14 декабрь – машҳур француз шоири Поль Элюар (1895- 1952) туғилган кун
Адабиёт майдонига кириб келаётган ҳар бир авлод ўзидан олдинги шоирлар ижодидан ўрганади, ўзлари маёқ деб билган шоирлар оламига интиладилар. Ўтган асрнинг 70-йилларида ўзбек ёш шоирлари ўртасида энг машҳур бўлган француз шоирларидан бири Поль Элюар эди, десак хато қилмаймиз. Бугун ҳам француз шоири ижоди янги давр ижодкорларининг қизиқиши доирасида қолаётгани Элюарнинг буюк истеъдодига бўлган ҳурмат нишонасидир.
Поль Элюар
СУКУНАТ ТАРОЗИСИ
Поль Элюар (Paul Éluard) 1895 йил 14 декабрда туғилган. Дастлаб, 1919 йил дадаизм (модернизм йўналишидаги адабий-бадиий оқим) руҳида жумбоқ ва тушуниш бир қадар мураккаб бўлган шеьрлар ёзган (Хусусан,»Ҳайвонлар ва уларнинг эгалари, одамлар ва уларнинг ҳайвонлари» (1920); «Намуналар» (1921) каби тўпламларида). 1924 йил Андре Бретон, Луи Арагон ва бошқалар билан биргаликда сюрреализм йўналишида ижод килувчиларнинг намояндасига айланган. Кейинчалик фашизмга қарши руҳдаги достонлар ёзган («1936 йил ноябр», 1938). «Очиқ китоб I» (1940), «Очик китоб II» (1942) ва бошка асарларида ватанпарварлик туйғулари акс этган. «Озодлик», «Шеърият ва 1942 йил ҳақиқати» шеърлари француз Қарршилик кўрсатиш ҳаракатининг дастурига айланган. «Қайғу ёмғири» (1926), «Ҳақиқий ҳаёт» (1932), «Атиргул ҳамма учун» (1934), «Сиёсий шеърлар» (1948), «Ахлоқ сабоғи» (1949), «Қақнус» (Феникс) (1951) каби шеърий тўпламлар муаллифи.
1952 йил 18 ноябрда вафот этган.
Гўзал ва ўхшаш
Кун сўнггидаги бир чеҳра
Куннинг хазонлари аро бир бешик
Тугаётган яланғоч ёмғир
Бутун бошли қуёш яширин
Булоқларнинг булоғи замин тубида
Барча кўзгуларнинг синиқ кўзгуси
Сукунат тарозисидаги бир қиёфа
Барча тошлари сингари бир тош
Куннинг сўнгги нурларининг сопқони учун
Унутилган барча қиёфаларга ўхшаш қиёфа
Ички кечинмалар
I
Кирасан сирғалиб совуган ҳаводек
Тўшакка гуллар опа сингилларинг
Оға иниларинг эса мевалар
Тугаётган мавсумларининг
Камалак рангли нур
Такрорланаётган пасту баландлик
Қўлларинг кўзларинг ва сочларинг
Қучоқ очадилар янги абадий
Эврилишларга
Ишон ишон ишон
Табассум қилишингга ўзингга ўзинг
Илк бора
Ишон
Ўзингга табассум қилишингга
Абадий
Ўлим ҳақида ўйламасдан
II
Шиддат билан сенинг шарпанг
Эзғилайди тунни ғижжак устида
Келиб ўрмонларда қил ҳукмдорлик
Тўфонларнинг ҳамлалари
Ўзига йўл ахтарар сенинг уйингдан
Сен эҳтирослари ўйлаб топилган
Шахслар қаторидан эмассан
Ташналигингда кўпроқ зиддият
Чўккан аёллардан
Кел бу ерга бўсани ичгил
Сени ғамгин қилган оловга бўйсун
III
Муздаги қайси қуёш тухумни эритиб юбораётган
Қандай ғалати омад баҳор келиб қолди бир зумда
IV
Куйдирувчи ҳам ёввойи кучнинг чеҳраси
Қора сочлар ичра олтин Жанубга оқар
Гуноҳкор тунларда
Олтин ютиб юборади нопок юлдузни
Ҳеч ким бўлишмаган тўшакда
Чакка томирларда
Худди сийналарнинг учидагидек
Ҳаёт бўйин згмайди
Кўзларни ўйиб олмас ҳеч ким
На уларнинг ёлқинини ва на ёшларини ича олмайди
Қон улардан устун ғалаба қилади фақат ўзичун
