Бойсунлик бир қизга бағишлаб “Бойсуннинг шўх дилбари” деган шеър ёзиб, унга ўзим мусиқа басталаб ўзим ижро этиб юрдим. Бу шеър вилоят газетасида босилиб ҳам чиқди. Шундан кейин менда яна жасорат пайдо бўлди. Энди мунтазам машқ қила бошладим. Бир куни ёзганларим – ўзимга маъқул шеърларимни олиб, юз истиҳола билан таҳририятга кириб бордим. Ўша пайтлари Теша Сайдалиевни сиртдан танир эдим. Буни қарангки, Теша ака ҳам мени сиртдан танир экан.
Шафоат Раҳматулло Термизий
ДЎМБИРА — МЕНИНГ ИЛК УСТОЗИМ
Шафоат Раҳматулло Термизий (Шафоат Раҳматуллаев) – 1941 йилнинг 10 майида Сурхондарё вилояти Шеробод туманида таваллуд топган. 1965 йили Тошкент Давлат консерваториясини тамомлаган. Унинг “Жануб шамоли”, “Умид остонаси”, “Озод сўз”, “Кўринмай гулладим”, “Шоҳ ва шоир” сингари китоблари нашр қилинган. Шунингдек, мусиқа соҳасида “Мусиқа услубиёти”, “Мусиқа алифбоси” ва “Бошланғич мусиқа” рисолалари муаллифи ҳамдир.
Шафоат Раҳматуллев 1968 йилдан буён Термиз давлат университетида дарс бериб келмоқда. 1998 йилда “Шуҳрат” медали, 2003 йилда “Эл-юрт ҳурмати” ордени билан тақдирланган.
Шафоат Раҳматулло Термизий 2016 йил 27 март куни вафот этди.
Онам бечоранинг айтишича илон йилида туғилган эканман. Уруш, қаҳатчилик. Икки акам фронтга кетишган. Нон азиз паллалар эди. Чорвадорнинг қора ўтовида қўзилар билан кўканлашиб улғая бордик. Синфдан-синфга юқорилаган сари китобхонлик касалига йўлиқиб қолдим. Ҳатто далага пахта теришга борганда ҳам иложи бўлса бир қисса ё романни ҳеч кимга кўрсатмай этакка солиб кетишга ҳаракат қилардим. Зеҳним ўткир эди. Бир-икки ўқиган шеърни ёдлаб қолар эдим. Унча-мунча ижодий машқлар қилганман. Аммо уларнинг бари жўқий шеърлар эди. Келажакда назм илми билан мунтазам шуғулланаман, деган ният менинг хаёлимга ҳам келмаган ўша пайтлар. Энди эса ўша мактабда олган адабий-бадиий жозибалар, уйдаги бахшиёна урф-удумлар кўнглимга жиндак ижод туйғусини жойлаган тақдир-битик эканми деб ўйлаб қоламан.
Оиламизда бахшиликка қизиқиш зўр эди. Раҳматли катта акам Бобоқул Раҳматулла ўғли ҳам ўсмирлик пайтлари бахшичилик қилиб, дўмбирани маромига етказиб, катта маҳорат билан чалар эди. У кишининг бирон воқеани ҳикоя қилиб бериш маҳорати ҳаммани қойил қолдирарди. Айниқса, ўзи бошидан охиригача бўлган иккинчи жаҳон урушида кўрган-кечирган воқеаларини гапириб, бутун бир даврани лол қолдириб турган онларининг жуда кўп гувоҳи бўлганман. Акам жуда эрта вафот этиб кетди.
Кичик акам Чоршам бахши Раҳматулло ўғли ҳам муштдайлигидан терма қўшиқ тўқиб, дўмбирадан ажралмай қолган эди. У бахшичиликни бетиним машқ қилиб, катта бахшиларнинг оғзига тушиб, тезда танилиб кетди. Айниқса Шерободлик машҳур Мардонақул Авлиёқул ўғлидан йўл-йўриқлар олиб, вилоятнинг етакчи, чечан бахшиларидан бирига айланди.
Чоршам бахшининг жуда кўп ўзи тўқиган термалари ва шеърлари бор. У киши қирқдан зиёд халқ достонларини маҳорат билан ижро қилар эди. Унинг ўзи ижод қилган “Тошбосар” достони мен билган ўзбек замонавий достонлари орасида чинакам теран сюжет ва бетакрор мазмунли халқ романидир. Чоршам бахшининг “Алпомиш” шажарасидаги бир неча чуқур маъно-мазмунли янги достонлари сурхондарёлик олимлар томонидан ёзиб олинган ва айримлари нашр ҳам қилинган. Бахшининг ўзи тўқиб айтган ва маҳаллий матбуотларда чиққан шеърларини тўпласа ҳам бир китоб бўлади. Ана шундай юксак истеъдод соҳиби ўн йилча бурун оламдан ўтди. Бу катта сўз хазинасининг бор бисотини халққа, келажак авлодларга етказиш борасида ҳали кўп тадқиқотлар бўлишига умид қиламан.
Менинг шеъриятга, сўз сеҳрига қизиқишимга мана шундай оила муҳити сабаб бўлган бўлса керак, ҳойнаҳой. Айтишим мумкинки, дўмбира менинг илк устозим.
Матбуотда илк бор чиққан вақтимни мен 1968 йил деб белгилаганман. Адашмасам, ўша вақтдан бошлаб шеърият билан жиддийроқ шуғуллана бошлаганман.
Биринчи китобим “Жануб шамоли” 1981 йилда Ғ.Ғулом нашриётида чоп этилган. Китоб чиқаришга жуда кеч уринганман. Ваҳоланки, шу китобга кирган шеърлар ва “Оҳу” достоним 1971 йилдаёқ вақтли матбуотда эълон қилинган эди.
Менинг доимий беминнат устозим – китоб! Мен адабиёт дарсини мустақил мутолаа қилиб баҳоли қудрат ўрганганман. Чунки мен адабиёт йўналиши бўйича таълим ололмадим. Тошкентда зилзила бўлган йил Тошкент Давлат университетига талабгорлардан Самарқанд шаҳрида ҳужжатлар қабул қилишди. Ўшанда Самарқанд опера ва балет театрида ишлардим. Таваккал қилиб журналистиканинг сиртқи бўлимига ҳужжат топширдим. Ва талаба бўлдим. Бир семестр Тошкентга бориб ўқиб келдим. Кейин ҳарбий хизматга кетдим. Аскарликдан кейин ўқишни яна бориб тиклаш ва давом эттиришга бўйним ёр бермади, қолиб кетди. Шундай қилиб менга катта шоир-ёзувчилар ва адабиётшуносларнинг китоблари устозлик қилишган, холос.
