Яқинда Душанбедаги ”Ирфон” нашриёти тожикистонлик иқтидорли ўзбек шоири Саййид Неъматуллоҳ Иброҳимнинг ”Таҳайюр” номли китобини нашр этди. Қуйида шу китоб ҳақидаги шоир Одил Икромнинг мулоҳазаларини эътиборингизга тақдим этамиз.

Одил Икром
САЙЙИД НЕЪМАТУЛЛОҲ ИБРОҲИМНИНГ «ТАҲАЙЮР»И ҲАҚИДА

“Таҳайюр” – икки юзу ўн тўрт тўртликни қамраган. Бу тўртликлар одатдаги, на ютишга, на тупуришга лойиқ, азбаройи чайналмоқдан ранги, таъми, аслини йўқотган дунёвий икир-чикир мавзуларда эмас, балки, илоҳий ишқни жон-дилдан куйлаганлар, жумладан, Умар Хайём, Жалолиддин Румий, Мирзо Абдулқодир Бедир, Муҳаммад Иқбол каби алломалар яратган табаррук анъаналар умрининг давоми эканлиги билан ҳам азиздир.

Китобнинг “Таҳайюр” деб номланиши ҳам бежиз эмас. Зеро, Ҳақ ҳаққига салавот мазмуни билан йўғрилиб, бир жом ичра жо бўлган икки юз ўн тўрт қатра ишқ бодасининг маъно ва рамзларини бир сўз билан ифодалайдиган бўлсак, бу – Ишқ. Ишқ эса – Оллоҳнинг сир-синоатидан, қудратидан ҳайратланишнинг шиддати… Мен тўртликларда яширинган маъно ва рамзларни тўлалилигича изоҳлаб бериш иддаосидан йироқман. Аммо, “Таҳайюр”ни ўқиб, ҳайратимни яширолмаганим сабабларини, илк таассуротларимни Сизлар билан баҳам кўрмоқчиман. Шулардан бири – тўртликлардаги Ишқ меъёри.

Ошиқлик, марифат мақомидаги ишқ меъёри ҳақида қачондир “Хайёмни тушуниш” номли бир лавҳамда келтирганимдай, “ишқ йўлига кирган одамнинг бошида уч нарса туради: Ишқ уни ё ўлдиради, ё телба қилади, ё ҳаким. Биринчисига Мансур мисол, иккинчисига Шиблий, учинчисига Жунайд мисолдир…” (Абу Ҳафс Ҳаддод Нишопурий). Бу хусусда Абдулла Ансорий янада аниқроқ қилиб дейди: “Сўфийнинг ё жони ишқни кўтаролмайди – ишқ уни ўлдиради, ё илми ишқни кўтаролмайди – телба қилади, ё ўта билимдонлиги намоён бўлади – донога айланади. Тўртинчиси йўқдир”. Ана шу маънода олиб қараганда, “Таҳайюр”даги тўртликлар таъбига лойиқ, меъёрдаги ишқ бодасидан баҳраманд, “ўз нафси ҳолидан хабардор” (Имом Ғаззолий) ошиқ қалбидан тўкилган ҳайрат қатраларидир…

Илоҳий ишқдан қаттиқ мастлик, телбалик ёхуд улуғлар ўриндиғини эгаллашдан ташқари яна бир мақом борки, бу – камтарлик, оддийлик, кўз илғамаслик мақомидир. Бу мақомдаги соликни на дўстнинг кўзи кўра олади, на душманнинг. Уларга на шон-шавкат ёр, улар на душман ўқига дучор… “Таҳайюр”даги ҳар бир тўртликда шу ноёб ҳодисага ишора, шунингдек, ёрларга Ёрдан, осмонларга Осмондан, одамларга Одамдан хабардорликка ҳаққоний даъватлар, муслиҳий ўгитлар бор.

