», деб номланган илк шеърий тўплами нашрдан чиқади. «Кейин «Карвон қўнғироғи», «Қуёш соати», «Ярадор чақмоқ» каби китобларим, «Беруний» драматик достоним, Паҳлавон Маҳмуд ҳақидаги достоним, «Ҳаққуш қичқириғи» деган қирқ афсонадан иборат китобим, «Дарахтлар ва гиёҳлар китоби» деб номланган экологик мавзудаги китобларим кетма-кет босмадан чиқди», дейди шиорнинг ўзи. Шунингдек, 1991- 2011 йиллар ўртасида шоирнинг «Иймон ёғдуси», «Эркин ҳаволарда», «Ардахива», «Халоскор Руҳ», «Шайх Нажмиддин Кубро, Тўрабекахоним ҳақидаги қиссалари, «Дийдор Азиз» каби китоблари чоп этилган.
Шоир адабиёт соҳасидаги хизматлари учун Ҳамза номидаги Республика Давлат мукофотига сазовор бўлган. 2006 йилда Омон Матжонга Ўзбекистон Халқ шоири деган унвон берилган.

❖

Бу ғурбат даштидан нечук ўтдим мен,
Кимларга ишониб жадал этдим мен?!
Изимга қарасам жилмайиб турган
Ишқ билан Имонни идрок этдим мен.

❖

Кўкдан ерга бир не туташ кўринар,
Умр — ўз бурчингни ўташ кўринар.
«Авлодлар алмашар!» деган гап бекор,
Бу — ҳар кимни бир-бир синаш кўринар.

❖

Ўзни чаманларга ураркан одам,
Саҳролар ҳавасин қилар камдан-кам.
Кўрдим, Қизилҳумдан сипанд гул очмиш,
Нодир уруғлари панжасида жам.

❖

Сув ҳам одамлардек яшаб, ўлади,
Руҳи булут бўлиб кўкда елади.
Елкасидан охир жой бергач тоғлар,
Оқланиб-покланиб қайтиб келади.

❖

Қай куни синчиклаб боқдим бир қушга:
Нафси деб тутилди олакўз Мошга!
Минг шукр, худойим, қорин бермабсан
Мендаги қанотли хаёлга — ҳушга!

❖

Иккига бўлинди бир гуруҳ ўртоқ,
Интилиш озайди — торайди сўқмоқ.
Бир ялов остида эдилар, энди
Чити мунда қолди, мунида — таёқ.

❖

Юмалоқ осмондан айтсам каломни,
Ҳар кимга хос қилиб азиз бир номни,
Бизни ким кузатар гир айлантириб,
Шундоқ устимизга тўнкариб жомни?!

❖

Бул ўт ўзи шиша ичинда маҳкум,
Ўзни ўтга урмоқ не сирли таълим?!
Нурсиз гўшаларда бу парвоналар
Жон фидо қилурлар кимга, номаълум?!

❖

Ўт билан синади кўп худовандим,
Сувдан ҳам ўткарди бардошу бандим.
Ишқ учун ҳозирлик экан барчаси:
Ишқ келди, ҳам тўлқин урдим, ҳам ёндим!

❖

Садоқат илмига толиб бўламан,
Мен вафо кўргузиб ғолиб бўламан.
Қонимни бузса ҳам минг бир хиёнат,
Яна ўз аслимга бориб, ўламан.

❖

Терс феълли кимсалар кимнинг зурёди,
Тағин ҳар бирининг бордир устоди!
Покдил эл «Ё ҳақ!» деб ружу қилганда
Буларнинг нимада бўларкан ёди!

❖

«Эҳ, бир шайтон урди», дейсан ҳар сафар,
Ўзингга олмайсан айбни ҳеч маҳал.
Мундоқ қараб турсам, бутун вужудинг
Шайтанатга ўнглаб қурилган шаҳар.

❖

Нега ҳар бир ғолиб киявермас тож,
Нега ҳар мағлуб ҳам қолмас беилож?!
Билдимким, осмоннинг эшиги битта,
Дардли муножатга очилар Меърож.

❖

Бу замин халқимнинг тираги эрур,
Бу зрк миллатимнинг юраги эрур.
Бу байрок, тикланган ғурурга инъом,
Зангори осмоннинг бўлаги эрур!

