27 декабрь — мутафаккир шоир Мирзо Ғолиб таваллуд топган кун
Оташнафас шоир Мирзо Асадуллохон Ғолиб асли қадимдан Туркистон заминида истиқомат қилган ойбек уруғидан бўлиб, унинг бобоси Мирзо Қўқонбек Самарқанд амирзодаларидан бўлган отаси Турсунхон билан аразлашиб, XVII аср ўрталарида Ҳиндистонга бориб қолади. Мирзо Ғолиб ана шу кишининг ўғли Абдуллабек ва Бухородан Ҳиндистонга келиб қолган Хожа Ғулом Ҳусайннинг қизи Иззатуннисодан Агра шаҳрида туғилади. Маълум бўладики, ҳинд заминида туғилган бўлишига қарамай, Мирзо Ғолиб ота томонидан — самарқандлик, она томонидан эса — бухоролик. Бинобарин, уни нафақат ҳинд ва урду, балки ўзбек халқининг ҳам шоири дейишга ҳақлимиз.
Ўзининг беқиёс ижоди билан урду адабий тилига асос солган ва ҳинд шеъриятининг мумтоз даврини якунлаган, ҳам Покистон, ҳам Хлндистоннинг фахру ғурурига, ҳар икки миллатнинг тимсолига айланиб кетган оташнафас шоир Мирзо Асадуллохон Ғолиб (27.12.1797, Агра, — 15.2.1869, Деҳли), асли туркистонлик — ўзбекларнинг ойбек уруғидан бўлиб, унинг бобоси Мирзо Қўқонбек Самарқанд амирзодаларидан бўлган отаси Турсунхон билан аразлашиб, XVII аср ўрталарида Ҳиндистонга бориб қолади. Мирзо Ғолиб ана шу кишининг ўғли Абдуллабек ва Бухородан Ҳиндистонга келиб қолган Хожа Ғулом Ҳусайннинг қизи Иззатуннисодан Агра шаҳрида туғилади. Маълум бўладики, ҳинд заминида туғилган бўлишига қарамай, Мирзо Ғолиб ота томонидан — самарқандлик, она томонидан эса — бухоролик. Бинобарин, уни нафақат ҳинд ва урду, балки ўзбек халқининг ҳам шоири дейишга ҳақлимиз.
Маълумки, Ҳиндистонда яшаб ижод этган машҳур форс-тожик шоири Хусрав Деҳлавийнинг келиб чиқиши ҳам асли Шаҳрисабздан бўлиб, ўзбекларнинг лотин уруғидан эди. Шуни назарда тутиб, Мирзо Ғолибга замондош бўлган шоир Наййар ёзган эди: «Ҳиндистонда форс шеърияти лотин уруғидан бўлган туркдан бошланиб, ойбек уруғидан бўлган туркда ниҳоясига етди».
Мирзо Ғолиб назм билан бирга насрда ҳам қалам тебратган. Унинг «Дастанбу», «Меҳри нимрўз», «Панжи оҳанг» каби асарлари урду адабиётининг ноёб дурдоналари ҳисобланади. Мирзо Ғолиб Соиб Табризий, Мирзо Бедил каби буюк салафларига эргашиб, сабки ҳиндий — ҳинд услубида ижод қилган. Бу услубда ёзилган шеърларнинг бадиий жиҳатдан пишиқ, мазмунан теранлиги — бир неча маъно қатламига эгалиги маълум. Шунинг учун ҳам уларни тушунтириш учун қатор-қатор шарҳ китоблари яратилган Шунинг учун ҳам уларни бошқа тилларга таржима қилиш қийин. Ғолибни суханварлик бўстонининг булбули ва маъно шаккаристонининг тўтиси, деб лутф этадилар. Урду мунаққиди Абдураҳмон Бижпурийнинг ёзишича, Ҳиндистонда энг ўқимишли китоблар бу — муқаддас «Веда» ва Мирзо Ғолибнинг девони ҳисобланади.
