1 феврал  — таниқли афроамерикалик шоир Ленгстон Ҳуйуз таваллуд топган кун

Ленгстон Ҳуйуз шеърлари ҳақли  равишда жаҳон шеъриятининг энг қимматли саҳифаларидан бирини ташкил этади. Ўтган асрнинг 80-йилларида унинг  шеърларини севиб ўқиганларим ҳеч қачон эсимдан чиқмайди.

Ленгстон ҲУЙУЗ
ШЕЪРЛАР

Ленгстон Ҳуйуз (Тўлиқ номи: Жеймс Мёрсер Ленгстон Ҳуйуз; инглизча: James Mercer Langston Hughes; [1.02.1902, Миссури, АҚШ — 22.05.1967, Нью-Йорк] — таниқли афроамерикалик шоир, ёзувчи, публицист ва жамоат арбоби. У америкалик негрлар муҳитида пайдо бўлган жаз мусиқасига хос шаклларни шеърият кўчиришга уринган новаторлардан ва Америка маданиятида катта ўрин эгаллаган «Ҳарлем Ренессанси» ҳаракатининг пайдо бўлишига сабабчи бўлган ижодкорлардан биридир. Унинг бобоси АҚШ конгрессига сайланган биринчи қоратанли бўлган.
Шоирнинг илк шеърий асари 1921 йили “The Crisis” журналида эълон қилинган. 1922 йили ўзига нисбатан салбий ирқий муносабатларга қарши Колумбия университети тарк этиб, таҳсилини Филадельфиядаги Авраам Линкольн университетида давом эттирган. 1932–33 йиллар Совет Иттифоқида, шу жумладан Ўзбекистонда ташриф буюрган. Бу сафар таассуротлари унинг «Советлар Ўрта Осиёси негр нигоҳи билан» китобида акс этган.
Ленгстон Ҳуйуз шеъриятида афроамерикаликлар фольклори оҳанглари, шакллари ва мавзулари ёрқин намоён бўлган. Шоир ҳаёти давомида 16 шеърий тўпламини нашр эттирган. Энг машҳур шеърий тўпламларидан бири «Шекспир Ҳарлемда» (“Shakespeare in Harlem”, 1942) деб номланади.

ОРЗУЛАР ПОСБОНИ

Орзумандлар,
Барча орзуингизни менга ишонинг.
Менга ишонинг,
Кўнглингизнинг ҳамма мусиқаларин,
Токи мен уларни яшира олай
Булутларнинг мовий қаърига
Бу дунёнинг беҳад қўпол
Бармоқларидан.

МУҚАДДИМА

Мен — занжиман.
Тун каби қора.
Қораман Африка ўрмонларидай.

Мен доимо қул бўлдим:
Сарой зиналарин тозаладим Қадимий Римда.
Вашингтонда ботинка тозалайман.

Мен доимо ижодкор бўлдим:
Бу мен — Миср пирамидаларин ўрнатган,
Осмонўпар биноларга лой қориб берган.

Мен доимо куйчи бўлдим:
Қўшиқларимни Африкадан Миссуригача элтдим,
Ҳар ерда жаранглар гумбурлаган садоси
Ва ғамгин оҳанги.

Мен доимо фидойи қурбон бўлдим:
Мени савадилар Конго далаларида,
Тошбўрон қилдилар Техасда.

Мен — занжиман,
Тун каби қора,
Қораман Африка ўрмонларидай.

МЕН ҚАНДАЙ УЛҒАЙДИМ

Бу воқеа бўлиб ўтган жуда кадимда
Ва менинг орзуйим деярли унутилган.
Лекин у
Кейин ҳам мени чорлади,
Қуёш каби порлоқ
Бу орзу.

Узоқ ўсди девор,
Ўсди секин,
Секин,
Орзум билан менинг орамда.
Секин, секин ўсди,
Орзум нурларини
Яшириб,
Яшириб,
Осмонгача ўсди
Бу девор.
Соя.

