Онам иш пайтида ҳар қандай ҳолатни руҳига бўйсундирарди, таъкидлайман: ҳар қандай! Меҳнатсеварлик қобилияти ва ички туйғуларнинг уйғунлиги унинг шоирлик истеъдоди билан баробар эди. Ишлаб бўлгач, дафтарини ёпиб, деразасини очарди – олддаги куннинг барча ташвишлари ва заҳматларига бағрини тутгандай… (Шоиранинг қизи Ариадна Эфроннинг «Онам қандай ишларди?» мақоласидан. Уни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин)
Марина ЦВЕТАЕВА
ШЕЪРЛАР
Гулноз Мўминова таржималари
КАМПИР
Хўп сирлидир кампир деган сўз,
Ғамгин янграр, маъноси мубҳам.
Тинглаганим каби садолар
Чиғаноқнинг сирли бағридан.
Бу сўз — ҳеч ким тушунмай қолган,
Экрандаги лаҳзалик ҳолат.
Чиғаноққа жо бўлар уммон.
Сўз бағрида нафас олар Вақт.
1911-1912
ДЕНГИЗЧИ
Тўлқинлардан чарчадим бешак,
Тебрат мени, юлдузбеланчак.
Зўриқишлар чўзилди бирам,
Бошим оғрир туйғулардан ҳам.
Мадҳиялар, мақтовлар, шонлар—
Жонга теккан аллақачонлар!
Тўшак бўлсин майса–ю тикан,
Мен чарчадим, ахир, жанглардан…
1923
* * *
Қувноқ қадам болалар каби
Тепаликдан югурар сўқмоқ.
Бурунгидек ланж оқар Ока,
Ухлаб ётар иккита қирғоқ.
Зулмат аро қўнғироқ саси:
Бонг овози тинмагай бир он.
Болаликнинг кўҳна ва эзгу
Йилларидан куйлашар ҳамон.
Оҳ, у кунлар, тунлари жаннат,
Жаннатга тенг тонги, кундузи!
Найза бўлган чоғи белкурак,
Пичанхона— қалъанинг ўзи!
Айтинг ахир, қаерлардасиз?
Нелар этди йўлимиз айри?
Аввалгидек уйқучан, оғир
Чайқалади боғда гулхайри…
1911-1912
* * *
Ўзинг асра, худойим, сўнмоқда икки қуёш,
Бири— кўкда, бирови— чап кўксимда жонталош.
Улар каби кечира оламанми ўзимни,
Бу икки қуёш менинг оғдирди–ку эсимни.
Кўз қамашмас нурлардан— сўнади иккови ҳам,
Қай бирин тафти баланд— аввал топгуси барҳам!
1915
* * *
Адоқсиз ва жимжит йўллардан
Катта, сокин қадамлар билан…
Юрак— тошдир сувга отилган,
Доиралар ясайди сувда.
Сув— тубсиздир, қоронғудир сув,
Қалб кўксимга кўмилган мангу.
Оҳ, у менга қанчалар керак,
Деёлсайдим: “Ёрга бор, юрак!”
1920
* * *
Баҳор ҳақда бизга бер сўзлаб!—
Набиралар сўрар кампирдан.
Кампир эса вужуди музлаб,
Бошин чайқар, ингранар бирдан:
— Баҳор қайғулик,
Баҳор қўрққулик.
Севги ҳақда сўзлагин унда!—
Энг суюги сўрайди, бироқ,
Кўзларини қадаб гулханга
Кампир жавоб қайтаради:— Оҳ,
— Севги қайғулик,
Севги қўрққулик.
Кейин шафақ нури остида,
Поклик узоқ куйлар ҳовлида:
— Севги қайғулик,
Севги қўрққулик.
1919
ҚАЛБ ВА НОМ
Бал ёнаркан сурур ўтида,
Қалбим ором тополмас сира.
Ажиб исм танламиш Худо,
У— денгиздан менга хотира.
Рақс тушаман айланиб енгил,
Бироқ дилда зўр ҳижрон, алам.
Орзу ўзга, ўртанар кўнгил—
Денгиз туҳфасидир орзу ҳам!
Жўшқин куй-ла чорлар мени зал,
Ёғду сочар ўша заҳоти.
Менинг учун Тангрим этмиш ҳал:
Денгизга хос қалбим бисоти!
1911-1912
* * *
Оқ қоғозман фармонинг учун,
Сен не ёзсанг, кўнмоққа тайёр.
Мудом асраб поклигинг кучин
Рақибларни қайтаргум юз бор.