XX асрда Мирзо Ғолибнинг шуҳрати бутун дунёга ёйилди. Бугунги кунда шоир асарлари нашр этилмаган, унинг номини билмайдиган халқлар жуда оз. Деҳли, Алигарҳ, Ҳайдаробод, Лоҳур ва Карачи шаҳарлари бу забардаст сўз санъаткори ижодини ўрганишда йирик марказлар бўлиб келмоқда. Ҳиндистон ҳукумати, шахсан Индра Ганди ташаббуси билан Деҳлида ташкил этилган Ғолиб уйи ва Ғолиб академиясидаги китоб жавонлари жаҳоннинг турли мамлакатларида чоп этилган шоир ҳақидаги рисолалар ва асарларининг турли тиллардаги таржималари билан тўла.
Ўзбек тилида Мирзо Ғолибнинг «Шайдо» (1965) ва «Ғазаллар» (1975) тўпламлари нашр этилган. Шоир шеърларини урду ва форс тилларидан Ёнғин Мирзо, Раҳмонберди Муҳаммаджонов, Миртемир, Васфий, Чустий, Шоислом Шомуҳамедов, Эркин Воҳидов, Султон Қўқонбеков, Ҳамид Ғулом, Пўлат Мўминлар таржима қилишган.
Мирзо Ғолиб
ҒАЗАЛЛАР
Эркин Воҳидов таржималари
* * *
Десам, Ғолиб, ерим — пок хоки Турон,
Асил зотим билан бағрим фараҳманд.
Ўзим туркзодаю наслим-да туркзод,
Буюклар кавми бирла асли пайванд.
Уруғ бўлмиш менга ойбеклар аслан,
Камолан ойга нисбат, балки ўнчанд.
Отам касбин десам деҳкончиликдир,
Бобом бўлмиш заминдори Самарқанд.
Ўзим ҳак файзига шогирд эрурман,
Эрурман фозил инсонларга фарзанд.
Ёнишда ҳамнафасман барқ ила мен,
Саховатда булутлар бирла монанд.
Ғаму андуҳки бор, шодман алардин,
Фараҳ, бахт йўқ-ки анга доғи хурсанд.
Ҳама хешларки ўтмиш, йиғлагаймен,
Тирикликдан куларман бўйла хушханд.
* * *
Қоши ёси катлима тадбирдир,
Не ажаб, уй тоқида шамширдир.
Севгида беморлигимни сўрмагил,
Ул Исо кўзгусида тасвирдир.
Мен жунун даштида саргардон эсам,
Ғам дилимнинг пойида занжирдир.
Бу кўнгил вайронадир, фаввора — кўз,
Сел синиқ бу уйга не таъмирдир.
Ваҳ, қаламнинг ёқасин йиртди Асад,
Чок дил иншоси бу таҳрирдир.
* * *
Муҳаббат тухмин экдим жонима, андуҳ самар бўлди,
Умидим шуки, қосид, ёрга ҳолимдан хабар бўлди.
Еғиб чархи фалакдан бу жафокаш бошима тошлар,
Урушди тошга тошу мисли гулдаста шарар бўлди.
Кўнгил дарди кўринса кўзгуда юз ранг билан, денглар
Хазону соғару дил қонию заҳми жигар бўлди.
Нигоҳим бўлди овора сени излаб ва лек охир
Қоронғу бўлди олам сенга, дил соҳибназар бўлди.
Жунун ақлини зоҳид айб этар бўлса ажаб йўқдир,
Жунун занжири зуҳднинг эшигига банди дар бўлди.
Асад, гар ғунча гулнинг шавқатига боргоҳ бўлса,
Дилинг Бедил йўлига гул сочиб, сатринг гуҳар бўлди.
* * *
Париваш чеҳрасига берса оро,
Қилар ҳайрат билан кўзгу тамошо.
Кетар жоним олиб карвонда ёрим,
Ғуборин кўзларимга айладим жо.
Мени уйқуга элтди дарди ҳижрон,
Хаёли кипригимда бўлди пайдо.
Кулар гул йиғлаганда булбули зор,
Мен у гул хандасидан хору расво.
