Анна Ахматованинг биринчи шеърий тўплами — “Оқшом” 1912 йилда, иккинчи тўпламии “Тасбиҳ” — 1914 йилда эълон қилинади ва шоира ҳар икки тўплами билан бутун Россия бўйлаб шуҳрат қозонади. Александр Блок каби таниқли шоирлар шоира шеърларини юксак баҳолашади. Владимир Маяковский эса шоирага шундай баҳо беради: “Анна Ахматова шеърлари яхлитлиги билан эътиборга моликдир, улар ҳар қандай танқидга дош бера олади, ҳар қандай тазйиқда дарз кетмайди”.
Анна Ахматова
ШЕЪРЛАР
Хосият Рустамова таржималари
* * *
Бунча ўзгарувчан менинг қисматим,
Ё кимдир борми бу ўйин ортида?
Қани ўша қишлар? Ётиб ухладим,
Эрталабки соат олтида.
Янгича, хотиржам ва ғазаб билан
Яшайман ёввойи қирғоқлар бўйлаб.
Ёқимли сўзлар йўқ. На бордир байрам,
Энди айтолмайман очиб лаб.
Байрам бўлишига ишончим йўқроқ,
Балки таъсиридир ям-яшил чўлнинг.
Қуёш ялаб ўтган бу силлиқ қирғоқ,
Гўё илиқ тўлқини йўлнинг.
Бахтга интизорман. Чиқмас чарчоғим,
Шундайин сокинман — қолган умримда.
Ҳеч қачон таърифга сиғмаган титроқ,
Орзулар бор эди тасаввуримда.
* * *
Тополмадим юрагингга йўл,
Гар кетмоқчи бўлсанг, кетавер.
Олдиндан бахт тайёрланган, мўл,
Ким бу йўлда боғлай олса бел.
Йиғламайман, қилмагайман арз,
Бахтли бўлиш менга нораво.
Чарчаганни ўпмагин бу тарз –
Ўлим ўпар мени бепарво.
Ўтиб кетди энг азобли кун,
Гўзал, оппоқ қиш билан бирга.
Нима учун, оҳ, нима учун –
Севгилимдан яхшисан, нега?
* * *
Мана, яна бир ўзим қолдим,
Санаш учун бўм-бўш кунларим.
О, озод руҳ дўстларим менинг,
О, ўзимнинг оппоқ қушларим.
Чақирмайман сизни қўшиҳда,
Қайтармайман кўз ёшлар билан.
Аммо тунги ғамгин мусиқа –
Ибодатда унутолмайман.
Етиб олиб ўқ билан ўлим,
Орангиздан йиқитар кимни?
Қорақузғун узатиб қўлин,
Сўнгра ўпа бошлайди мени.
Бир бор бўлар фақат бир йилда,
Фақат эриганда қалин муз.
Екатеринанинг боғида –
Тоза сувга тўлганда ҳовуз.
Эшитяпман қанот товшини,
Мовий гумбаз устидан равон.
Билмам, очди ким деразани
Тобутларнинг зулмати томон.
* * *
Сен доим сирлисан ва ўзгарувчан,
Итоат қиляпман сенга кун сайин.
О, дўстим, севгингда йўқдир шафқат ҳам,
Синовинг қҳаҳрли оловдай майин.
Тақиқлаб қўйгансан куйлаш, кулишни,
Ибодат қилишни аввал этдинг маън.
Сендан айрилмасам бўлди ишқилиб,
Қолгани барибир! Нима бўлса ҳам.
Ер билан осмонга бегона бўлдим,
Энди куйлашни ҳам жоним этар рад.
Гўё сен дўзах ё жаннатда, дўстим,
Олиб қўйдинг озод қалбимни фақат.
* * *
Юбориб ўтирма кабутарларинг,
Ёза кўрма ҳечам хавотирли хат.
Юзимга елпима мартнинг шамолин,
Кеча кечда кўрдим ям-яшил жаннат.
Тана ва қалбимга қуйилди сокин,
Чодир остидаги теракдан фақат.
Кўраман шаҳарни худди шу ердан,
Сарой ёнидаги дўкон, ертўла.
Музтепада Хитой кўприги сари,
Уч соатдан буён кутасан — совуқ.
Лек кетиб бўлмайди эшик олдидан,
Ҳайратга солади янги юлдузлар.
Сакрайман олмахон бўлиб дарахтда,
Югуриб юраман сичқондай чўчиб.