Сен — ёмғирсан ва ҳаётбахш нур,
Сахий замин менман— ҳамрозинг!
Танҳо Ёрсан, мен–чи, минг шукур,
Қора тупроқ ва оқ қоғозинг!
1918
* * *
Икки дарахт қўмсар бир–бирин,
Шундоққина уйим олдида.
Улар— кекса.Уй ҳам кўп қадим.
Мен–чи ёшман, англолмам сирин,
Дарахтларга келмайди раҳмим.
Қўл чўзади бири тўлиқиб,
Қараб туриш ҳатто малолдай—
Гўё сўнгги қувватин йиғиб
Ёр томон талпинган аёлдай,
Юксакроқ ва кучли шериги
Ундан кўра бахтсиздир балким?
Икки дарахт: шафақ ёғдуси,
Ёмғир, ҳатто қорда ҳам бирга,
Ўзгармагай мудом орзуси,
Бу интиқлик бутун умрга.
Қўл чўзишар бир–бири томон,
Қонун шундай — абад, бардавом…
1919
* * *
Дилда таҳсин, ҳаяжон, ғулу—
Кундуз тушга тўладир ҳар ёқ.
Ухлаганим ҳамма кўрар-у,
Ғафлат аро кўрмаслар бироқ.
Шунданмикан, гоҳо кун бўйи
Рўпарамда кезади тушлар,
Тун оромга эгмасман бўйин.
Сўнг сояга айланган кўйим
Кузатаман ухлашин дўстлар.
1920
* * *
Худди ўнг ва чап қўллар каби—
Яқинлашмоқ қалблар матлаби.
Боғланганмиз маҳкам, умрбод,
Сен билан мен— гўё жуфт қанот.
Увлар бўрон, тубсизлик чўкар—
Ўнг қанотдан сўл қанот қадар.
1918
* * *
Қуёш — танҳо. Барчага тенг сочади нурларин,
Қуёш — менинг. Мен уни бошқаларга бермагум.
Бир соатга, тола нур, бир нигоҳчун. — Ҳеч қачон.
Зулумот шаҳарларни ютсин майли, беомон.
Кафтда тутгум — то кўкда дадил айлана олмас,
Қўллар, лаблар ва қалбни куйдираман басма-бас!
Мангу тунга ғарқ бўлса, изидан боргум етиб,
Қуёшим менинг! Сени ҳеч ким ололмас тортиб.
1919
* * *
Эгачи-сингилдир қуллик ва ғурур —
Азал бешигида топишган эрур…
Ғурур дер: “Манглайни кўтар баландроқ”,
Қуллик пичирлайди: “Фақат ерга боқ”.
Шундай ўтмоқдаман — нигоҳим эгик,
Бошим баланд —руҳда Ғурур ва Қуллик.
1921
* * *
Денгиздан ҳам йироқларга кетган азиз дўст,
Мана сизга атиргуллар— талпининг, тутинг.
Бисотимдан олувдингиз, (минг бора афсус)
Энг қадрли, энг топилмас замин неъматин.
Оҳ, алдандим, мени тунаб кетишди ёмон:
На узук бор ва на мактуб— хотира учун.
Кўз олдимдан кетмагайдир ҳаттоки бир он
Ҳайрат тўла кўзлар аро порлаган учқун.
Унга яқин боришимни ўтинган нигоҳ,
Хотирамда қолган кўзлар— меҳр кутгувчи
Ва табассум (гар адашсам, кечирсин Аллоҳ)
Жон берар чоғ гуноҳлардан фориғ этгувчи!
Азиз дўстим, кетгандирсиз мангуга балки,
Қирлар аро гўзал водий кутмоқда сизни.
Шул жаннатда дуо қилинг, кўрмайин токи
Сиздан ўзга денгизчи-ю ёт бир денгизни.
1915
* * *
Ёздим ҳатто шоир бўлмайин
Шеърларимни— олдим қалб ўчин.
Улар— шаффоф томчи, атайин
Ракетадан сачраган учқун.
Сатрларга бўлиниб, хушбўй
Меҳробларга бостириб кирар.
Ёшлик, ўлим ҳақда суринг ўй —
Ўқилмаган ҳали бу шеърлар.
Пештахтада— чанг босган барин,
(Сотиб олмас уларни ҳеч ким)
Қимматбаҳо шароб сингари
Фурсатини кутар шеърларим.
1913
* * *
Сенинг билан, ғаройиб дўстим,
Бўлишмасман қувонч, армоним.
Қисмат экан: тўлди кам-кўстим,
Ҳамроз бўлди рангпар ўғлоним.
