8 cентабр — Расул Ҳамзатов таваллудига 101 йил тўлади

   Машҳур шоир Расул Ҳамзатов 1923 йилнинг 8 сетябрида Доғистоннинг Хунзах районига қарашли Цада қишлоғида халқ шоири Ҳамзат Цадаса оиласида дунёга келди. У бир неча йил ўқитувчилик қилди ва кейинчалик 1945—1950 йилларда Москвада  Максим  Горький номидаги адабиёт институтида таҳсил олди. Расул Ҳамзатовнинг ижоди 1937 йилдан лирик шеърлар ёзишдан бошланди. У шу вақтга қадар китобхонларга «Ҳароратли ишқ ва куйдирувчи ғазаб» (1943), «Менинг Ватаним» (1950), «Бизнинг тоғлар» (1947), «Акам қиссаси» (1952), «Доғистон баҳори» (1955), «Туғилган йилим» (1950), «Қалбим тоғларда» (1959) сингари ўнлаб шеърий тўпламларини, шуниигдек, «Тоғ қизи» (1958) ва «Отам билан суҳбат» (1953) достонларини тақдим этди. Бу шеър ва достонларнннг мундарижаси хилма-хилдир. Уларда шоир Ватанга бўлган муҳаббатни, Доғистон халқларининг қайноқ ва қувноқ ҳаётини зўр кўтаринки руҳ билан тараннум этди. Расул Ҳамзатов «Туғилган йилим» шеърлар тўплами учун 1952 йилда Давлат мукофоти билан тақдирланди. 1963 йилда «Юксак юлдузлар» номи билан кўп тилларда босилиб чиққан шеърлар тўплами учун у Ленин мукофоти лауреати унвонига сазовор бўлди.
Расул Ҳамзатов катта жамоат арбоби ва ёш адибларни тарбиялаб етиштирувчи мураббий сифатида ҳам Кавказ халқлари адабиёти тараққиётига муносиб ҳисса қўшди. Таниқли шоир 2003 йилнинг 3 ноябрида вафот этди.
Расул Ҳамзатовнинг «Юксак юлдузлар» шеърлар тўплами 1964 йилда Мамарасул Бобоев таржимасида ўзбек тилида босилиб чиқди.Шунингдек,шоир шеърларини ва «Менинг Доғистоним» китобидан айрим парчаларни Эркин Воҳидов,Асрор Мўмин ҳам таржима қилган.

Расул Ҳамзатов
ШЕЪРЛАР

ОНА ТИЛИМ

Ажабо! Туш деган нарса қизиқ-да,
Ўлиб қолганмишман тушда ногаҳон.
Кўксимда қўрғошин, қуёш тиғида,
Тоғлар орасида ётибман бежон.

Узокда шарқираб сойлар оқмоқда,
Борликда бир ажиб дилбарлик ҳоким.
Мен эсам ўйлайман ётиб тупрокда:
Мана шу тупроққа қўшилар хоким.

Мен ўлиб ётибман, кимсасиз, унут,
Ҳеч кимса қайғурмас ва чекмас ёҳу.
Фақат чўққиларда қурқурар бургут,
Фақат водийларда инграйди оҳу.

Навқирон ёшимда бўлдим-ку адо,
Оташ юрагимни ўйди ахир ўқ.
На онам, на ёрим бермайди садо,
Дўст тугул, ҳаттоки йиғичи ҳам йўқ.

Фиғон отилади жонсиз бағримдан,
(Гўё фиғон бордек мурда дилида.)
Шу пайт икки киши ўтди наридан,
Қувнок суҳбат куриб авар тилида.

Мен-ку бу дунёдан кўз юмдим мангу,
Улар кулиб-кулиб сўзлашар борин;
Қандайдир Ҳасаннинг турфа ишию
Қандайдир Алининг шўх кирдикорин.

Авар сўзин тинглаб кирди менга жон,
Оҳиста тирилдим ва шунда билдим:
Мени тузатолмас ҳеч дори-дармон,
Жонимга масихдир шу она тилим.

Майли, ким қай тилдан завку шавқ олса,
Менинг ўз тилимга минг жоним фидо.
Эрта она тилим агар йўқолса,
Мен бугун ўлишга бўлурман ризо.

Майли, қашшоқ бўлсин, майли, беҳашам,
Лекин менинг учун азиз ва суюк.
Жаҳон минбаридан янграмаса ҳам,
Она тилим менга муқаддас, буюк.

Оташин Маҳмуднинг ёник шеърини,
Наҳот, таржимада ўқир авлодим?
Наҳот, мен аварнинг сўнгги шоири,
Шуми эди менинг эзгу муродим?!

Севаман ҳаётни, дунё кўркини,
Муҳаббатим чексиз барча эл учун.
Ҳаммасидан азиз она юртимни
Аварча куйладим етганча кучим.

Узоқ Сахалиндан Болтиққача то
Қалбимда кўраман ҳур Ватанимни,
Ҳар қайда қилайин унга жон фидо,
Лекин ўз юртимга кўйинг танимни.

Юртдошларим туриб қабрим олдида
Кўрсатсин аварнинг шоири шул деб.
Элим ёдга олсин она тилида
Ҳамзат Цадасанинг ўғли Расул деб.

* * *

Йўлга чиққан ҳар одам
Курук чикмас бегумон.
Нон олади, шароб ҳам.
Аммо, эй азиз меҳмон,

Тоғларга йўл тутсанг гар
Кел хуржунни тўлдирмай.
Тоғ дилбари нон ёпар,
Тоғ йигити тутар май.