Чақиргим келади сени оққуш деб,
Қўрқинчли бўлмаслик учун куёвга.
Мовий қор айланар бошимда учиб,
Кутиб туриш шартми ўлган келинни?
** *
Йигирма биринчи. Оқшом. Душанба,
Зулматда товланиб кўринар пойтахт.
Севги борлигини айтди оламда –
Қайсидир бекорчи, қайси аҳли паст.
Дангасаликданми, ё зерикишдан,
Ҳамма осонгина унга ишонди.
Ҳамма қўшиқ айтди севгидан, ишқдан,
Тонгда — айрилиқдан қўрқиб уйғонди.
Ва лекин очилди сирнинг бариси,
Уйқудай элитди сокинлик ҳар дам.
Тасодиф урилиб кетдим. Ва мен ҳам
Худди шу касалга чалингандайман.
* * *
Кўришдик ўшанда такрор.
Сўнгги бор –
Қирғоқда – аввал ҳам учрашган жойда.
Невада сув жўшқин оқар беғубор,
Ва яна тошқиндан қўрқув ҳаммада.
Гаплашдик ёз ҳақда. Ва шундай деди:
Шоирлик аёлга — ярашмаган иш.
Қандай эслаб қолдим мен баланд уйни,
Ва Петропавловскнинг синчлари таниш.
Ҳаттоки, бизники эмас-ку ҳаво,
Нақадар мўъжиза — Тангри совғаси.
Шу онда берилди менга бебаҳо,
Телба қўшиқларнинг сўнггиси.
* * *
Менинг соям қолди соғиниб бедор,
Ҳали ҳам яшар у кўм-кўк хонада.
Шаҳардан меҳмонлар келар беқарор,
Сирланган идишлар қолмас панада.
Унча хотиржамлик эмас уйда ҳам,
Қанча олов ёқсин, уй қоп-қоронғу.
Шундан зерикади уй бекаси ҳам,
Шундан эр винога қўйгандир ружу.
Эшитилар девор ортидан овоз,
Мен суҳбат қураман меҳмон билан соз.
Анна Андреевна Ахматова (ҳақиқий фамилияси – Горенко) 1889 йил 11 июнда Одессада таваллуд топди. У она томонидан татар хони Ахматхонга бориб тақалади (тахаллуси шундан). Отаси – флотда механик-муҳандис бўлиб, баъзан журналистика билан ҳам шуғулланарди. Аннани болалик чоғидаёқ Царское Селога келтиришади ва у ерда бўлажак шоира ўн олти ёшигача яшайди. Анна ўзининг илк шеърини ўн бир ёшида ёзган. Шоиранинг биринчи шеърий тўплами “Оқшом” номи билан 1912 йилда чоп этилиб, муваффақият қозонади. 1914 йилда унинг иккинчи – “Тасбиҳ” тўплами эълон қилинади ва у бу тўплами билан бутун Россия бўйлаб шуҳрат қозонади.
Анна Ахматованинг Октябр тўнтаришидан кейинги ёзган шеърларида замонавий мавзуларга, муҳим воқеаларга ўз муносабатини билдирган оҳангларни илғашимиз мумкин. Шоира инқилобни қабул қила олмайди, айни чоғда Ватанни ҳам ташлаб кетолмайди. 1921 йили инқилоб душмани сифатида унинг эри — зобит ва шоир Николай Гумилёв отувга ҳукм қилинади. 1935 йилда ўғли (бўлғувси машҳур олим Лев Гумилёв) қамоққа олинади. Шоира 17 ойни қамоқхона навбатларида ўтказади. Бошига тушган мислсиз уқубат ва изтиробларни у «Марсия» поэмасида ёрқин ифода этган.
А.Ахматова Иккинчи жаҳон уруши даврида Тошкентга кўчиб келганлиги ва у ерда икки ярим йил яшаганлиги кўпчиликка маълум. Унинг бу даврда ушбу заминга бағишлаб яратган шеърларида Шарқ нафаси гупуриб туради ва улар шу жиҳати билан ўзига мафтун қилади.Урушдан кейинги йилларда Анна Ахматова яна бир зарбага дучор бўлади: унинг ижоди тузум томонидан қораланиб, ўзини Ёзувчилар уюшмаси аъзолигидан ўчиришади. Лекин унинг ижоди тўхтаб қолмайди. Айни чоғда жаҳоннинг машҳур шоирлари ижодидан таржималар қилади.60-йилларда унинг «Қўға» ва «Еттинчи китоб» тўпламлари дунё юзини кўради. 22 йил давомида ёзган «Қаҳрамонсиз достон» поэмаси якунланади.1966 йил 5 мартда Анна Ахматова Москвада ҳаётдан кўз юмади.