Маънавиятимиз, маърифатимиз сарчашмаларидан кенгроқ баҳраманд бўлгунимизга қадар кўп “даъват”ларни, “ишора”ларни бошдан кечирганимиз, кимлардир шаҳодат бармоғини нуқиб ёки қўлини пахса қилиб “ёрқин келажак”ка элтувчи йўлларга судрагани, “доҳиёна”, мавҳум имою ишораларга кўр-кўрона ишониб, эргашиб, хийла фурсат маънавиятсизлик балчиғи билан тиш-тирноғимизгача чапланганимиз – сир эмас. Аммо, аросатдаги бир неча авлод учун чинакам маърифат нури, иймон жавҳари, ақлу кўнглимизнинг қурум ва зангларини қиргувчи илму ирфон сирлилигича, пинҳонлигича қолиб кетганига унча узоқ бўлмаган ўтмишимиз – ҳануз тирик гувоҳ.

Юқорида таъкидлаганимдай, китобдаги ҳар бир тўртлик илдизи муқаддас манбаларга, хусусан, китоблар Китоби Қуръони карим ва Пайғамбаримиз Муҳаммад (с.а.в) Ҳадисларига бориб тақалади, десам хато бўлмайди. Фикримнинг далили сифатида улардан айримларини эслатиб ўтмоқчиман:

Шеъримдан сўз эмас, асрор, нур қидир,
Неки ёзган бўлсам – кўнгил мулкидир.
Қаламни тутган дам яшадим, фақат,
Қолган умрим – ҳавас, ўйин-кулгидир.

Ўткинчи дунёдаги умргузаронлигимиз, қанчалик асъасаю дабдабаларга чулғанган, нечоғлик ҳашаматли бўлмасин, у – атиги, Охират диёрида мангу ҳаёт кечириш учун тадорик, холос. Бу тадорик муҳлати – ёлғиз Худога аён. Қазо ҳукми билан урён жонимиз сўнгги, абадий манзилга шоён топилгунга қадар ўйин-кулги билан кечадиган бир нафаслик умримиз Ҳақ яратган неъматларга шукроналик асосига қурилгандир. Ҳақ зикри, Ҳақ сирини англаш йўлидаги огоҳлик – “қаламни тутган дам”да, яшаш учун яшашда намоён бўлади, яъни, “бу ҳаёти дунё фақат (бир нафаслик) ўйин-кулгидир. Агар улар билсалар, Охират диёригина (мангу) ҳаёт (диёридир). (Қуръони карим, “Анкабут” сураси, 64-оят).

Бир лаҳза тавҳидга бўла олгин жўр,
Бир лаҳза гўзаллик асбобларин сўр.
Минглаб сабабларга ғарқ бу Дунёда
Буюк Мусаббибнинг ишларини кўр.

Ушбу тўртликни ўқигач, “Маснавий” (Ж.Румий)даги бир ибратли ҳикоят ёдимга тушди: Битта файласуф мадраса ёнидан ўтиб кетаётиб, қорининг “Ер юзидаги ҳамма сувлар ер тагига сингиб кетса, қақраган барча булоқларга ким қайтадан сув келтира олади?” мазмунидаги бир оятни қироат қилаётганини эшитиб қолади. Қалби куфрга тўлган файласуф: “Сувни биз келтирамиз, фақат, кетмон, ўткир курак ва болтамиз бўлса, бас, пастдан баландга сувни тортиб чиқарамиз” дебди нописандлик билан ва уйига кетибди. Тунда ухлаб туш кўрибди. Тушида қандайдир барзанги бир уриб, файласуфнинг кўзини кўр қилибди ва дебди: “Эй, кўрназар, қўлингдан келса, кетмон, ўткир курак, болта билан кўзинг чашмасидан нур чиқаргин…” Юқоридаги тўртликда Худонинг Ягоналигига эътиқод ичра У яратган мукаммал жуфтликларнинг, гўзалликнинг сабабларини ахтариб топишга, қалбдаги кибр, ношукурлик туфайли кўр файласуф ҳолига тушиб қолмасликка, куфронликдан пушаймонликка жалб, чорлов бор. Зеро, “пушаймонлик ҳам тавба ҳисобланур”. (Ҳадис).