Йўлга чиккан ҳар одам
Курук чикмас бегумон,
Олар ўткир ханжар ҳам.
Аммо, эй азиз меҳмон,

Ханжар тутма қўлингга.
Ханжар сенга на даркор?
Душман чиқса йўлингга,
Бил, тоғликда ханжар бор.

Йўлга чиккан ҳар одам
Курук чиқмас бегумон,
Олар йўлга кўшиқ ҳам.
Эшит, азиз, эй меҳмон,

Соз қўшиққа бой бу эл,
Куйлар бизда кўп, аммо —
Қўшиғингни олиб кел,
Қўшик керак доимо.

ШОМИЛ

Яна ўртар мени эски жароҳат,
Яна юрагимни киймалар армон.
…У мен учун эди кўҳна ривоят,
У ҳакда овуллар сўйларди достон.

Кўнгил у эртакни кайда унутар,
Кечалар кўз юммай тинглардим тўлиб.
Ҳатто тоғлар узра сузган булутлар
Кўринарди Шомил лашкари бўлиб.

У бир кўшиқ эди.
Уни гоҳида
Онам куйлар эди, эслайман ҳамон.
Онам бу қўшикни айтар чоғида
Ўйга чўмар эди кўзлари гирён.

Суратдан боқарди черкаска кийган,
Кўзида ўт ёнган суворий одам.
У чапақай эди.
Чап қўли билан
Қилич дастасини тутганди маҳкам.

У суратдан боқиб кузатган эди
Иккита акамни мукаддас жангга.
Онам марвариду болдоғин берди
Унинг номи билан аталган танкка.

Ўлимидан аввал отам бечора
Унга бағишлади ажойиб достон,
Лекин Шомил номин қилдилар қора,
Ёғдирдилар марднинг шаънига бўҳтон.

Балки шу кўргулик бўлмаса, отам
Кўпрок яшармиди… мен ҳам айбдор.
Кўпнинг овозига жўр бўлиб мен ҳам
Шомилни шеър билан килгандим абгор.

Халқим эрки учун тоғлик еримда
Ёвларга беаёв бўлганди Шомил.
Болалик қилдим-у мурғак шеъримда
Мен уни атадим сотқин ва қотил.

Тоғларни тун чулғар.
Ётаман беҳол,
У дарчам олдида пайдо бўлади.
Гоҳида мўйсафид, кўпни кўрган чол,
Гоҳи лашкарбоши бўлиб келади.

Дер: «Нелар кўрмадим дардли оламда,
Қанча азобларга бўлдим гирифтор.
Ўн тўққиз жароҳат ёнар танамда,
Сен, гўдак, тиғ урдинг йигирманчи бор.

Ўн тўққиз ярага чидадим, биллоҳ,
Ўн тўққиз ярамдан қолмади асар.
Лекин сен урган тиғ битмагай, э воҳ,
Болам бўлатуриб солдинг-ку ханжар.

Озодлик жангига боримни бердим,
Қўшиқ, маишатга бўлмади фурсат.
Маддоҳларни баъзан камчилар эдим,
Шеърбозни калтаклар эдим бешафқат.

Лекин мен уларни жабрлаб, уриб,
Хато қилгандирман ва лекин ишон,
Сендек сафсатабоз шоирни кўриб
Ҳақлигимга бир бор келтирдим имон».

Тонггача қаршимда турар у сиймо,
Тонггача ўша руҳ беради озор.
Қуюк соколини бўяган хино,
Папоғи устидан ўраган дастор.

Мен унга на дейин? Унинг қошида
Ва сенинг қошингда айблиман, халқим.
Мен хато қилгандим гўдак ёшимда,
Лекин чекинмоққа йўқ бу кун ҳаққим.

Нойиб Мурод бир вақт Шомилдан кетиб
Сўнг пушаймон бўлди. Яна қайтмоқка —
Аҳд қилди-ю, аммо ажали етиб
Йўлда дучор бўлди тубсиз боткоққа.

Мен ҳам пушаймонман ўз шеърим учун,
Яна ортга қайтиб, қилдим деб хато —
Ё узр сўрайман Шомилдан бу кун?
Йўқ, йўқ, ботгим келмас ботқоққа асло.

У ҳам кечирмайди барибир мени,
Мен отдим оркадан, пана жойдан ўқ.
У қиличда ёзди мардлик шеърини,
Менинг бўҳтон шеърим кечирмайди, йўқ.

Майлига… лекин сен қил менга шафқат,
Халқим, кечир, сени севаман ёна.
Жон ўлкам, сен мени қарғама фақат,
Мисоли ўғилдан ранжиган она.

Эркин Воҳидов таржимаси

ТОКИ БУ ЕР АЙЛАНАР ЭКАН…

Қуёш ичдим сувдек, ташналаб,
Йиллар оша ташларкан қадам:
Тонгда ёниб чиққандан бошлаб,
Оқшом ёниб ботганга қадар.

Одамлари серғайрат, бардам
Ва тоғлари мағрур ўлкамда
Тиниқ ирмоқ, муз чашмалардан
Юлдузларни ичдим қадамда.

Кўкнинг зумрад пиёласидан
Водийларда кўксимни кериб —
Оромбахш тоғ ҳаволаридан
Тўйгунимча ичдим симириб.