Фироқ ўкин пари кўксимга отди,
Ажаб, ғам тоғи узра унди раъно.
Фано даштин тутар маскан муродим,
Анга парво йўқу менга тасалло.
Асад, ожизлигингни англадингми,
Нечун билдинг ўзингни бунча доно?
* * *
Эгам, исмингни айтмоқ журъатин бергил забонимга,
Кўнгил — хомуш садаф, дур жилвасин бергил баёнимга.
Тараҳҳум айла мендек бедилу маҳзунга, лутф этгил,
Чароғи субҳ бер шомимга, гул фаслин хазонимга.
Қилиб наззора жонимни олурсан, эй пари пайкар,
Қўярсан дасту пойингга ҳино олуда қонимга.
Кўриб кўзгуда руҳинг аксини у чашми машшота
Бўлибдир хунфишон, берсин тўзим бу хаста жонимга.
Қиларкан тунда булбул нола, тонг уйқудан уйғонгай,
Умидим тонги уйғонмас нечун бетин фиғонимга.
Камина тақрибу сидқин синаб кўрмоққа раҳм айлаб,
Юбординг минг туман ранжу машаққат имтиҳонимга.
Жамолингдан сабоҳ равшан, гулистон бўйла зевардир,
Асадга тор қафас қурдинг, назар сол бу маконимга.
РУБОИЙЛАР
Эргаш Очилов таржималари
1
Ҳар пардани, Ғолиб, ўз навоси бордир,
Ҳар гўшани ўз файзу сафоси бордир.
Пок айлади жисмимни жаҳон ташвишидан —
Банголани хуш обу ҳавоси бордир.
2
Умрим бўйи тақдир қўлида хор бўлдим,
Умрим бўйи омадга умидвор бўлдим.
Сармоя йўғ-у, фойда хаёлин қилдим,
Бир ваъда йўғ-у, кўйида кўп зор бўлдим.
3
Мен рози эмасман берсалар жаннатни,
Ҳақ даргоҳидан турли-туман неъматни.
Жон қайта танамга кирса, сарф этгай эдим —
Бир кўргали сени, бу буюк давлатни!
4
Ё Раб, жаҳон аҳлига дили хуррам бер!
Жаннат тилаганга оташини ҳам бер!
Шаддод* хафа ўтди сендан кўрмай ўғил,
Одам мулкин қавмига қилмай кам бер!
_____________
* Шаддод — афсонавий араб подшоҳларидан бирининг номи. У гўё ҳудолик даъво қилган эмиш.
5
Беморман-у, май дардима дармон бўлгай,
Ҳам қуввати дил, ҳам роҳати жон бўлгай.
Отамга* дедим: май ичгали майл айла,
То бода ичиш расми фаровон бўлгай!
__________
* Бу ерда Одам Ато кўзда тутилмоқда.
6
Қўрқув ила кўнглим то банд эрмас эди,
Ҳеч нарсага қаттиқ пайванд эрмас эди.
Орзум мени Каъбаю сафардан ғайри —
Тарки элу хотин, фарзанд эрмас эди.
7
Дунё сен учун айш-ишратистон бўлсин!
Шодлик гули юз рангда намоён бўлсин!
Келди ҳайиту баҳор хуррамлик олиб,
Мендек неча юз жон сенга қурбон бўлсин!
8
Кўз олдида беморни фақат тургай ёр,
Ўз нафъу зиёни-ла иши йўқ зинҳор.
Толибга талаб қилгани не имкон бор?
Йўқ меваси берса-да хино барг бисёр.
9
Суҳан* суви олдида бекор қанду набот,
Тенг келмас унга Нил ила Жайҳуну Фирот.
Ҳинд отли бу бир парча ери оламнинг —
Зулматдир-у гўё, Суҳан — оби ҳаёт.
____________
* Суҳан — Ҳиндистондаги дарё.
10
Ҳар лаҳза азал лутфини ёд этгучи бўл,
Ҳар қанча бало кўпми, қувонч ундан мўл.
