“Ўн икки стул” асари аввало икки жиҳати билан эътиборни тортади. Биринчиси – муаллифнинг иккиталиги: бошқа асарларда ҳам ҳамкорлигини давом эттирган Илья Ильф ва Евгений Петров дунё адабиётида деярли учрамайдиган ишга қўл уришган: биз адабиёт – кўнгил иши, юракдаги туйғуларнинг акси, деб ҳисоблашимизнинг инкори ўлароқ, “келишиб” ёзган ҳолда етук адабиёт намунасини ўқувчиларга туҳфа қилишган….

ҲАЁТ ОСОН ОЧИЛАДИГАН САНДИҚҚА ЎХШАЙДИ
«Ўн икки стул» асаридан
остига чизилган парчалар

“Ўн икки стул” асари аввало икки жиҳати билан эътиборни тортади. Биринчиси – муаллифнинг иккиталиги: бошқа асарларда ҳам ҳамкорлигини давом эттирган Илья Ильф ва Евгений Петров дунё адабиётида деярли учрамайдиган ишга қўл уришган: биз адабиёт – кўнгил иши, юракдаги туйғуларнинг акси, деб ҳисоблашимизнинг инкори ўлароқ, “келишиб” ёзган ҳолда етук адабиёт намунасини ўқувчиларга туҳфа қилишган.
Иккинчи ва муҳим жиҳати – ундаги қаҳрамонларнинг ўз ҳолига ташлаб қўйилгани. Яъни муаллиф бўлар-бўлмасга ўзини қўшиб, у ундоқ эди, бу бундоқ, деб биринчи “план”га ўзини чиқармайди. Таъбир жоиз бўлса, ровий Остап Бендер ва бошқаларнинг “кўнгли”га қараб иш тутади. Киноя, ҳажв, пичинг ва кесатиқ асар ўқишлилигини янада оширган омиллардан.

***

Ҳаёт осон очиладиган сандиққа ўхшайди фақат унинг калитини топа билиш лозим

***

«Бонжур» деса билингки, Ипполит Матвеевичнинг бугун кайфи чоғ. Мабодо кўзини очиши билан «Гут морген» деса борми, бугун жигари жиндай безовта қилаётгани, ёши ҳам эллик иккига бориб қолгани, бу билан ҳазиллашиб бўлмаслиги, қолаверса, яна осмонга булут чиққани маълум бўлади.

***

Масалан, сиз қадди-қомати келишган одамсиз, новчаликка новчасизу, аммо чўпдек озғинсиз. Худо кўрсатмасин, ўлиб-нетиб қолсангиз, сизни «қулоғи тагида қолибди», дейишади. Илгари катта савдогар ўтган бирорта дўкондор қазо қилса борми, у бандаликни бажо келтирган бўлади. Хўш, фаррош ёки деҳқон оламдан ўтса, «куни битди» ёки «ажали етди», дейишади. Аммо-лекин темир йўлдаги кондукторлардан ёки бўлмаса, катта тўралардан бирортаси қазо қилса, у вафот қилган бўлади.

***

Жавоҳир жилосида ҳатто қайнонасининг истараси анча иссиқ кўриниб кетди.

***

— Нега ёшармай, онаси? Нима, ёшлар одам эмасми?

— Нимага одам бўлмас экан, улар ҳам одам, — пичинг қилди онахон, — нимасини айтасан, кинога югуришади, алимент тўлашади…

***

Бегона муҳитга тушиб қолиш зап қизиқ-да. Энг оддий одам ҳам унга тушгудек бўлса негадир бирдан типирчилаб қолади-ю, дарҳол ё йўловчига, ё юк олувчига, ё бўлмаса, гала-гала кондукторлару перрон назоратчиларининг бошига битган бало — бебилет муттаҳамга айланади-қолади.

***

Бир чол жон бераётган экан. Хотини, бола-чақаси тепасида турган экан. «Моня шу ердами?» — деб сўрабди чол минг машаққат билан. «Шу ерда». «Брана хола келдими?» «Келди». «Бувим қани? Кўринмаяпти-ку». «У кишиям шу ердалар». «Исаак-чи?». «Шу ерда Исаак». «Болалар қани?». «Ҳаммаси шу ерда». «Ия, дўконда ким қолди?!»

***

Ҳаёт ғоят мураккаб нарса, жаноби маслаҳатчи тўралар, лекин мураккаб бўлгани билан сандиқ каби осонгина очилади. Фақат калитини топа билиш керак. Кимки калитини тополмаса, нобуд бўлади.

***

Хотин киши қариса, бошига анча-мунча кўргуликлар тушиши мумкин: тиши тушиб, сочи оқаради, тўкила бошлайди, нафаси сиқади, гоҳ гумбаздек семириб, гоҳида чўпдай озиб кетади. Лекин овози сира-сира ўзгармайди.

***

Иккала сайёҳ Рязань вокзалининг тепасига қараб, ўн икки бурж тасвири туширилган нафармон соатни кўришсаки, вақт беш минути кам ўн.

— Қизларга ваъда берадиган жой экан! — деб қўйди Остап. — Ўн минут сийлови бор, кечиксанг гап тегмайди.

***

…шундоққина қўлингни чўзсанг, муддаога етиб олгудай бўлгандан кейин жимгина кутишнинг ўзи бўладими.