❖

Мен босган қадамни ерим тушунди,
Ҳар бир нафасимни шеърим тушунди.
Тилимда гоҳи гул унди, гоҳ тикан,
Лекин ҳар сўзимни элим тушунди.

❖

Кимнингдир бошида доим қора дуд,
Кимнинг бору йўғи на зарар, на суд.
Кимдир, туғилгандан нисбаси нурдир,
Ҳаёт шундай рангин ва шундай мавжуд.

❖

Ул кўчгувчи қушлар на деб чекар зор,
Ҳатто шамолнинг ҳам туққан жойи бор.
Минг йил бир гўшада яшару инсон,
Нега тил беқарор, имон беқарор?!

❖

Бу дунё устма-уст бир дўкон чиқар,
Усти — зар, остидан устихон чиқар.
Бунда оппоқ жилдли китоб олсанг ҳам,
Ё ости, ёинки усти кон чиқар.

❖

Қўлларда интиқиб, илиб қолди жом,
Нотиқда чўзилиб кетди-ку калом.
Нодон, ибтидодан бошламоқ нечун,
Бошланиш ўзи йўқ, бўлмас ҳам тамом!

❖

Неча йил ухлабман, жон-тан ҳотибди,
Ҳарасам тепамда тонглар отибди.
Сас келди: «Ер ҳаърин ҳоҳ марказида
Бир ҳуёш ҳамалиб порлаб ётибди!»

* * *

Бу не чиркин ғурур, тийиқсиз ҳаво,
Бурнингнинг учига илинмас дунё!
Шошма, неччи пулсан, билиниб қолар
Нариги паллага тош тушган асно!

❖

Ўзга сайёрада бир шоир гўдак
Бешигин мақтарди тўқиб куй-эртак.
Наҳотки шу  қадар қўмсар, соғинар
Қўл-оёғи боғлиқ пайтларни, тентак!

❖

Ҳажрингда ой каби йироқда ботдим,
Қора ғамим билан чироққа ботдим.
Йиғидан кўзларим булоғи қуриб,
Фарҳод тешасидек мен тоққа ботдим.

❖

Ойдин тун. Яхмалак. Дала-туз эди.
Тўлин ой булоғи яхлит муз эди.
Осмон шишасига тирик нақш солган
Сен менга айтган бир илиқ сўз эди…

❖

ўзга сайёрада кўрдим бир қаср,
Гавжум бозор ичра шиша уй, на сир?!
Атроф олди-сотди, беғам алало,
Оқиллар — иш ичра, оқиллар асир.

❖

Бемаза бир қавм пайимда доим,
Шунча вақт беҳуда излар гунойим.
Мен — майли, бошқалар тинч юрсин энди,
Буларга бўлак иш бер-да, худойим.

❖

Чумоли юрти бу, кўзлари катта,
Ҳар бир дон ҳисобда, ҳар қатра хатда.
Ошхўрлар юртидан бир меҳмон келса,
Сўзсиз, очдан ўлар бу мамлакатда.

❖

Пахта байрамига чунон айтасиз,
Қовун сайлига-ку ҳар он айтасиз.
Майли, ачиб-бурчиб қолган бўлса ҳам
Узумнинг тўйига қачон айтасиз?!

❖

Бирин қўлида тиғ, бирида темир,
Бири хон дер ўзни, бириси амир.
Икки тўп уришар. Қизиқ, бормикан
Буларда урушдан кейинги умр?!

❖

Қуёш ботган сайин узайди соя,
Абадий зулматга кўмилди қоя.
Ернинг нурга бўлган буюк соғинчи
Тоғларни юксалтиб турибди ғоят.

   O‘zbekiston xalq shoiri Omon Matjonning “Qisqa muloqotlar” turkumi to‘rtliklardan iborat bo‘lib, hayot va inson haqidagi falsafiy kechinmalar bilan yo‘g‘rilgan.

