Сўнгги йилларда матбуотимизда бир анъана пайдо бўлди. Қаранг, шеърий туркумлар берилганда қандай бўлишидан қатъи назар таҳририят ватан ҳақидаги шеърларни олдинга қўяди. Нима учун? Ахир шеър савия жиҳатидан олдинда турмайдими?! Ахир, шоирнинг ҳар бир шеъри, у хоҳ гул ҳақда бўлсин ё кўнгул, ё хазон, ё илдиз ҳақда бўлсин ватан ва озодлик ҳақда эмасми? Йўқса, шеър эмас. Демоқчиманки, яхши шоир эмас, яхши шеърни олдинга суринг, ватанни обод қилган бўласиз.

Йўлдош Эшбек
АДАБИЁТ МИЛЛАТ УСТУНИДИР

  Мен туғилган пайтлар уруш тугаб, дастурхонлар тўкинлашиб улгурган эди. Уйимизда китоб кўп бўлар­ди. Узун қиш кечалари қўшнилар йиғилишиб китобхонлик, қиссахонлик, достонхонлик қилишарди. Алим Бахши Ҳаққул ўғли деган ҳассос бахши бор эди. Шомдан тонггача “Кунтуғмиш”ни куйлаб чарчамасди. Асли зарбандлик. Бахшиликни бировдан ўрганмаган, қамоқда ўзи дўмбира ясаб, ўзи куйлаган. Ҳойнаҳой, адабиётга, санъатга бўлган ишқимни шу санъаткор оловлантирди. Бобо-момоларимда адабиётга иштиёқмандлик бўлган-бўлмаганини айтолмайман-у, лекин, яқинда дунёдан ўтган тоғам туйқус ўзича шеър тўқиб қоларди. Ҳарнечук зотимда ҳам сўз санъатига ошуфталик бўлган деб бемалол гапирсам бўлади. Қуйи синфларда шеър машқ қилдим, 10 синфга келиб ўзимча ҳикоячиликка ўтдим. Тешабой синфдошим битикларимни мақтарди. Аммо ўзимнинг кўнглим тўлмай бирор жойга олиб боришга журъат этмаганман.

Устозларим ҳақида гапирсам, эҳ, улар жуда кўп! Албатта, уларнинг аввали – отам. Отамнинг бор-йўғи тўрт синф ҳажмидаги саводи бор эди. Бироқ у киши адабиётни, бадиий асарларни жуда яхши кўрар, кўп ва хўб мутолаа қиларди, раҳматли. Шунинг баробарида, қорувли, полвон одам эди. Лекин жисмоний кучини ошкор этмасдилар. “Куч дегани бир дақиқалик. Одам мўрт, ожиз. Лекин, полвон бўлиш керак. Энг асосийси, илм ол, илм ўткинчи эмас,” деб қўярдилар. Отам ҳақида ҳалигача дўстлари, эл-юрт ҳурмат билан гапирадилар.

Мен устоз шоир Иброҳим Ғафур таъсирида мансуралар битаётганимга кўп бўлди. Мансура нима эканини ҳеч кимдан сўрамадим, дуч келмадим, лекин Иброҳим акани шоир дейишим сабаби, ўзимча англадимки, мансура, илм-наср аралаш шеър ёки насрдаги назмдир. Шу мансураларимда аммаларим, боболарим, аждодларимни қисман-қисман, қисқа-қисқа васф этдим.

Тўққизинчи синфда Мийтанда ўқирдим. Шифохонада Алланазар Қаршиев деган оташқалб шоир билан бир хонага тушиб қолдик. Икки-уч кунда адабиётга қарашларим кенгайгандай бўлди. Тузалиб чи­қаётганда шифокор, дафтаримизга ҳозирнинг ўзида бир шеър тўқиб ёзиб берсангиз, деди. Алланазар ака қалам учига қараб бир дақиқа ўйланиб турди-да, дафтарга тез ёза кетди:

Шогирдисиз Ибн Синонинг,
Бурчингизга содиқ қолинг.
Талабимиз сиздан катта,
Ажалга ҳам тушов солинг!