***

Улуғ одамлар ҳаётларида икки марта қизиқ гап айтиб қўйишади. Шу туфайли обрўлари ошиб, ҳазил-муто-йибалари тилдан-тилга кўчиб юради.

Беҳзод Ўктам тайёрлаган

Манба: http://qashqadaryogz.uz

HAYOT OSON OCHILADIGAN SANDIQQA O’XSHAYDI
«O’n ikki stul» asaridan
ostiga chizilgan parchalar

“O’n ikki stul” asari avvalo ikki jihati bilan e’tiborni tortadi. Birinchisi – muallifning ikkitaligi: boshqa asarlarda ham hamkorligini davom ettirgan Il`ya Il`f va Yevgeniy Petrov dunyo adabiyotida deyarli uchramaydigan ishga qo’l urishgan: biz adabiyot – ko’ngil ishi, yurakdagi tuyg’ularning aksi, deb hisoblashimizning inkori o’laroq, “kelishib” yozgan holda yetuk adabiyot namunasini o’quvchilarga tuhfa qilishgan.
Ikkinchi va muhim jihati – undagi qahramonlarning o’z holiga tashlab qo’yilgani. Ya’ni muallif bo’lar-bo’lmasga o’zini qo’shib, u undoq edi, bu bundoq, deb birinchi “plan”ga o’zini chiqarmaydi. Ta’bir joiz bo’lsa, roviy Ostap Bender va boshqalarning “ko’ngli”ga qarab ish tutadi. Kinoya, hajv, piching va kesatiq asar o’qishliligini yanada oshirgan omillardan.

***

Hayot oson ochiladigan sandiqqa o’xshaydi faqat uning kalitini topa bilish lozim

***

«Bonjur» desa bilingki, Ippolit Matveevichning bugun kayfi chog’. Mabodo ko’zini ochishi bilan «Gut morgen» desa bormi, bugun jigari jinday bezovta qilayotgani, yoshi ham ellik ikkiga borib qolgani, bu bilan hazillashib bo’lmasligi, qolaversa, yana osmonga bulut chiqqani ma’lum bo’ladi.

***

Masalan, siz qaddi-qomati kelishgan odamsiz, novchalikka novchasizu, ammo cho’pdek ozg’insiz. Xudo ko’rsatmasin, o’lib-netib qolsangiz, sizni «qulog’i tagida qolibdi», deyishadi. Ilgari katta savdogar o’tgan birorta do’kondor qazo qilsa bormi, u bandalikni bajo keltirgan bo’ladi. Xo’sh, farrosh yoki dehqon olamdan o’tsa, «kuni bitdi» yoki «ajali yetdi», deyishadi. Ammo-lekin temir yo’ldagi konduktorlardan yoki bo’lmasa, katta to’ralardan birortasi qazo qilsa, u vafot qilgan bo’ladi.

***

Javohir jilosida hatto qaynonasining istarasi ancha issiq ko’rinib ketdi.

***

— Nega yosharmay, onasi? Nima, yoshlar odam emasmi?

— Nimaga odam bo’lmas ekan, ular ham odam, — piching qildi onaxon, — nimasini aytasan, kinoga yugurishadi, aliment to’lashadi…

***

Begona muhitga tushib qolish zap qiziq-da. Eng oddiy odam ham unga tushgudek bo’lsa negadir birdan tipirchilab qoladi-yu, darhol yo yo’lovchiga, yo yuk oluvchiga, yo bo’lmasa, gala-gala konduktorlaru perron nazoratchilarining boshiga bitgan balo — bebilet muttahamga aylanadi-qoladi.

***

Bir chol jon berayotgan ekan. Xotini, bola-chaqasi tepasida turgan ekan. «Monya shu yerdami?» — deb so’rabdi chol ming mashaqqat bilan. «Shu yerda». «Brana xola keldimi?» «Keldi». «Buvim qani? Ko’rinmayapti-ku». «U kishiyam shu yerdalar». «Isaak-chi?». «Shu yerda Isaak». «Bolalar qani?». «Hammasi shu yerda». «Iya, do’konda kim qoldi?!»

***

Hayot g’oyat murakkab narsa, janobi maslahatchi to’ralar, lekin murakkab bo’lgani bilan sandiq kabi osongina ochiladi. Faqat kalitini topa bilish kerak. Kimki kalitini topolmasa, nobud bo’ladi.

***

Xotin kishi qarisa, boshiga ancha-muncha ko’rguliklar tushishi mumkin: tishi tushib, sochi oqaradi, to’kila boshlaydi, nafasi siqadi, goh gumbazdek semirib, gohida cho’pday ozib ketadi. Lekin ovozi sira-sira o’zgarmaydi.

***

Ikkala sayyoh Ryazan` vokzalining tepasiga qarab, o’n ikki burj tasviri tushirilgan nafarmon soatni ko’rishsaki, vaqt besh minuti kam o’n.

— Qizlarga va’da beradigan joy ekan! — deb qo’ydi Ostap. — O’n minut siylovi bor, kechiksang gap tegmaydi.

***

…shundoqqina qo’lingni cho’zsang, muddaoga yetib olguday bo’lgandan keyin jimgina kutishning o’zi bo’ladimi.

***

Ulug’ odamlar hayotlarida ikki marta qiziq gap aytib qo’yishadi. Shu tufayli obro’lari oshib, hazil-muto-yibalari tildan-tilga ko’chib yuradi.

Behzod O’ktam tayyorlagan

Manba: http://qashqadaryogz.uz