Тузатиб бўлмас қуюшқондан чиққан
Фойдасиз
Бу саломатлик зиндон қуради
V
Ёлғиз истагим сени севмоқ
Ёмғир водийни тўлдиради
Балиқ дарёни
Сени ёлғизлигимнинг бўйига мослаб ясадим
Бекинишга бутун дунё бор
Кунлар тунлар бир биримизни англаб олишчун
Кўзларингда сен ҳақдаги ўйларимдан
Сенинг тасаввурингдаги оламдан
Бошқа ҳеч нарсани кўрмаслик учун
Қабоқларинг бошқарадиган кунлар ва тунлар
* * *
Ҳатто олис бўлсак ҳам бир биримиздан
Бизни бирлаштирар ҳар нарса
Сен фарқлагин акс садони
Кўзгунинг ҳам фарқига етгин
Хона билан саройни фарқ қил
Фарқла ҳар эркак ва ҳар бир аёлни
Ёлғизликнинг фарқини англа
Бу доимий сенинг қисматинг
Бу доимо менинг қисматим
Бизлар шундай баҳам кўрганмиз
Бироқ ишонгандинг қисматинг менга
Сенга топширмоқдаман қисматимни
* * *
Алвидо ғамгинлик
Салом ғамгинлик
Сен шифтдаги чизиқларга ёзилгансан
Мен севган кўзларга ёзилгансан сен
Сен қашшоқлик эмассан ҳеч ҳам
Негаки энг бечора лаблар сени сотиб қўяди
Бир табассум билан
Салом ғамгинлик
Севишган вужудлар севгиси
Хайрихоҳлик бирдан намоён бўлган
Муҳаббатнинг қудрати
Худди вужудсиз бир махлуқ каби
Тушкун қиёфа
Ғамгинлик гўзал чеҳра.
* * *
Тисарилаётган қоп қора осмон
Найза юмшоқ ерга санчилар
Иссиқ тўшакка кираётган
Совуқ қотган қиз каби
Ой заминни нурга чўмдирар
Қолганларни эса ундар ҳаёт синовларига
Француз тилидан Муродхон Ниёзхоний таржимаси
Манба: «Шарқ юлдузи» журнали веб-саҳифаси
14 dekabr – mashhur fransuz shoiri Pol Elyuar (1895- 1952) tug‘ilgan kun
Adabiyot maydoniga kirib kelayotgan har bir avlod o‘zidan oldingi shoirlar ijodidan o‘rganadi, o‘zlari mayoq deb bilgan shoirlar olamiga intiladilar. O‘tgan asrning 70-yillarida o‘zbek yosh shoirlari o‘rtasida eng mashhur bo‘lgan fransuz shoirlaridan biri Pol Elyuar edi, desak xato qilmaymiz. Bugun ham fransuz shoiri ijodi yangi davr ijodkorlarining qiziqishi doirasida qolayotgani Elyuarning buyuk iste’dodiga bo‘lgan hurmat nishonasidir.
Pol Elyuar
SUKUNAT TAROZISI
Pol Elyuar (Paul Éluard`) 1895 yil 14 dekabrda tug’ilgan. Dastlab, 1919 yil dadaizm (modernizm yo’nalishidagi adabiy-badiiy oqim) ruhida jumboq va tushunish bir qadar murakkab bo’lgan she`rlar yozgan (Xususan,»Hayvonlar va ularning egalari, odamlar va ularning hayvonlari» (1920); «Namunalar» (1921) kabi to’plamlarida). 1924 yil Andre Breton, Lui Aragon va boshqalar bilan birgalikda syurrealizm yo’nalishida ijod kiluvchilarning namoyandasiga aylangan. Keyinchalik fashizmga qarshi ruhdagi dostonlar yozgan («1936 yil noyabr», 1938). «Ochiq kitob I» (1940), «Ochik kitob II» (1942) va boshka asarlarida vatanparvarlik tuyg’ulari aks etgan. «Ozodlik», «She’riyat va 1942 yil haqiqati» she’rlari frantsuz Qarrshilik ko’rsatish harakatining dasturiga aylangan. «Qayg’u yomg’iri» (1926), «Haqiqiy hayot» (1932), «Atirgul hamma uchun» (1934), «Siyosiy she’rlar» (1948), «Axloq sabog’i» (1949), «Qaqnus» (Feniks) (1951) kabi she’riy to’plamlar muallifi.
1952 yil 18 noyabrda vafot etgan.