Сўқмоқлардан ўтаркан, тоғда —
Чўкка тушиб каппаладим қор.
Меҳр билан мен ўпган чоғда
Йўлларимда эриб кетди қор.

Баҳорларни ичдим мен болдай,
Кўмилганда гулларга ҳар ёқ.
Қирчиллаган совуқ Шимолда
Аёз ичдим мисоли арақ.

Тоғлар аро бамисоли май
Ичганимда момагулдурак,
Худди рангин қадаҳ зеҳидай
Товланарди олтин камалак.

Наъматаклар чечаклар отиб,
Қоялардан хмель чўзса даст,
Шу тик қоя устида ётиб,
Ҳидларйдан бўлар эдим маст.

Мафтунман ер гўзаллигига,
Олқишлайман, қиламан қуллуқ.
Шайдосиман, жон фидо унга,
Қўшиқ ичдим — айтгандай қўшиқ.

Инсон қалби мураккаб нарса,
Ўтирганда мен дўстлар аро,
Хурсандликда ичдим бол бўза,
Хафаликда ичдим талх шароб.

Эрмак учун ичган эмасман,
Боис бўлган шодлик вэ ё ғам.
Хиросима кулин кўрганман,
Фестиваллар кулгисини ҳам.

Кўпиклардан пиво юзини
Пуфлаб ўзин ичмоқ одатдир.
Шундай ичдим ҳаёт мағзини,
Ҳаёт мағзи — бу ҳақиқатдир.

Севиб, кулиб ҳамда авайлаб,
Ҳар кунимни ичаман оппоқ,
Эртага мен яна ташналаб,
Шудир ҳаёт қонуни, ўртоқ.

Бу дунёдан бир кун кетаман
Ташналигим қонмай, ғашликда,
Токи бу ер айланар экан,
Яшар инсон шу ташналикда.

ОНАМГА

Тоғда ўсдим, шумтакалигим
Билар эди яқину йироқ,
Қайсар эдим, бас келмас ҳеч ким,
Сўзларингга осмасдим қулоқ.

Бироқ йиллар ўтди… ўтди ўт ёшлик,
Ҳеч нарсани писанд қилмасдим.
Энди бўлса ҳузурингда тек,
Бир гўдакдек сезаман ўзим.

Иккаламиз танҳомиз, мана
Қалбимда йўқ ғам-ғашдан нишон.
Сенинг юмшоқ кафтингга яна
Оқ соч бошим қўяй, онажон.

Дил ўртанур, дилимда ғаш бор,
Бошбошдоқлик қилгандир асир.
Дурустгина сенга эътибор —
Қилолмадим, бу эмасдир сир.

Ҳаёт бу дам бўлиб гирдобдай,
Олиб кетур комига солиб.
Дил сиқилур яна пайдар-пай,
Онам, сени унутдимми деб.

Сен бўлсанг-чи, қилмасдан таъна,
Кўз ташлайсан хавотирланиб.
Хўрсиниб гоҳ, билдирмай она,
Артасан кўз ёшинг ўртаниб.

Юлдуз сўнгги манзили томон
Учиб борар солиб кўкка из.
Уғлинг келиб қўяр, онажон,
Оқ соч бошин кафтингга бу кез.

АЛВИДО, ИСТАМБУЛ

Босфорга тушмоқда оқшом елкани,
Сўнгги шафақ нури қўнар денгизга.
Тинкаси қуриган, хор Туркияни
Муаззинлар чорлар кечки намозга.

Алвидо, пештоқи гўзал, нақшинкор —
Сулаймон мачити, кўҳна Истамбул,
Ва султон саройи ёнида зор-зор
Ҳар бир ўткинчига узатилган қўл.

Алвидо, ғойибдан иона кутган
Эй қайсар қиморбоз!—Қаҳвахўр уя.
Эй, сен қаҳвахона ташида ётган,—
Титраган, хўрсинган ўксик Туркия.

Алвидо, эй боши эгик, қадди дол
Мусулмон бандилар, сизга алвидо.
Не учун қанчалик сиғинманг ҳалол,
Сизни муҳтожликда сақлайди худо?

Алвидо, сенга ҳам, югурдак, ғулом,—
Этик тозаловчи яланғоч бола!..
Мана денгиз уза тушди қора шом,
Истамбул шамлари ёнди шу палла.

Унутмайман сени Доғистонда ҳам,
Баъзида қалбимни ўртайди алам.
Турк қизлари чеккан фиғон жонланур
Булутлар кўз ёши тўкиб ўтган дам.

* * *

Шошилмай ёздилар боболар қадим
Ханжарлар юзига ханжарлар билан.
Мен зўрға қийналиб ёзаман ҳадеб
Уни қалам билан, бўш сўзлар билан.

Жангга от сурдилар боболар қадим
Хайрлашиб севган ерлари билан,
Менинг сиёҳ билан зўрға ёзганим
Тошга ёзди улар қонлари билан.

* * *

Баъзи ёш новдалар ўзин унутар,
Дерлар рашк соламиз кўп юракларга.
Дўл қуймоқчи бўлиб турган булутлар
Истеҳзоли кулар ғўр куртакларга.

Шундай думбуллар бор, кибрланиб дер:
«Яшаймиз бахтиёр, фароғатда биз!»
Бахт эса уларга раҳми келиб дер:
«Болалар сингари бунча соддасиз!»