Кунгурадор қасрлар сенда,
Унда— ўрмон, саҳро тунлари.
Сен қўшинга қўявер танда,
Унинг мулки— денгиз қумлари.
Денгиздамиз бугун, эртага
Ўрмон ичра бўрилар йўлдош.
Ўзгармасин тўшак ҳам нега?
Бугун— қумлоқ, эрта эса— тош.
Унинг учун Пасхадагидай
Ёруғ бўлса теварак, тўрт ёқ:
Тун қўлида фонус бўлса ой,
Эртан юлдуз бўлар шамчироқ.
Жасур, чаққон отлиқ эди у,
Қадрли дўст, ҳам жажжи султон.
Бир жуфт ғамгин кўзни кўрди-ю,
Қўшинини тарк этди шу он.
1918
БИР ШЕЪРНИНГ ИККИ ТАРЖИМАСИ
Ушбу шеър таржимасининг биринчиси Гулноз Мўминовага, иккинчиси айни шу таржимага таяниб, амалга оширилгани менга — Хуршид Давронга тегишли.
I — вариант
Тангри кулиб эгилди ерга—
Боғлаб қўйди дил ришталарин.
Оламларни тўлдириб нурга
Яратди пок фаришталарин.
Улар гулдир жаннат боғида,
Нурдан бунёд гарчи зотлари.
Қанотлари улкан, гоҳида
Учраб қолар беқанотлари.
Тақдирдаги ғавғолар шундан,
Шундан асли қалбимдаги доғ.
Нетай, севдим яралган кундан
Фариштасин Тангридан кўпроқ…
II- вариант
Тангри тўхтаб турди-да бир дам,
Четга суриб барча ишларин —
Кейин кулиб яратди нурдан
Сонсиз қудсий фаришталарин.
Малаклардан ёришди само,
Шаффоф нурга чулғанди олам.
Улкан эди қанотлар, аммо
Учрар эди қанотсизи ҳам.
Шундан асли қалбимда титроқ,
Шундан оқар кўздан ёшларим —
Нетай, севдим Тангридан кўпроқ
Унинг дилбар фаришталарин…
1916
Onam ish paytida har qanday holatni ruhiga bo‘ysundirardi, ta’kidlayman: har qanday! Mehnatsevarlik qobiliyati va ichki tuyg‘ularning uyg‘unligi uning shoirlik iste’dodi bilan barobar edi. Ishlab bo‘lgach, daftarini yopib, derazasini ochardi – olddagi kunning barcha tashvishlari va zahmatlariga bag‘rini tutganday… (Shoiraning qizi Ariadna Efronning “Onam qanday ishlardi?” maqolasidan. Uni mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin)
Marina SVЕTAYEVA
SHE’RLAR
Gulnoz Mo‘minova tarjimalari
KAMPIR
Xo‘p sirlidir kampir degan so‘z,
G‘amgin yangrar, ma’nosi mubham.
Tinglaganim kabi sadolar
Chig‘anoqning sirli bag‘ridan.
Bu so‘z — hech kim tushunmay qolgan,
Ekrandagi lahzalik holat.
Chig‘anoqqa jo bo‘lar ummon.
So‘z bag‘rida nafas olar Vaqt.
1911-1912
DЕNGIZCHI
To‘lqinlardan charchadim beshak,
Tebrat meni, yulduzbelanchak.
Zo‘riqishlar cho‘zildi biram,
Boshim og‘rir tuyg‘ulardan ham.
Madhiyalar, maqtovlar, shonlar—
Jonga tekkan allaqachonlar!
To‘shak bo‘lsin maysa–yu tikan,
Men charchadim, axir, janglardan…
1923
* * *
Quvnoq qadam bolalar kabi
Tepalikdan yugurar so‘qmoq.
Burungidek lanj oqar Oka,
Uxlab yotar ikkita qirg‘oq.
Zulmat aro qo‘ng‘iroq sasi:
Bong ovozi tinmagay bir on.
Bolalikning ko‘hna va ezgu
Yillaridan kuylashar hamon.
Oh, u kunlar, tunlari jannat,
Jannatga teng tongi, kunduzi!
Nayza bo‘lgan chog‘i belkurak,
Pichanxona— qal’aning o‘zi!
Ayting axir, qayerlardasiz?
Nelar etdi yo‘limiz ayri?
Avvalgidek uyquchan, og‘ir
Chayqaladi bog‘da gulxayri…
1911-1912
* * *
O‘zing asra, xudoyim, so‘nmoqda ikki quyosh,
Biri— ko‘kda, birovi— chap ko‘ksimda jontalosh.