Мен бу жафокаш зотни ҳам устозим дейман. Шунингдек, адабиёт муаллимим Файзулла Норматни ҳам доим эслайман. Мактабда уронғич муаллимларимиз ҳам бўларди. Уларнинг дарсларида тинч ўтирардик. Файзулла ака ҳеч кимга ёмон ва бирор сўз ортиқча гапирмас, вазмин эдилар. Билмасангиз, “кўпроқ ўқиш керак”, дея гажак қилиб “2” қўярди. “Кўпроқ” сўзи “ў” билан “у” товушлари ўртасида ўзига хос гўзал бир талаффузда жарангларди. Сўзлари актёр билан хонанда орасидаги бир меҳрли овоз оҳангини таратиб турарди. Энг шўх, энг тўполончи бола ҳам дарсда сеҳрланиб, синф сув қуйилгандек тинчланиб қоларди. Алланазар ака ва Файзулла акаларни умрим борича эслайман.

Шунингдек, математика ўқитувчиларим Рустамжон ака Ёқубов, Абдуалим ака Раззоқовларни ҳам ҳеч қачон унутмайман. Бири қаттиққўл, иккинчиси кўнгли бўш муаллимлар. Иккаласини ҳам яхши кўрамиз. Умр­лари узоқ бўлсин. Математикадан яхши ўқиганим учун Тошкент Политехника институтига кирдим ва бешинчи курсга келганда адабиётга бўлган ишқим ТошДУга бошлади. Ўшанда бир-бирига “зид”роқ ўқув юртлари бўлгани учун “алмашиш” бироз қийин кечди. Бироқ бу масалада ўша пайтдаги таълим вазири, филология фанлари доктори Ғанижон Абдуллаев шеърларимни ўқиб ёрдам қўлини чўздилар. У кишини ҳам устозим дейман. Умрбод унутмайман. Хуллас, менинг ҳаётим ёрдамлар устига қурилган. Кимнинг ҳаёти шундай эмас!

Эҳ, талабалик! Ётоқхоналарда, аудиторияларда узундан-узоқ шеърхонликлар бўларди. Мурод Муҳаммад  Дўст, Тоғай Мурод, Эркин Аъзам, Саъдулла  Ҳаким, Усмон Қўчқор, Азим Суюн, Шукур Қурбон, Хуршид Даврон, Нусрат Карим, Яшар Қосим, Мирзо Кенжабек, Сирожиддин Саид сингари биз тенгқур адиб-у шоирлар, тонггача шеърхонлик ва адабий суҳ­бат­лар қилар, гоҳ машинада шаҳар айланар эдик. Буни ҳеч унутиб бўлмайди.

Олийгоҳ таҳсилидан сўнг “Госкомиздат”да катта муҳаррир, “Ёшлик” журналида бош муҳаррир ўрин­босари лавозимларида ишладим. Шу йиллар давомида туркум шеърлар битдим ва бу адабий изланишлар ҳамон давом этмоқда. Аллоҳ умр берса, бошқа жанрларда ҳам ўзимни синаб кўрмоқчиман. Менинг ҳали чиқмаган, ёзилмаган шеърларим жуда кўп. Чиқмаганлари билан мақтанолмайман. Лекин таҳририятларда ётиб-ётиб, кўчиб-кўчиб, охир ўн йиллардан сўнг чиқиб, шеърхонлардан, шеършунослардан яхши сўзлар эшитганимдан қувонаман. Адабиёт ортидан шуҳрат топдим. Энг муҳими, эътиқодимни ўзгартирмадим. Бошда қандай эътиқодда эсам, ҳозир ҳам шундай ёзмоқдаман. Ленинни, унинг инқилобини, Коммунизмни, Қизил октябрни шарафлаб шеърлар битмадим. Ҳарқалай, буларни ҳозир қоралашдан кўра, ўша пайтда шарафламаганим афзалроқдир.

Ҳаёт бизнинг истагимизга бўйсунмайди. Ҳаёт гў­зал эрса-да, ёзилмаган бешафқат қонунлари, синовлари ҳам бор. Худога шукур­ки, бизнинг авлод бу синовлардан эсон-омон ўтдик.