Omon MATJON
QISQA MULOQOTLAR

 Omon Matjon 1943 yil 14 fevralda Xorazm viloyati Yangibozor tumani Bog‘olon qishlog‘ida dunyoga kelgan. O‘rta maktabni tugatgach, u Samarqand Davlat universitetida tahsil oladi. Omon Matjon 1969 yil oliygohni yakunlaganidan so‘ng, 2002 yilgacha G‘afur G‘ulom nomli Adabiyot va san’at nashriyotida muharrir, bo‘lim boshlig‘i, so‘ngra “Yoshlik” jurnalida bosh muharrir, “Cho‘lpon” nashriyotida direktor bo‘lib ishlagan.
Omon Matjon bolalagidanoq she’rlar yozishni mashq qilgani va ilk she’rlari esa, maktab devoriy gazetalariyu tuman gazetalarida chiqib turganini aytadi. U o‘zbek she’riyatiga 1960-yillarda o‘z yo‘li va ohanggi bilan kirib keladi. 1970 yilda shoirning “Ochiq derazalar”, deb nomlangan ilk she’riy to‘plami nashrdan chiqadi. “Keyin ”Karvon qo‘ng‘irog‘i“, ”Quyosh soati“, ”Yarador chaqmoq“ kabi kitoblarim, ”Beruniy“ dramatik dostonim, Pahlavon Mahmud haqidagi dostonim, ”Haqqush qichqirig‘i“ degan qirq afsonadan iborat kitobim, ”Daraxtlar va giyohlar kitobi“ deb nomlangan ekologik mavzudagi kitoblarim ketma-ket bosmadan chiqdi”, deydi shiorning o‘zi. Shuningdek, 1991- 2011 yillar o‘rtasida shoirning “Iymon yog‘dusi”, “Erkin havolarda”, “Ardaxiva”, “Xaloskor Ruh”, “Shayx Najmiddin Kubro, To‘rabekaxonim haqidagi qissalari, ”Diydor Aziz» kabi kitoblari chop etilgan.
Shoir adabiyot sohasidagi xizmatlari uchun Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofotiga sazovor bo‘lgan. 2006 yilda Omon Matjonga O‘zbekiston Xalq shoiri degan unvon berilgan.

❖

Bu g‘urbat dashtidan nechuk o‘tdim men,
Kimlarga ishonib jadal etdim men?!
Izimga qarasam jilmayib turgan
Ishq bilan Imonni idrok etdim men.

❖

Ko‘kdan yerga bir ne tutash ko‘rinar,
Umr — o‘z burchingni o‘tash ko‘rinar.
«Avlodlar almashar!» degan gap bekor,
Bu — har kimni bir-bir sinash ko‘rinar.

❖

O‘zni chamanlarga urarkan odam,
Sahrolar havasin qilar kamdan-kam.
Ko‘rdim, Qizilhumdan sipand gul ochmish,
Nodir urug‘lari panjasida jam.

❖

Suv ham odamlardek yashab, o‘ladi,
Ruhi bulut bo‘lib ko‘kda yeladi.
Yelkasidan oxir joy bergach tog‘lar,
Oqlanib-poklanib qaytib keladi.

❖

Qay kuni sinchiklab boqdim bir qushga:
Nafsi deb tutildi olako‘z Moshga!
Ming shukr, xudoyim, qorin bermabsan
Mendagi qanotli xayolga — hushga!

❖

Ikkiga bo‘lindi bir guruh o‘rtoq,
Intilish ozaydi — toraydi so‘qmoq.
Bir yalov ostida edilar, endi
Chiti munda qoldi, munida — tayoq.

❖

Yumaloq osmondan aytsam kalomni,
Har kimga xos qilib aziz bir nomni,
Bizni kim kuzatar gir aylantirib,
Shundoq ustimizga to‘nkarib jomni?!

❖

Bul o‘t o‘zi shisha ichinda mahkum,
O‘zni o‘tga urmoq ne sirli ta’lim?!
Nursiz go‘shalarda bu parvonalar
Jon fido qilurlar kimga, noma’lum?!

❖

O‘t bilan sinadi ko‘p xudovandim,
Suvdan ham o‘tkardi bardoshu bandim.
Ishq uchun hozirlik ekan barchasi:
Ishq keldi, ham to‘lqin urdim, ham yondim!

❖

Sadoqat ilmiga tolib bo‘laman,
Men vafo ko‘rguzib g‘olib bo‘laman.
Qonimni buzsa ham ming bir xiyonat,
Yana o‘z aslimga borib, o‘laman.

❖

Ters fe’lli kimsalar kimning zuryodi,
Tag‘in har birining bordir ustodi!
Pokdil el «Yo haq!» deb ruju qilganda
Bularning nimada bo‘larkan yodi!