Ҳарбий хизмат даврида ҳам шеърлар қоралаб турдим. Бунга армия ҳаётининг ўзига хос қийинчиликлари, гўзал театр турмушини соғиниш, дўстлар даврасини қўмсаш каби туйғулар туртки бўлди. Армиядан қалин бир дафтарни қоралаб қайтдим. Сурхондарё вилоят халқ ижоди уйига йўриқчилик вазифасига олишди. Бу ерда жуда кўп санъаткорлар билан танишдим.
Шу орада бойсунлик бир қизга бағишлаб “Бойсуннинг шўх дилбари” деган шеър ёзиб, унга ўзим мусиқа басталаб ўзим ижро этиб юрдим. Бу шеър вилоят газетасида босилиб ҳам чиқди. Шундан кейин менда яна жасорат пайдо бўлди. Энди мунтазам машқ қила бошладим. Бир куни ёзганларим – ўзимга маъқул шеърларимни олиб, юз истиҳола билан таҳририятга кириб бордим. Ўша пайтлари Теша Сайдалиевни сиртдан танир эдим. Буни қарангки, Теша ака ҳам мени сиртдан танир экан. У кишининг ёнларида бургут сиймо бир зот ўтирарди. “Менгзиё, бу йигит Шафоат Раҳматуллаев бўлади, яхши шеърлар ёзаяпти” деб таништирдилар Теша ака. Менгзиё ака билан ака-ука, дўст бўлиб кетдик. У кишига шеърларим жуда маъқул бўлиб қолди. Кўп ўтмай ўша 1968 йилда Менгзиё Сафаров менга вилоят газетаси саҳифасида оқ йўл тилади. Ўшанда ўттиз ёшнинг остонасида эдим.
Ҳаётда катта ёзувчи Менгзиё Сафаров билан ака-ука, ҳаммаслак, ҳамиша, бир-биримизга узанги-йўлдош эдик. Менгзиё ака ҳам китоб чиқаришга деярли эътибор бермасди. Менгзиё ака менинг назаримда гўё абадий яшайдиган, омади доим олдинда, ҳамма нарсага барибир улгурадиган бир сиймо бўлиб туюларди. Аммо ҳеч ким ва ҳеч нарса боқий эмас экан.
Шу йилларда Республика газета ва журналларида мунтазам чиқиб турдим. “Ўзбекистон маданияти”, “Гулистон”, “Шарқ юлдузи”, “Саодат” каби газета ва журналларда шеърларим босилди. 1975 йилнинг баҳорида Менгзиё ака билан Тошкентга бордик. Ёзувчилар уюшмасида устоз Саид Аҳмад ака ўзининг қадрдон укалари Менгзиё Сафаров, Неъмат Аминовлар билан ичак узди қилиб ҳангомалашди. Кетарда ҳаммамизни уйига ошга таклиф қилдилар. Кечқурун устознинг уйига учовлон кириб бордик. Устоз ҳазил-ҳузул билан кутиб олди. Саида опа олдиларига фартук тутиб олган, ошхонада ошга уриниб юрипти. Неъмат ака мендан шеърлар ўқиб беришимни сўрадилар, бир-иккита шеър ўқидим. Шеър тугагач, Саид Аҳмад ака чақириб қолдилар: “Саидахон, мана бу саҳрои боланинг шеърларини сиз ҳам эшитиб кўринг”.
Опа келгач бояги шеърларни яна қайта ўқидим. Шеърлар Саида опага ҳам манзур бўлди шекилли, “Шафоат, шеърларингиздан ташлаб кетинг” деди. Мен шеърларни Саида опага қолдириб кетдим. Саида опа 1975 йилнинг май ойида “Ўзбекистон маданияти” газетасида менга “Оқ йўл” тилади. 1976 йилда Ғ.Ғулом нашриётидан чиққан “Ёшлик баёзи”да бир туркум шеърларим босилди. 1979 йилда “Ёшлик” алъманахида шеърларим босилган. 1979 йилда “Шарқ юлдузи” кутубхонаси тўплами “Гўзалликнинг туғилиши” тўпламида “Оҳу” достоним тўлиқ ҳолда босилди. Ниҳоят, 40 ёшнинг устида биринчи китоб – 1981 йилда Ғафур Ғулом нашриётидан илк тўпламим “Жануб шамоли” чиқди. Ўша йили Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг раиси Сарвар Азимов бошчилигида, Зулфия опа, Эркин Воҳидов ва бошқа ижодкорлар вилоятимизга келишиб бизларни Ёзувчилар уюшмаси аъзолигига қабул қилишди. 1988 йилда “Ёш гвардия” нашриётидан иккинчи тўпламим “Умид остонаси” чиқди. 1992 йилда “Гулоб” номли тўпламимни вилоятимизда мавжуд бўлган “Жайҳун” нашриёти чоп қилди. 2003 йили “Озод сўз” сайланмам “Янги аср авлоди” нашриётида нашр қилинди. 2008 йилда бирдан икки мўъжаз тўпламим “Кўринмай гулладим” ва “Шоҳ ва шоир”ни “Муҳаррир” нашриётидан чоп қилдирдим. Китобларим турмуш тақозоси билан кам тиражда чиққан.
Хуллас, қимирлаган қир ошар деб қимирлаб ёзиб турибман. Худо сабр берса, шеърларимнинг ўзини бир китоб, достонларимни бир китоб, бадиий ва илмий публицистик мақола ва суҳбатларимни бир китоб қилиб чиқариш ниятим бор. Имкон бўлса галдаги ана шу режаларни амалга ошира олсак марра бизники. Мен катта-кичик ўндан ортиқ достонлар ёзганман.
