Ўтган йили (2013 йил) феврал-март ойларида ижодий таътилга чиқиб, “дунёдан узилиш” эълон қилгандим. Ўшанда анча-мунча китобни ўқиб, мўлжаллаб-мўлжалламай юрган нарсаларимнинг айримларини қоғозга тушириб олгандим.
Ижод жуда ғалати, тушуниксиз жараён. Баъзида ёзгинг келади-ю, ёзмай юраверсан. Гоҳида умуман ёзмасликка ҳам ўрганиб қоласан. Шундай пайтларда мутолаа ва айниқса таржима одамни жонлантиради, ижодга қайтаради. Ярим зоҳидона таътилимда гарчи ёзиб турган бўлсам ҳам, бир-иккита таржималар қилдим.
Авар халқининг қаҳрамон шоири Расул Ҳамзатовнинг “Четки лет” (“Йиллар маржони”) китобини ўқиётиб, айрим шеърларни оғзаки таржима қилиб кетардим. Кел, шуни қоғозга туширай, деб ишга киришдим. Қарасам, анча-мунча бўлиб қолибди. Орадан етти-саккиз ой ўтгач, “Шарқ юлдузи”га олиб бориб бердим. Айрим имловий (нуқта, вергул) ўзгаришларни ҳисобга олмаганда, таржималар ҳеч қандай тегинишларсиз журналнинг 2014 йил 2-сонида босилиб чиқди.
Бир устоз адибимиз айтганидай, Расул Ҳамзатов доно шоир. Шеърлардаги фавқулодда фикрлар, фавқулодда ечимлар сизни ҳайратлантириб, ўзига қаттиқроқ бойлаб олади. Лекин шоир фақат мутафаккирлиги билангина ўзига хос эмас. Агар самимият, очиқкўнгиллик, мардоналик, ҳурфикрлик, виқор каби фазилатлар ва оташин, чин туйғулар акс этган шеъриятни соғинган бўлсангиз, ҳеч иккиланмай Расул Ҳамзатовни мутолаа қилинг. Истаганингизни албатта топасиз.
Таржимон
Расул Ҳамзатов
ДЕРАЗАМ ОРТИДА ЁМҒИР ШОВҚИНИ
Рус тилидан Ориф Толиб таржималари
Машҳур шоир Расул Ҳамзатов 1923 йилнинг 8 сетябрида Доғистоннинг Хунзах районига қарашли Цада қишлоғида халқ шоири Ҳамзат Цадаса оиласида дунёга келди. У бир неча йил ўқитувчилик қилди ва кейинчалик 1945—1950 йилларда Москвада Максим Горький номидаги адабиёт институтида таҳсил олди. Расул Ҳамзатовнинг ижоди 1937 йилдан лирик шеърлар ёзишдан бошланди. У шу вақтга қадар китобхонларга «Ҳароратли ишқ ва куйдирувчи ғазаб» (1943), «Менинг Ватаним» (1950), «Бизнинг тоғлар» (1947), «Акам қиссаси» (1952), «Доғистон баҳори» (1955), «Туғилган йилим» (1950), «Қалбим тоғларда» (1959) сингари ўнлаб шеърий тўпламларини, шуниигдек, «Тоғ қизи» (1958) ва «Отам билан суҳбат» (1953) достонларини тақдим этди. Бу шеър ва достонларнннг мундарижаси хилма-хилдир. Уларда шоир Ватанга бўлган муҳаббатни, Доғистон халқларининг қайноқ ва қувноқ ҳаётини зўр кўтаринки руҳ билан тараннум этди. Расул Ҳамзатов «Туғилган йилим» шеърлар тўплами учун 1952 йилда Давлат мукофоти билан тақдирланди. 1963 йилда «Юксак юлдузлар» номи билан кўп тилларда босилиб чиққан шеърлар тўплами учун у Ленин мукофоти лауреати унвонига сазовор бўлди.
Расул Ҳамзатов катта жамоат арбоби ва ёш адибларни тарбиялаб етиштирувчи мураббий сифатида ҳам Кавказ халқлари адабиёти тараққиётига муносиб ҳисса қўшди. Таниқли шоир 2003 йилнинг 3 ноябрида вафот этди.