Ular kabi kechira olamanmi o‘zimni,
Bu ikki quyosh mening og‘dirdi–ku esimni.
Ko‘z qamashmas nurlardan— so‘nadi ikkovi ham,
Qay birin tafti baland— avval topgusi barham!
1915
* * *
Adoqsiz va jimjit yo‘llardan
Katta, sokin qadamlar bilan…
Yurak— toshdir suvga otilgan,
Doiralar yasaydi suvda.
Suv— tubsizdir, qorong‘udir suv,
Qalb ko‘ksimga ko‘milgan mangu.
Oh, u menga qanchalar kerak,
Deyolsaydim: “Yorga bor, yurak!”
1920
* * *
Bahor haqda bizga ber so‘zlab!—
Nabiralar so‘rar kampirdan.
Kampir esa vujudi muzlab,
Boshin chayqar, ingranar birdan:
— Bahor qayg‘ulik,
Bahor qo‘rqqulik.
Sevgi haqda so‘zlagin unda!—
Eng suyugi so‘raydi, biroq,
Ko‘zlarini qadab gulxanga
Kampir javob qaytaradi:— Oh,
— Sevgi qayg‘ulik,
Sevgi qo‘rqqulik.
Keyin shafaq nuri ostida,
Poklik uzoq kuylar hovlida:
— Sevgi qayg‘ulik,
Sevgi qo‘rqqulik.
1919
QALB VA NOM
Bal yonarkan surur o‘tida,
Qalbim orom topolmas sira.
Ajib ism tanlamish Xudo,
U— dengizdan menga xotira.
Raqs tushaman aylanib yengil,
Biroq dilda zo‘r hijron, alam.
Orzu o‘zga, o‘rtanar ko‘ngil—
Dengiz tuhfasidir orzu ham!
Jo‘shqin kuy-la chorlar meni zal,
Yog‘du sochar o‘sha zahoti.
Mening uchun Tangrim etmish hal:
Dengizga xos qalbim bisoti!
1911-1912
* * *
Oq qog‘ozman farmoning uchun,
Sen ne yozsang, ko‘nmoqqa tayyor.
Mudom asrab pokliging kuchin
Raqiblarni qaytargum yuz bor.
Sen — yomg‘irsan va hayotbaxsh nur,
Saxiy zamin menman— hamrozing!
Tanho Yorsan, men–chi, ming shukur,
Qora tuproq va oq qog‘ozing!
1918
* * *
Ikki daraxt qo‘msar bir–birin,
Shundoqqina uyim oldida.
Ular— keksa.Uy ham ko‘p qadim.
Men–chi yoshman, anglolmam sirin,
Daraxtlarga kelmaydi rahmim.
Qo‘l cho‘zadi biri to‘liqib,
Qarab turish hatto malolday—
Go‘yo so‘nggi quvvatin yig‘ib
Yor tomon talpingan ayolday,
Yuksakroq va kuchli sherigi
Undan ko‘ra baxtsizdir balkim?
Ikki daraxt: shafaq yog‘dusi,
Yomg‘ir, hatto qorda ham birga,
O‘zgarmagay mudom orzusi,
Bu intiqlik butun umrga.
Qo‘l cho‘zishar bir–biri tomon,
Qonun shunday — abad, bardavom…
1919
* * *
Dilda tahsin, hayajon, g‘ulu—
Kunduz tushga to‘ladir har yoq.
Uxlaganim hamma ko‘rar-u,
G‘aflat aro ko‘rmaslar biroq.
Shundanmikan, goho kun bo‘yi
Ro‘paramda kezadi tushlar,
Tun oromga egmasman bo‘yin.
So‘ng soyaga aylangan ko‘yim
Kuzataman uxlashin do‘stlar.
1920
* * *
Xuddi o‘ng va chap qo‘llar kabi—
Yaqinlashmoq qalblar matlabi.
Bog‘langanmiz mahkam, umrbod,
Sen bilan men— go‘yo juft qanot.
Uvlar bo‘ron, tubsizlik cho‘kar—
O‘ng qanotdan so‘l qanot qadar.
1918
* * *
Quyosh — tanho. Barchaga teng sochadi nurlarin,
Quyosh — mening. Men uni boshqalarga bermagum.
Bir soatga, tola nur, bir nigohchun. — Hech qachon.
Zulumot shaharlarni yutsin mayli, beomon.
Kaftda tutgum — to ko‘kda dadil aylana olmas,
Qo‘llar, lablar va qalbni kuydiraman basma-bas!