ХАНЖАРЛАРДАГИ ЁЗУВЛАР

Душманларча қўл урсанг,
Тиғим сенга, эй одам!
Дўстона қўлинг чўзсанг,
Мана, ушла дастамдан.

* * *

Ханжарни қўлга ол-у, аммо ўзингдан кетма,
Ханжар учун яхши жой қин эканин унутма!

* * *

Ханжарим бор деб хурсанд
Кўрсатма ўзинг чаққон,
Битта ўзинг эмассан
Бунақа ханжар таққан.

* * *

Қиздирса ҳам қуёш минг карра,
Қон қотмайди дамида зарра.

* * *

Ханжар аҳмоқда бўлса,
Тинчлик бўлмайди ҳеч ҳам.
Ханжар оқилда турса,
Бўла бергин хотиржам.

* * *

Мўйловга устара бор, эманга болта тайёр,
Тоғлиқ дўстим, ханжаринг қиндан чиқарма бекор!

* * *

Сурнай эмас у, лекин
Унда бор икки оҳанг.
Бир куйи — ўлим экан,
Бир куйи — эрк учун жанг.

* * *

Занглар боссин юзимни,
Кимни ўлдирган бўлсам.
Лаънатлайман ўзимни
Қотил қўлида кўрсам.

Мамарасул Бобоев таржималари

* * *

Юлдузларга кеча-кундузлар
Ракеталар учди басма-бас.
Эй одамлар — юксак
юлдузлар,—
Сизга учиб етсам, менга бас.

ЮЛДУЗЛАР

Тундаги юлдузлар, ёруғ юлдузлар, .
Чарақлаб шеъримга ташлайсиз нигоҳ.
Ишониб термилган кўздайинсизлар,
Кўзларки, абадий юмилган кўзлар.

Ярим тун, ҳар ёнда сукунат нуқул,
Тинглайман, вақт билан баҳслашмай зинҳор:
— Жангдан қайтолмаган виждондек пок бўл!—
Деган бир нидони тинглайман такрор.

Доғистон юртига содиқ тоғ аҳли,
Мен тутган бу йўлим эмасдир осон.
Эҳтимол, бўлурман юлдузлар тахлит,
Қачондир маконим бўлур кенг осмон.

Боқурман кимнингдир назмига мен ҳам,
Тинчимни олгуси ердаги инсон.
Виждондек қарарман мен ҳам ўша дам,
Ҳамнафас элимдан бўлиб бир нишон.

ДЎСТЛИК ҲАҚИДА ҚИССА

Сўрсалар мендан агар: «Не билан ҳаёт азиз?»
«Ёв кўз ёши, дўстларнинг қувончи-ла»,— дейман тез.

Менинг юртим тик қоя, улкан тошлар аро жо,
Довруғи анча катта, ери кичикдир аммо.

Эртакдаги боғ эмас, кам ҳосилли ери бор,
Дўстликдан қудрат топмиш, севгиси ҳур ва бисёр.

Бир кун шу қорли тоғлар каби сочи оппоқ чол
Қазо чоғи келганин пайқаб бўлибди беҳол.

Бироқ уни ўлим банд қилиб олмбқдан аввал,
Кечган умрин сўроқлаб, берибди шундай савол:

«Қандай яшаб, не тахлит ўткарган эдинг умр,
Қани айтиб бер дебди, тортинмасдан бирма-бир».

Сўйлай бошлабди шўрлик келган чоғда сўнгги он
Кўрган-кечирганларин қисқача қилиб баён.

Ўзин пок асраганмиш, бўлмайин деб нобакор.
Гуноҳ йўлга кирмабди, ичиб-чекмабди зинҳор!

Эрта тонгдан то оқшом келгунича бечора
Беш вақт намозин ўқиб, еб-ичибди уч бора.

Ўғрилик не билмабди, не билса билдирмабди,
Ҳалол-у пок яшабди, олмабди ҳам бермабди.

Ўлим тинглаб чол сўзин дебди содда, бепарво:
«Ҳа, яшабсан, эй ота, гўёки бир авлиё.

Эй кекса, сочинг ўхшар улкан қорли тоғларга,
Қилгандирсан эзгу иш дил тортар ўртоқларга.

Шул сабабдан уларнинг кўнглин қилмай деб вайрон,
Ортга сурай қазойинг муҳлатини, бобожон.
Қилиб ҳар бир энг яқин дўстларингдан армуғон,
Бир йилдан умрин олиб, сенга берайин, қувон!»

Мурдадек бўзарибди чолнинг юзи шу онда.
Дўсти тугул йўқ экан душмани ҳам жаҳонда.

Ўлим қилибди хитоб: «Ундай бўлса, э доно,
Тирик юрсанг-да, ўлик экансан-ку доимо.

Ҳозирлик кўр, мен билан биргаликда кетурсан,
Кимга ҳам даркордирсан, кимни ҳам шод этурсан?»

«Э ўлим, сўзларингни мақбул деб тан олурман,
Ашаддий ёв бўлсанг ҳам, бу гапинг ҳақ билурман».

Инсондирмиз, демакки, дўстларсиз умр маҳол,
Дўстларсиз қазо топмоқ ундан ҳам оғир, малол.

Дўстларсиз кичик халқим янчиларди батамом,
Улуғланди дўстликдан, дўстлар бор, яшар омон.

Бизларга дўстлик даркор, у ҳақда қўшиқ даркор,
Ҳаводан ҳам, нондан ҳам шунга муштоқмиз минг бор.