Куфр ичра мену Санъон аро фарқ бордир,
Эҳсон бошқа, тоат ҳақи бошқадир ул.
11
Сен орзуни кўп бердинг-у, сармояни кам,
Қошингда қиёмат куни биз бўлсак жам,
Қўй мени ҳолимга — чекиб ҳасрат-ғам,
Мен қилмаган айшларимни ўйлай ул дам.
12
Шодлик базмида хасталарга не қувонч?
Жанг ичра оёғи басталарга не қувонч?
Гар ёғса булутдан покиза май, Ғолиб,
Биз — кўзаю жомшикасталарга не қувонч?
13
Юзинг каби юз йўқ бирор инсонда,
Покиза вужуд ҳам бу каби ҳеч жонда.
Дединг: сира парво қилмагум гап-сўзга,
Ёмонларнинг кўзи лекин ёмон-да!
14
Қашшоқлик оламида аччиқ ҳаёт,
Тоат-да қилолмайсан излаб нажот.
Кошки Ҳақдан ишораи савму салот —
Бўлса эди, фарз бўлганидек ҳажжу закот.
15
Кошки бу жаҳон янгидан ижод бўлса,
Вайрона бу кулбам зора обод бўлса.
Мендан кўра яхши бу тубан оламда —
Ким ўзгани(нг) ғам-қайғусидан шод бўлса.
16
Токай эл ила тинчу саломат бўласан?
Токай нишонаи маломат бўласан?
Ғам кечасининг дедингки тонги бўлмас,
Бундай дема, мункири қиёмат бўласан!
17
Манзил менга ҳам шу қора ер — қайга борай?
Бор тупроғини сочди бошимдан, найлай?
Зар берди-ю ўзгаларга, қўйди менга дом,
У онадир ўзгаларга-ю, менга ўгай.
18
На ханжару ўқ захми ила ўлганман,
На шерни(нг) тушиб чангалига сўлганман.
Тишлайман-у лабларимни, қонин сўраман,
Қон юта яшашдан безор бўлганман.
19
Мен яккахудолик ғамидан озодман,
Ўз поклигима ўзим гувоҳман, шодман.
Сўз ичра салафларга бугун шогирд эсам,
Бас, эрта халафларга* тайин устодман.
__________
* Xалаф — ортдан келаётганлар, авлодлар, ворислар.
20
Ғолиб, менинг катта бобомдир Зодшам,
Шундан яшадим қилич дамида мен ҳам.
Саркардалик ўтди-ю, ёпишдим шеърга —
Бобомнинг синган қиличи бўлди қалам.
21
Қар ким эса йўқчилик туфайли поймол,
Расволик ила ҳам ўнгланар гоҳ аҳвол.
Биз ташналаб-у, хирқа-чи, ботмиш майга,
Соқий, қадаҳинг тешикми — бу қандай ҳол?!
22
Эй, нега чўчийсан бу қадар ўлимдан?
Дил мангу ҳаётними тилар ўлимдан?
Куйдим-ку табиий ҳарорат ўтида мен,
Оғир бу ҳаёт, билсанг агар, ўлимдан!
23
Маълумки, шикоят айламак яхши эмас,
Ёр ҳусни-ю дил дарди — сўзим мавзуси, бас.
Ҳолимни келиб кўрмади-ю, сўрмади ул,
Душман яралаб, ёр эса ўлдирди, абас.
24
Сўзингга сенинг эътимод айлаб бўлмас,
Ёлгон ила ўзни шод айлаб бўлмас.
Сен ваъдани тоғдай уйдинг — орасидан
Бир яхши ваъдани ёд айлаб бўлмас.
25
Тун бўйи агарчи меҳмон қилдим уни,
Бирмунча ўзимга меҳрибон қилдим уни.
Кўнглим сира хотиржам эмасдир, чунки
Васл ичра ўзимдан бадгумон қилдим уни.
26
Минг нарса менга ато этишса — Уники!
Жаннатни пешонамга битишса — Уники!