Дарҳақиқат, Оллоҳнинг қудрати билан инсон, табиат, наботот, ҳайвонот оламининг яратилиши – бесабаб эмас. Ахир, гиёҳларнинг ерни ёриб чиқишига Оллоҳ кўкдан ёғдирган ёмғирлар сабаб эмасми? Одамзод ва ҳайвонотнинг тириклигига Оллоҳ ерда яратиб қўйган ноз-неъматлар, ўстириб қўйган ўт-ўланлар сабаб эмасми? (Қуръони каримнинг “Абаса” сурасидаги 25-32-оятларига ҳам шу мазмун сингдирилган). Ҳатто, мавлавиёна самоъ рақси (бир қўл ерга, бири осмонга қаратилган ҳолда, айланиб рақсга тушиш)да ҳам ер билан осмонларнинг бир-бирига боғлиқлиги, сабабкорлигига нозик ишора бор. Демак, бу фикрдан чиқарадиган оддий ва буюк хулосамиз шу: “(Оллоҳ) осмонлар ва Ернинг илк Яратгувчисидир. У сизлар учун ўзларингиздан бўлган жуфтларни яратди ва чорва ҳайвонларидан ҳам жуфт-жуфт (яратди). У сизларни (ўша жуфтлик воситасида) кўпайтирур. Бирон нарса У Зотга ўхшаш эмасдир. У Эшитгувчи ва Кўриб тургувчидир”. (Қуръони карим, “Шўро” сураси, 11-оят).

“Таҳайюр”даги:

Тийнатимда нурни кўрмасам бўлмас,
Бу ишқнинг измида турмасам бўлмас.
Бир умр безовта қилган кўнглимнинг
Сўнгги иқлимига бормасам, бўлмас!

хитоби ичра “албатта охирги чегара Ёлғиз Парвардигорингиз олдига (бормоқлик)дир”. (Қуръони карим, “Ва-н-нажм” сураси, 42-оят)га,

Дилимни меҳр ила билган ҳам Ўзинг,
Ҳар лаҳзада ҳамроҳ бўлган ҳам Ўзинг.
Маърифатинг ила умримни узун,
Кўнглимни кенг олам қилган ҳам Ўзинг

иқроридаги биринчи сатрда “агар сиз ошкора гапирсангиз ҳам (ва ёки хуфёна гапирсангиз ҳам У Зотга баробардир). Зеро, У сирни ҳам, энг махфий нарсаларни ҳам билур. (Қуръони карим, “Тоҳа” сураси, 7-оят)га, иккинчи сатрда “сизлар қаерда бўлсангизлар У сизлар билан биргадир, Оллоҳ қилаётган амалларингизни кўриб тургувчидир. (Қуръони карим, “Ҳадид” сураси, 4-оят)га, тўртинчи сатрда эса “Биз Сизнинг қалбингизни (иймон ва Қуръон нури билан) кенг-мунаввар қилиб қўймадикми? (Қуръони карим, “Шарҳ” сураси, 1-оят)га қаратилган орифона ишоралар – китобдаги тўртликлар, шунчаки, қофияланган, ақл чархлангандаги сачраган кукунларнинг ўзигина бўлиб қолмай, балки, огоҳликдан, оҳдан яралган кўнгил мулки эканлигига далолатдир.

