19 апрель — Ўзбекистон халқ ёзувчиси Шуҳрат (Ғулом Алимов) таваллуд топган кун.

Шуҳрат ака мукаммал инсон эди. Аввало у етук шоир, забардаст ёзувчи, моҳир таржимон ва зукко муҳаррир-ношир эди. Табиат ҳам у кишини бекаму кўст қилиб яратган эди-да. Адл қомати, ўзига хўб ярашган кумушдек оппоқ сочи, юзидаги мулойим табассум, ҳамма билан бирдек очилиб-сочилиб муомала қилиши… Шуҳрат ака гапираётганда биров у кишининг сўзини бўлолмасди. Чунки устознинг гапи шу қадар самимий, жўяли, сержило, энг муҳими, юракка жиз этиб тегадиган бўларди.

Саъдулла Сиёев
ОЛТИН ЗАНГЛАМАС…

Миртемир домла шогирдларини эркалаб “киприкларим” деб атарди. Халқимизнинг яна бир суюкли шоири устоз Шуҳрат ака, ёшлар менинг қанотим, шулар бор экан кўнглим тўқ, ташвишим йўқ, деб қўяр, биздек шогирдларини қучиб бағрига босарди. Шуҳрат аканинг меҳри дарё эди, яхшиларга ҳамиша дастурхони ҳам, кўнгли ҳам очиқ эди. Шунинг учун у кишининг теварагидан ёш адиблар аримас, худди отасига эркалик қилгандек яйраб, Шуҳрат акага талпинарди.

Шуҳрат ака мукаммал инсон эди. Аввало у етук шоир, забардаст ёзувчи, моҳир таржимон ва зукко муҳаррир-ношир эди. Табиат ҳам у кишини бекаму кўст қилиб яратган эди-да. Адл қомати, ўзига хўб ярашган кумушдек оппоқ сочи, юзидаги мулойим табассум, ҳамма билан бирдек очилиб-сочилиб муомала қилиши… Шуҳрат ака гапираётганда биров у кишининг сўзини бўлолмасди. Чунки устознинг гапи шу қадар самимий, жўяли, сержило, энг муҳими, юракка жиз этиб тегадиган бўларди.

Юрганда оёғидан ўт чақнайди, деган гап гўё Шуҳрат ака учун айтилгандек эди. Устоз ерни тебратгудек бўлиб шахдам юрар, ғайрати ичига сиғмас, қўлга олган ишини охирига етказмагунча тинчимас, ёши бир ерга бориб қолганда ҳам навқирон йигитлардек ҳаракатчан ва захматкаш эди. “Шинелли йиллар”, “Олтин зангламас”, “Жаннат қидирганлар” каби романларини бир зарб, икки зарбда ёзиб тугатгани кўпларга маълум. Бу устоздаги улуғ бир руҳий қувват, жўшқин илҳом ва ўзига ишонч меваси эди, десам хато қилмаган бўламан.

Шу топда устозни ўйлаб ўтирибман-у, у кишининг яна қайси фазилатини айтишни билмай бош қашлаб қолдим. Ҳа, дарвоқе яхшилик. Шуҳрат акани ҳеч иккиланмай яхшилик раҳнамоси, олий ҳиммат соҳиби дейиш мумкин. Мен Шуҳрат аканинг ўз ёнидан харажат қилиб, бир шогирдининг тўйини ўтказиб берганига гувоҳман. Тўйда Ўзбекистоннинг атоқли ёзувчилари саф-саф бўлиб, тўрда ўтиришибди. Лекин Шуҳрат ака — оёқда. Ўзига хос ўктамлик ва уддабуронлик билан маросимни бошқарди, биз ёшларга йўл-йўриқ кўрсатиб, тўй тарқагунча тиним билмади. У киши “Шарқ юлдузи” журналида масъул вазифада ишлаганларида узоқ вилоятлардаги қанча-қанча ёшларнинг асарларини чоп этишга кўмаклашди, қоқилиб-сурилиб, йўлини тополмай юрган ёшларга мураббийлик қилди. Устоз мадад сўраб келган ҳар қандай касб эгасидан — у адибми, врачми, ўқитувчими — меҳрини дариғ тутмас, шунинг учун ҳам биз баъзан Шуҳрат аканинг олдида ўтирган етти ёт бегоналарни ҳам учратар эдик. Устоз улар билан худди эски қадрдонлардек дил-дилдан, ширин забон билан суҳбатлашарди.