Мен Унга қилай фидо юз шодлик ила —
Маҳшар куни танга жон етишса — Уники!
27
Дил юзини тирнаб, қондан йўллар очай,
Кўз орқали юзга қонли ёшлар сочай.
Умрим бўйи қора киймасам Каъба каби,
Мўминга* тутиб аза жаҳаннамга тушай…
__________
* Мўмин — Ғолибга замондош шоир.
28
Сўз завқини олам тушуниб етгай эди,
Номим мени қўкдан-да ўтиб кетгай эди,
Дин бўлса агар сўз илми нетгай эди —
Девоним илоҳий китоб этгай эди!
27 dekabr — mutafakkir shoir Mirzo G’olib tavallud topgan kun
O’zining beqiyos ijodi bilan urdu adabiy tiliga asos solgan va hind she’riyatining mumtoz davrini yakunlagan, ham Pokiston, ham Xlndistonning faxru g’ururiga, har ikki millatning timsoliga aylanib ketgan otashnafas shoir Mirzo Asadulloxon G’olib (27.12.1797, Agra, — 15.2.1869, Dehli), asli turkistonlik — o’zbeklarning oybek urug’idan bo’lib, uning bobosi Mirzo Qo’qonbek Samarqand amirzodalaridan bo’lgan otasi Tursunxon bilan arazlashib, XVII asr o’rtalarida Hindistonga borib qoladi. Mirzo G’olib ana shu kishining o’g’li Abdullabek va Buxorodan Hindistonga kelib qolgan Xoja G’ulom Husaynning qizi Izzatunnisodan Agra shahrida tug’iladi. Ma’lum bo’ladiki, hind zaminida tug’ilgan bo’lishiga qaramay, Mirzo G’olib ota tomonidan — samarqandlik, ona tomonidan esa — buxorolik. Binobarin, uni nafaqat hind va urdu, balki o’zbek xalqining ham shoiri deyishga haqlimiz.
Ma’lumki, Hindistonda yashab ijod etgan mashhur fors-tojik shoiri Xusrav Dehlaviyning kelib chiqishi ham asli Shahrisabzdan bo’lib, o’zbeklarning lotin urug’idan edi. Shuni nazarda tutib, Mirzo G’olibga zamondosh bo’lgan shoir Nayyar yozgan edi: «Hindistonda fors she’riyati lotin urug’idan bo’lgan turkdan boshlanib, oybek urug’idan bo’lgan turkda nihoyasiga yetdi».
Mirzo G’olib nazm bilan birga nasrda ham qalam tebratgan. Uning «Dastanbu», «Mehri nimro’z», «Panji ohang» kabi asarlari urdu adabiyotining noyob durdonalari hisoblanadi. Mirzo G’olib Soib Tabriziy, Mirzo Bedil kabi buyuk salaflariga ergashib, sabki hindiy — hind uslubida ijod qilgan. Bu uslubda yozilgan she’rlarning badiiy jihatdan pishiq, mazmunan teranligi — bir necha ma’no qatlamiga egaligi ma’lum. Shuning uchun ham ularni tushuntirish uchun qator-qator sharh kitoblari yaratilgan Shuning uchun ham ularni boshqa tillarga tarjima qilish qiyin. G’olibni suxanvarlik bo’stonining bulbuli va ma’no shakkaristonining to’tisi, deb lutf etadilar. Urdu munaqqidi Abdurahmon Bijpuriyning yozishicha, Hindistonda eng o’qimishli kitoblar bu — muqaddas «Veda» va Mirzo G’olibning devoni hisoblanadi.
XX asrda Mirzo G’olibning shuhrati butun dunyoga yoyildi. Bugungi kunda shoir asarlari nashr etilmagan, uning nomini bilmaydigan xalqlar juda oz. Dehli, Aligarh, Haydarobod, Lohur va Karachi shaharlari bu zabardast so’z san’atkori ijodini o’rganishda yirik markazlar bo’lib kelmoqda. Hindiston hukumati, shaxsan Indra Gandi tashabbusi bilan Dehlida tashkil etilgan G’olib uyi va G’olib akademiyasidagi kitob javonlari jahonning turli mamlakatlarida chop etilgan shoir haqidagi risolalar va asarlarining turli tillardagi tarjimalari bilan to’la.
