Бизда врачлар етишмай турган бир пайтда айримлари катта пул илинжида Европа ва Америкага кетиб қолишмоқда. Ўзимиздаги баъзи ақли ноқис кимсалар хорижда ўқиб юртига қайтган ёш врачларни иш бошлашларидан олдин имтиҳон қилиб кўришни ўйлаб топишибди.
Азиз Несин
БИЗДА ВРАЧ БЎЛА ОЛАСАНМИ?
Шодмон Отабек таржимаси
Азиз Несин (1915-1995; асл исми Маҳмуд Нусрат) дунёга машҳур турк ёзувчиси, драматурги. Нафис санъат академияси (Истанбулда ўқиган (ҳарбий маълумотга ҳам эга). «Марко пошо» (1946) тараққийпарвар ҳажвий газета ва бошқа матбуот органларида ишлаган.
«Нуҳ кемаси» (1949) ҳажвий журналини нашр этган. Кўплаб ҳажвий ҳикоя, поема ва романлар муаллифи, сиёсий ва ижтимоий ҳажв устаси. «Жиннилар озод бўлди», «Ишбилармон одам», «Нозиқ ва нафис», «Худога шукур» ва бошқа асарлари сиёсий ўткир ва долзарб. Уларда ёзувчи жамият иллатларини фош қилади, кулгили вазият, хусусият ва ҳолатлар орқали кишиларни беихтиёр ўз нуқсонларидан кулишга мажбур этади.
Азиз Несин асарларининг қаҳрамонлари — иш ахтаравериб безор бўлган майда амалдор, омадсиз зиёли ва қашшоқ ишчи («Яшасин камбағаллик», «Майдон соатлари», «Хотин киши бўлганимда-ю…» ва б.). «Шундай бўлди, бундай бўлмайди» автобиографик қиссаси, «Азизнома» ҳажвий шеърлар ва «Мамлакатлардан бирида» ҳажвий ҳикоялар тўпламлари мавжуд.
Ҳажвчи ёзувчилар халқаро танловларида «Дафна чамбари» олган (1956, 1957). Ўзбекистонда бўлиб ўтган Осиё ва Африка мамлакатлари ёзувчиларининг Тошкент анжуманлари иштирокчиси.
Асарлари ўзбек («Мушт кетди», 1966; «Хуштак афандим», 1969; «Футбол қироли», 1978 ва ҳ.к.) ва бошқа тилларда нашр қилинган.
изда врачлар етишмай турган бир пайтда айримлари катта пул илинжида Европа ва Америкага кетиб қолишмоқда. Ўзимиздаги баъзи ақли ноқис кимсалар хорижда ўқиб юртига қайтган ёш врачларни иш бошлашларидан олдин имтиҳон қилиб кўришни ўйлаб топишибди.
— Сиз нима учун келдингиз?- деб сўрайди кекса, тажрибали врач.
— Ишлаш, одамларни даволаш учун келувдим.
— Ҳмм, тушунарли. Хўш, яна нима иш қўлингиздан келади?
— Яна…деганингиз нимаси?
— Нимаси деганингиз нима? Масалан, айтмоқчийдимки, мусиқа басталай оласизми? Шеър ёзиш, кинода рол ўйнаш, пудрат асосида ишлаш, бизнес билан шуғулланиш қўлингиздан келадими? Миллий мажлисга депутат ёки вазир бўла оласизми? Сиёсатга тобингиз қалай? Албатта, сиз бирон нарса билан шуғуллансангиз керак.
— Йўқ, мен фақат даволайман…Мен камбағал оиладан чиққанман, маошга қаноат қилолмайман, шу боис хусусий даволаш билан шуғулланмоқчиман.
— Хо-хо-хо…Доцент, профессор унвонларисиз хусусий даволаш билан шуғулланмоқчи эмиш! Хўш, мижозларни сизга ким юбориб туради? Ким?
— Касалларни демоқчисиз-да?
— Ҳа, мижозларни…
— Ҳойнаҳой, касаллар ўзлари келар…
— Қанақасига касаллар ўзлари келаркан?
— Оғирроқ беморларни кимлардир олиб келар…
— Яхши, унда айтингчи, ўша касални олиб келадиган одамни нима дейишади?
— Мен бу одамнинг исмини билмайман, у ҳали беморни олиб келгани йўқ.