Шуҳрат аканинг номини шарафлаб, мартабасини баланд қилган нарса, аввало у кишининг қуйма, дилга пайванд гўзал шеърлари ва халқона тилда ёзилган ўлмас романларидир. Яқинда устознинг “Олтин зангламас” ва “Машраб” романларини қайта ўқиб чиқдим. “Машраб”даги жўшқинлик, шоирона бир ҳарорат, юракларга завқу шавқ элтувчи ташбеҳлар кишини ром этади. Асарнинг битмай қолганига афсусланасиз. Агар у ниҳоясига етганида муҳаббат ҳақида битилган янги, беқиёс бир қўшиқ бўлур эди. “Олтин зангламас”ни талабалик пайтимдан бери неча бор қўлга олган бўлсам, то итмомига етмагунча сабр қилолмаганман. Бу сафар ҳам шундай бўлди. Сўнгги саҳифани ёпиб, ўйланиб қолдим. Шуҳрат ака Содиқ муаллим мисолида ўзининг бошидан ўтганларини ёзгандек эди гўё.

Шу ўринда бир хотира ёдимга тушди. Раҳматлик устоз Туроб Тўла раҳбарлигида ижодий сафарга бордик. Борган вилоятимиз иссиқ эди. Унинг устига ёзнинг чилласи. Дим ҳавода ухлаёлмай, кечаси алламаҳалгача меҳмонхона рўпарасидаги фаввора олдида суҳбатлашиб ўтирамиз. Туроб акага эркалик қилмоқчи бўлиб, сўрадик:
— Устоз, агар Сиздан дўстларингизга икки оғиздан таъриф беринг, дейишса, нима дердингиз?

Туроб ака бир сония энгагини қашиб ўтирди-ю дона-дона қилиб деди:
— Асқад — ақл рамзи, Саид Аҳмад — мутойиба учун туғилган, Шуҳрат — сабру-бардош соҳиби, собир инсон…
Собир, сабр-бардошли инсон… Ҳа, Шуҳрат аканинг қаттол урушдан қайтиб келиб, боз темир панжара ортида чеккан жабру-жафоларига унча-мунча инсон чидамаса керак. Зўрликдан хўрлик ёмон, дейдилар. Туҳмату маломат туфайли қамалиб чиқиб ҳам, шаъни-шавкати ўрнига қайтмаса, ҳар қадамда у камситилса, ҳалол меҳнати, ўткир истеъдоди назарга илинмаса, касбдошларидан паст қўйилса… Бундан-да ортиқ хўрлик ва ҳақорат бўладими?

Шуҳрат ака буларнинг барига тишини тишига қўйиб чидади, бўҳтон ва фитналар бир куни адолат нури олдида фош бўлишига, халқ учун қилган меҳнатлари инобатга олинишига астойдил ишонди. Жилла қуриса, “Балиқ билмаса, холиқ билар”, деб умид қилди.

Абдулла Қаҳҳордек буюк бир инсонни, покдомон устозни деб Шуҳрат ака ана шундай нописандликларга гирифтор бўлган эди. Абдулла Қаҳҳор оғир хасталикка учраган пайтда Шуҳрат акани йўқлатди. Шуҳрат ака бир содиқ шогирд ва қатъиятли инсон сифатида устознинг васиятини тўла-тўкис адо этди. Ана шу одамгарчилик Шуҳрат акага қимматга тушди. У соғлигини йўқотди, қўли қалам тутолмайдиган бўлди. Аммо чўкмади. Эгилмади ҳам, синмади ҳам. “Олтин зангламас” деган иборани бемалол Шуҳрат аканинг ўзига нисбатан қўллаш мумкин.
Устознинг адабиётимизда қолдирган ёруғ излари авлодлар қалбидан то абад ўчмагай.

