Кўп китобхонлар, одатда, асардаги эсда қоларли жойларнинг, мўлжалга урилган ибора-ю кутилмаган ташбеҳларнинг остига чизиб ўқийди. Ҳатто айрим «китобхўр»ларнинг китоб ҳошиясига ўзининг фикрларини ҳам ёзиб қўйишганини кўрганман. Баъзи китоблардан кўра, уларнинг ҳошиясига битилган «изоҳ»лар, ўқиш асносида келиб чиққан фикрлар, ғоялар қизиқроқ, ҳатто аҳамиятлироқ… Демак, бугун дунё кутубхонасида салмоқли ўрин эгаллаган Ф.М.Достоевскийнинг «Жиноят ва жазо» асаридаги остига чизиб ўқиладиган фикрларга кўз югуртирамиз. Бу фикрларнинг мағзини чақиш кимгадир оғирлик қилар, бошқа бировга маёқ янглиғ таъсир этар. Яна кимдир асарнинг ўзини тўлиғича ўқиб чиқишга ошиқар…
Фёдор Достоевский
ҲАММАСИ ОДАМНИНГ ЎЗ ҚЎЛИДА…
Бекзод Ўктам тайёрлаган
* * *
Ҳаёт менга бир марта берилади ва бошқа ҳеч қачон қайтиб келмайди: мен «умум бахти» қачон келаркин, деб кутиб ўтиришни истамадим ва истамайман. Мен ўзим ҳам яшашни истайман, бўлмаса, яшашнинг ҳам кераги йўқ.
* * *
…ҳаммаси одамнинг ўз қўлида, юрагинг дов бермагандан кейин бурнингнинг тагидаги нарсадан қуруқ қоласан. Қизиқ, одамлар ҳаммадан кўпроқ нимадан қўрқадилар? Бир янги ишга жазм қилишдан, бир янги сўз айтишдан ҳаммадан кўра кўпроқ қўрқадилар…
* * *
Одамни ўзингдан нари итарганинг билан уни тузатиб бўлмайди, бунинг устига яна у ёш бола бўлса. Ёш бола билан яна ҳам эҳтиёткорроқ бўлиб муомала қилиш керак.
* * *
Камбағаллик айб эмас, бироқ йўқчилик бу – иллат. Сиз камбағалчиликда ҳали ўзингизнинг туғма олижаноб фазилатларингизни сақлаб қолган бўласиз, йўқчиликда эса уларни ҳеч қачон ва ҳеч ким сақлаб қола билмайди.
* * *
Ёлғон гапни ҳар доим ҳам кечириб юбориш мумкин; ёлғончилик ширин нарса, чунки у тўғри гапни топиб беради.
* * *
Одамнинг табиатини бир чеккага йиғиштириб қўйиб мантиқнинг ўзи билан иш кўриб бўлмайди! Мантиқ билан ҳодисанинг уч томонини кўриш мумкин, инсон табиати эса миллионлаб кўринишларга эга!
* * *
Бир ўлимга ҳукм этилган одам қатл этилмасидан бир соат олдин, агар мен жуда ҳам баланд бир ерда, қоянинг тепасида, фақат иккита оёқ сиғадиган бир жойда яшашимга тўғри келганда, атрофим эса зимистон қоронғулик, тубсиз, интиҳосиз океан, абадий зулмат, абадий ёлғизлик ва абадий бўрон эсиб ётган бир муҳит бўлса-ю, шу бир қарич ерда тик туриб, бир умр, минг йил, миллион йил яшашга тўғри келса, шунда ҳам шу ҳаёт ўлиб кетганга қараганда минг марта афзал, деб билардим! – деган экан. Фақат яшамоқ, яшамоқ ва яна яшамоқ!
* * *
Беркитадиган нарсаси бўлмаган кишилар ўзларини бахтли деб билсалар арзийди.
* * *
Ҳаётнинг бутун сир-асрорлари икки табоқ ҳажмли китобча ичига бемалол сиғиб кетади!
* * *
Кимда виждон бўлса, хатосини англаса, ўзи азобини тортаверади. Бу жазо унинг учун каторгадан ҳам баттар.
* * *
Бошқалар нима деркин, деб ўтириш ожизликнинг биринчи белгисидир!