— Мен унинг исмини сўраётганим йўқ, касалларни юбориб турадиган одамни нима деб аташади деяпман.
— ?..
— Уни маклер дейишади, маклер… Тиббиёт маклери…Сен ўзинг поликлиника мижозини хусусий врачга юборолмайсан-ку! Сизларни хорижда шунга ҳам ўргатишмаган экан-да. Ҳай майли, энди айтчи, ҳамкасбларнинг хайрихоҳлиги деганда нимани тушунасан ўзи?
— Ўзаро ёрдами демоқчимисиз?
— Билмас экансан, майли, ўзим тушунтира қолай. Айтайлик, ҳузурингга бир одам бавосилидан шикоят қилиб келди…Сен уни текшириб, аёллар касали бўйича мутахассис бўлган танишингга юборасан…
— Ахир у одам бавосил билан касалланган-ку, нега энди уни гинекологга юбориш керак?
— Сенинг танишинг пул ишлаб олади ва касални тиш дўхтири бўлган танишига юборади.
— Ахир…
— Тиш дўхтири уни тери касалликлари врачига юборади, у эса рентгенологга, рентгенолог эса кўз дўхтирига…Охир-оқибат уни невропотологга юбориш лозим бўлади. Бу вақтга келиб беморнинг асаби батамом ишдан чиқади…Мабодо ажали етмаган бўлса ўзи тузалиб кетади, акс ҳолда касалидан халос бўлади. Ўлимидан кейин у яна тиббиёт ходимлари — паталогоанатомнинг қўлига тушади. Мана энди айтчи, ном чиқариб, машҳур бўлиш учун нима қилишинг керак?
— Мен касалларни шундай даволайманки, ўз устимда шундай ишлайманки…
— Хих…Менга қара, сен газетага шундай эълон берасан: «Камбағал касаллар қабул қилинади. Қабул ҳар куни тушдан кейин.» Касаллар кела бошлаганда сен фақат душанба ва пайшанба кунлари қабул қиладиган бўласан. Кейинчалик ҳафтада бир марта, сўнгра ойда бир марта қабул қилишга ўтасан…Мижозлар кўпайиб кетганда сен текин қабулни бекор қиласан. Айни чоғда тўловлар нархини ошириб бораверасан, одамлар сени даволашнинг қандайдир бир мўъжизавий сир-асрорини билса керакки хизмати қимматлашяпти деб ўйлашади. Ҳамма касаллар сенга оқиб келаверишади…Кейинчалик газеталарда беморлар номидан миннатдорчилик изҳор этилган мактубларни ҳам чоп этиб туриш керак. Мабодо ҳузурингга мижоз келса ва сен уни текшириб, ҳеч қандай касал тополмасанг, нима қиласан?
— Мен унга соғлом эканлигини айтардим.
— Воҳ-воҳ!..Бунақа врачни биринчи кўришим.!..Ахир ҳаётда касал бўлмаган одам бор эканми? Агар мижозинг бутунлай соппа-соғ бўлса ҳам унга ажи-бужи ёзув билан аптекага йўлланма ёзиб берасан…Нима бўлган тақдирда ҳам психиатр ундан бир ишкал топмай қўймайди…Ҳа-а, йўлланмани қанчалик бировнинг тиши ўтмайдиган қилиб ёзсанг-да, тўланиши лозим бўлган ҳақни аниқ-равшан қилиб ёзгин…Кейин, газеталарга тез-тез турли мавзуларда мақолалар ёзиб туриш лозим. Масалан, «Турар жойларни ижарага олиш хусусида», «Ўрмонлар муҳофазаси», «Ҳайдовчиларнинг аҳлоқий қиёфаси», «Одамлар нима учун ақлдан озадилар» ва ҳакозо. Муҳими – номинг тез-тез матбуотда кўриниб турсин ва ҳамма сени «Қаранглар-а, у қанчалар ақлли!» деб ўйлашсин. Бу ишларни шундай қилиш керакки, келажакда шаҳар ҳокими ёки губернатор ва ҳатто министр лавозимигача эришишмумкин бўлсин. Ҳа, сенинг бу ерда врач сифатида нон топиб ишлай олмаслигинг ойдай равшан!. Яхшиси ўша келган жойингга – Германиягами ёки Америкагами қайтиб кета қол!..
— Раҳмат, саломат бўлинг…
— Сен ҳам саломат бўл, ўғлим, яна касал-пасал бўлиб юрма!
