Ирландиялик буюк ёзувчи Жеймс Жойс ижоди ХХ аср жаҳон адабиёти тарихида муҳим ўрин тутади. Унинг ҳозирги замон адабиётларига кўрсатган таъсири ғоятда улкан. Э.Хемингуей, У.Фолкнер, Т.Вулф каби дунёга машҳур адиблар унинг ижодидан бениҳоя кучли таъсирлангани ҳам фикримизни тасдиқлайди.
Жеймс Жойс, аксарият ижодкорларда кузатилгани каби, бадиий ижодни шеър ёзишдан бошлаган ва унинг илк шеърий китоби “Яккахон мусиқа” аталган ва 1907 йилда чоп этилганди. Бугун биз сизнинг назарингизга буюк сўз санъаткорининг насри соясида қолиб кетган назмидан айрим намуналарини ҳавола этамиз.

Жеймс Жойс
ШЕЪРЛАР
Инглизчадан Карим Баҳриев таржималари

ҚУМЛОҚДА

Шамолда ҳарсиллар таянч оғочлар,
Изғирин эзғилар шағални, эссиз .
Ҳар кумуш тошчани ялашга бошлар
Сўлаклари ила қартайган денгиз.
Бўзарган денгиздан, совуқ шамолдан
Асрамоқ бўламан, қўндирмай зангни.
Ушлайман дилдироқ, титроқ қўлингдан,
Силайман қалтираб бўлиқ елкангни.
Қўрқув туша бошлар фалак қаъридан,
Залолат денгизни босади аччиқ.
Ошиқ юрагимнинг энг чуқуридан
Қўзғала бошлайди севгидан санчиқ…

***

Қазо – бир байрамдир. Бор, бу байрамга
Олисдан атиргул келтир нафармон.
Мен эса, қарамай қонли ярамга,
Яратган қошига кулиб кетарман.
Оламнинг томидан ҳур фаришталар
Чолғу куйларини қуяр қалбимга,
Ажал бармоғини оҳиста босар
Видо айтаётган титроқ лабимга…

***

Бахт – бир эртак эрур, бахт – бу афсона.
Қўнғироқлар яққол жаранглар бу тун.
Кундуз ёғдусида, олов қошида
Бахтнинг товушидан топилмас бир ун…

***

Чорасизликнинг айлана йўли
йўқликка имлар.
Қара, симёғочда секин тебранар
эринчоқ симлар.
Тушунгин, ҳали сен ўлганингча йўқ,
йиқилдинг, ахир.
Қуёш чиқар-ботар, қўнади зулмат,
унга барибир.

Манзилсиз бўлса-да, юрганинг дуруст,
Ўзингни осма!
Тепангда қалқиниб турар Фаришта,
Сокин бўл, шошма…

***

Ҳақиқат излаганларнинг саждага эгилган юзлари
Худонинг олдида дувиллаб тўкилар
Кўкдан учаётган юлдузлар каби увушиб,
Шамолда чирпирак атиргул баргларидай ларзон,
Майсаларга тушаётган хазонлардай шатирлаб…

***

Дунёдан кетади ҳамма келганлар,
Фақат ишқ бахш этар мангулик, илло.
Ўлиши мумкинмас ҳеч севилганлар,
Севганлар ўлиши мумкинмас асло

***

Қалб билар эшигин кимга очишни,
Дилнинг мулки – эрк.
Кўнгилнинг илоҳий, азиз эшиги
Туну кун берк.
Қалбнинг эшигида тулпорин шайлаб,
Товланиб зебо,
Ичкари кимоққа тинмай шахд айлаб
Турар бу дунё.
Қалб эса ўйига ишқни киритар,
Дунё тўлдирмас қалб ишқ ила тўлиқ.
Севган қалб эшикка илади ёзув:
“Қабул тамом!
Тамом!
Бошқа бўш жой йўқ!”