O’zbek tilida Mirzo G’olibning «Shaydo» (1965) va «G’azallar» (1975) to’plamlari nashr etilgan. Shoir she’rlarini urdu va fors tillaridan Yong’in Mirzo, Rahmonberdi Muhammadjonov, Mirtemir, Vasfiy, Chustiy, Shoislom Shomuhamedov, Erkin Vohidov, Sulton Qo’qonbekov, Hamid G’ulom, Po’lat Mo’minlar tarjima qilishgan.
Mirzo G’olib
G’AZALLAR
Erkin Vohidov tarjimalari
* * *
Desam, G’olib, yerim — pok xoki Turon,
Asil zotim bilan bag’rim farahmand.
O’zim turkzodayu naslim-da turkzod,
Buyuklar kavmi birla asli payvand.
Urug’ bo’lmish menga oybeklar aslan,
Kamolan oyga nisbat, balki o’nchand.
Otam kasbin desam dehkonchilikdir,
Bobom bo’lmish zamindori Samarqand.
O’zim hak fayziga shogird erurman,
Erurman fozil insonlarga farzand.
Yonishda hamnafasman barq ila men,
Saxovatda bulutlar birla monand.
G’amu anduhki bor, shodman alardin,
Farah, baxt yo’q-ki anga dog’i xursand.
Hama xeshlarki o’tmish, yig’lagaymen,
Tiriklikdan kularman bo’yla xushxand.
* * *
Qoshi yosi katlima tadbirdir,
Ne ajab, uy toqida shamshirdir.
Sevgida bemorligimni so’rmagil,
Ul Iso ko’zgusida tasvirdir.
Men junun dashtida sargardon esam,
G’am dilimning poyida zanjirdir.
Bu ko’ngil vayronadir, favvora — ko’z,
Sel siniq bu uyga ne ta’mirdir.
Vah, qalamning yoqasin yirtdi Asad,
Chok dil inshosi bu tahrirdir.
* * *
Muhabbat tuxmin ekdim jonima, anduh samar bo’ldi,
Umidim shuki, qosid, yorga holimdan xabar bo’ldi.
Yeg’ib charxi falakdan bu jafokash boshima toshlar,
Urushdi toshga toshu misli guldasta sharar bo’ldi.
Ko’ngil dardi ko’rinsa ko’zguda yuz rang bilan, denglar
Xazonu sog’aru dil qoniyu zahmi jigar bo’ldi.
Nigohim bo’ldi ovora seni izlab va lek oxir
Qorong’u bo’ldi olam senga, dil sohibnazar bo’ldi.
Junun aqlini zohid ayb etar bo’lsa ajab yo’qdir,
Junun zanjiri zuhdning eshigiga bandi dar bo’ldi.
Asad, gar g’uncha gulning shavqatiga borgoh bo’lsa,
Diling Bedil yo’liga gul sochib, satring guhar bo’ldi.
* * *
Parivash chehrasiga bersa oro,
Qilar hayrat bilan ko’zgu tamosho.
Ketar jonim olib karvonda yorim,
G’uborin ko’zlarimga ayladim jo.
Meni uyquga eltdi dardi hijron,
Xayoli kiprigimda bo’ldi paydo.
Kular gul yig’laganda bulbuli zor,
Men u gul xandasidan xoru rasvo.
Firoq o’kin pari ko’ksimga otdi,
Ajab, g’am tog’i uzra undi ra’no.
Fano dashtin tutar maskan murodim,
Anga parvo yo’qu menga tasallo.
Asad, ojizligingni angladingmi,
Nechun bilding o’zingni buncha dono?
* * *
Egam, ismingni aytmoq jur’atin bergil zabonimga,
Ko’ngil — xomush sadaf, dur jilvasin bergil bayonimga.