Адабиёт – миллатнинг руҳи. Унинг ривожи учун ҳамма бирдай ёрдамчи бўлса, нур устига нур бў­ларди. Ҳар бир ижодий жамоанинг раҳбарият билан, таҳририятнинг муаллиф билан муносабати соғ­лом­лашса, адабиёт ривожланади.

Дарвоқе, ўрни келганда бир гапни айтиб қўйсам. Сўнгги йилларда матбуотимизда бир анъана пайдо бўлди. Қаранг, шеърий туркумлар берилганда қандай бўлишидан қатъи назар таҳририят ватан ҳақидаги шеърларни олдинга қўяди. Нима учун? Ахир шеър савия жиҳатидан олдинда турмайдими?! Ахир, шоирнинг ҳар бир шеъри, у хоҳ гул ҳақда бўлсин ё кўнгул, ё хазон, ё илдиз ҳақда бўлсин ватан ва озодлик ҳақда эмасми? Йўқса, шеър эмас. Демоқчиманки, яхши шоир эмас, яхши шеърни олдинга суринг, ватанни обод қилган бўласиз. Зеро, адабиёт ватаннинг мустаҳкам устунидир. Ҳазрат Навоий Ўзбекистонда туғилмаган, отаси ҳам, балки бобоси ҳам, лекин шу юрт у зотнинг ватанидир. Чунки тил ҳам ватандир! Тилдан ҳам юксакроқ бўлган ватан – миллатдир. Ватан тушунчаси мураккаб, у фақатгина (туғилган) жой эмас, жим, чуқур суриладиган ўй ҳамдир. Буни ҳис этган одам вазминлашади, енгил-елпи ҳайқириқларга берилмайди. Шунинг учун ҳам улуғ шоирларимизда бу сўз жуда кам, ноёб, муқаддас.

Менинг шеъриятдаги асосий устозим буюк шоир, камтарин инсон, жасоратли ватандошим Рауф Парфидир. Одил Ёқубов, Омон Матжон, Жамол Камол, Маъруф Жалил, Маҳкам Маҳмуд сингари устозлардан кўп ёрдамлар кўрдим. Буни ҳам унутмайман. Одил Ёқубовнинг мендан бошқа кўп ёшларга ҳам ғамхўрлик қилганига гувоҳман. Ҳатто инсоний яхшиликларни унутиб, унга қарши чиққанлардан ҳам вақтида мададини аямаганидан хабардорман. “Гулистон” журналига Мурод Хидир ҳузурига келардим, бу донишманд инсондан туркий бағрикенгликни худди Р.Парфидан ўргангандек ўргандим. “Тафаккур зарралари” китобини ўқиб қувондим. Мен бу камтарин зотни ҳам устозим дейман.

Мен шогирдларим бор деёлмайман. Ҳамкасб укаларим, сингилларимни ҳам устозим дейман, сабаби, улардан ҳам ўрганаман. Масалан, Назар Шукурдан.

Анча бўлди. Адабий суҳбатлардан бирида, бир олим Ўрта Осиёлик ёзувчилар ёзганининг ҳаммасини Ғарбда бир ёзувчининг ўзигина ёза олади деб қолди. Суягимдан ўтиб кетди бу гап. Гап замонавий наср ҳақида кетаётганди. Наср қўлимдан келмаса-да таржимасига киришдим. Анча нарса таржима ва тасниф этдим. Худога шукур, баъзи таржима китобларим қайта-қайта нашр этилди. Ишонаманки, яна нашр этилса, яна ўзини ҳар томонлама оқлайди. Бу китоблар муҳтарам танқидчиларимиз рўйхатидан жой олмаса-да, савияли ўқувчилар назаридан четда қолмади.