***

Мен гўзаллик учун. ишқ учун ўлдим —
Ишқдан тирик эдим, бу ҳам тақдир-да.
У эса ўлганди Ҳақиқат учун,
Тўлғониб ётарди қўшни қабрда.
Бир куни сўради: “Ўлдиришди нечун?”
Жавобин эшитиб жилмайди жўшқин:
Қандай соз! – деди у, – Ишқу Ҳақ учун!
Қандай соз – маслакдош бўлса гар қўшнинг”.
Суҳбатлашиб бунда ётармиз абад,
Ишқ учун ўлганлар, Ҳақ деб ўлганлар.
Пўканак босади қабртошларни,
Исмларни кўмар ўту ўланлар…

***

Улар қоронғулик томон кетарлар,
Ўлим чегарасин босиб ўтарлар,
Биз ўйлармиз – ҳали қайтарлар…
Кўрган-билганларин айтарлар.
Шундай фикр билан боқамиз ичкин
Ўтганлар ортидан маҳзун, дил ўртаб…
Албат кўришамиз! Ўтганлар унда
Бизни соғинади, бизларни кутар.
Агар нур сочсайди уларнинг ишқи,
Биз кўра олардик нурни у ёқдан…
Неча йиллар бўйи муҳаббат ила
Улар бизга боқар қоронғуликдан.

***

Ахмоқлик ҳам – аслида Ақл,
Оддий кўзга кўринмас ҳарчанд.
Жуда қулай оломон ақли —
Ақлсизлик бўлса-да гарчанд.
Ҳаракатда ва хаёлотда
Чекинишни кечирмас улар.
Ҳақлигига шубҳаланганнинг
Кўзларини очирмас улар…

***

Дунё – гўзал, дунё – кўп дилбар,
Қабр эса – шундоқ ёнма-ён.
Ҳақиқат шу, эй биродарлар,
Қолган бари алдамчи, ёлғон.

Қалб армонга гарчанд тўлгандир,
Ғазаб нега, нафратлар нечун?!
Умр – қисқа! Тамом бўлгандир —
Вақт қолмаган жаҳолат учун.

Нафрат эмас, муҳаббат беринг,
Вақт – кам, қадрин англанг ҳар онни.
Ишқ – меҳнатдир, ишққа сарфлайлик
Танда қолган озгина жонни…

БЕҲУДА ЭМАС

Кимки бир инсоннинг дардини олса,
Яшамабди, демак, умрин беҳуда.
Оғриган дилларга ҳаловат солса —
Ўз дилин юксакка чоғлабди жуда.
Кимки бир қушчага дон берса бир кафт,
Асраса, иситса, совуқдан олиб.
Яратганнинг юзин кўради яққол,
Тангри жилмаяди унга термулиб…

Жеймс Жойс (James Augustine Alosius Joyce, 1882 -1941) Ирландиянинг Дублин шаҳрида туғилган, Дублин университетини тугатган. Ўн йил мобайнида Триеста ва Цюрихда тиллардан дарс берган. Сўнг қолган умрининг деярли асосий қисмини Парижда яшаб ўтказган. Парижни олмон қўшинлари босиб олгач, Швейцарига йўл олган ва у ерда вафот қилган. 1914 йилда “Дублинликлар” номли ҳикоялар китоби чоп этилган. “Қувғиндилар” пьесаси Мюнхенда (1918) ва Лондонда (1926) саҳналаштирилган. “Мусаввирнинг ёшликдаги сурати” қиссаси 1914-1915 йиллар мобайнида “Эготист” журналида чоп этилган. 1915 йилда Қироллик Бадиий Жамғармасининг грантига сазовор бўлган.
Жеймс Жойсни дунёга танитган машҳур асари шаклан инқилобий асар бўлган “Улисс” романи эди. Асарни ўшандаёқ Э.Хэмингуэй, Т.С.Элиот ва Арнольд Беккет юксак баҳолаган эдилар. Кафка, Пруст ва Жойсни ҳақли равишда “ХХ аср насрий адабиёт уммонининг учта кити” деб баҳолашганди.
1982 йили ЮНЕСКО қарори билан ирланд реалистик адабиётининг классиги Жеймс Жойс таваллудининг 100 йиллиги бутун дунёда кенг нишонланди. Адибнинг “Дублинликлар” номли ҳикоялар тўплами, “Мусаввирнинг ёшликдаги шамойили” ва “Улисс” романлари аллақачон юзлаб халқлар тилларига, шу жумладан таниқли мутаржим Иброҳғим Ғафуров томонидан ўзбек тилига таржима қилинган.