Aziz Nesin
BIZDA VRACH BO’LA OLASANMI?
Shodmon Otabek tarjimasi
Aziz Nesin (1915-1995; asl ismi Mahmud Nusrat) dunyoga mashhur turk yozuvchisi, dramaturgi. Nafis san’at akademiyasi (Istanbulda o’qigan (harbiy ma’lumotga ham ega). «Marko posho» (1946) taraqqiyparvar hajviy gazeta va boshqa matbuot organlarida ishlagan.«Nuh kemasi» (1949) hajviy jurnalini nashr etgan. Ko’plab hajviy hikoya, poema va romanlar muallifi, siyosiy va ijtimoiy hajv ustasi. «Jinnilar ozod bo’ldi», «Ishbilarmon odam», «Noziq va nafis», «Xudoga shukur» va boshqa asarlari siyosiy o’tkir va dolzarb. Ularda yozuvchi jamiyat illatlarini fosh qiladi, kulgili vaziyat, xususiyat va holatlar orqali kishilarni beixtiyor o’z nuqsonlaridan kulishga majbur etadi.
Aziz Nesin asarlarining qahramonlari — ish axtaraverib bezor bo’lgan mayda amaldor, omadsiz ziyoli va qashshoq ishchi («Yashasin kambag’allik», «Maydon soatlari», «Xotin kishi bo’lganimda-yu…» va b.). «Shunday bo’ldi, bunday bo’lmaydi» avtobiografik qissasi, «Aziznoma» hajviy she’rlar va «Mamlakatlardan birida» hajviy hikoyalar to’plamlari mavjud.Hajvchi yozuvchilar xalqaro tanlovlarida «Dafna chambari» olgan (1956, 1957). O’zbekistonda bo’lib o’tgan Osiyo va Afrika mamlakatlari yozuvchilarining Toshkent
anjumanlari ishtirokchisi.Asarlari o’zbek («Musht ketdi», 1966; «Xushtak afandim», 1969; «Futbol qiroli», 1978 va h.k.) va boshqa tillarda nashr qilingan.
izda vrachlar yetishmay turgan bir paytda ayrimlari katta pul ilinjida Yevropa va Amerikaga ketib qolishmoqda. O‘zimizdagi ba’zi aqli noqis kimsalar xorijda o‘qib yurtiga qaytgan yosh vrachlarni ish boshlashlaridan oldin imtihon qilib ko‘rishni o‘ylab topishibdi.
— Siz nima uchun keldingiz?- deb so‘raydi keksa, tajribali vrach.
— Ishlash, odamlarni davolash uchun keluvdim.
— Hmm, tushunarli. Xo‘sh, yana nima ish qo‘lingizdan keladi?
— Yana…deganingiz nimasi?
— Nimasi deganingiz nima? Masalan, aytmoqchiydimki, musiqa bastalay olasizmi? She’r yozish, kinoda rol o‘ynash, pudrat asosida ishlash, biznes bilan shug‘ullanish qo‘lingizdan keladimi? Milliy majlisga deputat yoki vazir bo‘la olasizmi? Siyosatga tobingiz qalay? Albatta, siz biron narsa bilan shug‘ullansangiz kerak.
— Yo‘q, men faqat davolayman…Men kambag‘al oiladan chiqqanman, maoshga qanoat qilolmayman, shu bois xususiy davolash bilan shug‘ullanmoqchiman.
— Xo-xo-xo…Dotsent, professor unvonlarisiz xususiy davolash bilan shug‘ullanmoqchi emish! Xo‘sh, mijozlarni sizga kim yuborib turadi? Kim?
— Kasallarni demoqchisiz-da?
— Ha, mijozlarni…
— Hoynahoy, kasallar o‘zlari kelar…
— Qanaqasiga kasallar o‘zlari kelarkan?
— Og‘irroq bemorlarni kimlardir olib kelar…
— Yaxshi, unda aytingchi, o‘sha kasalni olib keladigan odamni nima deyishadi?
— Men bu odamning ismini bilmayman, u hali bemorni olib kelgani yo‘q.
— Men uning ismini so‘rayotganim yo‘q, kasallarni yuborib turadigan odamni nima deb atashadi deyapman.
— ?..