Жамол Камол юксак таржималарга қўл урди. Хал­қаро эътиборга сазовор бўлди. Омон Матжон шеър­ларини ҳозирда дунёнинг энг машҳур шоири Евгений Евтушенко таржима қилди. Ижоднинг чет элларга, жа­ҳон миқёсига чиқиши фақат таржима этилиши дегани эмас, эътироф этилиши ҳамдир. Масалан, Евгений Евтушенкодай шоирнинг О.Матжон шеърларини таржима этиши, О.Матжон ижоди ўша элда эътироф этилди демакдир. Адабиёт фақат компьютерлар қаршисида эмас, ҳаёт қўйнида, суҳбатларда ривожланади. Ўйлайманки, зикр этилган бу улуғ­ла­римизнинг суҳбатлари матбуотда тез-тез ёритилса, ёшларга сабоқ бўлади. Илгари ойнаи жаҳонда танқидчилар, олимлар, адабиётшунослар, шоир ва адибларнинг давра суҳбатлари бўларди. Баҳовуддин Нақшбанд бекорга “йўлимиз, суҳбат йўли” демаганлар. Чунки бу камолот йўлидир. Биласизми, бир пайтлар Э.Воҳидов, А.Орипов, О. Матжон, Р.Парфи, Х.Худойбердиеваларнинг ҳали эълон қилинмаган шеър­­ларининг довруғи шеърхонларга етиб борарди. Буларни учрашувларга, ойнаи жаҳонга, матбуотга чорлаш, тажрибаларини ўрганиш лозим. Бу ёшларимиз учун кони фойда.

Яна бир гап. “Ёшлик” журналининг ўтган сонларидан бирида иқтидорли шоир Назар Шукурнинг бир туркум шеърлари “Хотира” рукни остида эълон қилингани мени қувонтириб юборди. Деярли ҳар бир сатри санъат даражасида! Санъаткорона нигоҳ билан кузатилган ва битилган гўзал ҳаёт манзаралари – кўнгил лавҳалари… “Сомон йўли. Босилмайди, бу йўлнинг чанги, ухламайди ўтиб кетган карвонлар занги”, “Кип­рикларим найзасига илинган осмон, шу тиғ билан ўртасидан тилинган осмон”, “Юлдузлар-ку олов туёқ тевалар изи, кўзларимни очтирмайди чанглари тўзиб” ва бошқа барча сатрлари шеъриятимизга янги нафас олиб кирган шоирларнинг пешқадамларидан эканини кўрсатиб турибди. Лекин танқидчиларимизнинг, ҳатто, жамоатчилигимизнинг кўзи ва сўзи “Ўргилайин қошинг билан юзингдано” каби қўшиқсифат тизмалар атрофида. Мен истардимки, унинг ҳам хотира-юбилей кечаси (келгуси йил Назар Шукур тирик бўлганида олтмишга тўларди) ўтказилса. Чунки у олтмишини ўттиздаёқ тўлдириб қўйган буюк истеъдоддир. Келгусида бу қатъий фикримни унинг ижоди ҳақидаги мақолаларим билан далиллашга ҳаракат қиламан.

Мен бугунги ёшларга атоқли шоирларимиз, мумтоз адибларимиз асарларини кўп-кўп ўқишларини тавсия қилган бўлардим.

Салобатли дарё оқар чайқалиб беғам,
Менинг яхлит ҳаётимни иккига бўлиб.
У қирғоқдан эшитилар таниш бир оҳанг
Аммо унинг мазмунини бўлмагай билиб.

Ўша оҳанг ором бериб қулоқларимга,
Қуяр аста юрагимга армон доғини.
Йўллар эса бош уради оёқларимга,
Ёдга солиб ҳаётимнинг яхлит чоғини.

Бу шеър катта шоиримиз Маъруф Жалил қа­ламига мансуб. Бу шеърни шарҳлаш анча мушкул, мушкул эрса-да гўзал шеър. Армонларга лиммо-лим. Назар Шукур “Кўнгул осмонида азоб найсони” деганидек. Ҳа, М.Жалил, Ч.Эргаш, Т.Жўра, Н.Шукур шеърларини ўйлашга, чуқур мушоҳада қилишга мажбурсан. Бу фикрни ҳозирда фаол ижод этаётган А.Қутбиддин, Э.Шукур, Зебо Мирзо шеърлари ҳақида ҳам айтиш мумкин. Бу шоирлар дунё миқёсида фикрлайдилар.

Дарҳақиқат, энди оилам ҳақида гапирсам. Фарзандларимнинг бири тарихчи, бири филолог, бири эса тирикчилик ишлари билан бўлиб кетди. Неваралар ора­сида спорт майдонларидан “Олтин медаль” билан қайтаётганлари бор. Қолганлари ҳам аъло баҳоларга ўқияптилар.