Jeyms Joys (James Augustine Alosius Joyce, 1882 -1941) Irlandiyaning Dublin shahrida tug’ilgan, Dublin universitetini tugatgan. O’n yil mobaynida Triesta va Syurixda tillardan dars bergan. So’ng qolgan umrining deyarli asosiy qismini Parijda yashab o’tkazgan. Parijni olmon qo’shinlari bosib olgach, Shveytsariga yo’l olgan va u yerda vafot qilgan. 1914 yilda “Dublinliklar” nomli hikoyalar kitobi chop etilgan. “Quvg’indilar” p`esasi Myunxenda (1918) va Londonda (1926) sahnalashtirilgan. “Musavvirning yoshlikdagi surati” qissasi 1914-1915 yillar mobaynida “Egotist” jurnalida chop etilgan. 1915 yilda Qirollik Badiiy Jamg’armasining grantiga sazovor bo’lgan.
Jeyms Joysni dunyoga tanitgan mashhur asari shaklan inqilobiy asar bo’lgan “Uliss” romani edi. Asarni o’shandayoq E.Xeminguey, T.S.Eliot va Arnol`d Bekket yuksak baholagan edilar. Kafka, Prust va Joysni haqli ravishda “XX asr nasriy adabiyot ummonining uchta kiti” deb baholashgandi.
1982 yili YUNESKO qarori bilan irland realistik adabiyotining klassigi Jeyms Joys tavalludining 100 yilligi butun dunyoda keng nishonlandi. Adibning “Dublinliklar” nomli hikoyalar to’plami, “Musavvirning yoshlikdagi shamoyili” va “Uliss” romanlari allaqachon yuzlab xalqlar tillariga, shu jumladan taniqli mutarjim Ibrohg’im G’afurov tomonidan o’zbek tiliga tarjima qilingan.

Jeyms Joys
SHE’RLAR
Inglizchadan Karim Bahriev tarjimalari

QUMLOQDA

Shamolda harsillar tayanch og’ochlar,
Izg’irin ezg’ilar shag’alni, essiz .
Har kumush toshchani yalashga boshlar
So’laklari ila qartaygan dengiz.
Bo’zargan dengizdan, sovuq shamoldan
Asramoq bo’laman, qo’ndirmay zangni.
Ushlayman dildiroq, titroq qo’lingdan,
Silayman qaltirab bo’liq yelkangni.
Qo’rquv tusha boshlar falak qa’ridan,
Zalolat dengizni bosadi achchiq.
Oshiq yuragimning eng chuquridan
Qo’zg’ala boshlaydi sevgidan sanchiq…

***

Qazo – bir bayramdir. Bor, bu bayramga
Olisdan atirgul keltir nafarmon.
Men esa, qaramay qonli yaramga,
Yaratgan qoshiga kulib ketarman.
Olamning tomidan hur farishtalar
Cholg’u kuylarini quyar qalbimga,
Ajal barmog’ini ohista bosar
Vido aytayotgan titroq labimga…

***

Baxt – bir ertak erur, baxt – bu afsona.
Qo’ng’iroqlar yaqqol jaranglar bu tun.
Kunduz yog’dusida, olov qoshida
Baxtning tovushidan topilmas bir un…

***

Chorasizlikning aylana yo’li
yo’qlikka imlar.
Qara, simyog’ochda sekin tebranar
erinchoq simlar.
Tushungin, hali sen o’lganingcha yo’q,
yiqilding, axir.
Quyosh chiqar-botar, qo’nadi zulmat,
unga baribir.