Расул Ҳамзатовнинг «Юксак юлдузлар» шеърлар тўплами 1964 йилда Мамарасул Бобоев таржимасида ўзбек тилида босилиб чиқди.Шунингдек,шоир шеърларини ва «Менинг Доғистоним» китобидан айрим парчаларни Эркин Воҳидов,Асрор Мўмин ҳам таржима қилган.
ҚОН ВА КЎЗЁШ
Ярадан қон оқиб чўзилар узун,
Аммо кўзда ёш йўқ…
Чунки бизларда
Ёшмас, қон оқизмоқ афзал эр учун.
Аксини танлаган эркак бўларми?
БУЛБУЛ ҚЎШИҒИ
Булбул қўшиғини эшитяпсанми,
Тингла, қандай юксак, қандай соф туйғу.
Аммо нени куйлар – билмайди ҳеч ким,
Қуш тилин англашдан ожиз инсонлар.
Ишонаман:
Юртин куйлаяпти у.
Йўқса, зерикарди аллақачонлар.
САККИЗЛИКЛАРДАН
***
Ниҳоят, совуқ куз нафаси келди,
Қушлар уфққа боқиб нафас ютади.
Ёз бўйи бу ерни куйлашган эди,
Энди эса уни ташлаб кетади.
Фақат сукут сақлаб юрган бургутлар
Яланғоч боғларга оғир кўз ташлаб
Кетгиси келмайди бу қийин кунда
Юртини чорасиз ва ёлғиз ташлаб.
***
“Бургутлар! Не сабаб уйғотди ҳавас
Сизда бу қоялар, бу совуқ қорлар?”
“Озодлик туйғуси иссиқ уйгамас,
Бизни чўққиларга – юксакка чорлар”.
“Юртдошлар бу ерга келдингиз нега,
Бу ерда нима бор тоғ-тошдан ўзга?!”
“Иссиқ уйлар эмас, шу қор, шу қоя
Озодлик туйғусин бахш этди бизга!”
***
Хотинига атаб шеър ёзар шоир:
“Сен менинг чироғим, юлдузим, шуълам.
Сен ёнимда бўлсанг, ҳаёт шириндир,
Йўқ бўлсанг, дилимга тўлар аччиқ ғам”.
Мана, остонада бўлади ҳозир
Шеърда мадҳ этилган юлдуз – парирўй.
“Эҳ, яна сенмисан, – қичқирар шоир, –
Худо хаққи, бирпас ишлагани қўй!”
***
Шеърият, кучлига хизматкормассан,
Мудом мазлумларни қилдинг ҳимоя.
Паноҳсиз қолганга ташладинг соя,
Золимга ҳақ сўзни айтдинг қўрқмасдан.
Шеърият, биз сенга қиламиз ҳавас,
Кучлилар кўзига тик боқдинг, бардам.
Шу сабаб жудаям гўзал бўлсанг ҳам,
Сени келинчакка ўхшатиб бўлмас.
***
Олис юрт сафарин тугатиб қайтдим,
Ўғли ҳалок бўлган оналар дилгир
Сўрадилар: “Болам, мусофир пайтинг
Бирор юртдошингга кўзинг тушгандир?”
Мен эса ёлғонни тўқидим шитоб:
“Ҳа, бир ватандошга, рости, дуч келдим”.
Оналар жим қотди. Ҳар бири шу тоб
У менинг болам деб ўйлади, билдим.
***
Тирикларга тегма, тегма, шуҳрат-шон,
Сен ҳали билмайсан инсоннинг сирин.
Гоҳида ўлдириб қўясан, ишон,
Ҳатто энг кучлиси, энг яхшиларин.
Асли, ўликларга кераксан, билсанг,
Уларга халақит бермайсан, ишон.
Аксинча, оловли нафасинг билан
Уларга қайтадан бахш этасан жон.
***
Деразам ортида ёмғир шовқини,
Момақалдироқнинг қаҳқаҳли уни.
Кўнглимда туйғулар қоришар ҳозир:
Изтироб ва шодлик, севги ва қаҳр.