“Таҳайюр”даги ҳар бир тўртлик – Ислом табиатида туғилиб, аммо, бора-бора залолатга юз тутган, ўткинчи дунёнинг ғами билан ўралашганлар билан, нафақат, жиҳодга киришади, балки, ўз фожиаси ўзини ҳалок қилгувчи зотларга ачиниш кераклигини ҳам уқдиради:

Дунёнинг номарду марди етарли,
Очилмаган кўзнинг гарди етарли.
Ёмонлик истаманг кин аҳли учун,
Ҳасадгўйга ҳасад дарди етарли…

Офарин! Биз юрак-бағримизни қон қилиб, ўз ич-этини каламушдай кемираётган кин аҳлининг нобаркорлигидан беҳуда азият чекиб, бошимиз қотган лаҳзадаги не-не саволларимизга жўяли жавоб, таскин бу. Зеро, “ғашлик ва ҳасад яхши ҳасанотларни, худди, ўт ўтинни егандаек ейди”. (Ҳадис). Яъни, бу фикр ёрдамида ҳар бир ҳодисотга ҳикмат бахш этгувчи Парвардигор бу тахлит мўриваш зотларни аллақачон “ўз Хусравларига” топширганини англаб етамиз.

“Таҳайюр”даги яна бир тўртликка диққатингизни қаратмоқчиман:

Иззат ичра мағрур бошимни кўрдим,
Маломатда таъна тошимни кўрдим.
Уқбога Кўнглимни кўтардим, ё Раб!
Дунё ичра, фақат, лошимни кўрдим…

Дунёвий шеърлар қийматини тарозининг икки палласидаги ақл ва ҳис-туйғуларнинг “тароқ тишларидай тенг”лиги, мувозанати белгилайди. Аммо, бу хусусиятни орифона шеърларга, хусусан, “Таҳайюр”даги тўртликларга татбиқ этиш нораводир. Чунки, бу тўртликларнинг икки палласида ақл ва туйғулар мувозанати эмас, вужуд ва кўнгил мақоми ўлчанади. Жасад, тан қуйига нечоғлик пастлашган, риёзат чекиб, нафснинг хоҳишидан тийилган сайин кўнгил Уқбога, яъни, Охиратга шунчалик юксалаверади…

Мен мудом кўнглимнинг ортидан кетдим,
Ҳар лаҳза ҳикматнинг нурин ҳис этдим.
Тавҳид асрорига интилдим, фақат,
Ақлим етмаганга… Ишқ ила етдим!

Бу – Ҳаққа кўнгил берган, “Оллоҳ нури билан қарагувчи” мўминнинг Кенгликка, Ягоналикка, Ҳақиқатга даъвати, Ҳаққа етгандагина ўзининг ноҳақлигини англаган банданинг зору таваллоси… Ноҳақлик нима? Ақл иддаоси. Ҳолбуки, қанчалик чиранмасин, темир тирноқлари, ўт чақнатгувчи туёқлари нечоғлик чирмашмасин, “ғариблиги ҳам, ғаройиблиги ҳам ноаён бешафқат тафаккур асри”(А.Орипов)да Кўнгилу Ишқ қарор топган чўққига Ақлнинг етиб бормоғи – амри маҳол.

“Таҳайюр”даги барча тўртликларни мукаммал деб аташ – Сўз билан бундан-да қадрдон, Кўнгилга бундан-да яқин, олтмишинчи ёруғ тийрамоҳи билан юзлашиш тараддудидаги устоз Неъматулло Иброҳимнинг мен шахсан воқиф бўлган руҳий дунёсини, Худо берган истеъдод, имкониятларини чеклаш билан баробар. Яратгувчи Оллоҳнинг ижодидан ўзга мукаммал ижод бўлмагани каби, “Таҳайюр” ҳам айрим жузъий норасоликлардан, яъни, баъзи тўртликларда шакл, қофияларнинг билинар-билинмас тазйиқи, айрим ўринларда мавҳумлик, такрордан холи эмас. Агар китобдаги тўртликларни чироқ шуъласи деб тасаввур қилсак, ўша чироқ пилигининг сал юқорироқ кўтарилган ёхуд пастланган ҳолати аҳён-аҳён учрайди…

Хуллас, устоз Неъматулло Иброҳим орифона шеърият саждагоҳида фарз этилган Кўнгил ибодатини юксак имконияти даражасида адо этаётир. “Таҳайюр”даги ҳар бир тўртлик, таъбир жоиз бўлса, Ҳақ салобати босгандаги шоир Ҳайратидан, кўнгил сажжодаси узра бош қўйган лаҳзадаги манглайидан қолган сужуд муҳридир.

