Ҳазрат Навоийнинг “Назмда ҳам асл анга маъни дурур, /Бўлсун анинг сурати ҳар не дурур” деган машҳур байти бор. Бунда олға сурилган мазмун шарқ-ислом адабиётининг туб моҳиятини ифода этади. Ушбу хайрли анъана ўзбек шеъриятида Навоийдан ҳам уч-тўрт аср олдинроқ бошланиб, ўтган асрга қадар изчил давом этиб келди. Аммо афсус-надомат билан таъкидлаш керакки, XX аср ўзбек шеърияти бундай анъаналардан анча узилиб қолди. Миллий шеъриятимизнинг тошқин дарёдек шиддатли ва улкан бадиий қуввати сон-саноқсиз бегона ўзанлар бўйлаб сочилиб кетди.
Чамамда, бугунга келиб, шеъриятимиз асл ўзанлари томон йўл излаётгандек. Умидли шоирамиз Гулноз Мўминова шеърияти адабиётимизда юз кўрсатаётган ана шундай қувонарли ҳодисалардан. Шеърлари мазмунидан муаллифнинг асл маъни сирларини англаб, ўзгаларга ҳам англатишга уринаётганига амин бўламиз.
Узоқ ЖЎРАҚУЛ
Гулноз МЎМИНОВА
ҲАР ТОНГ ЎЗНИ ҚАҚНУСДЕК
ҚАЙТАДАН ЭТГУМ БУНЁД…
Гулноз Мўминова 1978 йилда Шаҳрисабз туманида таваллуд топган. Ўзбекистон Миллий университетининг журналистика факультетида таҳсил олган. “Фасллар шивири”, “Дил синиқлари”, «Сайёҳ қушлар» шеърий китоблар муаллифи.
СУНБУЛА
Шафақ фонуслари қизғиш, оловли,
Каштага тикилган гуллардай алвон –
Шуълалар рақсига тўлганда ҳовли
Бир четда ўксиниб ётади нарвон.
Сўзсиз кузатасан боғдан нарини –
Шом ичра сирғалар ариқдаги сув.
Қўшни боғнинг холдор олмаларини
Шошганча қайгадир элтиб борар у.
Қизғиш сояларни йиғиб олар тун,
Янада сулувроқ кўринар моҳтоб.
Калбингни — ғалаён, дунёни — сукун
Эгаллаб олгандек туюлар шу тоб.
Осмон — юлдуз оққан тимқора дарё,
Бундай гўзалликдан дилда ғулғула.
Бағрингни каттароқ очиб қўй, Дунё,
Унга қадам қўяр сўлим Сунбула.
ШЕРЛАР
Ҳисор этагида қайси бир замон
Пирлар ёкқанида самоъ машъалин
Қамишлар оралаб наърасиз, пинҳон
Шерлар чиқар экан тавоф қилгали.
Тоғлар шамолидан ўсиқ ёллари
Силкиниб, даврага боқаркан гирён,
Сукунат тилида арзи ҳолларин
Айтган чоқ юракда ёнаркан иймон.
Хўш, пирлар-чи?
Пирлар қамиш чайлада
Жону руҳ-ла тушиб зикри самоъга,
Энди туғилгандек бегуноҳ, тоза
Бўлиб қайтар экан ортга — дунёга.
Шерлар эса чайла деворларига
Суйкалиб ўтаркан навбатма-навбат _
Улар ҳам дунёнинг бедорларига
Халал бермасликка топаркан тоқат.
Тун ярмидан оғиб, толиққан пирлар
Уйқуга чўмаркан — дунё унутдай.
Гулхан атрофида ястаниб шерлар,
Чайлани қўриркан вафодор итдай.
Фақат кўринганда уфқда қуёш,
Тоғларга тушганда заррин нурлари,
Шерлар ҳам заминдан кўтаришиб бош,
Сўқмоқ томон солар экан йўлларин…
Чигал саволларга тўлмиш бу дунё,
Жавоб излаш учун қайтмасми пирлар?
Шитирламай қўйди қамишлар ҳам, ё
Қирилиб битдими иймонли шерлар?..
ЭСКИ ДАФТАР
Бахтиёр эдим мен: кулгуларим шўх
Ва бегона эди қалбимга дардлар.
Ногаҳон юракка санчган каби ўқ,
Рўпарамдан чиқди кундалик дафтар.
Ўтган кунлар ёди келди қошимга
Маҳшарда марҳумлар ростлагандай қад.