Менинг педагогик фаолиятим эса 1968 йилдан бошланган. Шу йили институтга мусиқа ўқитувчиси бўлиб ишга келганман. Ўшанга ҳам 43 йил бўлибди. Ҳануз шу даргоҳдаман. Мен ҳам озми-кўпми таълим берган айрим шогирдларим ҳозирда университетимизнинг етакчи олимлари. Айниқса, педагогика фанлари доктори, профессор, Термиз давлат университетининг ректори, фидойи фан ва жамоат арбоби Мамат Ҳайдаров билан фахрланаман.
Мусиқа соҳасида ҳам бир-иккита илмий-услубий рисолалар ёзганман. Булар 1991 йилда чоп қилинган “Мусиқа услубиёти”, 1992 йилда чоп қилинган “Мусиқа алифбоси” ва 2003 йилда чоп қилинган “Бошланғич мусиқа” рисолаларидир.
Шу пайтгача жами олти бадиий китоб, уч мусиқий рисола чоп эттирган бўлсам, улардан биттаси ўн минг тиражда, қолганлари кам тиражларда чиққан. Ҳозирги пайтда китоб чиқаришдан кўра уни сотиш изтироби, азоби бор. Шунинг учун китоб чиқаришдан кўнглим тўлмайди. Кейинги 2008 йилда чиқарган икки мўъжаз тўпламимни шу боисдан уйга босиб қўйибман. Учрашувларга борганда ўқувчиларга, чегарачиларга битта-иккитадан совға қилиб озайтиряпман.
Менинг назаримда, адабиёт миллат маънавияти ва маданиятининг ҳам пойдевори, ҳам кўзгуси. Чунки миллий тил ҳам, миллий театр ҳам, миллий кино ҳам, миллий қўшиқчилик ҳам, колаверса, миллий фольклор ҳам адабиётга суянади.
Адабиёт катта майдон, ҳамиша шундай бўлиб келган. Бугун тўққиз яшардан тўқсон яшаргача китоб чиқариб ётибди. “Эрмас осон бу майдон ичра турмоқ…” деган эдилар улуғ бобомиз. Биз ҳам “Ҳаёт рубоб – ҳамма чолғучи. Ҳар ким ўз куйини чалади. Кимнинг куйи бир лаҳзаликдир. Кимнинг куйи мангу қолади” деб минғирлагандик бир вақтлар. Бугунги адабиётнинг ютуғию қусури хусусида гапиришга маънавий ҳуқуқимиз ҳам йўқ, қувватимиз ҳам етмайди. Фақат вақт ҳакам дея оламиз. Ўзимизга қарата уни шундай таъкидлаганмиз:
Сен ўчсанг нима ғам, порлайверади,
Йўлчироғ ҳақиқат – поклик онаси.
Ҳаммага зол ҳукмим борлайверади,
Темир қонун вақтнинг қозихонаси!
Менимча адабиётшунослиги кучли ривожланган рус ва Европа мамлакатлари тажрибасидан келиб чиқиб, ўзбек адабиётининг ҳам қадимдан ҳозиргача, аввало, асрлар бўйича изчил даврлаштириш, кейин эса иложи бўлса нашрини ҳам бошлаш керак. ХХ асрда амалга оширилган ноёб нашрларни яна ўша ҳолича ва ўша кўринишда қайта нашр қилинса нур устига аъло нур бўларди. Ҳозир улар олтинга баробар, топилмайдиган бўлиб қолди.
Республика олий ўқув юртлари ахборот ресурс марказлари китоб фондлари фақат ўқув, илмий ва ижтимоий-сиёсий адабиётлардан иборат бўлиб қоляпти. Уларнинг алоҳида бой бадиий адабиёт фондини зудлик билан ташкил этиш керак. Ёшлар бадиий адабиётдан узилиб қоляпти.
Ҳар бир вилоят Ёзувчилар уюшмаси бўлимлари қошида “Ижод” фонди ёрдами билан алоҳида бой бадиий адабиёт кутубхонаси ташкил этилса яхши бўларди.
Ва ниҳоят, оилам ҳақида гапирсам: турмуш ўртоғим ўқитувчи Хосият Раҳмутуллаева билан саккиз фарзандга ота-она, ўн битта набирага бобо-момо бўлиб рўзғорни эплаб турибмиз.
“Ёшлик” журнали, 2011 йил, 11/12-сон.
Шафоат Раҳматулло ТЕРМИЗИЙ
ШЕЪРЛАР
Шафоат Раҳматулло Термизий (Шафоат Раҳматуллаев) 1942 йил 10 майда Сурхондарё вилоятининг Шеробод туманидаги Оккўрғон қишлоғида туғилган. Тошкент давлат консерваториясини тамомлаган (1965). «Жануб шамоли» (1981), «Умид остонаси» (1988), «Гулоб» (1992), «Озод сўз» (2003, Сайланма), “Кўринмай гулладим”, “Умид остонаси», “Шоҳ ва шоир” китоблари нашр этилган. «Мусиқа услубиёти», «Мусиқа алифбоси» (1991—92), «Бошланғич мусиқа таълими» (2003) каби рисолалар ҳам ёзган. «Шуҳрат» медали (1998) ҳамда «Эл-юрт ҳурмати» (2003) ордени билан тақдирланган.
Шафоат Раҳматулло Термизий 2016 йил 27 март куни вафот этди.
БИЗКИМ, ТЕРМИЗ
(Термиз монологи)
Бизким, Термиз — шу ҳаётга қон ва тер биз,
Тамадунлар илк улғайган қутлуғ ер биз.
Ота юртнинг сарҳадида посбон шер биз,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз,
Авлиё биз, анбиё биз, бизким, Термиз.
Ер-сувимиз ул илоҳий ризқдир жами,
«Пайғамбар» ул кўксимизда орол номи.
Балки, шунда пайдо Зардушт-Спитами,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз.
Авлиё биз, анбиё биз, бизким, Термиз.
Фотиҳ воиз сўнг Искандар, Ҳомер бўлди,
«Авесто»миз ёнди, чала кўмир бўлди.
Шарқ-ғарб бизда вайрон бўлди, таъмир бўлди,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз,
Авлиё биз, анбиё биз, бизким, Термиз.
Биз эзгу нур-Ҳақ нурининг парвонаси,
Зиё ипак йўлларин нор, арвонаси.
Будданинг биз адабиёт нирвонаси,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз,
Авлиё биз, анбиё биз, бизким, Термиз.