Манба: «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2008 йил 3-сони.

Sa’dulla Siyoev
OLTIN ZANGLAMAS…

Mirtemir domla shogirdlarini erkalab “kipriklarim” deb atardi. Xalqimizning yana bir suyukli shoiri ustoz Shuhrat aka, yoshlar mening qanotim, shular bor ekan ko’nglim to’q, tashvishim yo’q, deb qo’yar, bizdek shogirdlarini quchib bag’riga bosardi. Shuhrat akaning mehri daryo edi, yaxshilarga hamisha dasturxoni ham, ko’ngli ham ochiq edi. Shuning uchun u kishining tevaragidan yosh adiblar arimas, xuddi otasiga erkalik qilgandek yayrab, Shuhrat akaga talpinardi.

Shuhrat aka mukammal inson edi. Avvalo u yetuk shoir, zabardast yozuvchi, mohir tarjimon va zukko muharrir-noshir edi. Tabiat ham u kishini bekamu ko’st qilib yaratgan edi-da. Adl qomati, o’ziga xo’b yarashgan kumushdek oppoq sochi, yuzidagi muloyim tabassum, hamma bilan birdek ochilib-sochilib muomala qilishi… Shuhrat aka gapirayotganda birov u kishining so’zini bo’lolmasdi. Chunki ustozning gapi shu qadar samimiy, jo’yali, serjilo, eng muhimi, yurakka jiz etib tegadigan bo’lardi.

Yurganda oyog’idan o’t chaqnaydi, degan gap go’yo Shuhrat aka uchun aytilgandek edi. Ustoz yerni tebratgudek bo’lib shaxdam yurar, g’ayrati ichiga sig’mas, qo’lga olgan
ishini oxiriga yetkazmaguncha tinchimas, yoshi bir yerga borib qolganda ham navqiron yigitlardek harakatchan va zaxmatkash edi. “Shinelli yillar”, “Oltin zanglamas”, “Jannat qidirganlar” kabi romanlarini bir zarb, ikki zarbda yozib tugatgani ko’plarga ma’lum. Bu ustozdagi ulug’ bir ruhiy quvvat, jo’shqin ilhom va o’ziga ishonch mevasi edi, desam xato qilmagan bo’laman.

Shu topda ustozni o’ylab o’tiribman-u, u kishining yana qaysi fazilatini aytishni bilmay bosh qashlab qoldim. Ha, darvoqe yaxshilik. Shuhrat akani hech ikkilanmay yaxshilik rahnamosi, oliy himmat sohibi deyish mumkin. Men Shuhrat akaning o’z yonidan xarajat qilib, bir shogirdining to’yini o’tkazib berganiga guvohman. To’yda O’zbekistonning atoqli yozuvchilari saf-saf bo’lib, to’rda o’tirishibdi. Lekin Shuhrat aka — oyoqda. O’ziga xos o’ktamlik va uddaburonlik bilan marosimni boshqardi, biz yoshlarga yo’l-yo’riq ko’rsatib, to’y tarqaguncha tinim bilmadi. U kishi “Sharq yulduzi” jurnalida mas’ul vazifada ishlaganlarida uzoq viloyatlardagi qancha-qancha yoshlarning asarlarini chop etishga ko’maklashdi, qoqilib-surilib, yo’lini topolmay yurgan yoshlarga murabbiylik qildi. Ustoz madad so’rab kelgan har qanday kasb egasidan — u adibmi, vrachmi, o’qituvchimi — mehrini darig’ tutmas, shuning uchun ham biz ba’zan Shuhrat akaning oldida o’tirgan yetti yot begonalarni ham uchratar edik. Ustoz ular bilan xuddi eski qadrdonlardek dil-dildan, shirin zabon bilan suhbatlashardi.