Зоҳиджон Обидов таржималари

8 centabr — Rasul Hamzatov tavalludiga 101 yil to’ladi

Mashhur shoir Rasul Hamzatov 1923 yilning 8 setyabrida Dog’istonning Xunzax rayoniga qarashli Sada qishlog’ida xalq shoiri Hamzat Sadasa oilasida dunyoga keldi. U bir necha yil o’qituvchilik qildi va keyinchalik 1945—1950 yillarda Moskvada Maksim Gor`kiy nomidagi adabiyot institutida tahsil oldi. Rasul Hamzatovning ijodi 1937 yildan lirik she’rlar yozishdan boshlandi. U shu vaqtga qadar kitobxonlarga «Haroratli ishq va kuydiruvchi g’azab» (1943), «Mening Vatanim» (1950), «Bizning tog’lar» (1947), «Akam qissasi» (1952), «Dog’iston bahori» (1955), «Tug’ilgan yilim» (1950), «Qalbim tog’larda» (1959) singari o’nlab she’riy to’plamlarini, shuniigdek, «Tog’ qizi» (1958) va «Otam bilan suhbat» (1953) dostonlarini taqdim etdi. Bu she’r va dostonlarnnng mundarijasi xilma-xildir. Ularda shoir Vatanga bo’lgan muhabbatni, Dog’iston xalqlarining qaynoq va quvnoq hayotini zo’r ko’tarinki ruh bilan tarannum etdi. Rasul Hamzatov «Tug’ilgan yilim» she’rlar to’plami uchun 1952 yilda Davlat mukofoti bilan taqdirlandi. 1963 yilda «Yuksak yulduzlar» nomi bilan ko’p tillarda bosilib chiqqan she’rlar to’plami uchun u Lenin mukofoti laureati unvoniga sazovor bo’ldi. Rasul Hamzatov katta jamoat arbobi va yosh adiblarni tarbiyalab yetishtiruvchi murabbiy sifatida ham Kavkaz xalqlari adabiyoti taraqqiyotiga munosib hissa qo’shdi. Taniqli shoir 2003 yilning 3 noyabrida vafot etdi.Rasul Hamzatovning «Yuksak yulduzlar» she’rlar to’plami 1964 yilda Mamarasul Boboev tarjimasida o’zbek tilida bosilib chiqdi.Shuningdek,shoir she’rlarini va «Mening Dog’istonim» kitobidan ayrim parchalarni Erkin Vohidov,Asror Mo’min ham tarjima qilgan.

Rasul Hamzatov
SHE’RLAR

ONA TILIM

Ajabo! Tush degan narsa qiziq-da,
O’lib qolganmishman tushda nogahon.
Ko’ksimda qo’rg’oshin, quyosh tig’ida,
Tog’lar orasida yotibman bejon.

Uzokda sharqirab soylar oqmoqda,
Borlikda bir ajib dilbarlik hokim.
Men esam o’ylayman yotib tuprokda:
Mana shu tuproqqa qo’shilar xokim.

Men o’lib yotibman, kimsasiz, unut,
Hech kimsa qayg’urmas va chekmas yohu.
Faqat cho’qqilarda qurqurar burgut,
Faqat vodiylarda ingraydi ohu.

Navqiron yoshimda bo’ldim-ku ado,
Otash yuragimni o’ydi axir o’q.
Na onam, na yorim bermaydi sado,
Do’st tugul, hattoki yig’ichi ham yo’q.

Fig’on otiladi jonsiz bag’rimdan,
(Go’yo fig’on bordek murda dilida.)
Shu payt ikki kishi o’tdi naridan,
Quvnok suhbat kurib avar tilida.

Men-ku bu dunyodan ko’z yumdim mangu,
Ular kulib-kulib so’zlashar borin;
Qandaydir Hasanning turfa ishiyu
Qandaydir Alining sho’x kirdikorin.

Avar so’zin tinglab kirdi menga jon,
Ohista tirildim va shunda bildim:
Meni tuzatolmas hech dori-darmon,
Jonimga masixdir shu ona tilim.

Mayli, kim qay tildan zavku shavq olsa,
Mening o’z tilimga ming jonim fido.
Erta ona tilim agar yo’qolsa,
Men bugun o’lishga bo’lurman rizo.

Mayli, qashshoq bo’lsin, mayli, behasham,
Lekin mening uchun aziz va suyuk.
Jahon minbaridan yangramasa ham,
Ona tilim menga muqaddas, buyuk.

Otashin Mahmudning yonik she’rini,
Nahot, tarjimada o’qir avlodim?
Nahot, men avarning so’nggi shoiri,
Shumi edi mening ezgu murodim?!

Sevaman hayotni, dunyo ko’rkini,
Muhabbatim cheksiz barcha el uchun.
Hammasidan aziz ona yurtimni
Avarcha kuyladim yetgancha kuchim.

Uzoq Saxalindan Boltiqqacha to
Qalbimda ko’raman hur Vatanimni,
Har qayda qilayin unga jon fido,
Lekin o’z yurtimga ko’ying tanimni.

Yurtdoshlarim turib qabrim oldida
Ko’rsatsin avarning shoiri shul deb.
Elim yodga olsin ona tilida
Hamzat Sadasaning o’g’li Rasul deb.