Мен қораман.
Улоқтирилдим сояга.
Энди йўқ орзумнинг нурлари қаршимда,
Бошимда.
Фақат калин девор бор,
Соя бор фақат.
Қўлларим!
Менинг қора қўлларим!
Деворни қўпоринг!
Орзуни топинг!

Ёрдам беринг менга, зулматни парчалашга,
Бу тунни йўқотишга,
Бу сояни йўқотишга,
Токим минглаб қуёшлар айлансин,
Токим минглаб қуёшлар
Порласин!

ХАЁЛИЙ ҚЎШИҚ

Ҳей! Ҳей!
Шундай куйлар
Доим бир хил қўшиқлар.
Оҳанги ғуссали,
Лаблари кулар.

Ҳей! Ҳей!
Азизим ташлаб кетди,
Қочишга шошди беҳад.
Севгилим ташлаб кетди,
Қочишга шошди беҳад.
Кунбўйи кулфатимдан
Кулар қўшиқлар фақат.

Ҳей! Ҳей!
Азоб берар,
Қийнайди,
Титратар огриқ.
Аммо яна
Қайдадир
Қуёш порлайди ғолиб.

Поездга билет олдим,
Лаш-лушларни йиғиб жўнайман.
Улар учун куйла, синглим, куйла!
Поездга билет олдим,
«Куч»ни йиғиб жўнайман,

Поезд жилса, бу куйларни
Изларига тўкай ман.
Қаҳ-қаҳ уриб куламан.

Ҳей! Ҳей!..
Сен ҳам қаҳ-қаҳ уриб кул,
Ҳей! Ҳей!

ҲОРҒИН ҚЎШИҚ

Уйимиз айтарли эмасдир —
Бойлик гўё осмонда офтоб.
Уйимиз айтарли эмасдир —
Бойлик гўё осмонда офтоб.

Шимолдаги ҳаёт ҳаётми:
Йўтал тешар кўкракни, ахир.
Қўшиқ билан ишлаб, яшадим.
Менда жоҳилликни кўрмади ҳеч ким.

Қўшиқ айтиб ишлаб, яшадим,
Менда жоҳилликни кўрмади ҳеч ким,
Лекин лой кечмоққа қолмади кучим,
Дунё ҳам чарчаган бўлиши лозим.

Бир қиз мени севарди,
Мен ҳам уни севардим.
Бир қиз мени севарди,
Мен ҳам уни севардим.

Иш бўлса ҳамон йўқдир,
Иш ишкни кемиради.
Чарчадим мен, чарчадим,
Эрталабдан жуда чарчадим.

Чарчадим, ҳеч кучим йўқ,
Эрталабдан жуда чарчадим.
Шодлик камдир ҳаётда,
Эҳ, дунёга келмасам эдим.

ШОДЛИК

Ҳамма жойдан Шодлик изладим.
Жилмайган Шодлик.
Ўйнаб кулувчи Шодлик,
Қартаймаган Шодлик.
Ва топдим.
Болакайга қарайман.
Қўйкўз. Миқти.
Гўшт ортилган аравани тортиб юрибди.
Мана, у қандай Шодлик.
Ёш ва илоҳий. Уни асра, болакай.

Йўлдош Эшбек таржималари

ХАЛҚ ҲОКИМИЯТИ

Халқ ҳокимияти барпо бўлмагай
Бугун, келаси йил
Ҳеч қачон ёки,
Қўрқув ва муроса бор экан, токи.

Айнан сиздаги каби
Менинг ҳам ҳаққим бор
Оёғимни ерга қўймоққа,
Ўз эркимга ўзим тўймоққа.

Мен бездим одамлар сўзидан,
Улар барчасига шунчаки кўнар
Ва сўнгсиз эрталар билан овунар.

Менга ўлганимдан сўнг эрк керакмас,
Бугуннинг нонини бугун есам, бас.
Озодлик-
Бу унумли дондир.
Уни сен ўз вақтида
Ундир.

Мен ҳам шу ер фарзанди,
Мен ҳам эркни истайман,
Худди, сиздаги каби.