Дардларим жойлайман қўшиқларга ва
Шодликни дўстларга қиламан совға.
Севгим одамларга тортиқ бўлади,
Қаҳрим эса бир ўзимга қолади.
***
“Шодлик, тўхта, қайга учяпсан?”
“Севгиси бор қалбга-да, ахир!”
“Ёшлик, сен-чи, қайга шошяпсан?”
“Севгиси бор қалбга-да, ахир!”
“Йўл бўлсин-ов, куч ва жасорат?”
“Севгиси бор қалбга-да, ахир!”
“Сиз қаерга, қайғу-машаққат?”
“Севгиси бор қалбга-да, ахир!”
***
Менинг қўшниларим – моҳир заргарлар
Бола тасаввурим қолдириб ҳайрон
Моҳак тошин ишга солар эди ва
Соф олтинни мисдан фарқларди осон.
Эй зукко ўқувчим, қарздорман сендан,
Асл шеъриятга ўзингсан посбон.
Мен ҳам моҳак тошинг – назаринг билан
Суъний мисраларни фарқладим осон.
ТЎРТЛИКЛАРДАН
***
Жуда ғалати-да насиба, тақдир,
Толе ҳам бемаврид кулади гоҳи.
Ейишга гўшт кўп-у, тишим йўқ ҳозир,
Атала ичгандим тишим бор чоғи.
***
Нимага ўхшайди одамдаги нутқ?
Мен уни ёмғирга менгзагим келар:
Бир кун ёғса қутдир, иккинчи кун – қут,
Шундан сўнг тинмаса бир офат бўлар.
***
“Айтинг менга, айтинг, энг жирканч кимдир?”
“Титраб-қақшаб турган қўрқоқ бир эркак!”
“Айтинг-чи, ундан-да жирканчроқ кимдир?”
“Сукут сақлаб турган қўрқоқ бир эркак!”
***
Олов ва касаллик, қарзлар ва душман,
Томдан ўтган чакки, мусибат ва кин –
Фақат аҳмоқ одам, ақлини еган
Буларга менсимай қараши мумкин.
Манба: Шоир Ориф Толиб веб-саҳифаси
O’tgan yili (2013 yil) fevral-mart oylarida ijodiy ta’tilga chiqib, “dunyodan uzilish” e’lon qilgandim. O’shanda ancha-muncha kitobni o’qib, mo’ljallab-mo’ljallamay yurgan narsalarimning ayrimlarini qog’ozga tushirib olgandim.Ijod juda g’alati, tushuniksiz jarayon. Ba’zida yozging keladi-yu, yozmay yuraversan. Gohida umuman yozmaslikka ham o’rganib qolasan. Shunday paytlarda mutolaa va ayniqsa tarjima odamni jonlantiradi, ijodga qaytaradi. Yarim zohidona ta’tilimda garchi yozib turgan bo’lsam ham, bir-ikkita tarjimalar qildim.
Avar xalqining qahramon shoiri Rasul Hamzatovning “Chetki let” (“Yillar marjoni”) kitobini o’qiyotib, ayrim she’rlarni og’zaki tarjima qilib ketardim. Kel, shuni qog’ozga tushiray, deb ishga kirishdim. Qarasam, ancha-muncha bo’lib qolibdi. Oradan yetti-sakkiz oy o’tgach, “Sharq yulduzi”ga olib borib berdim. Ayrim imloviy (nuqta, vergul) o’zgarishlarni hisobga olmaganda, tarjimalar hech qanday teginishlarsiz jurnalning 2014 yil 2-sonida bosilib chiqdi.
Bir ustoz adibimiz aytganiday, Rasul Hamzatov dono shoir. She’rlardagi favqulodda fikrlar, favqulodda yechimlar sizni hayratlantirib, o’ziga qattiqroq boylab oladi. Lekin shoir faqat mutafakkirligi bilangina o’ziga xos emas. Agar samimiyat, ochiqko’ngillik, mardonalik, hurfikrlik, viqor kabi fazilatlar va otashin, chin tuyg’ular aks etgan she’riyatni sog’ingan bo’lsangiz, hech ikkilanmay Rasul Hamzatovni mutolaa qiling. Istaganingizni albatta topasiz.