* * *

Yo’lga chiqqan har odam
Kuruk chikmas begumon.
Non oladi, sharob ham.
Ammo, ey aziz mehmon,

Tog’larga yo’l tutsang gar
Kel xurjunni to’ldirmay.
Tog’ dilbari non yopar,
Tog’ yigiti tutar may.

Yo’lga chikkan har odam
Kuruk chikmas begumon,
Olar o’tkir xanjar ham.
Ammo, ey aziz mehmon,

Xanjar tutma qo’lingga.
Xanjar senga na darkor?
Dushman chiqsa yo’lingga,
Bil, tog’likda xanjar bor.

Yo’lga chikkan har odam
Kuruk chiqmas begumon,
Olar yo’lga ko’shiq ham.
Eshit, aziz, ey mehmon,

Soz qo’shiqqa boy bu el,
Kuylar bizda ko’p, ammo —
Qo’shig’ingni olib kel,
Qo’shik kerak doimo.

SHOMIL

Yana o’rtar meni eski jarohat,
Yana yuragimni kiymalar armon.
…U men uchun edi ko’hna rivoyat,
U hakda ovullar so’ylardi doston.

Ko’ngil u ertakni kayda unutar,
Kechalar ko’z yummay tinglardim to’lib.
Hatto tog’lar uzra suzgan bulutlar
Ko’rinardi Shomil lashkari bo’lib.

U bir ko’shiq edi.
Uni gohida
Onam kuylar edi, eslayman hamon.
Onam bu qo’shikni aytar chog’ida
O’yga cho’mar edi ko’zlari giryon.

Suratdan boqardi cherkaska kiygan,
Ko’zida o’t yongan suvoriy odam.
U chapaqay edi.
Chap qo’li bilan
Qilich dastasini tutgandi mahkam.

U suratdan boqib kuzatgan edi
Ikkita akamni mukaddas jangga.
Onam marvaridu boldog’in berdi
Uning nomi bilan atalgan tankka.

O’limidan avval otam bechora
Unga bag’ishladi ajoyib doston,
Lekin Shomil nomin qildilar qora,
Yog’dirdilar mardning sha’niga bo’hton.

Balki shu ko’rgulik bo’lmasa, otam
Ko’prok yasharmidi… men ham aybdor.
Ko’pning ovoziga jo’r bo’lib men ham
Shomilni she’r bilan kilgandim abgor.

Xalqim erki uchun tog’lik yerimda
Yovlarga beayov bo’lgandi Shomil.
Bolalik qildim-u murg’ak she’rimda
Men uni atadim sotqin va qotil.

Tog’larni tun chulg’ar.
Yotaman behol,
U darcham oldida paydo bo’ladi.
Gohida mo’ysafid, ko’pni ko’rgan chol,
Gohi lashkarboshi bo’lib keladi.

Der: «Nelar ko’rmadim dardli olamda,
Qancha azoblarga bo’ldim giriftor.
O’n to’qqiz jarohat yonar tanamda,
Sen, go’dak, tig’ urding yigirmanchi bor.

O’n to’qqiz yaraga chidadim, billoh,
O’n to’qqiz yaramdan qolmadi asar.
Lekin sen urgan tig’ bitmagay, e voh,
Bolam bo’laturib solding-ku xanjar.

Ozodlik jangiga borimni berdim,
Qo’shiq, maishatga bo’lmadi fursat.
Maddohlarni ba’zan kamchilar edim,
She’rbozni kaltaklar edim beshafqat.

Lekin men ularni jabrlab, urib,
Xato qilgandirman va lekin ishon,
Sendek safsataboz shoirni ko’rib
Haqligimga bir bor keltirdim imon».

Tonggacha qarshimda turar u siymo,
Tonggacha o’sha ruh beradi ozor.
Quyuk sokolini bo’yagan xino,
Papog’i ustidan o’ragan dastor.

Men unga na deyin? Uning qoshida
Va sening qoshingda aybliman, xalqim.
Men xato qilgandim go’dak yoshimda,
Lekin chekinmoqqa yo’q bu kun haqqim.

Noyib Murod bir vaqt Shomildan ketib
So’ng pushaymon bo’ldi. Yana qaytmoqka —
Ahd qildi-yu, ammo ajali yetib
Yo’lda duchor bo’ldi tubsiz botkoqqa.

Men ham pushaymonman o’z she’rim uchun,
Yana ortga qaytib, qildim deb xato —
YO uzr so’rayman Shomildan bu kun?
Yo’q, yo’q, botgim kelmas botqoqqa aslo.

U ham kechirmaydi baribir meni,
Men otdim orkadan, pana joydan o’q.
U qilichda yozdi mardlik she’rini,
Mening bo’hton she’rim kechirmaydi, yo’q.

Mayliga… lekin sen qil menga shafqat,
Xalqim, kechir, seni sevaman yona.
Jon o’lkam, sen meni qarg’ama faqat,
Misoli o’g’ildan ranjigan ona.

Erkin Vohidov tarjimasi

TOKI BU YER AYLANAR EKAN…

Quyosh ichdim suvdek, tashnalab,
Yillar osha tashlarkan qadam:
Tongda yonib chiqqandan boshlab,
Oqshom yonib botganga qadar.

Odamlari serg’ayrat, bardam
Va tog’lari mag’rur o’lkamda
Tiniq irmoq, muz chashmalardan
Yulduzlarni ichdim qadamda.

Ko’kning zumrad piyolasidan
Vodiylarda ko’ksimni kerib —
Orombaxsh tog’ havolaridan
To’ygunimcha ichdim simirib.