Tarahhum ayla mendek bedilu mahzunga, lutf etgil,
Charog’i subh ber shomimga, gul faslin xazonimga.
Qilib nazzora jonimni olursan, ey pari paykar,
Qo’yarsan dastu poyingga hino oluda qonimga.
Ko’rib ko’zguda ruhing aksini u chashmi mashshota
Bo’libdir xunfishon, bersin to’zim bu xasta jonimga.
Qilarkan tunda bulbul nola, tong uyqudan uyg’ongay,
Umidim tongi uyg’onmas nechun betin fig’onimga.
Kamina taqribu sidqin sinab ko’rmoqqa rahm aylab,
Yubording ming tuman ranju mashaqqat imtihonimga.
Jamolingdan saboh ravshan, guliston bo’yla zevardir,
Asadga tor qafas qurding, nazar sol bu makonimga.
RUBOIYLAR
Ergash Ochilov tarjimalari
1
Har pardani, G’olib, o’z navosi bordir,
Har go’shani o’z fayzu safosi bordir.
Pok ayladi jismimni jahon tashvishidan —
Bangolani xush obu havosi bordir.
2
Umrim bo’yi taqdir qo’lida xor bo’ldim,
Umrim bo’yi omadga umidvor bo’ldim.
Sarmoya yo’g’-u, foyda xayolin qildim,
Bir va’da yo’g’-u, ko’yida ko’p zor bo’ldim.
3
Men rozi emasman bersalar jannatni,
Haq dargohidan turli-tuman ne’matni.
Jon qayta tanamga kirsa, sarf etgay edim —
Bir ko’rgali seni, bu buyuk davlatni!
4
YO Rab, jahon ahliga dili xurram ber!
Jannat tilaganga otashini ham ber!
Shaddod* xafa o’tdi sendan ko’rmay o’g’il,
Odam mulkin qavmiga qilmay kam ber!
_____________
* Shaddod — afsonaviy arab podshohlaridan birining nomi. U go’yo hudolik da’vo qilgan emish.
5
Bemorman-u, may dardima darmon bo’lgay,
Ham quvvati dil, ham rohati jon bo’lgay.
Otamga* dedim: may ichgali mayl ayla,
To boda ichish rasmi farovon bo’lgay!
__________
* Bu yerda Odam Ato ko’zda tutilmoqda.
6
Qo’rquv ila ko’nglim to band ermas edi,
Hech narsaga qattiq payvand ermas edi.
Orzum meni Ka’bayu safardan g’ayri —
Tarki elu xotin, farzand ermas edi.
7
Dunyo sen uchun aysh-ishratiston bo’lsin!
Shodlik guli yuz rangda namoyon bo’lsin!
Keldi hayitu bahor xurramlik olib,
Mendek necha yuz jon senga qurbon bo’lsin!
8
Ko’z oldida bemorni faqat turgay yor,
O’z naf’u ziyoni-la ishi yo’q zinhor.
Tolibga talab qilgani ne imkon bor?
Yo’q mevasi bersa-da xino barg bisyor.
9
Suhan* suvi oldida bekor qandu nabot,
Teng kelmas unga Nil ila Jayhunu Firot.
Hind otli bu bir parcha yeri olamning —
Zulmatdir-u go’yo, Suhan — obi hayot.
____________
* Suhan — Hindistondagi daryo.
10
Har lahza azal lutfini yod etguchi bo’l,
Har qancha balo ko’pmi, quvonch undan mo’l.
Kufr ichra menu San’on aro farq bordir,
Ehson boshqa, toat haqi boshqadir ul.
11
Sen orzuni ko’p berding-u, sarmoyani kam,
Qoshingda qiyomat kuni biz bo’lsak jam,
Qo’y meni holimga — chekib hasrat-g’am,
Men qilmagan ayshlarimni o’ylay ul dam.
12
Shodlik bazmida xastalarga ne quvonch?
Jang ichra oyog’i bastalarga ne quvonch?
Gar yog’sa bulutdan pokiza may, G’olib,
Biz — ko’zayu jomshikastalarga ne quvonch?