Мен эса… шу сиймо ва шу ёшимда
Ёдмас, унутишни истайман фақат.
Нетайки, шафқатсиз фурсат шамоли
Аёвсиз титади умрим дафтарин.
Ногоҳ, кул яширган чўғлар мисоли,
Фош бўлиб қолади маҳзун қайдларим…
Йўқ, мен хотиротга бўлмасман таслим –
Ожизман ўзимни енга олмасам!
Дафтарга тикилиб совуққон ва жим
Сўнг бор муқовадан олгайман бўса.
Таскин истамасман, чорламагин, бас,
Дилга ғулу солар ҳар қандай овоз.
Йўқ, бу ёнаётган юрагим эмас,
Дафтаримни ўтга ташладим, холос.
ЭГИЛМАГАН БОШ
Эгилган бошларни қилич кесмайди,
Эгилган дилларга хавф солмас ўлим.
Эгилган дилларда умид ўсмайди,
Бош эгилса, ҳаёт ҳаётми, гулим?
Сукутда қолмишлар валийлар ҳатто
Қилич келган чоғи азиз бошига.
Асл ботир учун титрамоқ хато
Ўлим акси тушган тиғнинг қошида.
Наҳотки, бахтдан ҳам афзал ғурур, ўч,
Энди бу ёғига етмагай бардош…
Эгилган бошларни унутар қилич,
Мангу ёдда қолар эгилмаган бош!
ҲАР КУНГИ ЭРТАК
Ёвқур эмас, ношуддир бу кас,
Тулпор эмас, қирчанғи оти.
Мажбурият совутин бирпас
Кийиб, ўзин сезади ботир.
Сермар ҳаёт қамчисин, ҳуркар
От, сўнг елар учиб кетгудек.
Рўзғор — аждар.Оғзи ўт пуркар
Қозон қайнатишга етгулик.
Қозон қайнар, кўнгил совийди,
От ҳорийди, толар чавандоз.
Умр — кўрпа, армон қавийди,
Бармоғига игна санчиб боз.
Тугаб қолар эртак авжида,
Эркак боқмас ҳамон ботиниб:
Турмуш деган ғорнинг оғзида
Маликамас, турар хотини.
ХАЙРЛАШУВ ОЛДИДАН
Сен умримга гул эмас, кўтариб кирдинг олов,
Шунданми шеърларимдан куюк ҳиди анқийди.
Аввал бошда лаҳзалар, сўнг кунлар ёнди лов-лов,
Бу гулханни кўзёшлар ўчиролса қанийди.
Сен умримга олов-ла кириб келдинг, гул эмас,
Ўт-оташни оралаб юрибман шундан буён.
Олов кўкка ўрласа — қаҳ-қаҳ отдим басма-бас:
Куйган товонларимга ўзга манзил йўқ, аён!
Пушаймондан наф йўқдир, қанча ёниб куйламай,
Рости гап, бу оловни гуриллатган мен ўзим:
Қўшдим юрак қўримни бирор лаҳза ўйламай,
Ўтга тушган хазондек жизғанак бўлди рўзим.
Ҳар тонг ўзни Қақнусдек қайтадан этгум бунёд,
Ҳар бир кунимнинг бордир ўз гулхани — олови.
Ўтинлари жаннатнинг боғидан, лек минг фарёд
Дўзах тандирларидан олингандир қалови…
Сен умримга гул эмас, олов, кўтариб кирдинг…
ҲАҚ ЧОЛҒУСИ
А.Н.га
Кўнгил — Ҳақнинг чолғуси, дўстим,
Бир куйласа, тинмас, огоҳ бўл.
Сен ғурурдан осмондек ўсдинг –
Сен чолғуга узатяпсан қўл!
Алмисоқда кўрувдим сени,
Руҳлар аро турардинг гирён.
Ҳақ торидан истайсан нени,
Нега бугун севгинг беомон?
Кўнгил — Ҳақнинг чолғуси, дўстим,
Ўз куйидан тўлган, кемтилган.
Инсон борки, чўзади дастин,
Инсон борки, унга интилган…
Шундан “оҳ»га тўлгандир очун,
Шундан ойнинг ўн беши қаро.
Ҳақ чолғусин асрамоқ учун
Йўл излайман туманлар аро.
У куйласа — тингламоқ азоб,
У йиғласа — бўлмас тиндириб.
Ҳаққа қандай айтарсан жавоб,
Чолғусини қўйсанг синдириб?!