❖

«Eh, bir shayton urdi», deysan har safar,
O‘zingga olmaysan aybni hech mahal.
Mundoq qarab tursam, butun vujuding
Shaytanatga o‘nglab qurilgan shahar.

❖

Nega har bir g‘olib kiyavermas toj,
Nega har mag‘lub ham qolmas beiloj?!
Bildimkim, osmonning eshigi bitta,
Dardli munojatga ochilar Me’roj.

❖

Bu zamin xalqimning tiragi erur,
Bu zrk millatimning yuragi erur.
Bu bayrok, tiklangan g‘ururga in’om,
Zangori osmonning bo‘lagi erur!

❖

Men bosgan qadamni yerim tushundi,
Har bir nafasimni she’rim tushundi.
Tilimda gohi gul undi, goh tikan,
Lekin har so‘zimni elim tushundi.

❖

Kimningdir boshida doim qora dud,
Kimning boru yo‘g‘i na zarar, na sud.
Kimdir, tug‘ilgandan nisbasi nurdir,
Hayot shunday rangin va shunday mavjud.

❖

Ul ko‘chguvchi qushlar na deb chekar zor,
Hatto shamolning ham tuqqan joyi bor.
Ming yil bir go‘shada yasharu inson,
Nega til beqaror, imon beqaror?!

❖

Bu dunyo ustma-ust bir do‘kon chiqar,
Usti — zar, ostidan ustixon chiqar.
Bunda oppoq jildli kitob olsang ham,
Yo osti, yoinki usti kon chiqar.

❖

Qo‘llarda intiqib, ilib qoldi jom,
Notiqda cho‘zilib ketdi-ku kalom.
Nodon, ibtidodan boshlamoq nechun,
Boshlanish o‘zi yo‘q, bo‘lmas ham tamom!

❖

Necha yil uxlabman, jon-tan hotibdi,
Harasam tepamda tonglar otibdi.
Sas keldi: «Yer ha’rin hoh markazida
Bir huyosh hamalib porlab yotibdi!»

* * *

Bu ne chirkin g‘urur, tiyiqsiz havo,
Burningning uchiga ilinmas dunyo!
Shoshma, nechchi pulsan, bilinib qolar
Narigi pallaga tosh tushgan asno!

❖

O‘zga sayyorada bir shoir go‘dak
Beshigin maqtardi to‘qib kuy-ertak.
Nahotki shu qadar qo‘msar, sog‘inar
Qo‘l-oyog‘i bog‘liq paytlarni, tentak!

❖

Hajringda oy kabi yiroqda botdim,
Qora g‘amim bilan chiroqqa botdim.
Yig‘idan ko‘zlarim bulog‘i qurib,
Farhod teshasidek men toqqa botdim.

❖

Oydin tun. Yaxmalak. Dala-tuz edi.
To‘lin oy bulog‘i yaxlit muz edi.
Osmon shishasiga tirik naqsh solgan
Sen menga aytgan bir iliq so‘z edi…

❖

o‘zga sayyorada ko‘rdim bir qasr,
Gavjum bozor ichra shisha uy, na sir?!
Atrof oldi-sotdi, beg‘am alalo,
Oqillar — ish ichra, oqillar asir.

❖

Bemaza bir qavm payimda doim,
Shuncha vaqt behuda izlar gunoyim.
Men — mayli, boshqalar tinch yursin endi,
Bularga bo‘lak ish ber-da, xudoyim.

❖

Chumoli yurti bu, ko‘zlari katta,
Har bir don hisobda, har qatra xatda.
Oshxo‘rlar yurtidan bir mehmon kelsa,
So‘zsiz, ochdan o‘lar bu mamlakatda.

❖

Paxta bayramiga chunon aytasiz,
Qovun sayliga-ku har on aytasiz.
Mayli, achib-burchib qolgan bo‘lsa ham
Uzumning to‘yiga qachon aytasiz?!

❖

Birin qo‘lida tig‘, birida temir,
Biri xon der o‘zni, birisi amir.
Ikki to‘p urishar. Qiziq, bormikan
Bularda urushdan keyingi umr?!

❖

Quyosh botgan sayin uzaydi soya,
Abadiy zulmatga ko‘mildi qoya.
Yerning nurga bo‘lgan buyuk sog‘inchi
Tog‘larni yuksaltib turibdi g‘oyat.