13
Yuzing kabi yuz yo’q biror insonda,
Pokiza vujud ham bu kabi hech jonda.
Deding: sira parvo qilmagum gap-so’zga,
Yomonlarning ko’zi lekin yomon-da!
14
Qashshoqlik olamida achchiq hayot,
Toat-da qilolmaysan izlab najot.
Koshki Haqdan ishorai savmu salot —
Bo’lsa edi, farz bo’lganidek hajju zakot.
15
Koshki bu jahon yangidan ijod bo’lsa,
Vayrona bu kulbam zora obod bo’lsa.
Mendan ko’ra yaxshi bu tuban olamda —
Kim o’zgani(ng) g’am-qayg’usidan shod bo’lsa.
16
Tokay el ila tinchu salomat bo’lasan?
Tokay nishonai malomat bo’lasan?
G’am kechasining dedingki tongi bo’lmas,
Bunday dema, munkiri qiyomat bo’lasan!
17
Manzil menga ham shu qora yer — qayga boray?
Bor tuprog’ini sochdi boshimdan, naylay?
Zar berdi-yu o’zgalarga, qo’ydi menga dom,
U onadir o’zgalarga-yu, menga o’gay.
18
Na xanjaru o’q zaxmi ila o’lganman,
Na sherni(ng) tushib changaliga so’lganman.
Tishlayman-u lablarimni, qonin so’raman,
Qon yuta yashashdan bezor bo’lganman.
19
Men yakkaxudolik g’amidan ozodman,
O’z pokligima o’zim guvohman, shodman.
So’z ichra salaflarga bugun shogird esam,
Bas, erta xalaflarga* tayin ustodman.
__________
* Xalaf — ortdan kelayotganlar, avlodlar, vorislar.
20
G’olib, mening katta bobomdir Zodsham,
Shundan yashadim qilich damida men ham.
Sarkardalik o’tdi-yu, yopishdim she’rga —
Bobomning singan qilichi bo’ldi qalam.
21
Qar kim esa yo’qchilik tufayli poymol,
Rasvolik ila ham o’nglanar goh ahvol.
Biz tashnalab-u, xirqa-chi, botmish mayga,
Soqiy, qadahing teshikmi — bu qanday hol?!
22
Ey, nega cho’chiysan bu qadar o’limdan?
Dil mangu hayotnimi tilar o’limdan?
Kuydim-ku tabiiy harorat o’tida men,
Og’ir bu hayot, bilsang agar, o’limdan!
23
Ma’lumki, shikoyat aylamak yaxshi emas,
Yor husni-yu dil dardi — so’zim mavzusi, bas.
Holimni kelib ko’rmadi-yu, so’rmadi ul,
Dushman yaralab, yor esa o’ldirdi, abas.
24
So’zingga sening e’timod aylab bo’lmas,
Yolgon ila o’zni shod aylab bo’lmas.
Sen va’dani tog’day uyding — orasidan
Bir yaxshi va’dani yod aylab bo’lmas.
25
Tun bo’yi agarchi mehmon qildim uni,
Birmuncha o’zimga mehribon qildim uni.
Ko’nglim sira xotirjam emasdir, chunki
Vasl ichra o’zimdan badgumon qildim uni.
26
Ming narsa menga ato etishsa — Uniki!
Jannatni peshonamga bitishsa — Uniki!
Men Unga qilay fido yuz shodlik ila —
Mahshar kuni tanga jon yetishsa — Uniki!
27
Dil yuzini tirnab, qondan yo’llar ochay,
Ko’z orqali yuzga qonli yoshlar sochay.
Umrim bo’yi qora kiymasam Ka’ba kabi,
Mo’minga* tutib aza jahannamga tushay…
__________
* Mo’min — G’olibga zamondosh shoir.
28
So’z zavqini olam tushunib yetgay edi,
Nomim meni qo’kdan-da o’tib ketgay edi,
Din bo’lsa agar so’z ilmi netgay edi —
Devonim ilohiy kitob etgay edi!