* * *
Кенг фикрли қалби теран одамлар учун азоб ва дард чекиш шарт доимо. Менимча, чинакам буюк одамлар ёруғ дунёга келиб улуғ бир азоб туйсалар ажабмас.
* * *
Ҳамма нарсада чек-чегара деган нарса борки, ундан нарёғига ўтиш хатарлидир. Зотан, бир марта чегарадан чиқдингми, кейин орқага қайтиш керак бўлади.
* * *
…омад келмагандан кейин ҳамма нарса бемаъни бўлиб кўринади!
* * *
Табиат қонунларига кўра, одамлар умуман икки тоифага бўлинадилар: паст тоифа (одми одамлар), ўзига ўхшаганларни урчитишдан бошқа нарсага ярамайдилар, улар урчиш материалидирлар ва иккинчиси, одам деб санаса арзийдиган ва ҳаётда, ўз муҳитида янгилик, янги сўз барпо қилиш иқтидорига, қудратига эга бўлганлар (фавқулодда). Биринчи тоифадагилар – бугунги куннинг соҳиблари, иккинчидагилар эса келажакнинг эгаларидир. Биринчилар дунёни эминликда сақлаб турадилар, моддий борлиқни миқдоран кўпайтирадилар, иккинчилар эса дунёни ҳаракатга келтирадилар ва уни мақсад сари олиб борадилар.
* * *
Ёшлар учун энг хатарли нарса ҳам шу, ғайратнинг ўзига йўл тополмай бўғилиб қолиши, мағрур интилишларнинг ўзига йўл тополмаслиги!
* * *
Бу дунё яралгандан бери оламда фикрлар ва назариялар туғилиб, ғалаён қилиб, бир-бири билан тўқнашиб келади, хўш, менинг фикрим нимаси, нимаси билан уларнинг фикрларидан жўнроқ экан, қани? Агарда бу ишга анъанавий қарашлардан қутулиб кенг назар ташланганда эди, албатта, унда менинг фикрим у қадар… ғалати бўлиб туюлмасди. О, сиз чақага арзимайдиган донишманду мункирлар, нега ярим йўлга етмасдан таппа-тақ тўхтаб қоласиз!
Ko’p kitobxonlar, odatda, asardagi esda qolarli joylarning, mo’ljalga urilgan ibora-yu kutilmagan tashbehlarning ostiga chizib o’qiydi. Hatto ayrim «kitobxo’r»larning kitob hoshiyasiga o’zining fikrlarini ham yozib qo’yishganini ko’rganman. Ba’zi kitoblardan ko’ra, ularning hoshiyasiga bitilgan «izoh»lar, o’qish asnosida kelib chiqqan fikrlar, g’oyalar qiziqroq, hatto ahamiyatliroq… Demak, bugun dunyo kutubxonasida salmoqli o’rin egallagan F.M.Dostoevskiyning «Jinoyat va jazo» asaridagi ostiga chizib o’qiladigan fikrlarga ko’z yugurtiramiz. Bu fikrlarning mag’zini chaqish kimgadir og’irlik qilar, boshqa birovga mayoq yanglig’ ta’sir etar. Yana kimdir asarning o’zini to’lig’icha o’qib chiqishga oshiqar…
Fyodor Dostoevskiy
HAMMASI ODAMNING O’Z QO’LIDA…
Bekzod O’ktam tayyorlagan
* * *
Hayot menga bir marta beriladi va boshqa hech qachon qaytib kelmaydi: men «umum baxti» qachon kelarkin, deb kutib o’tirishni istamadim va istamayman. Men o’zim ham yashashni istayman, bo’lmasa, yashashning ham keragi yo’q.
* * *
…hammasi odamning o’z qo’lida, yuraging dov bermagandan keyin burningning tagidagi narsadan quruq qolasan. Qiziq, odamlar hammadan ko’proq nimadan qo’rqadilar? Bir yangi ishga jazm qilishdan, bir yangi so’z aytishdan hammadan ko’ra ko’proq qo’rqadilar…
* * *
Odamni o’zingdan nari itarganing bilan uni tuzatib bo’lmaydi, buning ustiga yana u yosh bola bo’lsa. Yosh bola bilan yana ham ehtiyotkorroq bo’lib muomala qilish kerak.