Tarjimon
Rasul Hamzatov
DERAZAM ORTIDA YOMG’IR SHOVQINI
Rus tilidan Orif Tolib tarjimalari
Mashhur shoir Rasul Hamzatov 1923 yilning 8 setyabrida Dog’istonning Xunzax rayoniga qarashli Sada qishlog’ida xalq shoiri Hamzat Sadasa oilasida dunyoga keldi. U bir necha yil o’qituvchilik qildi va keyinchalik 1945—1950 yillarda Moskvada Maksim Gor`kiy nomidagi adabiyot institutida tahsil oldi. Rasul Hamzatovning ijodi 1937 yildan lirik she’rlar yozishdan boshlandi. U shu vaqtga qadar kitobxonlarga «Haroratli ishq va kuydiruvchi g’azab» (1943), «Mening Vatanim» (1950), «Bizning tog’lar» (1947), «Akam qissasi» (1952), «Dog’iston bahori» (1955), «Tug’ilgan yilim» (1950), «Qalbim tog’larda» (1959) singari o’nlab she’riy to’plamlarini, shuniigdek, «Tog’ qizi» (1958) va «Otam bilan suhbat» (1953) dostonlarini taqdim etdi. Bu she’r va dostonlarnnng mundarijasi xilma-xildir. Ularda shoir Vatanga bo’lgan muhabbatni, Dog’iston xalqlarining qaynoq va quvnoq hayotini zo’r ko’tarinki ruh bilan tarannum etdi. Rasul Hamzatov «Tug’ilgan yilim» she’rlar to’plami uchun 1952 yilda Davlat mukofoti bilan taqdirlandi. 1963 yilda «Yuksak yulduzlar» nomi bilan ko’p tillarda bosilib chiqqan she’rlar to’plami uchun u Lenin mukofoti laureati unvoniga sazovor bo’ldi.
Rasul Hamzatov katta jamoat arbobi va yosh adiblarni tarbiyalab yetishtiruvchi murabbiy sifatida ham Kavkaz xalqlari adabiyoti taraqqiyotiga munosib hissa qo’shdi. Taniqli shoir 2003 yilning 3 noyabrida vafot etdi.
Rasul Hamzatovning «Yuksak yulduzlar» she’rlar to’plami 1964 yilda Mamarasul Boboev tarjimasida o’zbek tilida bosilib chiqdi.Shuningdek,shoir she’rlarini va «Mening Dog’istonim» kitobidan ayrim parchalarni Erkin Vohidov,Asror Mo’min ham tarjima qilgan.
QON VA KO’ZYOSH
Yaradan qon oqib cho’zilar uzun,
Ammo ko’zda yosh yo’q…
Chunki bizlarda
Yoshmas, qon oqizmoq afzal er uchun.
Aksini tanlagan erkak bo’larmi?
BULBUL QO’SHIG’I
Bulbul qo’shig’ini eshityapsanmi,
Tingla, qanday yuksak, qanday sof tuyg’u.
Ammo neni kuylar – bilmaydi hech kim,
Qush tilin anglashdan ojiz insonlar.
Ishonaman:
Yurtin kuylayapti u.
Yo’qsa, zerikardi allaqachonlar.
SAKKIZLIKLARDAN
***
Nihoyat, sovuq kuz nafasi keldi,
Qushlar ufqqa boqib nafas yutadi.
Yoz bo’yi bu yerni kuylashgan edi,
Endi esa uni tashlab ketadi.
Faqat sukut saqlab yurgan burgutlar
Yalang’och bog’larga og’ir ko’z tashlab
Ketgisi kelmaydi bu qiyin kunda
Yurtini chorasiz va yolg’iz tashlab.
***
“Burgutlar! Ne sabab uyg’otdi havas
Sizda bu qoyalar, bu sovuq qorlar?”
“Ozodlik tuyg’usi issiq uygamas,
Bizni cho’qqilarga – yuksakka chorlar”.
“Yurtdoshlar bu yerga keldingiz nega,
Bu yerda nima bor tog’-toshdan o’zga?!”
“Issiq uylar emas, shu qor, shu qoya
Ozodlik tuyg’usin baxsh etdi bizga!”