So’qmoqlardan o’tarkan, tog’da —
Cho’kka tushib kappaladim qor.
Mehr bilan men o’pgan chog’da
Yo’llarimda erib ketdi qor.

Bahorlarni ichdim men bolday,
Ko’milganda gullarga har yoq.
Qirchillagan sovuq Shimolda
Ayoz ichdim misoli araq.

Tog’lar aro bamisoli may
Ichganimda momaguldurak,
Xuddi rangin qadah zehiday
Tovlanardi oltin kamalak.

Na’mataklar chechaklar otib,
Qoyalardan xmel` cho’zsa dast,
Shu tik qoya ustida yotib,
Hidlarydan bo’lar edim mast.

Maftunman yer go’zalligiga,
Olqishlayman, qilaman qulluq.
Shaydosiman, jon fido unga,
Qo’shiq ichdim — aytganday qo’shiq.

Inson qalbi murakkab narsa,
O’tirganda men do’stlar aro,
Xursandlikda ichdim bol bo’za,
Xafalikda ichdim talx sharob.

Ermak uchun ichgan emasman,
Bois bo’lgan shodlik ve yo g’am.
Xirosima kulin ko’rganman,
Festivallar kulgisini ham.

Ko’piklardan pivo yuzini
Puflab o’zin ichmoq odatdir.
Shunday ichdim hayot mag’zini,
Hayot mag’zi — bu haqiqatdir.

Sevib, kulib hamda avaylab,
Har kunimni ichaman oppoq,
Ertaga men yana tashnalab,
Shudir hayot qonuni, o’rtoq.

Bu dunyodan bir kun ketaman
Tashnaligim qonmay, g’ashlikda,
Toki bu yer aylanar ekan,
Yashar inson shu tashnalikda.

ONAMGA

Tog’da o’sdim, shumtakaligim
Bilar edi yaqinu yiroq,
Qaysar edim, bas kelmas hech kim,
So’zlaringga osmasdim quloq.

Biroq yillar o’tdi… o’tdi o’t yoshlik,
Hech narsani pisand qilmasdim.
Endi bo’lsa huzuringda tek,
Bir go’dakdek sezaman o’zim.

Ikkalamiz tanhomiz, mana
Qalbimda yo’q g’am-g’ashdan nishon.
Sening yumshoq kaftingga yana
Oq soch boshim qo’yay, onajon.

Dil o’rtanur, dilimda g’ash bor,
Boshboshdoqlik qilgandir asir.
Durustgina senga e’tibor —
Qilolmadim, bu emasdir sir.

Hayot bu dam bo’lib girdobday,
Olib ketur komiga solib.
Dil siqilur yana paydar-pay,
Onam, seni unutdimmi deb.

Sen bo’lsang-chi, qilmasdan ta’na,
Ko’z tashlaysan xavotirlanib.
Xo’rsinib goh, bildirmay ona,
Artasan ko’z yoshing o’rtanib.

Yulduz so’nggi manzili tomon
Uchib borar solib ko’kka iz.
Ug’ling kelib qo’yar, onajon,
Oq soch boshin kaftingga bu kez.

ALVIDO, ISTAMBUL

Bosforga tushmoqda oqshom yelkani,
So’nggi shafaq nuri qo’nar dengizga.
Tinkasi qurigan, xor Turkiyani
Muazzinlar chorlar kechki namozga.

Alvido, peshtoqi go’zal, naqshinkor —
Sulaymon machiti, ko’hna Istambul,
Va sulton saroyi yonida zor-zor
Har bir o’tkinchiga uzatilgan qo’l.

Alvido, g’oyibdan iona kutgan
Ey qaysar qimorboz!—Qahvaxo’r uya.
Ey, sen qahvaxona tashida yotgan,—
Titragan, xo’rsingan o’ksik Turkiya.

Alvido, ey boshi egik, qaddi dol
Musulmon bandilar, sizga alvido.
Ne uchun qanchalik sig’inmang halol,
Sizni muhtojlikda saqlaydi xudo?

Alvido, senga ham, yugurdak, g’ulom,—
Etik tozalovchi yalang’och bola!..
Mana dengiz uza tushdi qora shom,
Istambul shamlari yondi shu palla.

Unutmayman seni Dog’istonda ham,
Ba’zida qalbimni o’rtaydi alam.
Turk qizlari chekkan fig’on jonlanur
Bulutlar ko’z yoshi to’kib o’tgan dam.

* * *

Shoshilmay yozdilar bobolar qadim
Xanjarlar yuziga xanjarlar bilan.
Men zo’rg’a qiynalib yozaman hadeb
Uni qalam bilan, bo’sh so’zlar bilan.

Jangga ot surdilar bobolar qadim
Xayrlashib sevgan yerlari bilan,
Mening siyoh bilan zo’rg’a yozganim
Toshga yozdi ular qonlari bilan.

* * *

Ba’zi yosh novdalar o’zin unutar,
Derlar rashk solamiz ko’p yuraklarga.
Do’l quymoqchi bo’lib turgan bulutlar
Istehzoli kular g’o’r kurtaklarga.

Shunday dumbullar bor, kibrlanib der:
«Yashaymiz baxtiyor, farog’atda biz!»
Baxt esa ularga rahmi kelib der:
«Bolalar singari buncha soddasiz!»