Балқиб деди, сўнг Муҳаммад қуёш-ойи:
«Жонли, жонсиз бор оламнинг бир Худойи»,
Бот биз бўлдик ул даъватнинг таянч жойи.
Эзгуликлар умматига биз ким пир биз,
Авлиё биз, анбиё биз, бизким Термиз.
Расулуллоҳ сўзи «Саҳиҳ ситта»бўлдик,
Набишунос улуғлардан битта бўлдик.
Тасуввуфга ҳаким, ҳакам, катта бўлдик,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз.
Авлиё биз, анбиё биз бизким, Термиз.
«Авесто»-ю «Типитика», «Инжил», «Қуръон»,
Руҳ мулкига эзгу тўфон-соҳибқирон.
Тўфонларни тиндирган биз Термиз-Турон,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз,
Авлиё биз, анбиё биз, бизким, Термиз.
Биз шундоқ дин, замонлар чорраҳаси биз,
Йигирма беш асрнинг чўнг баҳоси биз.
Ки қирқ чилтан Термизийлар даҳоси биз,
Эзгуликлар умматига бизким пир биз.
Авлиё биз, анбиё биз, бизким Термиз.
ЎТАР ДУНЁ
Ўтар дунё, ўтди дўсту ғайир ўтди,
Арбоб, ориф, ошиқ Зуҳра, Тойир ўтди.
Давронини ёқлар ўтди, койир ўтди,
Бани башар замонига доир ўтди.
Ўтарингни ўтаргача қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
Ҳар ўтарнинг хос қисмати, кўрари бор,
Ҳар собитнинг турари бор, нурари бор.
Ҳар пайкалки, пишарининг ўрари бор,
Бир кун ҳосил соҳибининг сўрари бор.
Сўрарингни сўраргача қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
Сўрари бор: — фалончидан нима қолди?
Мулки фоний, боқий, ё бир тўъма қолди,
Юрт норига фалондин «ҳайт» — ҳимо қолди.
Бетавфиқдан зино қолди, имо қолди.
Нима қолди? Қоларингни қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
Нима қолди? — Бойларингми, бойинг қани?
Аждодлардай қурган кўшк, саройинг қани?
Байт уш-шараф, байт ул-адиб жойинг қани?
Миллий бедор виждон сари саъйинг қани?
Қани, қани? Меҳмонингни қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
Қани деса, юртим шу деб суялсанг-а,
Ҳар қадрингни Макка қилиб суялсанг-а,
Тупроқ ўпиб, Ватаним деб куялсанг-а,
Суяксизинг сохталикдан тиялсанг-а,
Тиялмасанг, тилинг ростга қайир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
Шоир ўтди, кунлари йўқ, шомлари йўқ,
Ҳакдан бўлак камлари йўқ, комлари йўқ,
Ишқдан бўлак ғамлари йўқ, жомлари йўқ,
Сўздан бўлак шонлари йўқ, номлари йўқ.
Йўқ-йўқ, йўқлик Шафоатга доир ўтди,
О ўтди-я, бу оламдан шоир ўтди.
БОБОТОҒДА БИР ОҲУ КЎРДИМ
Боботоғда бир оҳу кўрдим,
Товус хиром, ой юз, ўт нигоҳ.
Ошиқ бўлиб эргашиб юрдим,
Бир қиз бўлиб имлади у гоҳ.
Бир кун деди зебо қуралой:
«Эй, ошиғим келгил ёнимга,
Сўқмоқларни ёшинг қилди лой,
Шунча озор бердим жонингга.
Оламда ишқ бўларди ёлғон,
Етмасалар ошиқ оҳига.
Бу булоқдан сув ич, эй нолон,
Жуфтим бўлсанг, айлан оҳуга».
Оҳу бўлдим, ул сувдан тортиб,
Ширин эди висолнинг дами.
Бир кун деди ёрим уйғотиб:
«Бунда етди овчи қадами».
Кийикўтни оғзимга тутиб,
Деди: «Энди ўз ҳолингта қайт».
Одам бўлдим, бир баргни ютиб,
«Қардошингта» — деди — жавоб айт».
Кийик уйин кўрсатаман деб,
Улоқтирдим мерганни жарга.
«Сайёдингни кетди сорлар еб» —
Оҳу бўлиб сўзлардим ёрга.
У нозланди: «Севгинг бўлса рост,
Тозалайсан тоғни мергандан».
Шундан бери оламан қасос
Оҳуларга озор бергандан.
Одам бўлиб, овчи овлайман,
Оҳу бўлиб, оқ кийикка ёр.
Эртакнамо бу қисмат экан,
Мажнунона тақдиримда бор.
УЛАР ОЛАМ УЙИН ДЕРАЗАЛАРИ
Тун қўйнида ўлкам қишлоқ, шаҳари,
Ойна кўзлар порлар, уйғоқ уй бари.
Шу чоқ юлдузларга боқсам кўнглим дер:
— «Улар олам уйин деразалари».
СИЗ КИМУ МЕН КИМ
Сиртимга қараб сиз чиқарманг ҳукм,
Билмасдан дилимда нималар ҳоким.
Даврада вақт деган бир донишманд бор,
У ҳали айтади сиз киму мен ким.
КЕКСАЛИК
Сочим занжирида ажабо оқ занг,
Кўз демиш кўзгумдан аримайди чанг.
Вақт деган эговдан тирналган юзим,
Чархланган ақлимнинг тиғига қаранг.
ОРЗУ
Оппоқ булутлардан беланчак қилсам,
Ҳилол ипагидан ҳалинчак қилсам.
Боботоғ келбатли куёв бўлсаму
Баҳорни ўзимга келинчак қилсам.
ДАРАХТ
Кўнглимнинг рангдоши дўстим-а, дарахт,
Дарчамнинг тубида ўсдинг-а, дарахт,
Эрким йўлбошиси шу дарча эди,
Шуни ҳам кўзимдан тўсдинг-а, дарахт.
ВАҚТ БОР ДЕБ
Узимга вақт бор деб далда бераман,
Доиммас уни ҳар галда бераман,
Асли зуволам шу ёлғон дунёдан
Шунинг-чун ўзимни алдайвераман.