Манба: “Ёшлик” журнали, 2014 йил, 8-сон

Yo’ldosh Eshbek
ADABIYOT MILLAT USTUNIDIR

Men tug‘ilgan paytlar urush tugab, dasturxonlar to‘kinlashib ulgurgan edi. Uyimizda kitob ko‘p bo‘lar­di. Uzun qish kechalari qo‘shnilar yig‘ilishib kitobxonlik, qissaxonlik, dostonxonlik qilishardi. Alim Baxshi Haqqul o‘g‘li degan hassos baxshi bor edi. Shomdan tonggacha “Kuntug‘mish”ni kuylab charchamasdi. Asli zarbandlik. Baxshilikni birovdan o‘rganmagan, qamoqda o‘zi do‘mbira yasab, o‘zi kuylagan. Hoynahoy, adabiyotga, san’atga bo‘lgan ishqimni shu san’atkor olovlantirdi. Bobo-momolarimda adabiyotga ishtiyoqmandlik bo‘lgan-bo‘lmaganini aytolmayman-u, lekin, yaqinda dunyodan o‘tgan tog‘am tuyqus o‘zicha she’r to‘qib qolardi. Harnechuk zotimda ham so‘z san’atiga oshuftalik bo‘lgan deb bemalol gapirsam bo‘ladi. Quyi sinflarda she’r mashq qildim, 10 sinfga kelib o‘zimcha hikoyachilikka o‘tdim. Teshaboy sinfdoshim bitiklarimni maqtardi. Ammo o‘zimning ko‘nglim to‘lmay biror joyga olib borishga jur’at etmaganman.

Ustozlarim haqida gapirsam, eh, ular juda ko‘p! Albatta, ularning avvali – otam. Otamning bor-yo‘g‘i to‘rt sinf hajmidagi savodi bor edi. Biroq u kishi adabiyotni, badiiy asarlarni juda yaxshi ko‘rar, ko‘p va xo‘b mutolaa qilardi, rahmatli. Shuning barobarida, qoruvli, polvon odam edi. Lekin jismoniy kuchini oshkor etmasdilar. “Kuch degani bir daqiqalik. Odam mo‘rt, ojiz. Lekin, polvon bo‘lish kerak. Eng asosiysi, ilm ol, ilm o‘tkinchi emas,” deb qo‘yardilar. Otam haqida haligacha do‘stlari, el-yurt hurmat bilan gapiradilar.

Men ustoz shoir Ibrohim G‘afur ta’sirida mansuralar bitayotganimga ko‘p bo‘ldi. Mansura nima ekanini hech kimdan so‘ramadim, duch kelmadim, lekin Ibrohim akani shoir deyishim sababi, o‘zimcha angladimki, mansura, ilm-nasr aralash she’r yoki nasrdagi nazmdir. Shu mansuralarimda ammalarim, bobolarim, ajdodlarimni qisman-qisman, qisqa-qisqa vasf etdim.

To‘qqizinchi sinfda Miytanda o‘qirdim. Shifoxonada Allanazar Qarshiev degan otashqalb shoir bilan bir xonaga tushib qoldik. Ikki-uch kunda adabiyotga qarashlarim kengayganday bo‘ldi. Tuzalib chi­qayotganda shifokor, daftarimizga hozirning o‘zida bir she’r to‘qib yozib bersangiz, dedi. Allanazar aka qalam uchiga qarab bir daqiqa o‘ylanib turdi-da, daftarga tez yoza ketdi:

Shogirdisiz Ibn Sinoning,
Burchingizga sodiq qoling.
Talabimiz sizdan katta,
Ajalga ham tushov soling!

Men bu jafokash zotni ham ustozim deyman. Shuningdek, adabiyot muallimim Fayzulla Normatni ham doim eslayman. Maktabda urong‘ich muallimlarimiz ham bo‘lardi. Ularning darslarida tinch o‘tirardik. Fayzulla aka hech kimga yomon va biror so‘z ortiqcha gapirmas, vazmin edilar. Bilmasangiz, “ko‘proq o‘qish kerak”, deya gajak qilib “2” qo‘yardi. “Ko‘proq” so‘zi “o‘” bilan “u” tovushlari o‘rtasida o‘ziga xos go‘zal bir talaffuzda jaranglardi. So‘zlari aktyor bilan xonanda orasidagi bir mehrli ovoz ohangini taratib turardi. Eng sho‘x, eng to‘polonchi bola ham darsda sehrlanib, sinf suv quyilgandek tinchlanib qolardi. Allanazar aka va Fayzulla akalarni umrim boricha eslayman.