Manzilsiz bo’lsa-da, yurganing durust,
O’zingni osma!
Tepangda qalqinib turar Farishta,
Sokin bo’l, shoshma…

***

Haqiqat izlaganlarning sajdaga egilgan yuzlari
Xudoning oldida duvillab to’kilar
Ko’kdan uchayotgan yulduzlar kabi uvushib,
Shamolda chirpirak atirgul barglariday larzon,
Maysalarga tushayotgan xazonlarday shatirlab…

***

Dunyodan ketadi hamma kelganlar,
Faqat ishq baxsh etar mangulik, illo.
O’lishi mumkinmas hech sevilganlar,
Sevganlar o’lishi mumkinmas aslo

***

Qalb bilar eshigin kimga ochishni,
Dilning mulki – erk.
Ko’ngilning ilohiy, aziz eshigi
Tunu kun berk.
Qalbning eshigida tulporin shaylab,
Tovlanib zebo,
Ichkari kimoqqa tinmay shaxd aylab
Turar bu dunyo.
Qalb esa o’yiga ishqni kiritar,
Dunyo to’ldirmas qalb ishq ila to’liq.
Sevgan qalb eshikka iladi yozuv:
“Qabul tamom!
Tamom!
Boshqa bo’sh joy yo’q!”

***

Men go’zallik uchun. ishq uchun o’ldim —
Ishqdan tirik edim, bu ham taqdir-da.
U esa o’lgandi Haqiqat uchun,
To’lg’onib yotardi qo’shni qabrda.
Bir kuni so’radi: “O’ldirishdi nechun?”
Javobin eshitib jilmaydi jo’shqin:
Qanday soz! – dedi u, – Ishqu Haq uchun!
Qanday soz – maslakdosh bo’lsa gar qo’shning”.
Suhbatlashib bunda yotarmiz abad,
Ishq uchun o’lganlar, Haq deb o’lganlar.
Po’kanak bosadi qabrtoshlarni,
Ismlarni ko’mar o’tu o’lanlar…

***

Ular qorong’ulik tomon ketarlar,
O’lim chegarasin bosib o’tarlar,
Biz o’ylarmiz – hali qaytarlar…
Ko’rgan-bilganlarin aytarlar.
Shunday fikr bilan boqamiz ichkin
O’tganlar ortidan mahzun, dil o’rtab…
Albat ko’rishamiz! O’tganlar unda
Bizni sog’inadi, bizlarni kutar.
Agar nur sochsaydi ularning ishqi,
Biz ko’ra olardik nurni u yoqdan…
Necha yillar bo’yi muhabbat ila
Ular bizga boqar qorong’ulikdan.

***

Axmoqlik ham – aslida Aql,
Oddiy ko’zga ko’rinmas harchand.
Juda qulay olomon aqli —
Aqlsizlik bo’lsa-da garchand.
Harakatda va xayolotda
Chekinishni kechirmas ular.
Haqligiga shubhalanganning
Ko’zlarini ochirmas ular…

***

Dunyo – go’zal, dunyo – ko’p dilbar,
Qabr esa – shundoq yonma-yon.
Haqiqat shu, ey birodarlar,
Qolgan bari aldamchi, yolg’on.

Qalb armonga garchand to’lgandir,
G’azab nega, nafratlar nechun?!
Umr – qisqa! Tamom bo’lgandir —
Vaqt qolmagan jaholat uchun.

Nafrat emas, muhabbat bering,
Vaqt – kam, qadrin anglang har onni.
Ishq – mehnatdir, ishqqa sarflaylik
Tanda qolgan ozgina jonni…

BEHUDA EMAS

Kimki bir insonning dardini olsa,
Yashamabdi, demak, umrin behuda.
Og’rigan dillarga halovat solsa —
O’z dilin yuksakka chog’labdi juda.
Kimki bir qushchaga don bersa bir kaft,
Asrasa, isitsa, sovuqdan olib.
Yaratganning yuzin ko’radi yaqqol,
Tangri jilmayadi unga termulib…