Пикассо назмда ўша даврлар фаранг шеъриятига эндигина кириб келаётган, Андре Бретон, Тристан Тзара, Жойс Мансур каби бир қатор шоирлар ўзларида эндигина синаб кўраётган сюрреализм оқимида ижод қилган.
СЎЗ РАНГЛАРИ
Пабло Пикассонинг улуғ мусаввир эканига шубҳа йўқ. Дунёнинг манаман деган санъатшунослари ҳам унга доимо тан бериб келишган. Аммо унинг шеъриятичи? Рост, Пабло кўп шеър ёзмаган. Китоби чиққан-чиқмаганлиги ҳам маълум эмас. Аммо унинг яқин дўстлари ичида рассомлардан кўра шоирларнинг кўп бўлгани мусаввирнинг сўз ва сўз санъатига нақадар ошуфта бўлганидан дарак беради.
Пикассо назмда ўша даврлар фаранг шеъриятига эндигина кириб келаётган, Андре Бретон, Тристан Тзара, Жойс Мансур каби бир қатор шоирлар ўзларида эндигина синаб кўраётган сюрреализм оқимида ижод қилган.
Унинг шеърларини ўқир эканман, беихтиёр эронлик буюк шоир ва рассом Суҳроб Сипеҳрийни ўйлаб кетаман. У ҳам сюрреалист эди. Майли, “изм” лар ўз йўлига. Ваҳоланки Сипеҳрий шарқда “Рангнинг ўлими”, “Сувнинг қадам товушлари”, “Ибтидо садоси” янглиғ дурдоналарни яратган бўлса, ғарбда Пикассо “Қора ифор”, “Мусаввир ва унинг нусҳаси” каби ажабтовур шеърларни ёзади. Шуни таъкидлаб ўтмоқ жоизки, сюреалистик санъатнинг отаси ҳисобланувчиси Сальвадор Дали ҳам ажойиб шеърлар ёзган. (Далининг шоирлик фаолияти билан мени таништиргани учун шоир Жонтемирга раҳмат.)
Ҳулласи калом… шу шеърлар Пикассоники. Қўлдан келганча таржима қилдик. Бошқа тилдан бўлгани учун ўқувчи олдида узрлимиз.
Таржимон
Пабло ПИКАССО
ШЕЪРЛАР
мусиқа ва тун
ёлғизлик
ожиз дарахтларнинг япроқлари-ла
туннинг очиқ сийнасини ёпади шамол
ва чексизлик номи билан ичибон қасам
самоларга қутқу солар рангсиз мусиқа
ваҳшат ила
аянч ила сабрсиз руҳлар
тилка-пора қилиб ташлар туннинг жимлигин
қаердадир увиллар бўри
мусиқадан чиқиб кетган дарбадар оҳанг
тентиб юрар энди бўшлиқда
бу худди жаннатдан қувилган Одамнинг
замин узра санғишига ўхшаб кетарди
мусиқа ва тун қовушиб оқар руҳимда
итлар
итлар тунда ғажир бешафқат
кўчага кўмилган маййит лошини
ва қон ранги урган тишлари
ярақлар ҳилолнинг шуълаларидан
оҳ тортган соялар
жимжитликка эврилган тасвир
итлардан ўзини айлар мудофаа
тириклар ўрабон деразаларин
темир панжаралар-ла
ҳаёт ҳам ёпиқдир мангу уларга
тонг эзиб юбораруларни бесўз
гарчи итлар ўлар бироқ шуълалар
давом эттирар
қонланган тишларни ярқиратишни
дунё тонги
менда қиёфа бор муздан кесилган
юрак бор минг жойи тиғдан ярадор
эслайман сенда ҳам бор эди худди шу мулклар
энди
энди фақат девор қолган орамизда
дунёни забт этди юраксизлик
ва қиёфасизлик
урушга жонини берган одамлар
тонгни бошлаб келаётирлар
дунё тонглар ичра чайқалар сархуш
пўртахолранг йўлнинг сўнги манзили
бизни балки етказади буюк ўлимга
аммо унинг номи бўлар мангулик
барибир тонг отар