Яна шу мавзуда ўқишингиз мумкин:
Шафоат Раҳматуллоҳ Термизийга бағишлов.
Шафоат Раҳматулло Термизий ҳақида уч мақола.
Шафоат Раҳматулло Термизий. Ватан ҳақида монолог & Эшқобил Шукур. Ўз юртига ўхшаган шоир
Лойиқ Шерали. Рубоийлар. Шафоат Раҳматулло Термизий таржимаси
Леонардо да Винчи. Ҳикоятлар. Шафоат Раҳматулло Термизий таржимаси
Shafoat Rahmatullo Termiziy
DO’MBIRA — MENING ILK USTOZIM
Shafoat Rahmatullo Termiziy (Shafoat Rahmatullaev) – 1941 yilning 10 mayida Surxondaryo viloyati Sherobod tumanida tavallud topgan. 1965 yili Toshkent Davlat konservatoriyasini tamomlagan. Uning “Janub shamoli”, “Umid ostonasi”, “Ozod so’z”, “Ko’rinmay gulladim”, “Shoh va shoir” singari kitoblari nashr qilingan. Shuningdek, musiqa sohasida “Musiqa uslubiyoti”, “Musiqa alifbosi” va “Boshlang’ich musiqa” risolalari muallifi hamdir.
Shafoat Rahmatullev 1968 yildan buyon Termiz davlat universitetida dars berib kelmoqda. 1998 yilda “Shuhrat” medali, 2003 yilda “El-yurt hurmati” ordeni bilan taqdirlangan.
Onam bechoraning aytishicha ilon yilida tug’ilgan ekanman. Urush, qahatchilik. Ikki akam frontga ketishgan. Non aziz pallalar edi. Chorvadorning qora o’tovida qo’zilar bilan ko’kanlashib ulg’aya bordik. Sinfdan-sinfga yuqorilagan sari kitobxonlik kasaliga yo’liqib qoldim. Hatto dalaga paxta terishga borganda ham iloji bo’lsa bir qissa yo romanni hech kimga ko’rsatmay etakka solib ketishga harakat qilardim. Zehnim o’tkir edi. Bir-ikki o’qigan she’rni yodlab qolar edim. Uncha-muncha ijodiy mashqlar qilganman. Ammo ularning bari jo’qiy she’rlar edi. Kelajakda nazm ilmi bilan muntazam shug’ullanaman, degan niyat mening xayolimga ham kelmagan o’sha paytlar. Endi esa o’sha maktabda olgan adabiy-badiiy jozibalar, uydagi baxshiyona urf-udumlar ko’nglimga jindak ijod tuyg’usini joylagan taqdir-bitik ekanmi deb o’ylab qolaman.
Oilamizda baxshilikka qiziqish zo’r edi. Rahmatli katta akam Boboqul Rahmatulla o’g’li ham o’smirlik paytlari baxshichilik qilib, do’mbirani maromiga yetkazib, katta mahorat bilan chalar edi. U kishining biron voqeani hikoya qilib berish mahorati hammani qoyil qoldirardi. Ayniqsa, o’zi boshidan oxirigacha bo’lgan ikkinchi jahon urushida ko’rgan-kechirgan voqealarini gapirib, butun bir davrani lol qoldirib turgan onlarining juda ko’p guvohi bo’lganman. Akam juda erta vafot etib ketdi.
Kichik akam Chorsham baxshi Rahmatullo o’g’li ham mushtdayligidan terma qo’shiq to’qib, do’mbiradan ajralmay qolgan edi. U baxshichilikni betinim mashq qilib, katta baxshilarning og’ziga tushib, tezda tanilib ketdi. Ayniqsa Sherobodlik mashhur Mardonaqul Avliyoqul o’g’lidan yo’l-yo’riqlar olib, viloyatning yetakchi, chechan baxshilaridan biriga aylandi.
Chorsham baxshining juda ko’p o’zi to’qigan termalari va she’rlari bor. U kishi qirqdan ziyod xalq dostonlarini mahorat bilan ijro qilar edi. Uning o’zi ijod qilgan “Toshbosar” dostoni men bilgan o’zbek zamonaviy dostonlari orasida chinakam teran syujet va betakror mazmunli xalq romanidir. Chorsham baxshining “Alpomish” shajarasidagi bir necha chuqur ma’no-mazmunli yangi dostonlari surxondaryolik olimlar tomonidan yozib olingan va ayrimlari nashr ham qilingan. Baxshining o’zi to’qib aytgan va mahalliy matbuotlarda chiqqan she’rlarini to’plasa ham bir kitob bo’ladi. Ana shunday yuksak iste’dod sohibi o’n yilcha burun olamdan o’tdi. Bu katta so’z xazinasining bor bisotini xalqqa, kelajak avlodlarga yetkazish borasida hali ko’p tadqiqotlar bo’lishiga umid qilaman.
Mening she’riyatga, so’z sehriga qiziqishimga mana shunday oila muhiti sabab bo’lgan bo’lsa kerak, hoynahoy. Aytishim mumkinki, do’mbira mening ilk ustozim.
Matbuotda ilk bor chiqqan vaqtimni men 1968 yil deb belgilaganman. Adashmasam, o’sha vaqtdan boshlab she’riyat bilan jiddiyroq shug’ullana boshlaganman.
Birinchi kitobim “Janub shamoli” 1981 yilda G’.G’ulom nashriyotida chop etilgan. Kitob chiqarishga juda kech uringanman. Vaholanki, shu kitobga kirgan she’rlar va “Ohu” dostonim 1971 yildayoq vaqtli matbuotda e’lon qilingan edi.
Mening doimiy beminnat ustozim – kitob! Men adabiyot darsini mustaqil mutolaa qilib baholi qudrat o’rganganman. Chunki men adabiyot yo’nalishi bo’yicha ta’lim ololmadim. Toshkentda zilzila bo’lgan yil Toshkent Davlat universitetiga talabgorlardan Samarqand shahrida hujjatlar qabul qilishdi. O’shanda Samarqand opera va balet teatrida ishlardim. Tavakkal qilib jurnalistikaning sirtqi bo’limiga hujjat topshirdim. Va talaba bo’ldim. Bir semestr Toshkentga borib o’qib keldim. Keyin harbiy xizmatga ketdim. Askarlikdan keyin o’qishni yana borib tiklash va davom ettirishga bo’ynim yor bermadi, qolib ketdi. Shunday qilib menga katta shoir-yozuvchilar va adabiyotshunoslarning kitoblari ustozlik qilishgan, xolos.