Рафиқ Сайдулло таржимаси

1 fevral  — taniqli afroamerikalik shoir Lengston Huyuz tavallud topgan kun

Lengston Huyuz she’rlari haqli ravishda jahon she’riyatining eng qimmatli sahifalaridan birini tashkil etadi. O‘tgan asrning 80-yillarida uning she’rlarini sevib o‘qiganlarim hech qachon esimdan chiqmaydi.

Lengston HUYUZ
SHE’RLAR

Lengston Huyuz (To‘liq nomi: Jeyms Myorser Lengston Huyuz; inglizcha: James Mercer Langston Hughes; [1.02.1902, Missuri, AQSH — 22.05.1967, Nyu-York] — taniqli afroamerikalik shoir, yozuvchi, publitsist va jamoat arbobi. U amerikalik negrlar muhitida paydo bo‘lgan jaz musiqasiga xos shakllarni she’riyat ko‘chirishga uringan novatorlardan va Amerika madaniyatida katta o‘rin egallagan “Harlem Renessansi” harakatining paydo bo‘lishiga sababchi bo‘lgan ijodkorlardan biridir. Uning bobosi AQSH kongressiga saylangan birinchi qoratanli bo‘lgan.
Shoirning ilk she’riy asari 1921 yili “The Crisis” jurnalida e’lon qilingan. 1922 yili o‘ziga nisbatan salbiy irqiy munosabatlarga qarshi Kolumbiya universiteti tark etib, tahsilini Filadelfiyadagi Avraam Linkoln universitetida davom ettirgan. 1932–33 yillar Sovet Ittifoqida, shu jumladan O‘zbekistonda tashrif buyurgan. Bu safar taassurotlari uning “Sovetlar O‘rta Osiyosi negr nigohi bilan” kitobida aks etgan.
Lengston Huyuz she’riyatida afroamerikaliklar folklori ohanglari, shakllari va mavzulari yorqin namoyon bo‘lgan. Shoir hayoti davomida 16 she’riy to‘plamini nashr ettirgan. Eng mashhur she’riy to‘plamlaridan biri «Shekspir Harlemda» (“Shakespeare in Harlem”, 1942) deb nomlanadi.

ORZULAR POSBONI

Orzumandlar,
Barcha orzuingizni menga ishoning.
Menga ishoning,
Ko‘nglingizning hamma musiqalarin,
Toki men ularni yashira olay
Bulutlarning moviy qa’riga
Bu dunyoning behad qo‘pol
Barmoqlaridan.

MUQADDIMA

Men — zanjiman.
Tun kabi qora.
Qoraman Afrika o‘rmonlariday.

Men doimo qul bo‘ldim:
Saroy zinalarin tozaladim Qadimiy Rimda.
Vashingtonda botinka tozalayman.

Men doimo ijodkor bo‘ldim:
Bu men — Misr piramidalarin o‘rnatgan,
Osmono‘par binolarga loy qorib bergan.

Men doimo kuychi bo‘ldim:
Qo‘shiqlarimni Afrikadan Missurigacha eltdim,
Har yerda jaranglar gumburlagan sadosi
Va g‘amgin ohangi.

Men doimo fidoyi qurbon bo‘ldim:
Meni savadilar Kongo dalalarida,
Toshbo‘ron qildilar Texasda.

Men — zanjiman,
Tun kabi qora,
Qoraman Afrika o‘rmonlariday.

MЕN QANDAY ULG‘AYDIM

Bu voqea bo‘lib o‘tgan juda kadimda
Va mening orzuyim deyarli unutilgan.
Lekin u
Keyin ham meni chorladi,
Quyosh kabi porloq
Bu orzu.

Uzoq o‘sdi devor,
O‘sdi sekin,
Sekin,
Orzum bilan mening oramda.
Sekin, sekin o‘sdi,
Orzum nurlarini
Yashirib,
Yashirib,
Osmongacha o‘sdi
Bu devor.
Soya.