Манба: www.munosabat.org

Odil Ikrom
SAYYID NE’MATULLOH IBROHIMNING «TAHAYYUR»I HAQIDA

“Tahayyur” – ikki yuzu o’n to’rt to’rtlikni qamragan. Bu to’rtliklar odatdagi, na yutishga, na tupurishga loyiq, azbaroyi chaynalmoqdan rangi, ta’mi, aslini yo’qotgan dunyoviy ikir-chikir mavzularda emas, balki, ilohiy ishqni jon-dildan kuylaganlar, jumladan, Umar Xayyom, Jaloliddin Rumiy, Mirzo Abdulqodir Bedir, Muhammad Iqbol kabi allomalar yaratgan tabarruk an’analar umrining davomi ekanligi bilan ham azizdir.

Kitobning “Tahayyur” deb nomlanishi ham bejiz emas. Zero, Haq haqqiga salavot mazmuni bilan yo’g’rilib, bir jom ichra jo bo’lgan ikki yuz o’n to’rt qatra ishq bodasining ma’no va ramzlarini bir so’z bilan ifodalaydigan bo’lsak, bu – Ishq. Ishq esa – Ollohning sir-sinoatidan, qudratidan hayratlanishning shiddati… Men to’rtliklarda yashiringan ma’no va ramzlarni to’laliligicha izohlab berish iddaosidan yiroqman. Ammo, “Tahayyur”ni o’qib, hayratimni yashirolmaganim sabablarini, ilk taassurotlarimni Sizlar bilan baham ko’rmoqchiman. Shulardan biri – to’rtliklardagi Ishq me’yori.

Oshiqlik, marifat maqomidagi ishq me’yori haqida qachondir “Xayyomni tushunish” nomli bir lavhamda keltirganimday, “ishq yo’liga kirgan odamning boshida uch narsa turadi: Ishq uni yo o’ldiradi, yo telba qiladi, yo hakim. Birinchisiga Mansur misol, ikkinchisiga Shibliy, uchinchisiga Junayd misoldir…” (Abu Hafs Haddod Nishopuriy). Bu xususda Abdulla Ansoriy yanada aniqroq qilib deydi: “So’fiyning yo joni ishqni ko’tarolmaydi – ishq uni o’ldiradi, yo ilmi ishqni ko’tarolmaydi – telba qiladi, yo o’ta bilimdonligi namoyon bo’ladi – donoga aylanadi. To’rtinchisi yo’qdir”. Ana shu ma’noda olib qaraganda, “Tahayyur”dagi to’rtliklar ta’biga loyiq, me’yordagi ishq bodasidan bahramand, “o’z nafsi holidan xabardor” (Imom G’azzoliy) oshiq qalbidan to’kilgan hayrat qatralaridir…

Ilohiy ishqdan qattiq mastlik, telbalik yoxud ulug’lar o’rindig’ini egallashdan tashqari yana bir maqom borki, bu – kamtarlik, oddiylik, ko’z ilg’amaslik maqomidir. Bu maqomdagi solikni na do’stning ko’zi ko’ra oladi, na dushmanning. Ularga na shon-shavkat yor, ular na dushman o’qiga duchor… “Tahayyur”dagi har bir to’rtlikda shu noyob hodisaga ishora, shuningdek, yorlarga Yordan, osmonlarga Osmondan, odamlarga Odamdan xabardorlikka haqqoniy da’vatlar, muslihiy o’gitlar bor.