Mangu tunga g‘arq bo‘lsa, izidan borgum yetib,
Quyoshim mening! Seni hech kim ololmas tortib.
1919
* * *
Egachi-singildir qullik va g‘urur —
Azal beshigida topishgan erur…
G‘urur der: “Manglayni ko‘tar balandroq”,
Qullik pichirlaydi: “Faqat yerga boq”.
Shunday o‘tmoqdaman — nigohim egik,
Boshim baland —ruhda G‘urur va Qullik.
1921
* * *
Dengizdan ham yiroqlarga ketgan aziz do‘st,
Mana sizga atirgullar— talpining, tuting.
Bisotimdan oluvdingiz, (ming bora afsus)
Eng qadrli, eng topilmas zamin ne’matin.
Oh, aldandim, meni tunab ketishdi yomon:
Na uzuk bor va na maktub— xotira uchun.
Ko‘z oldimdan ketmagaydir hattoki bir on
Hayrat to‘la ko‘zlar aro porlagan uchqun.
Unga yaqin borishimni o‘tingan nigoh,
Xotiramda qolgan ko‘zlar— mehr kutguvchi
Va tabassum (gar adashsam, kechirsin Alloh)
Jon berar chog‘ gunohlardan forig‘ etguvchi!
Aziz do‘stim, ketgandirsiz manguga balki,
Qirlar aro go‘zal vodiy kutmoqda sizni.
Shul jannatda duo qiling, ko‘rmayin toki
Sizdan o‘zga dengizchi-yu yot bir dengizni.
1915
* * *
Yozdim hatto shoir bo‘lmayin
She’rlarimni— oldim qalb o‘chin.
Ular— shaffof tomchi, atayin
Raketadan sachragan uchqun.
Satrlarga bo‘linib, xushbo‘y
Mehroblarga bostirib kirar.
Yoshlik, o‘lim haqda suring o‘y —
O‘qilmagan hali bu she’rlar.
Peshtaxtada— chang bosgan barin,
(Sotib olmas ularni hech kim)
Qimmatbaho sharob singari
Fursatini kutar she’rlarim.
1913
* * *
Sening bilan, g‘aroyib do‘stim,
Bo‘lishmasman quvonch, armonim.
Qismat ekan: to‘ldi kam-ko‘stim,
Hamroz bo‘ldi rangpar o‘g‘lonim.
Kungurador qasrlar senda,
Unda— o‘rmon, sahro tunlari.
Sen qo‘shinga qo‘yaver tanda,
Uning mulki— dengiz qumlari.
Dengizdamiz bugun, ertaga
O‘rmon ichra bo‘rilar yo‘ldosh.
O‘zgarmasin to‘shak ham nega?
Bugun— qumloq, erta esa— tosh.
Uning uchun Pasxadagiday
Yorug‘ bo‘lsa tevarak, to‘rt yoq:
Tun qo‘lida fonus bo‘lsa oy,
Ertan yulduz bo‘lar shamchiroq.
Jasur, chaqqon otliq edi u,
Qadrli do‘st, ham jajji sulton.
Bir juft g‘amgin ko‘zni ko‘rdi-yu,
Qo‘shinini tark etdi shu on.
1918
BIR SHE’RNING IKKI TARJIMASI
Ushbu she’r tarjimasining birinchisi Gulnoz Mo‘minovaga, ikkinchisi ayni shu tarjimaga tayanib, amalga oshirilgani menga — Xurshid Davronga tegishli.
I — variant
Tangri kulib egildi yerga—
Bog‘lab qo‘ydi dil rishtalarin.
Olamlarni to‘ldirib nurga
Yaratdi pok farishtalarin.
Ular guldir jannat bog‘ida,
Nurdan bunyod garchi zotlari.
Qanotlari ulkan, gohida
Uchrab qolar beqanotlari.
Taqdirdagi g‘avg‘olar shundan,
Shundan asli qalbimdagi dog‘.
Netay, sevdim yaralgan kundan
Farishtasin Tangridan ko‘proq…
II- variant
Tangri to‘xtab turdi-da bir dam,
Chetga surib barcha ishlarin —
Keyin kulib yaratdi nurdan
Sonsiz qudsiy farishtalarin.
Malaklardan yorishdi samo,
Shaffof nurga chulg‘andi olam.
Ulkan edi qanotlar, ammo
Uchrar edi qanotsizi ham.
Shundan asli qalbimda titroq,
Shundan oqar ko‘zdan yoshlarim —
Netay, sevdim Tangridan ko‘proq
Uning dilbar farishtalarin…
1916