Men qoraman.
Uloqtirildim soyaga.
Endi yo‘q orzumning nurlari qarshimda,
Boshimda.
Faqat kalin devor bor,
Soya bor faqat.
Qo‘llarim!
Mening qora qo‘llarim!
Devorni qo‘poring!
Orzuni toping!

Yordam bering menga, zulmatni parchalashga,
Bu tunni yo‘qotishga,
Bu soyani yo‘qotishga,
Tokim minglab quyoshlar aylansin,
Tokim minglab quyoshlar
Porlasin!

XAYOLIY QO‘SHIQ

Hey! Hey!
Shunday kuylar
Doim bir xil qo‘shiqlar.
Ohangi g‘ussali,
Lablari kular.

Hey! Hey!
Azizim tashlab ketdi,
Qochishga shoshdi behad.
Sevgilim tashlab ketdi,
Qochishga shoshdi behad.
Kunbo‘yi kulfatimdan
Kular qo‘shiqlar faqat.

Hey! Hey!
Azob berar,
Qiynaydi,
Titratar ogriq.
Ammo yana
Qaydadir
Quyosh porlaydi g‘olib.

Poyezdga bilet oldim,
Lash-lushlarni yig‘ib jo‘nayman.
Ular uchun kuyla, singlim, kuyla!
Poyezdga bilet oldim,
«Kuch»ni yig‘ib jo‘nayman,

Poyezd jilsa, bu kuylarni
Izlariga to‘kay man.
Qah-qah urib kulaman.

Hey! Hey!..
Sen ham qah-qah urib kul,
Hey! Hey!

HORG‘IN QO‘SHIQ

Uyimiz aytarli emasdir —
Boylik go‘yo osmonda oftob.
Uyimiz aytarli emasdir —
Boylik go‘yo osmonda oftob.

Shimoldagi hayot hayotmi:
Yo‘tal teshar ko‘krakni, axir.
Qo‘shiq bilan ishlab, yashadim.
Menda johillikni ko‘rmadi hech kim.

Qo‘shiq aytib ishlab, yashadim,
Menda johillikni ko‘rmadi hech kim,
Lekin loy kechmoqqa qolmadi kuchim,
Dunyo ham charchagan bo‘lishi lozim.

Bir qiz meni sevardi,
Men ham uni sevardim.
Bir qiz meni sevardi,
Men ham uni sevardim.

Ish bo‘lsa hamon yo‘qdir,
Ish ishkni kemiradi.
Charchadim men, charchadim,
Ertalabdan juda charchadim.

Charchadim, hech kuchim yo‘q,
Ertalabdan juda charchadim.
Shodlik kamdir hayotda,
Eh, dunyoga kelmasam edim.

SHODLIK

Hamma joydan Shodlik izladim.
Jilmaygan Shodlik.
O‘ynab kuluvchi Shodlik,
Qartaymagan Shodlik.
Va topdim.
Bolakayga qarayman.
Qo‘yko‘z. Miqti.
Go‘sht ortilgan aravani tortib yuribdi.
Mana, u qanday Shodlik.
Yosh va ilohiy. Uni asra, bolakay.

Yo’ldosh Eshbek  tarjimalari

XALQ HOKIMIYATI

Xalq hokimiyati barpo bo‘lmagay
Bugun, kelasi yil
Hech qachon yoki,
Qo‘rquv va murosa bor ekan, toki.

Aynan sizdagi kabi
Mening ham haqqim bor
Oyog‘imni yerga qo‘ymoqqa,
O‘z erkimga o‘zim to‘ymoqqa.

Men bezdim odamlar so‘zidan,
Ular barchasiga shunchaki ko‘nar
Va so‘ngsiz ertalar bilan ovunar.

Menga o‘lganimdan so‘ng erk kerakmas,
Bugunning nonini bugun yesam, bas.
Ozodlik-
Bu unumli dondir.
Uni sen o‘z vaqtida
Undir.

Men ham shu yer farzandi,
Men ham erkni istayman,
Xuddi, sizdagi kabi.

Rafiq Saydullo tarjimasi