Саҳифа буюк шоир Нозим Ҳикмат хотирасига бағишланади

   Бугун ўғлим билан Канада санъат галереясига боришни мўлжаллаган эдик. Икки соатча томоша қилдик. Бироз шаҳар айландик. Ўғлимнинг шаҳар четидаги уйига кечроқ қайтдик. Озгина дам олиб, интернетга кирдим.

Яна бир соатлардан кейин шоир Бадри Раҳми Аюбўғлининг Нозим Ҳикмат ўлимига бағишлаб ёзилган шеърига таниқли турк бастакори, киноржиссёри Зулфу Ливанели (Zülfü Livaneli) басталаган қўшиққа дуч келдиму эшита бошладим. Салкам уч соат давомида қўшиқнинг йигирмадан ортиқ тарзда турли тиллару турли санъаткорлар томонидан айтилган  вариантларини эшитиб ўтирдим. Бирдан Нозим Ҳикмат июнь ойида дунёдан ўтганини эсладиму «Қайси кун эди?» дея гуглга уриндим. Санани кўрдиму донг қотдим: айни мен қўшиқ тинглаб ўтирган 3 июнь куни, фақат 55 йил аввал Нозим Ҳикмат дунёдан ўтган эди. Ҳадеб бу мунгли қўшиқни эшитаверганим бекорга эмас экан. Аввавло, мен ҳали англаб етмаган бу  ҳолатда, унинг сирида Аллоҳимнинг қудрати мужассам экани англадим. Англадиму устоз шоир ҳақига Қуръон тиловат қилдим.

НОЗИМ ҲИКМАТГА
БАҒИШЛАНГАН ШЕЪРЛАР

Рауф Парфи
НОЗИМНИНГ САДОСИ

Кетди Нозим. Келар Нозим овози. Киприкларим соқчилигида менинг кўзим – менинг қуёшим. Она Туркистоним. Ҳасрат янглиғ менинг дунём, фикрларим соқчилигида. Атрофимда айланар энг дардли, энг бахтли тириклик сайёраси. Мен унинг ўртасида жаҳон каби катта ва норасида. Кўз ёшларим қалбимни овутмади, кўзларим йиғласа,қалбим йиғлар чорасиз, қалбим йиғлаганда, кўзларим тўкади аччиқ ёш. Қуёш – бир бош, кўзларимни қалбимдан айри тутмадим. Бир садо – Нозимнинг садоси сочилар миллионларнинг сон минг кўчаларига, дунёнинг энг ёруғ,дунёнинг энг қора кечаларига…Нозим…Нозим…Кетди Нозим. Қолди Нозим садоси. Садонинг акс садоси. Акс-садонинг акс-садоси. Садога ўралашиб борар тобора дунё. Садо кенгликлари теран боқар менга Нозим Ҳикмат кўзлари ила.

1963

Евгений Евтушенко
НОЗИМ ЮРАГИ

Тайпоқ насиҳатлар, йўл-йўриқлар ва
Беҳаё сиқувдан ҳорганда руҳим.
Малла Нозим келар доим эсимга,
Сал димоғда дерди:
«Салом, қардошим!»
Нега торинг сустроқ?
Парво қилма кўп.
Поэма битдими? Кетдик, отамиз.
Пул йўқми?
Топамиз, чекма изтироб.
Қиз йўқми?
Уни ҳам топамиз».
Ўзини нимадир кемирар эди,
Кўриниб турарди, ажинлар аро,
«Ҳаммаси яхши-ю, юрак санчийди,
Не қипти?
Тирикмиз — оғримоқ раво».
Кимгадир шеърият ниқоб бўлса гар,
Ким учундир дўкон, бойлик манбаи.
Унинг учун эса,
Ниқоб эмас, дард,
Шундан оғрир эди Нозим юраги.
Ғамхўр шифокори ишонмаса ҳам,
Менга тайинлади оҳиста бир кун:
«Зинҳор оғиз очманг қалтис мавзудан,
Нозимнинг юраги оғриб қолмасин…»
Эҳ, содда шифокор…
Беморингиз ўлди,
Фойда беролмади чорангиз, ахир.
Мўъжиза юз бериб тирик қолган қалби
Ўлимдан кейин ҳам оғримоқдадир.
У оғрир мендаги аччиқ аламлар,
Рус ва турк қавмида келганлар учун.
У оғрир тутқунда, озод юрганлар,
Озодликда тутқун бўлганлар учун.
Қамоқ назокати таълимин кўрган,
Ўлгандан кейин ҳам бўйсунмай, ҳатто,
У оғрир токи биз юрсак бепарво,
У оғрир бировга
«Салом, қардош!» деб,
Изҳор этолмасак меҳру тилакни.
Бизники оғрисин ҳаммаси учун,
Ором олсин десак
Нозим юраги.