— Uni makler deyishadi, makler… Tibbiyot makleri…Sen o‘zing poliklinika mijozini xususiy vrachga yuborolmaysan-ku! Sizlarni xorijda shunga ham o‘rgatishmagan ekan-da. Hay mayli, endi aytchi, hamkasblarning xayrixohligi deganda nimani tushunasan o‘zi?
— O‘zaro yordami demoqchimisiz?
— Bilmas ekansan, mayli, o‘zim tushuntira qolay. Aytaylik, huzuringga bir odam bavosilidan shikoyat qilib keldi…Sen uni tekshirib, ayollar kasali bo‘yicha mutaxassis bo‘lgan tanishingga yuborasan…
— Axir u odam bavosil bilan kasallangan-ku, nega endi uni ginekologga yuborish kerak?
— Sening tanishing pul ishlab oladi va kasalni tish do‘xtiri bo‘lgan tanishiga yuboradi.
— Axir…
— Tish do‘xtiri uni teri kasalliklari vrachiga yuboradi, u esa rentgenologga, rentgenolog esa ko‘z do‘xtiriga…Oxir-oqibat uni nevropotologga yuborish lozim bo‘ladi. Bu vaqtga kelib bemorning asabi batamom ishdan chiqadi…Mabodo ajali yetmagan bo‘lsa o‘zi tuzalib ketadi, aks holda kasalidan xalos bo‘ladi. O‘limidan keyin u yana tibbiyot xodimlari — patalogoanatomning qo‘liga tushadi. Mana endi aytchi, nom chiqarib, mashhur bo‘lish uchun nima qilishing kerak?
— Men kasallarni shunday davolaymanki, o‘z ustimda shunday ishlaymanki…
— Xix…Menga qara, sen gazetaga shunday e’lon berasan: «Kambag‘al kasallar qabul qilinadi. Qabul har kuni tushdan keyin.» Kasallar kela boshlaganda sen faqat dushanba va payshanba kunlari qabul qiladigan bo‘lasan. Keyinchalik haftada bir marta, so‘ngra oyda bir marta qabul qilishga o‘tasan…Mijozlar ko‘payib ketganda sen tekin qabulni bekor qilasan. Ayni chog‘da to‘lovlar narxini oshirib boraverasan, odamlar seni davolashning qandaydir bir mo‘‘jizaviy sir-asrorini bilsa kerakki xizmati qimmatlashyapti deb o‘ylashadi. Hamma kasallar senga oqib kelaverishadi…Keyinchalik gazetalarda bemorlar nomidan minnatdorchilik izhor etilgan maktublarni ham chop etib turish kerak. Mabodo huzuringga mijoz kelsa va sen uni tekshirib, hech qanday kasal topolmasang, nima qilasan?
— Men unga sog‘lom ekanligini aytardim.
— Voh-voh!..Bunaqa vrachni birinchi ko‘rishim.!..Axir hayotda kasal bo‘lmagan odam bor ekanmi? Agar mijozing butunlay soppa-sog‘ bo‘lsa ham unga aji-buji yozuv bilan aptekaga yo‘llanma yozib berasan…Nima bo‘lgan taqdirda ham psixiatr undan bir ishkal topmay qo‘ymaydi…Ha-a, yo‘llanmani qanchalik birovning tishi o‘tmaydigan qilib yozsang-da, to‘lanishi lozim bo‘lgan haqni aniq-ravshan qilib yozgin…Keyin, gazetalarga tez-tez turli mavzularda maqolalar yozib turish lozim. Masalan, «Turar joylarni ijaraga olish xususida», «O‘rmonlar muhofazasi», «Haydovchilarning ahloqiy qiyofasi», «Odamlar nima uchun aqldan ozadilar» va hakozo. Muhimi – noming tez-tez matbuotda ko‘rinib tursin va hamma seni «Qaranglar-a, u qanchalar aqlli!» deb o‘ylashsin. Bu ishlarni shunday qilish kerakki, kelajakda shahar hokimi yoki gubernator va hatto ministr lavozimigacha erishishmumkin bo‘lsin. Ha, sening bu yerda vrach sifatida non topib ishlay olmasliging oyday ravshan!. Yaxshisi o‘sha kelgan joyingga – Germaniyagami yoki Amerikagami qaytib keta qol!..
— Rahmat, salomat bo‘ling…
— Sen ham salomat bo‘l, o‘g‘lim, yana kasal-pasal bo‘lib yurma!