Кўнгил — Ҳақнинг чолғуси, дўстим…
Манба: «Тафаккур» журнали, 4/2015
Hazrat Navoiyning “Nazmda ham asl anga ma’ni durur, /Bo’lsun aning surati har ne durur” degan mashhur bayti bor. Bunda olg’a surilgan mazmun sharq-islom adabiyotining tub mohiyatini ifoda etadi. Ushbu xayrli an’ana o’zbek she’riyatida Navoiydan ham uch-to’rt asr oldinroq boshlanib, o’tgan asrga qadar izchil davom etib keldi. Ammo afsus-nadomat bilan ta’kidlash kerakki, XX asr o’zbek she’riyati bunday an’analardan ancha uzilib qoldi. Milliy she’riyatimizning toshqin daryodek shiddatli va ulkan badiiy quvvati son-sanoqsiz begona o’zanlar bo’ylab sochilib ketdi.
Chamamda, bugunga kelib, she’riyatimiz asl o’zanlari tomon yo’l izlayotgandek. Umidli shoiramiz Gulnoz Mo’minova she’riyati adabiyotimizda yuz ko’rsatayotgan ana shunday quvonarli hodisalardan. She’rlari mazmunidan muallifning asl ma’ni sirlarini anglab, o’zgalarga ham anglatishga urinayotganiga amin bo’lamiz.
Uzoq JO’RAQUL
Gulnoz MO’MINOVA
HAR TONG O’ZNI QAQNUSDEK
QAYTADAN ETGUM BUNYOD…
Gulnoz Mo’minova 1978 yilda Shahrisabz tumanida tavallud topgan. O’zbekiston Milliy universitetining jurnalistika fakul`tetida tahsil olgan. “Fasllar shiviri”, “Dil siniqlari”, «Sayyoh qushlar» she’riy kitoblar muallifi.
SUNBULA
Shafaq fonuslari qizg’ish, olovli,
Kashtaga tikilgan gullarday alvon –
Shu’lalar raqsiga to’lganda hovli
Bir chetda o’ksinib yotadi narvon.
So’zsiz kuzatasan bog’dan narini –
Shom ichra sirg’alar ariqdagi suv.
Qo’shni bog’ning xoldor olmalarini
Shoshgancha qaygadir eltib borar u.
Qizg’ish soyalarni yig’ib olar tun,
Yanada suluvroq ko’rinar mohtob.
Kalbingni — g’alayon, dunyoni — sukun
Egallab olgandek tuyular shu tob.
Osmon — yulduz oqqan timqora daryo,
Bunday go’zallikdan dilda g’ulg’ula.
Bag’ringni kattaroq ochib qo’y, Dunyo,
Unga qadam qo’yar so’lim Sunbula.
SHERLAR
Hisor etagida qaysi bir zamon
Pirlar yokqanida samo’ mash’alin
Qamishlar oralab na’rasiz, pinhon
Sherlar chiqar ekan tavof qilgali.
Tog’lar shamolidan o’siq yollari
Silkinib, davraga boqarkan giryon,
Sukunat tilida arzi hollarin
Aytgan choq yurakda yonarkan iymon.
Xo’sh, pirlar-chi?
Pirlar qamish chaylada
Jonu ruh-la tushib zikri samo’ga,
Endi tug’ilgandek begunoh, toza
Bo’lib qaytar ekan ortga — dunyoga.
Sherlar esa chayla devorlariga
Suykalib o’tarkan navbatma-navbat _
Ular ham dunyoning bedorlariga
Xalal bermaslikka toparkan toqat.
Tun yarmidan og’ib, toliqqan pirlar
Uyquga cho’markan — dunyo unutday.
Gulxan atrofida yastanib sherlar,
Chaylani qo’rirkan vafodor itday.
Faqat ko’ringanda ufqda quyosh,
Tog’larga tushganda zarrin nurlari,
Sherlar ham zamindan ko’tarishib bosh,
So’qmoq tomon solar ekan yo’llarin…
Chigal savollarga to’lmish bu dunyo,
Javob izlash uchun qaytmasmi pirlar?
Shitirlamay qo’ydi qamishlar ham, yo
Qirilib bitdimi iymonli sherlar?..
ESKI DAFTAR
Baxtiyor edim men: kulgularim sho’x
Va begona edi qalbimga dardlar.
Nogahon yurakka sanchgan kabi o’q,
Ro’paramdan chiqdi kundalik daftar.
O’tgan kunlar yodi keldi qoshimga
Mahsharda marhumlar rostlaganday qad.