XANJARLARDAGI YOZUVLAR

Dushmanlarcha qo’l ursang,
Tig’im senga, ey odam!
Do’stona qo’ling cho’zsang,
Mana, ushla dastamdan.

* * *

Xanjarni qo’lga ol-u, ammo o’zingdan ketma,
Xanjar uchun yaxshi joy qin ekanin unutma!

* * *

Xanjarim bor deb xursand
Ko’rsatma o’zing chaqqon,
Bitta o’zing emassan
Bunaqa xanjar taqqan.

* * *

Qizdirsa ham quyosh ming karra,
Qon qotmaydi damida zarra.

* * *

Xanjar ahmoqda bo’lsa,
Tinchlik bo’lmaydi hech ham.
Xanjar oqilda tursa,
Bo’la bergin xotirjam.

* * *

Mo’ylovga ustara bor, emanga bolta tayyor,
Tog’liq do’stim, xanjaring qindan chiqarma bekor!

* * *

Surnay emas u, lekin
Unda bor ikki ohang.
Bir kuyi — o’lim ekan,
Bir kuyi — erk uchun jang.

* * *

Zanglar bossin yuzimni,
Kimni o’ldirgan bo’lsam.
La’natlayman o’zimni
Qotil qo’lida ko’rsam.

Mamarasul Boboev tarjimalari

* * *

Yulduzlarga kecha-kunduzlar
Raketalar uchdi basma-bas.
Ey odamlar — yuksak
yulduzlar,—
Sizga uchib yetsam, menga bas.

YULDUZLAR

Tundagi yulduzlar, yorug’ yulduzlar, .
Charaqlab she’rimga tashlaysiz nigoh.
Ishonib termilgan ko’zdayinsizlar,
Ko’zlarki, abadiy yumilgan ko’zlar.

Yarim tun, har yonda sukunat nuqul,
Tinglayman, vaqt bilan bahslashmay zinhor:
— Jangdan qaytolmagan vijdondek pok bo’l!—
Degan bir nidoni tinglayman takror.

Dog’iston yurtiga sodiq tog’ ahli,
Men tutgan bu yo’lim emasdir oson.
Ehtimol, bo’lurman yulduzlar taxlit,
Qachondir makonim bo’lur keng osmon.

Boqurman kimningdir nazmiga men ham,
Tinchimni olgusi yerdagi inson.
Vijdondek qararman men ham o’sha dam,
Hamnafas elimdan bo’lib bir nishon.

DO’STLIK HAQIDA QISSA

So’rsalar mendan agar: «Ne bilan hayot aziz?»
«Yov ko’z yoshi, do’stlarning quvonchi-la»,— deyman tez.

Mening yurtim tik qoya, ulkan toshlar aro jo,
Dovrug’i ancha katta, yeri kichikdir ammo.

Ertakdagi bog’ emas, kam hosilli yeri bor,
Do’stlikdan qudrat topmish, sevgisi hur va bisyor.

Bir kun shu qorli tog’lar kabi sochi oppoq chol
Qazo chog’i kelganin payqab bo’libdi behol.

Biroq uni o’lim band qilib olmbqdan avval,
Kechgan umrin so’roqlab, beribdi shunday savol:

«Qanday yashab, ne taxlit o’tkargan eding umr,
Qani aytib ber debdi, tortinmasdan birma-bir».

So’ylay boshlabdi sho’rlik kelgan chog’da so’nggi on
Ko’rgan-kechirganlarin qisqacha qilib bayon.

O’zin pok asraganmish, bo’lmayin deb nobakor.
Gunoh yo’lga kirmabdi, ichib-chekmabdi zinhor!

Erta tongdan to oqshom kelgunicha bechora
Besh vaqt namozin o’qib, yeb-ichibdi uch bora.

O’g’rilik ne bilmabdi, ne bilsa bildirmabdi,
Halol-u pok yashabdi, olmabdi ham bermabdi.

O’lim tinglab chol so’zin debdi sodda, beparvo:
«Ha, yashabsan, ey ota, go’yoki bir avliyo.

Ey keksa, soching o’xshar ulkan qorli tog’larga,
Qilgandirsan ezgu ish dil tortar o’rtoqlarga.

Shul sababdan ularning ko’nglin qilmay deb vayron,
Ortga suray qazoying muhlatini, bobojon.
Qilib har bir eng yaqin do’stlaringdan armug’on,
Bir yildan umrin olib, senga berayin, quvon!»

Murdadek bo’zaribdi cholning yuzi shu onda.
Do’sti tugul yo’q ekan dushmani ham jahonda.

O’lim qilibdi xitob: «Unday bo’lsa, e dono,
Tirik yursang-da, o’lik ekansan-ku doimo.

Hozirlik ko’r, men bilan birgalikda ketursan,
Kimga ham darkordirsan, kimni ham shod etursan?»

«E o’lim, so’zlaringni maqbul deb tan olurman,
Ashaddiy yov bo’lsang ham, bu gaping haq bilurman».

Insondirmiz, demakki, do’stlarsiz umr mahol,
Do’stlarsiz qazo topmoq undan ham og’ir, malol.

Do’stlarsiz kichik xalqim yanchilardi batamom,
Ulug’landi do’stlikdan, do’stlar bor, yashar omon.

Bizlarga do’stlik darkor, u haqda qo’shiq darkor,
Havodan ham, nondan ham shunga mushtoqmiz ming bor.

Zohidjon Obidov tarjimalari