Эртага фашизм устидан қозонилган шонли Ғалабага 70 йил тўлади. Олдин бу кун Ғалаба куни деб аталарди, бугун эса Хотира ва Қадрлаш куни сифатида нишонланади. Ном ўзгаргани билан моҳият ўзгаргани йўқ.

Йўқ бўлиб кетган империядан қолган,аммо ҳали-ҳамон юракларни ҳаяжонга ва мунгли туйғуларга чулғайдиган тарихий кун. Кимлардир бу урушда ҳалок бўлган,бедарак йўқолган ва минг бир азобдан ўтиб тирик қайтган инсонларни тоталитар тузум учун жанг қилган деб уларнинг бутун инсоният олдидаги хизматларини йўққа чиқаришга уринди. Аммо,бу тарихий ҳақиқатга зид эди. Ўн етти ё йигирма ёшида она юртини тарк этиб, империянинг ғарбий сарҳадларида душман билан олишган бу инсонлар бундай муносабатга лойиқ эмас. Бу урушда коммунистик ғоялар учун курашган,совет тузумини сидқидилдан ҳимоя қилган одамлар қатнашмаган деган ёлғонни ҳам айтмайман. Аммо, олий ҳақиқат шундаки, урушнинг бутун заҳматини елкасида кўтарган оддий аскар, шу жумладан, оддий ўзбек жангчиси ўзининг оиласи,хонадони,туғилган юртини душман ҳамласидан асраш учун жанг қилди,унинг жасорати туфайли инсоният фашист яғмосидан халос бўлди.

Ҳар биримизнинг оиламизда бу даҳшатли урушда ҳалок бўлган,бедарак кетган ё майиб-мажруҳ қайтган отамиз,акамиз,укамиз,тоғамиз,амакимиз борлигини, беомон муҳорабадан қайтмаган умр йўлдошларини,ака-укаларини кутаётган онаизорларимиз борлигини ҳеч қачон унутмайлик. Уларнинг хотираси,жасорати ва садоқати олдида миннатдорона бош эгайлик, ёнимизда тирик юрганларга самимий дил сўзларимизни изҳор қилайлик.

Бешафқат вақт олис уруш иштирокчилари сафини тобора камайтириб бормоқда. Яна ўн-ўн беш йилдан кейин улардан ҳеч ким қолмайди. Аммо,бизнинг ва кейинги авлодларнинг юрагида уларнинг хотираси қолиши керак. Биз уларни унутган куни,фашизм яна уйғонади. Унинг қора шарпаси гоҳ Америка,гоҳ Оврупо,гоҳ Шарқда пайдо бўлаётганини унутманг.

Хуршид ДАВРОН
УРУШ ХОТИРАСИ

ЧОЛ ВА КАМПИР

Тўкилади девордан сувоқ,
Ғижиллайди саҳарда эшик.
Бунда яшар узоқдан–узоқ
Чол ва кампир.
Айвонда бешик
Ўттиз йилдир осилиб турар,
Унутганча гўдак исини,
Ўттиз йилдир гўдак нафаси
Иситмайди бешик кўксини.
Ўттиз йилдир туш кўради чол
Смоленскда қолган қўлини,
Ўттиз йилдир кампир туш кўрар
Урушдан қайтмаган ўғлини.

1979

* * *

Иккинчи жаҳон урушида ҳалок бўлган Нуриддин тоғамга

…Совуқ шамол мени қувади,
Сокин шаҳар кўчаларида.
Қизлар эса мени севади
Олис баҳор кечаларида.

Сизни севган у қиз тирикми?
Қийнайдими хотира расми?
Тунлар унинг боши эгикми,
Нуриддинми ўғлининг исми?

1977

УРУШ ХОТИРАСИ

1.КУЗАТИШ

Осмонимни тўсди булут,
Қуёшимни тўсди булут.
Шивирлама: “Мени унут!”
Шивирлагин: “Ёдингда тут!”