Маъруф Жалил таржимаси

Тилак Жўра
НОЗИМ ҲИКМАТ СЎЗИ

Орзу билан отади ҳар тонг,
Қайғум билан чўкади ҳар шом.
Орзуларим суронидан,
Қайғуларим бўронидан.
Она Ернинг остонасига
Осмон бўлиб ёрилдим.
Келажакнинг пешонасига
Имон бўлиб ёзилдим…
Орзу билан отади ҳар тонг,
Қайғум билан чўкади ҳар шом.

1975

Ҳабибулло Саид Ғани
НОЗИМ ҲИКМАТ БУРСА ҚАМОҚХОНАСИДА

Мен юлдузларни соғиниб яшадим
Ўн етти йил муттасил.
Мен шамолларга сиғиниб яшадим,
Шамолнинг ранги заҳил.

Тепамдан учди турналар фарёди
Ўн етти йил муттасил.
Иброҳимнинг илк чизган от суврати
Кўзидаги дунё—сил.

Севгисиз яшашни ўргандим, севгилим,
Ўн етти йил муттасил.
Деворнинг ортида муқаддас гулим,
Туркиям, навбаҳор фасл!

1983

Хуршид Даврон
НОЗИМ ҲИКМАТ

Денгизлар шовқинин босиб кетароқ,
Бир қўшиқ учмоқда тўлқинлар узра.
Бу қўшиқ онамнинг сочларидек оқ,
Бу қўшиқ ҳайқирар кун-тунлар узра.

Денгизлар устида қўзғалар бўрон,
Гулдирар қирғоқлар ораси тўлиб.
Соҳилда мудраган кемалар бу он
Дод солар лангарни узмоқчи бўлиб.

1970

НОЗИМНИНГ МОВИЙ КЎЗЛАРИ

нозимнинг мовий кўзлари – денгиз
туби қадар теран
асли ва каримнинг ишқидай тенгсиз
мунгли ой чарақлар соғинч
атиргуллари устида
оқ чорлоқлар учар айрилиқ денгизи узра
соғинч булбул бўлиб босфор боғида
кўзлари мовий, сочлари сомон сариғи
севгисига боқар оҳиста

денгиздек мовий нозим кўзлари
армон тўла нозим сўзлари
булутдек эргашар
жануб томон учган қушларга
қалби қолиб кетган
интизор она излари
муҳаббат ислари таралган тушларга
тунлари босфор боғида
севгисига боқар оҳиста

1984

Bugun o‘g‘lim bilan Kanada san’at galereyasiga borishni mo‘ljallagan edik. Ikki soatcha tomosha qildik. Biroz shahar aylandik. O‘g‘limning shahar chetidagi uyiga kechroq qaytdik. Ozgina dam olib, ineternetga kirdim.

Yana bir soatlardan keyin shoir Badri Rahmi Ayubo‘g‘lining Nozim Hikmat o‘limiga bag‘ishlab yozilgan she’riga taniqli turk bastakori, kinorjissyori Zulfu Livaneli (Zülfü Livaneli) bastalagan qo‘shiqqa duch keldimu eshita boshladim. Salkam uch soat davomida qo‘shiqning yigirmadan ortiq tarzda turli tillaru turli san’atkorlar tomonidan aytilgan variantlarini eshitib o‘tirdim. Birdan Nozim Hikmat iyun oyida dunyodan o‘tganini esladimu “Qaysi kun edi?” deya guglga urindim. Sanani ko‘rdimu dong qotdim: ayni men qo‘shiq tinglab o‘tirgan 3 iyun kuni, faqat 55 yil avval Nozim Hikmat dunyodan o‘tgan edi. Hadeb bu mungli qo‘shiqni eshitaverganim bekorga emas ekan. Avvavlo, men hali anglab yetmagan bu holatda, uning sirida Allohimning qudrati mujassam ekani angladim. Angladimu ustoz shoir haqiga Qur’on tilovat qildim.

NOZIM HIKMATGA BAG’ISHLOVLAR

Bedri Rahmi Eyüboğlu
Yiğidim Aslanım

Şu sılanın ufak tefek yolları
Ağrıdan sızıdan tutmaz elleri
Tepeden tırnağa şiir gülleri
Yiğidim aslanım burda yatıyor

Bugün efkarlıyım açmasın güller
Yiğidimden kara haber verirler
Demirden döşeği taştan sedirler
Yiğidim aslanım burda yatıyor

Ne bir haram yedin ne cana kıydın
Ekmek kadar temiz su gibi aydın
Hiç kimse duymadan hükümler giydin
Yiğidim aslanım burda yatıyor

Rauf Parfi
NOZIMNING SADOSI

Ketdi Nozim. Kelar Nozim ovozi. Kipriklarim soqchiligida mening ko’zim – mening quyoshim. Ona Turkistonim. Hasrat yanglig’ mening dunyom, fikrlarim soqchiligida. Atrofimda aylanar eng dardli, eng baxtli tiriklik sayyorasi. Men uning o’rtasida jahon kabi katta va norasida. Ko’z yoshlarim qalbimni ovutmadi, ko’zlarim yig’lasa,qalbim yig’lar chorasiz, qalbim yig’laganda, ko’zlarim to’kadi achchiq yosh. Quyosh – bir bosh, ko’zlarimni qalbimdan ayri tutmadim. Bir sado – Nozimning sadosi sochilar millionlarning son ming ko’chalariga, dunyoning eng yorug’,dunyoning eng qora kechalariga. Nozim…Nozim…Ketdi Nozim. Qoldi Nozim sadosi. Sadoning aks sadosi. Aks-sadoning aks-sadosi. Sadoga o’ralashib borar tobora dunyo. Sado kengliklari teran boqar menga Nozim Hikmat ko’zlari ila.