Ma’naviyatimiz, ma’rifatimiz sarchashmalaridan kengroq bahramand bo’lgunimizga qadar ko’p “da’vat”larni, “ishora”larni boshdan kechirganimiz, kimlardir shahodat barmog’ini nuqib yoki qo’lini paxsa qilib “yorqin kelajak”ka eltuvchi yo’llarga sudragani, “dohiyona”, mavhum imoyu ishoralarga ko’r-ko’rona ishonib, ergashib, xiyla fursat ma’naviyatsizlik balchig’i bilan tish-tirnog’imizgacha chaplanganimiz – sir emas. Ammo, arosatdagi bir necha avlod uchun chinakam ma’rifat nuri, iymon javhari, aqlu ko’nglimizning qurum va zanglarini qirguvchi ilmu irfon sirliligicha, pinhonligicha qolib ketganiga uncha uzoq bo’lmagan o’tmishimiz – hanuz tirik guvoh.

Yuqorida ta’kidlaganimday, kitobdagi har bir to’rtlik ildizi muqaddas manbalarga, xususan, kitoblar Kitobi Qur’oni karim va Payg’ambarimiz Muhammad (s.a.v) Hadislariga borib taqaladi, desam xato bo’lmaydi. Fikrimning dalili sifatida ulardan ayrimlarini eslatib o’tmoqchiman:

She’rimdan so’z emas, asror, nur qidir,
Neki yozgan bo’lsam – ko’ngil mulkidir.
Qalamni tutgan dam yashadim, faqat,
Qolgan umrim – havas, o’yin-kulgidir.

O’tkinchi dunyodagi umrguzaronligimiz, qanchalik as’asayu dabdabalarga chulg’angan, nechog’lik hashamatli bo’lmasin, u – atigi, Oxirat diyorida mangu hayot kechirish uchun tadorik, xolos. Bu tadorik muhlati – yolg’iz Xudoga ayon. Qazo hukmi bilan uryon jonimiz so’nggi, abadiy manzilga shoyon topilgunga qadar o’yin-kulgi bilan kechadigan bir nafaslik umrimiz Haq yaratgan ne’matlarga shukronalik asosiga qurilgandir. Haq zikri, Haq sirini anglash yo’lidagi ogohlik – “qalamni tutgan dam”da, yashash uchun yashashda namoyon bo’ladi, ya’ni, “bu hayoti dunyo faqat (bir nafaslik) o’yin-kulgidir. Agar ular bilsalar, Oxirat diyorigina (mangu) hayot (diyoridir). (Qur’oni karim, “Ankabut” surasi, 64-oyat).

Bir lahza tavhidga bo’la olgin jo’r,
Bir lahza go’zallik asboblarin so’r.
Minglab sabablarga g’arq bu Dunyoda
Buyuk Musabbibning ishlarini ko’r.

Ushbu to’rtlikni o’qigach, “Masnaviy” (J.Rumiy)dagi bir ibratli hikoyat yodimga tushdi: Bitta faylasuf madrasa yonidan o’tib ketayotib, qorining “Er yuzidagi hamma suvlar yer tagiga singib ketsa, qaqragan barcha buloqlarga kim qaytadan suv keltira oladi?” mazmunidagi bir oyatni qiroat qilayotganini eshitib qoladi. Qalbi kufrga to’lgan faylasuf: “Suvni biz keltiramiz, faqat, ketmon, o’tkir kurak va boltamiz bo’lsa, bas, pastdan balandga suvni tortib chiqaramiz” debdi nopisandlik bilan va uyiga ketibdi. Tunda uxlab tush ko’ribdi. Tushida qandaydir barzangi bir urib, faylasufning ko’zini ko’r qilibdi va debdi: “Ey, ko’rnazar, qo’lingdan kelsa, ketmon, o’tkir kurak, bolta bilan ko’zing chashmasidan nur chiqargin…” Yuqoridagi to’rtlikda Xudoning Yagonaligiga e’tiqod ichra U yaratgan mukammal juftliklarning, go’zallikning sabablarini axtarib topishga, qalbdagi kibr, noshukurlik tufayli ko’r faylasuf holiga tushib qolmaslikka, kufronlikdan pushaymonlikka jalb, chorlov bor. Zero, “pushaymonlik ham tavba hisoblanur”. (Hadis).