Anna Andreevna Axmatova (haqiqiy familiyasi – Gorenko) 1889 yil 11 iyunda Odessada tavallud topdi. U ona tomonidan tatar xoni Axmatxonga borib taqaladi (taxallusi shundan). Otasi – flotda mexanik-muhandis bo’lib, ba’zan jurnalistika bilan ham shug’ullanardi. Annani bolalik chog’idayoq Sarskoe Seloga keltirishadi va u yerda bo’lajak shoira o’n olti yoshigacha yashaydi. Anna o’zining ilk she’rini o’n bir yoshida yozgan.Shoiraning birinchi she’riy to’plami “Oqshom” nomi bilan 1912 yilda chop etilib, muvaffaqiyat qozonadi. 1914 yilda uning ikkinchi – “Tasbih” to’plami e’lon qilinadi va u bu to’plami bilan butun Rossiya bo’ylab shuhrat qozonadi.
Anna Axmatovaning Oktyabr to’ntarishidan keyingi yozgan she’rlarida zamonaviy mavzularga, muhim voqealarga o’z munosabatini bildirgan ohanglarni ilg’ashimiz mumkin. Shoira inqilobni qabul qila olmaydi, ayni chog’da Vatanni ham tashlab ketolmaydi. 1921 yili inqilob dushmani sifatida uning eri — zobit va shoir Nikolay Gumilyov otuvga hukm qilinadi. 1935 yilda o’g’li (bo’lg’uvsi mashhur olim Lev Gumilyov) qamoqqa olinadi. Shoira 17 oyni qamoqxona navbatlarida o’tkazadi. Boshiga tushgan mislsiz uqubat va iztiroblarni u «Marsiya» poemasida yorqin ifoda etgan.
Anna Axmatova Ikkinchi jahon urushi davrida Toshkentga ko’chib kelganligi va u yerda ikki yarim yil yashaganligi ko’pchilikka ma’lum. Uning bu davrda ushbu zaminga bag’ishlab yaratgan she’rlarida Sharq nafasi gupurib turadi va ular shu jihati bilan o’ziga maftun qiladi.Urushdan keyingi yillarda Anna Axmatova yana bir zarbaga duchor bo’ladi: uning ijodi tuzum tomonidan qoralanib, o’zini Yozuvchilar uyushmasi a’zoligidan o’chirishadi. Lekin uning ijodi to’xtab qolmaydi. Ayni chog’da jahonning mashhur shoirlari ijodidan tarjimalar qiladi.60-yillarda uning «Qo’g’a» va «Yettinchi kitob» to’plamlari dunyo yuzini ko’radi. 22 yil davomida yozgan «Qahramonsiz doston» poemasi yakunlanadi.1966 yil 5 martda Anna Axmatova Moskvada hayotdan ko’z yumadi.
Anna Axmatova
SHE’RLAR
Xosiyat Rustamova tarjimalari
* * *
Buncha o’zgaruvchan mening qismatim,
YO kimdir bormi bu o’yin ortida?
Qani o’sha qishlar? Yotib uxladim,
Ertalabki soat oltida.
Yangicha, xotirjam va g’azab bilan
Yashayman yovvoyi qirg’oqlar bo’ylab.
Yoqimli so’zlar yo’q. Na bordir bayram,
Endi aytolmayman ochib lab.
Bayram bo’lishiga ishonchim yo’qroq,
Balki ta’siridir yam-yashil cho’lning.
Quyosh yalab o’tgan bu silliq qirg’oq,
Go’yo iliq to’lqini yo’lning.
Baxtga intizorman. Chiqmas charchog’im,
Shundayin sokinman — qolgan umrimda.
Hech qachon ta’rifga sig’magan titroq,
Orzular bor edi tasavvurimda.
* * *
Topolmadim yuragingga yo’l,
Gar ketmoqchi bo’lsang, ketaver.
Oldindan baxt tayyorlangan, mo’l,
Kim bu yo’lda bog’lay olsa bel.
Yig’lamayman, qilmagayman arz,
Baxtli bo’lish menga noravo.
Charchaganni o’pmagin bu tarz –
O’lim o’par meni beparvo.
O’tib ketdi eng azobli kun,
Go’zal, oppoq qish bilan birga.