Go’zal va o’xshash
Kun so’nggidagi bir chehra
Kunning xazonlari aro bir beshik
Tugayotgan yalang’och yomg’ir
Butun boshli quyosh yashirin
Buloqlarning bulog’i zamin tubida
Barcha ko’zgularning siniq ko’zgusi
Sukunat tarozisidagi bir qiyofa
Barcha toshlari singari bir tosh
Kunning so’nggi nurlarining sopqoni uchun
Unutilgan barcha qiyofalarga o’xshash qiyofa
Ichki kechinmalar
I
Kirasan sirg’alib sovugan havodek
To’shakka gullar opa singillaring
Og’a inilaring esa mevalar
Tugayotgan mavsumlarining
Kamalak rangli nur
Takrorlanayotgan pastu balandlik
Qo’llaring ko’zlaring va sochlaring
Quchoq ochadilar yangi abadiy
Evrilishlarga
Ishon ishon ishon
Tabassum qilishingga o’zingga o’zing
Ilk bora
Ishon
O’zingga tabassum qilishingga
Abadiy
O’lim haqida o’ylamasdan
II
Shiddat bilan sening sharpang
Ezg’ilaydi tunni g’ijjak ustida
Kelib o’rmonlarda qil hukmdorlik
To’fonlarning hamlalari
O’ziga yo’l axtarar sening uyingdan
Sen ehtiroslari o’ylab topilgan
Shaxslar qatoridan emassan
Tashnaligingda ko’proq ziddiyat
Cho’kkan ayollardan
Kel bu yerga bo’sani ichgil
Seni g’amgin qilgan olovga bo’ysun
III
Muzdagi qaysi quyosh tuxumni eritib yuborayotgan
Qanday g’alati omad bahor kelib qoldi bir zumda
IV
Kuydiruvchi ham yovvoyi kuchning chehrasi
Qora sochlar ichra oltin Janubga oqar
Gunohkor tunlarda
Oltin yutib yuboradi nopok yulduzni
Hech kim bo’lishmagan to’shakda
Chakka tomirlarda
Xuddi siynalarning uchidagidek
Hayot bo’yin zgmaydi
Ko’zlarni o’yib olmas hech kim
Na ularning yolqinini va na yoshlarini icha olmaydi
Qon ulardan ustun g’alaba qiladi faqat o’zichun
Tuzatib bo’lmas quyushqondan chiqqan
Foydasiz
Bu salomatlik zindon quradi
V
Yolg’iz istagim seni sevmoq
Yomg’ir vodiyni to’ldiradi
Baliq daryoni
Seni yolg’izligimning bo’yiga moslab yasadim
Bekinishga butun dunyo bor
Kunlar tunlar bir birimizni anglab olishchun
Ko’zlaringda sen haqdagi o’ylarimdan
Sening tasavvuringdagi olamdan
Boshqa hech narsani ko’rmaslik uchun
Qaboqlaring boshqaradigan kunlar va tunlar
* * *
Hatto olis bo’lsak ham bir birimizdan
Bizni birlashtirar har narsa
Sen farqlagin aks sadoni
Ko’zguning ham farqiga yetgin
Xona bilan saroyni farq qil
Farqla har erkak va har bir ayolni
Yolg’izlikning farqini angla
Bu doimiy sening qismating
Bu doimo mening qismatim
Bizlar shunday baham ko’rganmiz
Biroq ishonganding qismating menga
Senga topshirmoqdaman qismatimni
* * *
Alvido g’amginlik
Salom g’amginlik
Sen shiftdagi chiziqlarga yozilgansan
Men sevgan ko’zlarga yozilgansan sen
Sen qashshoqlik emassan hech ham
Negaki eng bechora lablar seni sotib qo’yadi
Bir tabassum bilan
Salom g’amginlik
Sevishgan vujudlar sevgisi
Xayrixohlik birdan namoyon bo’lgan
Muhabbatning qudrati
Xuddi vujudsiz bir maxluq kabi
Tushkun qiyofa
G’amginlik go’zal chehra.
* * *
Tisarilayotgan qop qora osmon
Nayza yumshoq yerga sanchilar
Issiq to’shakka kirayotgan
Sovuq qotgan qiz kabi
Oy zaminni nurga cho’mdirar
Qolganlarni esa undar hayot sinovlariga
Frantsuz tilidan Murodxon Niyozxoniy tarjimasi
Manba: «Sharq yulduzi» jurnali veb-sahifasi