Darhaqiqat, Ollohning qudrati bilan inson, tabiat, nabotot, hayvonot olamining yaratilishi – besabab emas. Axir, giyohlarning yerni yorib chiqishiga Olloh ko’kdan yog’dirgan yomg’irlar sabab emasmi? Odamzod va hayvonotning tirikligiga Olloh yerda yaratib qo’ygan noz-ne’matlar, o’stirib qo’ygan o’t-o’lanlar sabab emasmi? (Qur’oni karimning “Abasa” surasidagi 25-32-oyatlariga ham shu mazmun singdirilgan). Hatto, mavlaviyona samo’ raqsi (bir qo’l yerga, biri osmonga qaratilgan holda, aylanib raqsga tushish)da ham yer bilan osmonlarning bir-biriga bog’liqligi, sababkorligiga nozik ishora bor. Demak, bu fikrdan chiqaradigan oddiy va buyuk xulosamiz shu: “(Olloh) osmonlar va Yerning ilk Yaratguvchisidir. U sizlar uchun o’zlaringizdan bo’lgan juftlarni yaratdi va chorva hayvonlaridan ham juft-juft (yaratdi). U sizlarni (o’sha juftlik vositasida)ko’paytirur. Biron narsa U Zotga o’xshash emasdir. U Eshitguvchi va Ko’rib turguvchidir”. (Qur’oni karim, “Sho’ro” surasi, 11-oyat).

“Tahayyur”dagi:

Tiynatimda nurni ko’rmasam bo’lmas,
Bu ishqning izmida turmasam bo’lmas.
Bir umr bezovta qilgan ko’nglimning
So’nggi iqlimiga bormasam, bo’lmas!

xitobi ichra “albatta oxirgi chegara Yolg’iz Parvardigoringiz oldiga (bormoqlik)dir”. (Qur’oni karim, “Va-n-najm” surasi, 42-oyat)ga,

Dilimni mehr ila bilgan ham O’zing,
Har lahzada hamroh bo’lgan ham O’zing.
Ma’rifating ila umrimni uzun,
Ko’nglimni keng olam qilgan ham O’zing

iqroridagi birinchi satrda “agar siz oshkora gapirsangiz ham (va yoki xufyona gapirsangiz ham U Zotga barobardir). Zero, U sirni ham, eng maxfiy narsalarni ham bilur. (Qur’oni karim, “Toha” surasi, 7-oyat)ga, ikkinchi satrda “sizlar qaerda bo’lsangizlar U sizlar bilan birgadir, Olloh qilayotgan amallaringizni ko’rib turguvchidir. (Qur’oni karim, “Hadid” surasi, 4-oyat)ga, to’rtinchi satrda esa “Biz Sizning qalbingizni (iymon va Qur’on nuri bilan) keng-munavvar qilib qo’ymadikmi? (Qur’oni karim, “Sharh” surasi, 1-oyat)ga qaratilgan orifona ishoralar – kitobdagi to’rtliklar, shunchaki, qofiyalangan, aql charxlangandagi sachragan kukunlarning o’zigina bo’lib qolmay, balki, ogohlikdan, ohdan yaralgan ko’ngil mulki ekanligiga dalolatdir.

“Tahayyur”dagi har bir to’rtlik – Islom tabiatida tug’ilib, ammo, bora-bora zalolatga yuz tutgan, o’tkinchi dunyoning g’ami bilan o’ralashganlar bilan, nafaqat, jihodga kirishadi, balki, o’z fojiasi o’zini halok qilguvchi zotlarga achinish kerakligini ham uqdiradi:

Dunyoning nomardu mardi yetarli,
Ochilmagan ko’zning gardi yetarli.
Yomonlik istamang kin ahli uchun,
Hasadgo’yga hasad dardi yetarli…

Ofarin! Biz yurak-bag’rimizni qon qilib, o’z ich-etini kalamushday kemirayotgan kin ahlining nobarkorligidan behuda aziyat chekib, boshimiz qotgan lahzadagi ne-ne savollarimizga jo’yali javob, taskin bu. Zero, “g’ashlik va hasad yaxshi hasanotlarni, xuddi, o’t o’tinni yegandaek yeydi”. (Hadis). Ya’ni, bu fikr yordamida har bir hodisotga hikmat baxsh etguvchi Parvardigor bu taxlit mo’rivash zotlarni allaqachon “o’z Xusravlariga” topshirganini anglab yetamiz.