1963

Yevgeniy Yevtushenko
NOZIM YURAGI

Taypoq nasihatlar, yo’l-yo’riqlar va
Behayo siquvdan horganda ruhim.
Malla Nozim kelar doim esimga,
Sal dimog’da derdi:
«Salom, qardoshim!»
Nega toring sustroq?
Parvo qilma ko’p.
Poema bitdimi? Ketdik, otamiz.
Pul yo’qmi?
Topamiz, chekma iztirob.
Qiz yo’qmi?
Uni ham topamiz».
O’zini nimadir kemirar edi,
Ko’rinib turardi, ajinlar aro,
«Hammasi yaxshi-yu, yurak sanchiydi,
Ne qipti?
Tirikmiz — og’rimoq ravo».
Kimgadir she’riyat niqob bo’lsa gar,
Kim uchundir do’kon, boylik manbai.
Uning uchun esa,
Niqob emas, dard,
Shundan og’rir edi Nozim yuragi.
G’amxo’r shifokori ishonmasa ham,
Menga tayinladi ohista bir kun:
«Zinhor og’iz ochmang qaltis mavzudan,
Nozimning yuragi og’rib qolmasin…»
Eh, sodda shifokor…
Bemoringiz o’ldi,
Foyda berolmadi chorangiz, axir.
Mo»jiza yuz berib tirik qolgan qalbi
O’limdan keyin ham og’rimoqdadir.
U og’rir mendagi achchiq alamlar,
Rus va turk qavmida kelganlar uchun.
U og’rir tutqunda, ozod yurganlar,
Ozodlikda tutqun bo’lganlar uchun.
Qamoq nazokati ta’limin ko’rgan,
O’lgandan keyin ham bo’ysunmay, hatto,
U og’rir toki biz yursak beparvo,
U og’rir birovga
«Salom, qardosh!» deb,
Izhor etolmasak mehru tilakni.
Bizniki og’risin hammasi uchun,
Orom olsin desak
Nozim yuragi.

Ma’ruf Jalil tarjimasi

Tilak Jo’ra
NOZIM HIKMAT SO’ZI

Orzu bilan otadi har tong,
Qayg’um bilan cho’kadi har shom.
Orzularim suronidan,
Qayg’ularim bo’ronidan.
Ona Yerning ostonasiga
Osmon bo’lib yorildim.
Kеlajakning pеshonasiga
Imon bo’lib yozildim…
Orzu bilan otadi har tong,
Qayg’um bilan cho’kadi har shom.

1975

Habibullo Said G’ani

NOZIM HIKMAT BURSA QAMOQXONASIDA

Men yulduzlarni sog’inib yashadim
O’n yetti yil muttasil.
Men shamollarga sig’inib yashadim,
Shamolning rangi zahil.

Tepamdan uchdi turnalar faryodi
O’n yetti yil muttasil.
Ibrohimning ilk chizgan ot suvrati
Ko’zidagi dunyo—sil.

Sevgisiz yashashni o’rgandim, sevgilim,
O’n yetti yil muttasil.
Devorning ortida muqaddas gulim,
Turkiyam, navbahor fasl!

1983

 

Xurshid Davron
NOZIM HIKMAT

Dengizlar shovqinin bosib ketaroq,
Bir qo’shiq uchmoqda to’lqinlar uzra.
Bu qo’shiq onamning sochlaridek oq,
Bu qo’shiq hayqirar kun-tunlar uzra.

Dengizlar ustida qo’zg’alar bo’ron,
Guldirar qirg’oqlar orasi to’lib.
Sohilda mudragan kemalar bu on
Dod solar langarni uzmoqchi bo’lib.

1970

NOZIMNING MOVIY KO’ZLARI

nozimning moviy ko’zlari – dengiz
tubi qadar teran
asli va karimning ishqiday tengsiz
mungli oy charaqlar sog’inch
atirgullari ustida
oq chorloqlar uchar ayriliq dengizi uzra
sog’inch bulbul bo’lib bosfor bog’ida
ko’zlari moviy, sochlari somon sarig’i
sevgisiga boqar ohista

dengizdek moviy nozim ko’zlari
armon to’la nozim so’zlari
bulutdek ergashar
janub tomon uchgan qushlarga
qalbi qolib ketgan
intizor ona izlari
muhabbat islari taralgan tushlarga
tunlari bosfor bog’ida
sevgisiga boqar ohista

1984