Шивирлагин: “Мен қайтаман!”
Шивирла қайта–қайтадан.
Ўпгин мени тўйиб–тўйиб.
Майли,йиғлай куйиб–куйиб.

Сен кетасан шамол билан,
Сен кетасан хаёл билан,
Мен қоламан алам билан,
Ёлғиз ўзим олам билан.

Қора кечам ёритади
Юлдуз бўлиб сенинг кўзинг.
Хира кўнглим аритади
“Мен қайтаман!”, деган сўзинг.

2.КУТИШ

Тунлар ёмғир шитирласа,
Эшик очдим,келдингми,деб.
Соғинганим,аччиқ бўса
Тилаганим билдингми,деб.

Шамол елса сарин–сарин,
Қучоқласа чорбоғларни,
Ичим куйди: Менинг ёрим
Келиб шундай қучоқларми?!

Қуш сайраса тонгда шодмон,
Қувонаман армон билан,
Юлдуз учса тунда ногоҳ
Куйинаман осмон билан.

Йиллар узоқ,йўллар узоқ,
Кутмоқ қийин,висол ширин,
Менинг юзим – кузги япроқ,
Айтиб бўлмас дардим сирин.

3. СОҒИНЧ

Йиллар,ойлар ўтди қатор,
Сен келмадинг…Сен келмайсан…
Наҳот шунча соғинганим
Сен билмадинг… Сен билмайсан…

Юлдуз бўлиб боқдим кўкдан,
Тоғлар бўлиб йўлинг тўсдим.
Тол бўлиб сен ўтадиган
Йўл четида ёлғиз ўсдим.

Шамоллардан сўроқладим,
Сўроқладим бўронлардан,
Соғинчимни олиб ўтдим,
Алам тўла суронлардан.

Соғинаман,ўртанаман,
Тунлар узун,кунлар узун,
Аммо сенинг ёдингни ҳеч
Юрагимдан бўлмас узиб…

1985

Ertaga fashizm ustidan qozonilgan shonli G’alabaga 70 yil to’ladi. Oldin bu kun G’alaba kuni deb atalardi, bugun esa Xotira va Qadrlash kuni sifatida nishonlanadi. Nom o’zgargani bilan mohiyat o’zgargani yo’q.

Yo’q bo’lib ketgan imperiyadan qolgan,ammo hali-hamon yuraklarni hayajonga va mungli tuyg’ularga chulg’aydigan tarixiy kun. Kimlardir bu urushda halok bo’lgan,bedarak yo’qolgan va ming bir azobdan o’tib tirik qaytgan insonlarni totalitar tuzum uchun jang qilgan deb ularning butun insoniyat oldidagi xizmatlarini yo’qqa chiqarishga urindi. Ammo,bu tarixiy haqiqatga zid edi. O’n yetti yo yigirma yoshida ona yurtini tark etib, imperiyaning g’arbiy sarhadlarida dushman bilan olishgan bu insonlar bunday munosabatga loyiq emas. Bu urushda kommunistik g’oyalar uchun kurashgan,sovet tuzumini sidqidildan himoya qilgan odamlar qatnashmagan degan yolg’onni ham aytmayman. Ammo, oliy haqiqat shundaki, urushning butun zahmatini yelkasida ko’targan oddiy askar, shu jumladan, oddiy o’zbek jangchisi o’zining oilasi,xonadoni,tug’ilgan yurtini dushman hamlasidan asrash uchun jang qildi,uning jasorati tufayli insoniyat fashist yag’mosidan xalos bo’ldi.

Har birimizning oilamizda bu dahshatli urushda halok bo’lgan,bedarak ketgan yo mayib-majruh qaytgan otamiz,akamiz,ukamiz,tog’amiz,amakimiz borligini, beomon muhorabadan qaytmagan umr yo’ldoshlarini,aka-ukalarini kutayotgan onaizorlarimiz borligini hech qachon unutmaylik. Ularning xotirasi,jasorati va sadoqati oldida minnatdorona bosh egaylik, yonimizda tirik yurganlarga samimiy dil so’zlarimizni izhor qilaylik.