Harbiy xizmat davrida ham she’rlar qoralab turdim. Bunga armiya hayotining o’ziga xos qiyinchiliklari, go’zal teatr turmushini sog’inish, do’stlar davrasini qo’msash kabi tuyg’ular turtki bo’ldi. Armiyadan qalin bir daftarni qoralab qaytdim. Surxondaryo viloyat xalq ijodi uyiga yo’riqchilik vazifasiga olishdi. Bu yerda juda ko’p san’atkorlar bilan tanishdim.
Shu orada boysunlik bir qizga bag’ishlab “Boysunning sho’x dilbari” degan she’r yozib, unga o’zim musiqa bastalab o’zim ijro etib yurdim. Bu she’r viloyat gazetasida bosilib ham chiqdi. Shundan keyin menda yana jasorat paydo bo’ldi. Endi muntazam mashq qila boshladim. Bir kuni yozganlarim – o’zimga ma’qul she’rlarimni olib, yuz istihola bilan tahririyatga kirib bordim. O’sha paytlari Tesha Saydalievni sirtdan tanir edim. Buni qarangki, Tesha aka ham meni sirtdan tanir ekan. U kishining yonlarida burgut siymo bir zot o’tirardi. “Mengziyo, bu yigit Shafoat Rahmatullaev bo’ladi, yaxshi she’rlar yozayapti” deb tanishtirdilar Tesha aka. Mengziyo aka bilan aka-uka, do’st bo’lib ketdik. U kishiga she’rlarim juda ma’qul bo’lib qoldi. Ko’p o’tmay o’sha 1968 yilda Mengziyo Safarov menga viloyat gazetasi sahifasida oq yo’l tiladi. O’shanda o’ttiz yoshning ostonasida edim.
Hayotda katta yozuvchi Mengziyo Safarov bilan aka-uka, hammaslak, hamisha, bir-birimizga uzangi-yo’ldosh edik. Mengziyo aka ham kitob chiqarishga deyarli e’tibor bermasdi. Mengziyo aka mening nazarimda go’yo abadiy yashaydigan, omadi doim oldinda, hamma narsaga baribir ulguradigan bir siymo bo’lib tuyulardi. Ammo hech kim va hech narsa boqiy emas ekan.
Shu yillarda Respublika gazeta va jurnallarida muntazam chiqib turdim. “O’zbekiston madaniyati”, “Guliston”, “Sharq yulduzi”, “Saodat” kabi gazeta va jurnallarda she’rlarim bosildi. 1975 yilning bahorida Mengziyo aka bilan Toshkentga bordik. Yozuvchilar uyushmasida ustoz Said Ahmad aka o’zining qadrdon ukalari Mengziyo Safarov, Ne’mat Aminovlar bilan ichak uzdi qilib hangomalashdi. Ketarda hammamizni uyiga oshga taklif qildilar. Kechqurun ustozning uyiga uchovlon kirib bordik. Ustoz hazil-huzul bilan kutib oldi. Saida opa oldilariga fartuk tutib olgan, oshxonada oshga urinib yuripti. Ne’mat aka mendan she’rlar o’qib berishimni so’radilar, bir-ikkita she’r o’qidim. She’r tugagach, Said Ahmad aka chaqirib qoldilar: “Saidaxon, mana bu sahroi bolaning she’rlarini siz ham eshitib ko’ring”.
Opa kelgach boyagi she’rlarni yana qayta o’qidim. She’rlar Saida opaga ham manzur bo’ldi shekilli, “Shafoat, she’rlaringizdan tashlab keting” dedi. Men she’rlarni Saida opaga qoldirib ketdim. Saida opa 1975 yilning may oyida “O’zbekiston madaniyati” gazetasida menga “Oq yo’l” tiladi. 1976 yilda G’.G’ulom nashriyotidan chiqqan “Yoshlik bayozi”da bir turkum she’rlarim bosildi. 1979 yilda “Yoshlik” al’manaxida she’rlarim bosilgan. 1979 yilda “Sharq yulduzi” kutubxonasi to’plami “Go’zallikning tug’ilishi” to’plamida “Ohu” dostonim to’liq holda bosildi. Nihoyat, 40 yoshning ustida birinchi kitob – 1981 yilda G’afur G’ulom nashriyotidan ilk to’plamim “Janub shamoli” chiqdi. O’sha yili O’zbekiston Yozuvchilar uyushmasining raisi Sarvar Azimov boshchiligida, Zulfiya opa, Erkin Vohidov va boshqa ijodkorlar viloyatimizga kelishib bizlarni Yozuvchilar uyushmasi a’zoligiga qabul qilishdi. 1988 yilda “Yosh gvardiya” nashriyotidan ikkinchi to’plamim “Umid ostonasi” chiqdi. 1992 yilda “Gulob” nomli to’plamimni viloyatimizda mavjud bo’lgan “Jayhun” nashriyoti chop qildi. 2003 yili “Ozod so’z” saylanmam “Yangi asr avlodi” nashriyotida nashr qilindi. 2008 yilda birdan ikki mo»jaz to’plamim “Ko’rinmay gulladim” va “Shoh va shoir”ni “Muharrir” nashriyotidan chop qildirdim. Kitoblarim turmush taqozosi bilan kam tirajda chiqqan.
Xullas, qimirlagan qir oshar deb qimirlab yozib turibman. Xudo sabr bersa, she’rlarimning o’zini bir kitob, dostonlarimni bir kitob, badiiy va ilmiy publitsistik maqola va suhbatlarimni bir kitob qilib chiqarish niyatim bor. Imkon bo’lsa galdagi ana shu rejalarni amalga oshira olsak marra bizniki. Men katta-kichik o’ndan ortiq dostonlar yozganman.
Mening pedagogik faoliyatim esa 1968 yildan boshlangan. Shu yili institutga musiqa o’qituvchisi bo’lib ishga kelganman. O’shanga ham 43 yil bo’libdi. Hanuz shu dargohdaman. Men ham ozmi-ko’pmi ta’lim bergan ayrim shogirdlarim hozirda universitetimizning yetakchi olimlari. Ayniqsa, pedagogika fanlari doktori, professor, Termiz davlat universitetining rektori, fidoyi fan va jamoat arbobi Mamat Haydarov bilan faxrlanaman.