* * *
Kambag’allik ayb emas, biroq yo’qchilik bu – illat. Siz kambag’alchilikda hali o’zingizning tug’ma olijanob fazilatlaringizni saqlab qolgan bo’lasiz, yo’qchilikda esa ularni hech qachon va hech kim saqlab qola bilmaydi.
* * *
Yolg’on gapni har doim ham kechirib yuborish mumkin; yolg’onchilik shirin narsa, chunki u to’g’ri gapni topib beradi.
* * *
Odamning tabiatini bir chekkaga yig’ishtirib qo’yib mantiqning o’zi bilan ish ko’rib bo’lmaydi! Mantiq bilan hodisaning uch tomonini ko’rish mumkin, inson tabiati esa millionlab ko’rinishlarga ega!
* * *
Bir o’limga hukm etilgan odam qatl etilmasidan bir soat oldin, agar men juda ham baland bir yerda, qoyaning tepasida, faqat ikkita oyoq sig’adigan bir joyda yashashimga to’g’ri kelganda, atrofim esa zimiston qorong’ulik, tubsiz, intihosiz okean, abadiy zulmat, abadiy yolg’izlik va abadiy bo’ron esib yotgan bir muhit bo’lsa-yu, shu bir qarich yerda tik turib, bir umr, ming yil, million yil yashashga to’g’ri kelsa, shunda ham shu hayot o’lib ketganga qaraganda ming marta afzal, deb bilardim! – degan ekan. Faqat yashamoq, yashamoq va yana yashamoq!
* * *
Berkitadigan narsasi bo’lmagan kishilar o’zlarini baxtli deb bilsalar arziydi.
* * *
Hayotning butun sir-asrorlari ikki taboq hajmli kitobcha ichiga bemalol sig’ib ketadi!
* * *
Kimda vijdon bo’lsa, xatosini anglasa, o’zi azobini tortaveradi. Bu jazo uning uchun katorgadan ham battar.
* * *
Boshqalar nima derkin, deb o’tirish ojizlikning birinchi belgisidir!
* * *
Keng fikrli qalbi teran odamlar uchun azob va dard chekish shart doimo. Menimcha, chinakam buyuk odamlar yorug’ dunyoga kelib ulug’ bir azob tuysalar ajabmas.
* * *
Hamma narsada chek-chegara degan narsa borki, undan naryog’iga o’tish xatarlidir. Zotan, bir marta chegaradan chiqdingmi, keyin orqaga qaytish kerak bo’ladi.
* * *
…omad kelmagandan keyin hamma narsa bema’ni bo’lib ko’rinadi!
* * *
Tabiat qonunlariga ko’ra, odamlar umuman ikki toifaga bo’linadilar: past toifa (odmi odamlar), o’ziga o’xshaganlarni urchitishdan boshqa narsaga yaramaydilar, ular urchish materialidirlar va ikkinchisi, odam deb sanasa arziydigan va hayotda, o’z muhitida yangilik, yangi so’z barpo qilish iqtidoriga, qudratiga ega bo’lganlar (favqulodda). Birinchi toifadagilar – bugungi kunning sohiblari, ikkinchidagilar esa kelajakning egalaridir. Birinchilar dunyoni eminlikda saqlab turadilar, moddiy borliqni miqdoran ko’paytiradilar, ikkinchilar esa dunyoni harakatga keltiradilar va uni maqsad sari olib boradilar.
* * *
Yoshlar uchun eng xatarli narsa ham shu, g’ayratning o’ziga yo’l topolmay bo’g’ilib qolishi, mag’rur intilishlarning o’ziga yo’l topolmasligi!
* * *
Bu dunyo yaralgandan beri olamda fikrlar va nazariyalar tug’ilib, g’alayon qilib, bir-biri bilan to’qnashib keladi, xo’sh, mening fikrim nimasi, nimasi bilan ularning fikrlaridan jo’nroq ekan, qani? Agarda bu ishga an’anaviy qarashlardan qutulib keng nazar tashlanganda edi, albatta, unda mening fikrim u qadar… g’alati bo’lib tuyulmasdi. O, siz chaqaga arzimaydigan donishmandu munkirlar, nega yarim yo’lga yetmasdan tappa-taq to’xtab qolasiz!