шафақ қони билан суғорилган ер
шуурга сингади гўё симобдай
сўзлар ва тасвирлар қафасларидан
ҳалос бўлар албат бизнинг руҳимиз
мусаввир ва унинг нусхаси
ортинга бурулма
ва сукут сақла
сукунат — коинотнинг қонли овози
уни ҳис қил
кўчирилган тасвирнинг
бўёқлари кўчиб кетса-да
руҳинг ичра ёнсин товушлар
энди бу товушлардан
жисмлар ясаб тасвирла уларни
ана шулар сенинг нусхангдир
(гарчи руҳинг жонингдан айри
гарчи бу қалб туйғуларга лим)
қора ва оқ ранглар ичиндан
ўзини излайди ўзликсиз одам
деразага сиғмас манзара
барчасини унутиб
деразага тикиларканман
кўраман денгизнинг
шовуллаган товушин
шамоллар саҳролардан олиб келади
жазирама ва изғирин синиқларини
денгиз моллускаларининг қора шивирин
зўр бериб симирар қорачиқларим
сувга тўкилади бир ҳовуч нигоҳ
миямнинг фикр қадами етмаган жойида
очила бошлайди қора нилуфар
уни сен телбалик дея атайсан
ранглар товушида ёнади руҳим
қалбим ёнар сукунатнинг рангларида
дарднинг товушида бир тасвир туйдим
қора ифор
эгасиз қиёфалар кўпдир теграмда
минг
миллион
миллиард ёки ундан ҳам зиёда бўлмоғи мумкин
уларнин соҳиби қаерда экан
балки мен — денгиз одами
жунжикаётганимда нафис совуқдан
ўз қиёфам мендан айрилмиш
билмадим
билганим бир қора ифор
димоғимда чайқалиб қоплар вужудни
балки ўша эрур менинг қиёфам
Инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар таржималари
Pikasso nazmda oʻsha davrlar farang sheʼriyatiga endigina kirib kelayotgan, Andre Breton, Tristan Tzara, Joys Mansur kabi bir qator shoirlar oʻzlarida endigina sinab koʻrayotgan syurrealizm oqimida ijod qilgan.
SOʻZ RANGLARI
Pablo Pikassoning ulugʻ musavvir ekaniga shubha yoʻq. Dunyoning manaman degan sanʼatshunoslari ham unga doimo tan berib kelishgan. Ammo uning sheʼriyatichi? Rost, Pablo koʻp sheʼr yozmagan. Kitobi chiqqan-chiqmaganligi ham maʼlum emas. Ammo uning yaqin doʻstlari ichida rassomlardan koʻra shoirlarning koʻp boʻlgani musavvirning soʻz va soʻz sanʼatiga naqadar oshufta boʻlganidan darak beradi.
Pikasso nazmda oʻsha davrlar farang sheʼriyatiga endigina kirib kelayotgan, Andre Breton, Tristan Tzara, Joys Mansur kabi bir qator shoirlar oʻzlarida endigina sinab koʻrayotgan syurrealizm oqimida ijod qilgan.
Uning sheʼrlarini oʻqir ekanman, beixtiyor eronlik buyuk shoir va rassom Suhrob Sipehriyni oʻylab ketaman. U ham syurrealist edi. Mayli, “izm” lar oʻz yoʻliga. Vaholanki Sipehriy sharqda “Rangning oʻlimi”, “Suvning qadam tovushlari”, “Ibtido sadosi” yangligʻ durdonalarni yaratgan boʻlsa, gʻarbda Pikasso “Qora ifor”, “Musavvir va uning nusʼhasi” kabi ajabtovur sheʼrlarni yozadi. Shuni taʼkidlab oʻtmoq joizki, syurealistik sanʼatning otasi hisoblanuvchisi Salvador Dali ham ajoyib sheʼrlar yozgan. (Dalining shoirlik faoliyati bilan meni tanishtirgani uchun shoir Jontemirga rahmat.)