Shuningdek, matematika o‘qituvchilarim Rustamjon aka Yoqubov, Abdualim aka Razzoqovlarni ham hech qachon unutmayman. Biri qattiqqo‘l, ikkinchisi ko‘ngli bo‘sh muallimlar. Ikkalasini ham yaxshi ko‘ramiz. Umr­lari uzoq bo‘lsin. Matematikadan yaxshi o‘qiganim uchun Toshkent Politexnika institutiga kirdim va beshinchi kursga kelganda adabiyotga bo‘lgan ishqim ToshDUga boshladi. O‘shanda bir-biriga “zid”roq o‘quv yurtlari bo‘lgani uchun “almashish” biroz qiyin kechdi. Biroq bu masalada o‘sha paytdagi ta’lim vaziri, filologiya fanlari doktori G‘anijon Abdullaev she’rlarimni o‘qib yordam qo‘lini cho‘zdilar. U kishini ham ustozim deyman. Umrbod unutmayman. Xullas, mening hayotim yordamlar ustiga qurilgan. Kimning hayoti shunday emas!

Eh, talabalik! Yotoqxonalarda, auditoriyalarda uzundan-uzoq she’rxonliklar bo‘lardi. Murod Muhammad  Do’st, Tog’ay Murod, Erkin A’zam, Sa’dulla  Hakim, Usmon Qo’chqor, Azim Suyun, Shukur Qurbon, Xurshid Davron, Nusrat Karim, Yashar Qosim, Mirzo Kenjabek, Sirojiddin Said singari biz tengqur adib-u shoirlar, tonggacha she’rxonlik va adabiy suh­bat­lar qilar, goh mashinada shahar aylanar edik. Buni hech unutib bo‘lmaydi.

Oliygoh tahsilidan so‘ng “Goskomizdat”da katta muharrir, “Yoshlik” jurnalida bosh muharrir o‘rin­bosari lavozimlarida ishladim. Shu yillar davomida turkum she’rlar bitdim va bu adabiy izlanishlar hamon davom etmoqda. Alloh umr bersa, boshqa janrlarda ham o‘zimni sinab ko‘rmoqchiman. Mening hali chiqmagan, yozilmagan she’rlarim juda ko‘p. Chiqmaganlari bilan maqtanolmayman. Lekin tahririyatlarda yotib-yotib, ko‘chib-ko‘chib, oxir o‘n yillardan so‘ng chiqib, she’rxonlardan, she’rshunoslardan yaxshi so‘zlar eshitganimdan quvonaman. Adabiyot ortidan shuhrat topdim. Eng muhimi, e’tiqodimni o‘zgartirmadim. Boshda qanday e’tiqodda esam, hozir ham shunday yozmoqdaman. Leninni, uning inqilobini, Kommunizmni, Qizil oktyabrni sharaflab she’rlar bitmadim. Harqalay, bularni hozir qoralashdan ko‘ra, o‘sha paytda sharaflamaganim afzalroqdir.

Hayot bizning istagimizga bo‘ysunmaydi. Hayot go‘­zal ersa-da, yozilmagan beshafqat qonunlari, sinovlari ham bor. Xudoga shukur­ki, bizning avlod bu sinovlardan eson-omon o‘tdik.

Adabiyot – millatning ruhi. Uning rivoji uchun hamma birday yordamchi bo‘lsa, nur ustiga nur bo‘­lardi. Har bir ijodiy jamoaning rahbariyat bilan, tahririyatning muallif bilan munosabati sog‘­lom­lashsa, adabiyot rivojlanadi.