Musiqa sohasida ham bir-ikkita ilmiy-uslubiy risolalar yozganman. Bular 1991 yilda chop qilingan “Musiqa uslubiyoti”, 1992 yilda chop qilingan “Musiqa alifbosi” va 2003 yilda chop qilingan “Boshlang’ich musiqa” risolalaridir.
Shu paytgacha jami olti badiiy kitob, uch musiqiy risola chop ettirgan bo’lsam, ulardan bittasi o’n ming tirajda, qolganlari kam tirajlarda chiqqan. Hozirgi paytda kitob chiqarishdan ko’ra uni sotish iztirobi, azobi bor. Shuning uchun kitob chiqarishdan ko’nglim to’lmaydi. Keyingi 2008 yilda chiqargan ikki mo»jaz to’plamimni shu boisdan uyga bosib qo’yibman. Uchrashuvlarga borganda o’quvchilarga, chegarachilarga bitta-ikkitadan sovg’a qilib ozaytiryapman.
Mening nazarimda, adabiyot millat ma’naviyati va madaniyatining ham poydevori, ham ko’zgusi. Chunki milliy til ham, milliy teatr ham, milliy kino ham, milliy qo’shiqchilik ham, kolaversa, milliy fol`klor ham adabiyotga suyanadi.
Adabiyot katta maydon, hamisha shunday bo’lib kelgan. Bugun to’qqiz yashardan to’qson yashargacha kitob chiqarib yotibdi. “Ermas oson bu maydon ichra turmoq…” degan edilar ulug’ bobomiz. Biz ham “Hayot rubob – hamma cholg’uchi. Har kim o’z kuyini chaladi. Kimning kuyi bir lahzalikdir. Kimning kuyi mangu qoladi” deb ming’irlagandik bir vaqtlar. Bugungi adabiyotning yutug’iyu qusuri xususida gapirishga ma’naviy huquqimiz ham yo’q, quvvatimiz ham yetmaydi. Faqat vaqt hakam deya olamiz. O’zimizga qarata uni shunday ta’kidlaganmiz:
Sen o’chsang nima g’am, porlayveradi,
Yo’lchirog’ haqiqat – poklik onasi.
Hammaga zol hukmim borlayveradi,
Temir qonun vaqtning qozixonasi!
Menimcha adabiyotshunosligi kuchli rivojlangan rus va Yevropa mamlakatlari tajribasidan kelib chiqib, o’zbek adabiyotining ham qadimdan hozirgacha, avvalo, asrlar bo’yicha izchil davrlashtirish, keyin esa iloji bo’lsa nashrini ham boshlash kerak. XX asrda amalga oshirilgan noyob nashrlarni yana o’sha holicha va o’sha ko’rinishda qayta nashr qilinsa nur ustiga a’lo nur bo’lardi. Hozir ular oltinga barobar, topilmaydigan bo’lib qoldi.
Respublika oliy o’quv yurtlari axborot resurs markazlari kitob fondlari faqat o’quv, ilmiy va ijtimoiy-siyosiy adabiyotlardan iborat bo’lib qolyapti. Ularning alohida boy badiiy adabiyot fondini zudlik bilan tashkil etish kerak. Yoshlar badiiy adabiyotdan uzilib qolyapti.
Har bir viloyat Yozuvchilar uyushmasi bo’limlari qoshida “Ijod” fondi yordami bilan alohida boy badiiy adabiyot kutubxonasi tashkil etilsa yaxshi bo’lardi.
Va nihoyat, oilam haqida gapirsam: turmush o’rtog’im o’qituvchi Xosiyat Rahmutullaeva bilan sakkiz farzandga ota-ona, o’n bitta nabiraga bobo-momo bo’lib ro’zg’orni eplab turibmiz.
“Yoshlik” jurnali, 2011 yil, 11/12-son.
Shafoat Rahmatullo TERMIZIY
SHE’RLAR
Shafoat Rahmatullo Termiziy (Shafoat Rahmatullaev) 1942 yil 10 mayda Surxondaryo viloyatining Sherobod tumanidagi Okko’rg’on qishlog’ida tug’ilgan. Toshkent davlat konservatoriyasini tamomlagan (1965). «Janub shamoli» (1981), «Umid ostonasi» (1988), «Gulob» (1992), «Ozod so’z» (2003, Saylanma), “Ko’rinmay gulladim”, “Umid ostonasi», “Shoh va shoir” kitoblari nashr etilgan. «Musiqa uslubiyoti», «Musiqa alifbosi» (1991—92), «Boshlang’ich musiqa ta’limi» (2003) kabi risolalar ham yozgan. «Shuhrat» medali (1998) hamda «El-yurt hurmati» (2003) ordeni bilan taqdirlangan.
Shafoat Rahmatullo Termiziy 2016 yil 27 mart kuni vafot etdi.
BIZKIM, TERMIZ
(Termiz monologi)
Bizkim, Termiz — shu hayotga qon va ter biz,
Tamadunlar ilk ulg’aygan qutlug’ yer biz.
Ota yurtning sarhadida posbon sher biz,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz,
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim, Termiz.
Yer-suvimiz ul ilohiy rizqdir jami,
«Payg’ambar» ul ko’ksimizda orol nomi.
Balki, shunda paydo Zardusht-Spitami,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz.
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim, Termiz.
Fotih voiz so’ng Iskandar, Homer bo’ldi,
«Avesto»miz yondi, chala ko’mir bo’ldi.
Sharq-g’arb bizda vayron bo’ldi, ta’mir bo’ldi,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz,
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim, Termiz.
Biz ezgu nur-Haq nurining parvonasi,
Ziyo ipak yo’llarin nor, arvonasi.
Buddaning biz adabiyot nirvonasi,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz,
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim, Termiz.
Balqib dedi, so’ng Muhammad quyosh-oyi:
«Jonli, jonsiz bor olamning bir Xudoyi»,
Bot biz bo’ldik ul da’vatning tayanch joyi.
Ezguliklar ummatiga biz kim pir biz,
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim Termiz.