Hullasi kalom… shu sheʼrlar Pikassoniki. Qoʻldan kelgancha tarjima qildik. Boshqa tildan boʻlgani uchun oʻquvchi oldida uzrlimiz.
Tarjimon
Pablo PIKASSO
SHEʼRLAR
musiqa va tun
yolgʻizlik
ojiz daraxtlarning yaproqlari-la
tunning ochiq siynasini yopadi shamol
va cheksizlik nomi bilan ichibon qasam
samolarga qutqu solar rangsiz musiqa
vahshat ila
ayanch ila sabrsiz ruhlar
tilka-pora qilib tashlar tunning jimligin
qayerdadir uvillar boʻri
musiqadan chiqib ketgan darbadar ohang
tentib yurar endi boʻshliqda
bu xuddi jannatdan quvilgan Odamning
zamin uzra sangʻishiga oʻxshab ketardi
musiqa va tun qovushib oqar ruhimda
itlar
itlar tunda gʻajir beshafqat
koʻchaga koʻmilgan mayyit loshini
va qon rangi urgan tishlari
yaraqlar hilolning shuʼlalaridan
oh tortgan soyalar
jimjitlikka evrilgan tasvir
itlardan oʻzini aylar mudofaa
tiriklar oʻrabon derazalarin
temir panjaralar-la
hayot ham yopiqdir mangu ularga
tong ezib yuborarularni besoʻz
garchi itlar oʻlar biroq shuʼlalar
davom ettirar
qonlangan tishlarni yarqiratishni
dunyo tongi
menda qiyofa bor muzdan kesilgan
yurak bor ming joyi tigʻdan yarador
eslayman senda ham bor edi xuddi shu mulklar
endi
endi faqat devor qolgan oramizda
dunyoni zabt etdi yuraksizlik
va qiyofasizlik
urushga jonini bergan odamlar
tongni boshlab kelayotirlar
dunyo tonglar ichra chayqalar sarxush
poʻrtaxolrang yoʻlning soʻngi manzili
bizni balki yetkazadi buyuk oʻlimga
ammo uning nomi boʻlar mangulik
baribir tong otar
shafaq qoni bilan sugʻorilgan yer
shuurga singadi goʻyo simobday
soʻzlar va tasvirlar qafaslaridan
halos boʻlar albat bizning ruhimiz
musavvir va uning nusxasi
ortinga burulma
va sukut saqla
sukunat — koinotning qonli ovozi
uni his qil
koʻchirilgan tasvirning
boʻyoqlari koʻchib ketsa-da
ruhing ichra yonsin tovushlar
endi bu tovushlardan
jismlar yasab tasvirla ularni
ana shular sening nusxangdir
(garchi ruhing joningdan ayri
garchi bu qalb tuygʻularga lim)
qora va oq ranglar ichindan
oʻzini izlaydi oʻzliksiz odam
derazaga sigʻmas manzara
barchasini unutib
derazaga tikilarkanman
koʻraman dengizning
shovullagan tovushin
shamollar sahrolardan olib keladi
jazirama va izgʻirin siniqlarini
dengiz molluskalarining qora shivirin
zoʻr berib simirar qorachiqlarim
suvga toʻkiladi bir hovuch nigoh
miyamning fikr qadami yetmagan joyida
ochila boshlaydi qora nilufar
uni sen telbalik deya ataysan
ranglar tovushida yonadi ruhim
qalbim yonar sukunatning ranglarida
dardning tovushida bir tasvir tuydim
qora ifor
egasiz qiyofalar koʻpdir tegramda
ming
million
milliard yoki undan ham ziyoda boʻlmogʻi mumkin
ularnin sohibi qayerda ekan
balki men — dengiz odami
junjikayotganimda nafis sovuqdan
oʻz qiyofam mendan ayrilmish
bilmadim
bilganim bir qora ifor
dimogʻimda chayqalib qoplar vujudni
balki oʻsha erur mening qiyofam
Ingliz tilidan Mirzohid Muzaffar tarjimalari