Darvoqe, o‘rni kelganda bir gapni aytib qo‘ysam. So‘nggi yillarda matbuotimizda bir an’ana paydo bo‘ldi. Qarang, she’riy turkumlar berilganda qanday bo‘lishidan qat’i nazar tahririyat vatan haqidagi she’rlarni oldinga qo‘yadi. Nima uchun? Axir she’r saviya jihatidan oldinda turmaydimi?! Axir, shoirning har bir she’ri, u xoh gul haqda bo‘lsin yo ko‘ngul, yo xazon, yo ildiz haqda bo‘lsin vatan va ozodlik haqda emasmi? Yo‘qsa, she’r emas. Demoqchimanki, yaxshi shoir emas, yaxshi she’rni oldinga suring, vatanni obod qilgan bo‘lasiz. Zero, adabiyot vatanning mustahkam ustunidir. Hazrat Navoiy O‘zbekistonda tug‘ilmagan, otasi ham, balki bobosi ham, lekin shu yurt u zotning vatanidir. Chunki til ham vatandir! Tildan ham yuksakroq bo‘lgan vatan – millatdir. Vatan tushunchasi murakkab, u faqatgina (tug‘ilgan) joy emas, jim, chuqur suriladigan o‘y hamdir. Buni his etgan odam vazminlashadi, yengil-elpi hayqiriqlarga berilmaydi. Shuning uchun ham ulug‘ shoirlarimizda bu so‘z juda kam, noyob, muqaddas.

Mening she’riyatdagi asosiy ustozim buyuk shoir, kamtarin inson, jasoratli vatandoshim Rauf Parfidir. Odil Yoqubov, Omon Matjon, Jamol Kamol, Ma’ruf Jalil, Mahkam Mahmud singari ustozlardan ko‘p yordamlar ko‘rdim. Buni ham unutmayman. Odil Yoqubovning mendan boshqa ko‘p yoshlarga ham g‘amxo‘rlik qilganiga guvohman. Hatto insoniy yaxshiliklarni unutib, unga qarshi chiqqanlardan ham vaqtida madadini ayamaganidan xabardorman. “Guliston” jurnaliga Murod Xidir huzuriga kelardim, bu donishmand insondan turkiy bag‘rikenglikni xuddi R.Parfidan o‘rgangandek o‘rgandim. “Tafakkur zarralari” kitobini o‘qib quvondim. Men bu kamtarin zotni ham ustozim deyman.

Men shogirdlarim bor deyolmayman. Hamkasb ukalarim, singillarimni ham ustozim deyman, sababi, ulardan ham o‘rganaman. Masalan, Nazar Shukurdan.

Ancha bo‘ldi. Adabiy suhbatlardan birida, bir olim O‘rta Osiyolik yozuvchilar yozganining hammasini G‘arbda bir yozuvchining o‘zigina yoza oladi deb qoldi. Suyagimdan o‘tib ketdi bu gap. Gap zamonaviy nasr haqida ketayotgandi. Nasr qo‘limdan kelmasa-da tarjimasiga kirishdim. Ancha narsa tarjima va tasnif etdim. Xudoga shukur, ba’zi tarjima kitoblarim qayta-qayta nashr etildi. Ishonamanki, yana nashr etilsa, yana o‘zini har tomonlama oqlaydi. Bu kitoblar muhtaram tanqidchilarimiz ro‘yxatidan joy olmasa-da, saviyali o‘quvchilar nazaridan chetda qolmadi.

Jamol Kamol yuksak tarjimalarga qo‘l urdi. Xal­qaro e’tiborga sazovor bo‘ldi. Omon Matjon she’r­larini hozirda dunyoning eng mashhur shoiri Yevgeniy Yevtushenko tarjima qildi. Ijodning chet ellarga, ja­hon miqyosiga chiqishi faqat tarjima etilishi degani emas, e’tirof etilishi hamdir. Masalan, Yevgeniy Yevtushenkoday shoirning O.Matjon she’rlarini tarjima etishi, O.Matjon ijodi o‘sha elda e’tirof etildi demakdir. Adabiyot faqat kompyuterlar qarshisida emas, hayot qo‘ynida, suhbatlarda rivojlanadi. O‘ylaymanki, zikr etilgan bu ulug‘­la­rimizning suhbatlari matbuotda tez-tez yoritilsa, yoshlarga saboq bo‘ladi. Ilgari oynai jahonda tanqidchilar, olimlar, adabiyotshunoslar, shoir va adiblarning davra suhbatlari bo‘lardi. Bahovuddin Naqshband bekorga “yo‘limiz, suhbat yo‘li” demaganlar. Chunki bu kamolot yo‘lidir. Bilasizmi, bir paytlar E.Vohidov, A.Oripov, O. Matjon, R.Parfi, X.Xudoyberdievalarning hali e’lon qilinmagan she’r­­larining dovrug‘i she’rxonlarga yetib borardi. Bularni uchrashuvlarga, oynai jahonga, matbuotga chorlash, tajribalarini o‘rganish lozim. Bu yoshlarimiz uchun koni foyda.