Nima uchun, oh, nima uchun –
Sevgilimdan yaxshisan, nega?
* * *
Mana, yana bir o’zim qoldim,
Sanash uchun bo’m-bo’sh kunlarim.
O, ozod ruh do’stlarim mening,
O, o’zimning oppoq qushlarim.
Chaqirmayman sizni qo’shihda,
Qaytarmayman ko’z yoshlar bilan.
Ammo tungi g’amgin musiqa –
Ibodatda unutolmayman.
Yetib olib o’q bilan o’lim,
Orangizdan yiqitar kimni?
Qoraquzg’un uzatib qo’lin,
So’ngra o’pa boshlaydi meni.
Bir bor bo’lar faqat bir yilda,
Faqat eriganda qalin muz.
Yekaterinaning bog’ida –
Toza suvga to’lganda hovuz.
Eshityapman qanot tovshini,
Moviy gumbaz ustidan ravon.
Bilmam, ochdi kim derazani
Tobutlarning zulmati tomon.
* * *
Sen doim sirlisan va o’zgaruvchan,
Itoat qilyapman senga kun sayin.
O, do’stim, sevgingda yo’qdir shafqat ham,
Sinoving qhahrli olovday mayin.
Taqiqlab qo’ygansan kuylash, kulishni,
Ibodat qilishni avval etding ma’n.
Sendan ayrilmasam bo’ldi ishqilib,
Qolgani baribir! Nima bo’lsa ham.
Yer bilan osmonga begona bo’ldim,
Endi kuylashni ham jonim etar rad.
Go’yo sen do’zax yo jannatda, do’stim,
Olib qo’yding ozod qalbimni faqat.
* * *
Yuborib o’tirma kabutarlaring,
Yoza ko’rma hecham xavotirli xat.
Yuzimga yelpima martning shamolin,
Kecha kechda ko’rdim yam-yashil jannat.
Tana va qalbimga quyildi sokin,
Chodir ostidagi terakdan faqat.
Ko’raman shaharni xuddi shu yerdan,
Saroy yonidagi do’kon, yerto’la.
Muztepada Xitoy ko’prigi sari,
Uch soatdan buyon kutasan — sovuq.
Lek ketib bo’lmaydi eshik oldidan,
Hayratga soladi yangi yulduzlar.
Sakrayman olmaxon bo’lib daraxtda,
Yugurib yuraman sichqonday cho’chib.
Chaqirgim keladi seni oqqush deb,
Qo’rqinchli bo’lmaslik uchun kuyovga.
Moviy qor aylanar boshimda uchib,
Kutib turish shartmi o’lgan kelinni?
** *
Yigirma birinchi. Oqshom. Dushanba,
Zulmatda tovlanib ko’rinar poytaxt.
Sevgi borligini aytdi olamda –
Qaysidir bekorchi, qaysi ahli past.
Dangasalikdanmi, yo zerikishdan,
Hamma osongina unga ishondi.
Hamma qo’shiq aytdi sevgidan, ishqdan,
Tongda — ayriliqdan qo’rqib uyg’ondi.
Va lekin ochildi sirning barisi,
Uyquday elitdi sokinlik har dam.
Tasodif urilib ketdim. Va men ham
Xuddi shu kasalga chalingandayman.
* * *
Ko’rishdik o’shanda takror.
So’nggi bor –
Qirg’oqda – avval ham uchrashgan joyda.
Nevada suv jo’shqin oqar beg’ubor,
Va yana toshqindan qo’rquv hammada.
Gaplashdik yoz haqda. Va shunday dedi:
Shoirlik ayolga — yarashmagan ish.
Qanday eslab qoldim men baland uyni,
Va Petropavlovskning sinchlari tanish.
Hattoki, bizniki emas-ku havo,
Naqadar mo»jiza — Tangri sovg’asi.
Shu onda berildi menga bebaho,
Telba qo’shiqlarning so’nggisi.
* * *
Mening soyam qoldi sog’inib bedor,
Hali ham yashar u ko’m-ko’k xonada.
Shahardan mehmonlar kelar beqaror,
Sirlangan idishlar qolmas panada.
Uncha xotirjamlik emas uyda ham,
Qancha olov yoqsin, uy qop-qorong’u.
Shundan zerikadi uy bekasi ham,
Shundan er vinoga qo’ygandir ruju.
Eshitilar devor ortidan ovoz,
Men suhbat quraman mehmon bilan soz.