Shuhrat akaning nomini sharaflab, martabasini baland qilgan narsa, avvalo u kishining quyma, dilga payvand go’zal she’rlari va xalqona tilda yozilgan o’lmas romanlaridir. Yaqinda ustozning “Oltin zanglamas” va “Mashrab” romanlarini qayta o’qib chiqdim. “Mashrab”dagi jo’shqinlik, shoirona bir harorat, yuraklarga zavqu shavq eltuvchi tashbehlar kishini rom etadi. Asarning bitmay qolganiga afsuslanasiz. Agar u nihoyasiga yetganida muhabbat haqida bitilgan yangi, beqiyos bir qo’shiq bo’lur edi. “Oltin zanglamas”ni talabalik paytimdan beri necha bor qo’lga olgan bo’lsam, to itmomiga yetmaguncha sabr qilolmaganman. Bu safar ham shunday bo’ldi. So’nggi sahifani yopib, o’ylanib qoldim. Shuhrat aka Sodiq muallim misolida o’zining boshidan o’tganlarini yozgandek edi go’yo.

Shu o’rinda bir xotira yodimga tushdi. Rahmatlik ustoz Turob To’la rahbarligida ijodiy safarga bordik. Borgan viloyatimiz issiq edi. Uning ustiga yozning chillasi. Dim havoda uxlayolmay, kechasi allamahalgacha mehmonxona ro’parasidagi favvora oldida suhbatlashib o’tiramiz. Turob akaga erkalik qilmoqchi bo’lib, so’radik:
— Ustoz, agar Sizdan do’stlaringizga ikki og’izdan ta’rif bering, deyishsa, nima derdingiz?

Turob aka bir soniya engagini qashib o’tirdi-yu dona-dona qilib dedi:
— Asqad — aql ramzi, Said Ahmad — mutoyiba uchun tug’ilgan, Shuhrat — sabru-bardosh sohibi, sobir inson…
Sobir, sabr-bardoshli inson… Ha, Shuhrat akaning qattol urushdan qaytib kelib, boz temir panjara ortida chekkan jabru-jafolariga uncha-muncha inson chidamasa kerak. Zo’rlikdan xo’rlik yomon, deydilar. Tuhmatu malomat tufayli qamalib chiqib ham, sha’ni-shavkati o’rniga qaytmasa, har qadamda u kamsitilsa, halol mehnati, o’tkir iste’dodi nazarga ilinmasa, kasbdoshlaridan past qo’yilsa… Bundan-da ortiq xo’rlik va haqorat bo’ladimi?

Shuhrat aka bularning bariga tishini tishiga qo’yib chidadi, bo’hton va fitnalar bir kuni adolat nuri oldida fosh bo’lishiga, xalq uchun qilgan mehnatlari inobatga olinishiga astoydil ishondi. Jilla qurisa, “Baliq bilmasa, xoliq bilar”, deb umid qildi.

Abdulla Qahhordek buyuk bir insonni, pokdomon ustozni deb Shuhrat aka ana shunday nopisandliklarga giriftor bo’lgan edi. Abdulla Qahhor og’ir xastalikka uchragan paytda Shuhrat akani yo’qlatdi. Shuhrat aka bir sodiq shogird va qat’iyatli inson sifatida ustozning vasiyatini to’la-to’kis ado etdi. Ana shu odamgarchilik Shuhrat akaga qimmatga tushdi. U sog’ligini yo’qotdi, qo’li qalam tutolmaydigan bo’ldi. Ammo cho’kmadi. Egilmadi ham, sinmadi ham. “Oltin zanglamas” degan iborani bemalol Shuhrat akaning o’ziga nisbatan qo’llash mumkin.Ustozning adabiyotimizda qoldirgan yorug’ izlari avlodlar qalbidan to abad o’chmagay.

Manba: «O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2008 yil 3-soni.