Yana bir gap. “Yoshlik” jurnalining o‘tgan sonlaridan birida iqtidorli shoir Nazar Shukurning bir turkum she’rlari “Xotira” rukni ostida e’lon qilingani meni quvontirib yubordi. Deyarli har bir satri san’at darajasida! San’atkorona nigoh bilan kuzatilgan va bitilgan go‘zal hayot manzaralari – ko‘ngil lavhalari… “Somon yo‘li. Bosilmaydi, bu yo‘lning changi, uxlamaydi o‘tib ketgan karvonlar zangi”, “Kip­riklarim nayzasiga ilingan osmon, shu tig‘ bilan o‘rtasidan tilingan osmon”, “Yulduzlar-ku olov tuyoq tevalar izi, ko‘zlarimni ochtirmaydi changlari to‘zib” va boshqa barcha satrlari she’riyatimizga yangi nafas olib kirgan shoirlarning peshqadamlaridan ekanini ko‘rsatib turibdi. Lekin tanqidchilarimizning, hatto, jamoatchiligimizning ko‘zi va so‘zi “O‘rgilayin qoshing bilan yuzingdano” kabi qo‘shiqsifat tizmalar atrofida. Men istardimki, uning ham xotira-yubiley kechasi (kelgusi yil Nazar Shukur tirik bo‘lganida oltmishga to‘lardi) o‘tkazilsa. Chunki u oltmishini o‘ttizdayoq to‘ldirib qo‘ygan buyuk iste’doddir. Kelgusida bu qat’iy fikrimni uning ijodi haqidagi maqolalarim bilan dalillashga harakat qilaman.

Men bugungi yoshlarga atoqli shoirlarimiz, mumtoz adiblarimiz asarlarini ko‘p-ko‘p o‘qishlarini tavsiya qilgan bo‘lardim.

Salobatli daryo oqar chayqalib beg‘am,
Mening yaxlit hayotimni ikkiga bo‘lib.
U qirg‘oqdan eshitilar tanish bir ohang
Ammo uning mazmunini bo‘lmagay bilib.

O‘sha ohang orom berib quloqlarimga,
Quyar asta yuragimga armon dog‘ini.
Yo‘llar esa bosh uradi oyoqlarimga,
Yodga solib hayotimning yaxlit chog‘ini.

Bu she’r katta shoirimiz Ma’ruf Jalil qa­lamiga mansub. Bu she’rni sharhlash ancha mushkul, mushkul ersa-da go‘zal she’r. Armonlarga limmo-lim. Nazar Shukur “Ko‘ngul osmonida azob naysoni” deganidek. Ha, M.Jalil, Ch.Ergash, T.Jo‘ra, N.Shukur she’rlarini o‘ylashga, chuqur mushohada qilishga majbursan. Bu fikrni hozirda faol ijod etayotgan A.Qutbiddin, E.Shukur, Zebo Mirzo she’rlari haqida ham aytish mumkin. Bu shoirlar dunyo miqyosida fikrlaydilar.

Darhaqiqat, endi oilam haqida gapirsam. Farzandlarimning biri tarixchi, biri filolog, biri esa tirikchilik ishlari bilan bo‘lib ketdi. Nevaralar ora­sida sport maydonlaridan “Oltin medal” bilan qaytayotganlari bor. Qolganlari ham a’lo baholarga o‘qiyaptilar.

М: “Yoshlik” jurnali, 2014 yil, 8-son