“Tahayyur”dagi yana bir to’rtlikka diqqatingizni qaratmoqchiman:

Izzat ichra mag’rur boshimni ko’rdim,
Malomatda ta’na toshimni ko’rdim.
Uqboga Ko’nglimni ko’tardim, yo Rab!
Dunyo ichra, faqat, loshimni ko’rdim…

Dunyoviy she’rlar qiymatini tarozining ikki pallasidagi aql va his-tuyg’ularning “taroq tishlariday teng”ligi, muvozanati belgilaydi. Ammo, bu xususiyatni orifona she’rlarga, xususan, “Tahayyur”dagi to’rtliklarga tatbiq etish noravodir. Chunki, bu to’rtliklarning ikki pallasida aql va tuyg’ular muvozanati emas, vujud va ko’ngil maqomi o’lchanadi. Jasad, tan quyiga nechog’lik pastlashgan, riyozat chekib, nafsning xohishidan tiyilgan sayin ko’ngil Uqboga, ya’ni, Oxiratga shunchalik yuksalaveradi…

Men mudom ko’nglimning ortidan ketdim,
Har lahza hikmatning nurin his etdim.
Tavhid asroriga intildim, faqat,
Aqlim yetmaganga… Ishq ila yetdim!

Bu – Haqqa ko’ngil bergan, “Olloh nuri bilan qaraguvchi” mo’minning Kenglikka, Yagonalikka, Haqiqatga da’vati, Haqqa yetgandagina o’zining nohaqligini anglagan bandaning zoru tavallosi… Nohaqlik nima? Aql iddaosi. Holbuki, qanchalik chiranmasin, temir tirnoqlari, o’t chaqnatguvchi tuyoqlari nechog’lik chirmashmasin, “g’aribligi ham, g’aroyibligi ham noayon beshafqat tafakkur asri”(A.Oripov)da Ko’ngilu Ishq qaror topgan cho’qqiga Aqlning yetib bormog’i – amri mahol.

“Tahayyur”dagi barcha to’rtliklarni mukammal deb atash – So’z bilan bundan-da qadrdon, Ko’ngilga bundan-da yaqin, oltmishinchi yorug’ tiyramohi bilan yuzlashish taraddudidagi ustoz Ne’matullo Ibrohimning men shaxsan voqif bo’lgan ruhiy dunyosini, Xudo bergan iste’dod, imkoniyatlarini cheklash bilan barobar. Yaratguvchi Ollohning ijodidan o’zga mukammal ijod bo’lmagani kabi, “Tahayyur” ham ayrim juz’iy norasoliklardan, ya’ni, ba’zi to’rtliklarda shakl, qofiyalarning bilinar-bilinmas tazyiqi, ayrim o’rinlarda mavhumlik, takrordan xoli emas. Agar kitobdagi to’rtliklarni chiroq shu’lasi deb tasavvur qilsak, o’sha chiroq piligining sal yuqoriroq ko’tarilgan yoxud pastlangan holati ahyon-ahyon uchraydi…

Xullas, ustoz Ne’matullo Ibrohim orifona she’riyat sajdagohida farz etilgan Ko’ngil ibodatini yuksak imkoniyati darajasida ado etayotir. “Tahayyur”dagi har bir to’rtlik, ta’bir joiz bo’lsa, Haq salobati bosgandagi shoir Hayratidan, ko’ngil sajjodasi uzra bosh qo’ygan lahzadagi manglayidan qolgan sujud muhridir.

Manba: www.munosabat.org