***
Xotiniga atab she’r yozar shoir:
“Sen mening chirog’im, yulduzim, shu’lam.
Sen yonimda bo’lsang, hayot shirindir,
Yo’q bo’lsang, dilimga to’lar achchiq g’am”.
Mana, ostonada bo’ladi hozir
She’rda madh etilgan yulduz – pariro’y.
“Eh, yana senmisan, – qichqirar shoir, –
Xudo xaqqi, birpas ishlagani qo’y!”
***
She’riyat, kuchliga xizmatkormassan,
Mudom mazlumlarni qilding himoya.
Panohsiz qolganga tashlading soya,
Zolimga haq so’zni aytding qo’rqmasdan.
She’riyat, biz senga qilamiz havas,
Kuchlilar ko’ziga tik boqding, bardam.
Shu sabab judayam go’zal bo’lsang ham,
Seni kelinchakka o’xshatib bo’lmas.
***
Olis yurt safarin tugatib qaytdim,
O’g’li halok bo’lgan onalar dilgir
So’radilar: “Bolam, musofir payting
Biror yurtdoshingga ko’zing tushgandir?”
Men esa yolg’onni to’qidim shitob:
“Ha, bir vatandoshga, rosti, duch keldim”.
Onalar jim qotdi. Har biri shu tob
U mening bolam deb o’yladi, bildim.
***
Tiriklarga tegma, tegma, shuhrat-shon,
Sen hali bilmaysan insonning sirin.
Gohida o’ldirib qo’yasan, ishon,
Hatto eng kuchlisi, eng yaxshilarin.
Asli, o’liklarga keraksan, bilsang,
Ularga xalaqit bermaysan, ishon.
Aksincha, olovli nafasing bilan
Ularga qaytadan baxsh etasan jon.
***
Derazam ortida yomg’ir shovqini,
Momaqaldiroqning qahqahli uni.
Ko’nglimda tuyg’ular qorishar hozir:
Iztirob va shodlik, sevgi va qahr.
Dardlarim joylayman qo’shiqlarga va
Shodlikni do’stlarga qilaman sovg’a.
Sevgim odamlarga tortiq bo’ladi,
Qahrim esa bir o’zimga qoladi.
***
“Shodlik, to’xta, qayga uchyapsan?”
“Sevgisi bor qalbga-da, axir!”
“Yoshlik, sen-chi, qayga shoshyapsan?”
“Sevgisi bor qalbga-da, axir!”
“Yo’l bo’lsin-ov, kuch va jasorat?”
“Sevgisi bor qalbga-da, axir!”
“Siz qaerga, qayg’u-mashaqqat?”
“Sevgisi bor qalbga-da, axir!”
***
Mening qo’shnilarim – mohir zargarlar
Bola tasavvurim qoldirib hayron
Mohak toshin ishga solar edi va
Sof oltinni misdan farqlardi oson.
Ey zukko o’quvchim, qarzdorman sendan,
Asl she’riyatga o’zingsan posbon.
Men ham mohak toshing – nazaring bilan
Su’niy misralarni farqladim oson.
TO’RTLIKLARDAN
***
Juda g’alati-da nasiba, taqdir,
Tole ham bemavrid kuladi gohi.
Yeyishga go’sht ko’p-u, tishim yo’q hozir,
Atala ichgandim tishim bor chog’i.
***
Nimaga o’xshaydi odamdagi nutq?
Men uni yomg’irga mengzagim kelar:
Bir kun yog’sa qutdir, ikkinchi kun – qut,
Shundan so’ng tinmasa bir ofat bo’lar.
***
“Ayting menga, ayting, eng jirkanch kimdir?”
“Titrab-qaqshab turgan qo’rqoq bir erkak!”
“Ayting-chi, undan-da jirkanchroq kimdir?”
“Sukut saqlab turgan qo’rqoq bir erkak!”
***
Olov va kasallik, qarzlar va dushman,
Tomdan o’tgan chakki, musibat va kin –
Faqat ahmoq odam, aqlini yegan
Bularga mensimay qarashi mumkin.
Manba: Shoir Orif Tolib veb-sahifasi