Beshafqat vaqt olis urush ishtirokchilari safini tobora kamaytirib bormoqda. Yana o’n-o’n besh yildan
keyin ulardan hech kim qolmaydi. Ammo,bizning va keyingi avlodlarning yuragida ularning xotirasi qolishi kerak. Biz ularni unutgan kuni,fashizm yana uyg’onadi.
Uning qora sharpasi goh Amerika,goh Ovrupo,goh Sharqda paydo bo’layotganini unutmang.

Xurshid DAVRON
URUSH XOTIRASI

CHOL VA KAMPIR

To’kiladi devordan suvoq,
G’ijillaydi saharda eshik.
Bunda yashar uzoqdan–uzoq
Chol va kampir.
Ayvonda beshik
O’ttiz yildir osilib turar,
Unutgancha go’dak isini,
O’ttiz yildir go’dak nafasi
Isitmaydi beshik ko’ksini.
O’ttiz yildir tush ko’radi chol
Smolenskda qolgan qo’lini,
O’ttiz yildir kampir tush ko’rar
Urushdan qaytmagan o’g’lini.

1979

* * *

Ikkinchi jahon urushida halok bo’lgan Nuriddin tog’amga

…Sovuq shamol meni quvadi,
Sokin shahar ko’chalarida.
Qizlar esa meni sevadi
Olis bahor kechalarida.

Sizni sevgan u qiz tirikmi?
Qiynaydimi xotira rasmi?
Tunlar uning boshi egikmi,
Nuriddinmi o’g’lining ismi?

1977

URUSH XOTIRASI

1.KUZATISH

Osmonimni to’sdi bulut,
Quyoshimni to’sdi bulut.
Shivirlama: “Meni unut!”
Shivirlagin: “Yodingda tut!”

Shivirlagin: “Men qaytaman!”
Shivirla qayta–qaytadan.
O’pgin meni to’yib–to’yib.
Mayli,yig’lay kuyib–kuyib.

Sen ketasan shamol bilan,
Sen ketasan xayol bilan,
Men qolaman alam bilan,
Yolg’iz o’zim olam bilan.

Qora kecham yoritadi
Yulduz bo’lib sening ko’zing.
Xira ko’nglim aritadi
“Men qaytaman!”, degan so’zing.

2.KUTISH

Tunlar yomg’ir shitirlasa,
Eshik ochdim,keldingmi,deb.
Sog’inganim,achchiq bo’sa
Tilaganim bildingmi,deb.

Shamol yelsa sarin–sarin,
Quchoqlasa chorbog’larni,
Ichim kuydi: Mening yorim
Kelib shunday quchoqlarmi?!

Qush sayrasa tongda shodmon,
Quvonaman armon bilan,
Yulduz uchsa tunda nogoh
Kuyinaman osmon bilan.

Yillar uzoq,yo’llar uzoq,
Kutmoq qiyin,visol shirin,
Mening yuzim – kuzgi yaproq,
Aytib bo’lmas dardim sirin.

3. SOG’INCH

Yillar,oylar o’tdi qator,
Sen kelmading…Sen kelmaysan…
Nahot shuncha sog’inganim
Sen bilmading… Sen bilmaysan…

Yulduz bo’lib boqdim ko’kdan,
Tog’lar bo’lib yo’ling to’sdim.
Tol bo’lib sen o’tadigan
Yo’l chetida yolg’iz o’sdim.

Shamollardan so’roqladim,
So’roqladim bo’ronlardan,
Sog’inchimni olib o’tdim,
Alam to’la suronlardan.

Sog’inaman,o’rtanaman,
Tunlar uzun,kunlar uzun,
Ammo sening yodingni hech
Yuragimdan bo’lmas uzib…

1985