Rasululloh so’zi «Sahih sitta»bo’ldik,
Nabishunos ulug’lardan bitta bo’ldik.
Tasuvvufga hakim, hakam, katta bo’ldik,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz.
Avliyo biz, anbiyo biz bizkim, Termiz.
«Avesto»-yu «Tipitika», «Injil», «Qur’on»,
Ruh mulkiga ezgu to’fon-sohibqiron.
To’fonlarni tindirgan biz Termiz-Turon,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz,
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim, Termiz.
Biz shundoq din, zamonlar chorrahasi biz,
Yigirma besh asrning cho’ng bahosi biz.
Ki qirq chiltan Termiziylar dahosi biz,
Ezguliklar ummatiga bizkim pir biz.
Avliyo biz, anbiyo biz, bizkim Termiz.
O’TAR DUNYO
O’tar dunyo, o’tdi do’stu g’ayir o’tdi,
Arbob, orif, oshiq Zuhra, Toyir o’tdi.
Davronini yoqlar o’tdi, koyir o’tdi,
Bani bashar zamoniga doir o’tdi.
O’taringni o’targacha qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
Har o’tarning xos qismati, ko’rari bor,
Har sobitning turari bor, nurari bor.
Har paykalki, pisharining o’rari bor,
Bir kun hosil sohibining so’rari bor.
So’raringni so’rargacha qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
So’rari bor: — falonchidan nima qoldi?
Mulki foniy, boqiy, yo bir to»ma qoldi,
Yurt noriga falondin «hayt» — himo qoldi.
Betavfiqdan zino qoldi, imo qoldi.
Nima qoldi? Qolaringni qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
Nima qoldi? — Boylaringmi, boying qani?
Ajdodlarday qurgan ko’shk, saroying qani?
Bayt ush-sharaf, bayt ul-adib joying qani?
Milliy bedor vijdon sari sa’ying qani?
Qani, qani? Mehmoningni qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
Qani desa, yurtim shu deb suyalsang-a,
Har qadringni Makka qilib suyalsang-a,
Tuproq o’pib, Vatanim deb kuyalsang-a,
Suyaksizing soxtalikdan tiyalsang-a,
Tiyalmasang, tiling rostga qayir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
Shoir o’tdi, kunlari yo’q, shomlari yo’q,
Hakdan bo’lak kamlari yo’q, komlari yo’q,
Ishqdan bo’lak g’amlari yo’q, jomlari yo’q,
So’zdan bo’lak shonlari yo’q, nomlari yo’q.
Yo’q-yo’q, yo’qlik Shafoatga doir o’tdi,
O o’tdi-ya, bu olamdan shoir o’tdi.
BOBOTOG’DA BIR OHU KO’RDIM
Bobotog’da bir ohu ko’rdim,
Tovus xirom, oy yuz, o’t nigoh.
Oshiq bo’lib ergashib yurdim,
Bir qiz bo’lib imladi u goh.
Bir kun dedi zebo quraloy:
«Ey, oshig’im kelgil yonimga,
So’qmoqlarni yoshing qildi loy,
Shuncha ozor berdim joningga.
Olamda ishq bo’lardi yolg’on,
Yetmasalar oshiq ohiga.
Bu buloqdan suv ich, ey nolon,
Juftim bo’lsang, aylan ohuga».
Ohu bo’ldim, ul suvdan tortib,
Shirin edi visolning dami.
Bir kun dedi yorim uyg’otib:
«Bunda yetdi ovchi qadami».
Kiyiko’tni og’zimga tutib,
Dedi: «Endi o’z holingta qayt».
Odam bo’ldim, bir bargni yutib,
«Qardoshingta» — dedi — javob ayt».
Kiyik uyin ko’rsataman deb,
Uloqtirdim merganni jarga.
«Sayyodingni ketdi sorlar yeb» —
Ohu bo’lib so’zlardim yorga.
U nozlandi: «Sevging bo’lsa rost,
Tozalaysan tog’ni mergandan».
Shundan beri olaman qasos
Ohularga ozor bergandan.
Odam bo’lib, ovchi ovlayman,
Ohu bo’lib, oq kiyikka yor.
Ertaknamo bu qismat ekan,
Majnunona taqdirimda bor.
ULAR OLAM UYIN DERAZALARI
Tun qo’ynida o’lkam qishloq, shahari,
Oyna ko’zlar porlar, uyg’oq uy bari.
Shu choq yulduzlarga boqsam ko’nglim der:
— «Ular olam uyin derazalari».
SIZ KIMU MEN KIM
Sirtimga qarab siz chiqarmang hukm,
Bilmasdan dilimda nimalar hokim.
Davrada vaqt degan bir donishmand bor,
U hali aytadi siz kimu men kim.
KEKSALIK
Sochim zanjirida ajabo oq zang,
Ko’z demish ko’zgumdan arimaydi chang.
Vaqt degan egovdan tirnalgan yuzim,
Charxlangan aqlimning tig’iga qarang.
ORZU
Oppoq bulutlardan belanchak qilsam,
Hilol ipagidan halinchak qilsam.
Bobotog’ kelbatli kuyov bo’lsamu
Bahorni o’zimga kelinchak qilsam.
DARAXT
Ko’nglimning rangdoshi do’stim-a, daraxt,
Darchamning tubida o’sding-a, daraxt,
Erkim yo’lboshisi shu darcha edi,
Shuni ham ko’zimdan to’sding-a, daraxt.
VAQT BOR DEB
Uzimga vaqt bor deb dalda beraman,
Doimmas uni har galda beraman,
Asli zuvolam shu yolg’on dunyodan
Shuning-chun o’zimni aldayveraman.
Yana shu mavzuda o‘qishingiz mumkin:
Shafoat Rahmatulloh Termiziyga bag‘ishlov.
Shafoat Rahmatullo Termiziy haqida uch maqola.
Shafoat Rahmatullo Termiziy. Vatan haqida monolog & Eshqobil Shukur. O‘z yurtiga o‘xshagan shoir
Loyiq Sherali. Ruboiylar. Shafoat Rahmatullo Termiziy tarjimasi
Leonardo da Vinchi. Hikoyatlar. Shafoat Rahmatullo Termiziy tarjimasi
Shafoat Rahmatullayev. Umid ostonasi