Men esa… shu siymo va shu yoshimda
Yodmas, unutishni istayman faqat.
Netayki, shafqatsiz fursat shamoli
Ayovsiz titadi umrim daftarin.
Nogoh, kul yashirgan cho’g’lar misoli,
Fosh bo’lib qoladi mahzun qaydlarim…
Yo’q, men xotirotga bo’lmasman taslim –
Ojizman o’zimni yenga olmasam!
Daftarga tikilib sovuqqon va jim
So’ng bor muqovadan olgayman bo’sa.
Taskin istamasman, chorlamagin, bas,
Dilga g’ulu solar har qanday ovoz.
Yo’q, bu yonayotgan yuragim emas,
Daftarimni o’tga tashladim, xolos.
EGILMAGAN BOSH
Egilgan boshlarni qilich kesmaydi,
Egilgan dillarga xavf solmas o’lim.
Egilgan dillarda umid o’smaydi,
Bosh egilsa, hayot hayotmi, gulim?
Sukutda qolmishlar valiylar hatto
Qilich kelgan chog’i aziz boshiga.
Asl botir uchun titramoq xato
O’lim aksi tushgan tig’ning qoshida.
Nahotki, baxtdan ham afzal g’urur, o’ch,
Endi bu yog’iga yetmagay bardosh…
Egilgan boshlarni unutar qilich,
Mangu yodda qolar egilmagan bosh!
HAR KUNGI ERTAK
Yovqur emas, noshuddir bu kas,
Tulpor emas, qirchang’i oti.
Majburiyat sovutin birpas
Kiyib, o’zin sezadi botir.
Sermar hayot qamchisin, hurkar
Ot, so’ng yelar uchib ketgudek.
Ro’zg’or — ajdar.Og’zi o’t purkar
Qozon qaynatishga yetgulik.
Qozon qaynar, ko’ngil soviydi,
Ot horiydi, tolar chavandoz.
Umr — ko’rpa, armon qaviydi,
Barmog’iga igna sanchib boz.
Tugab qolar ertak avjida,
Erkak boqmas hamon botinib:
Turmush degan g’orning og’zida
Malikamas, turar xotini.
XAYRLASHUV OLDIDAN
Sen umrimga gul emas, ko’tarib kirding olov,
Shundanmi she’rlarimdan kuyuk hidi anqiydi.
Avval boshda lahzalar, so’ng kunlar yondi lov-lov,
Bu gulxanni ko’zyoshlar o’chirolsa qaniydi.
Sen umrimga olov-la kirib kelding, gul emas,
O’t-otashni oralab yuribman shundan buyon.
Olov ko’kka o’rlasa — qah-qah otdim basma-bas:
Kuygan tovonlarimga o’zga manzil yo’q, ayon!
Pushaymondan naf yo’qdir, qancha yonib kuylamay,
Rosti gap, bu olovni gurillatgan men o’zim:
Qo’shdim yurak qo’rimni biror lahza o’ylamay,
O’tga tushgan xazondek jizg’anak bo’ldi ro’zim.
Har tong o’zni Qaqnusdek qaytadan etgum bunyod,
Har bir kunimning bordir o’z gulxani — olovi.
O’tinlari jannatning bog’idan, lek ming faryod
Do’zax tandirlaridan olingandir qalovi…
Sen umrimga gul emas, olov, ko’tarib kirding…
HAQ CHOLG’USI
A.N.ga
Ko’ngil — Haqning cholg’usi, do’stim,
Bir kuylasa, tinmas, ogoh bo’l.
Sen g’ururdan osmondek o’sding –
Sen cholg’uga uzatyapsan qo’l!
Almisoqda ko’ruvdim seni,
Ruhlar aro turarding giryon.
Haq toridan istaysan neni,
Nega bugun sevging beomon?
Ko’ngil — Haqning cholg’usi, do’stim,
O’z kuyidan to’lgan, kemtilgan.
Inson borki, cho’zadi dastin,
Inson borki, unga intilgan…
Shundan “oh»ga to’lgandir ochun,
Shundan oyning o’n beshi qaro.
Haq cholg’usin asramoq uchun
Yo’l izlayman tumanlar aro.
U kuylasa — tinglamoq azob,
U yig’lasa — bo’lmas tindirib.
Haqqa qanday aytarsan javob,
Cholg’usini qo’ysang sindirib?!
Ko’ngil — Haqning cholg’usi, do’stim…
Manba: «Tafakkur» jurnali, 4/2015
