Шеърларим мендан кейин қанча йил умр кўради? Билмайман. Шоирнинг ўз шеърларидан узоқ яшаши — ўлик отлар жиловини тутиб турган аравакаш ҳолати каби кулгили. Шундан қўрқаман. Шеърларим мендан аввал ўлиб кетмаса, шунинг ўзи мен учун бахт. Агар менинг ҳали туғилмаган набирам учун ҳам улар ўз аҳамиятини йўқотмай қолса янада бахтлироқ бўлар эдим. Ундан узоқроққа қараш қўрқинчли. Аммо Улуғбек сингари одамлар тўғрисида ўйласанг, ичингдаги шуҳратпарастлик тўйғусидан асар ҳам қолмайди.
ЎЗБЕК КИТОБХОНИГА
Евг. Евтушенко.
Шеърларим ўзбек тилида нашр этилаётгани билан фахрланаман.
Мен, кинода Циолковский ролини ўйнаган одам, инсониятга Улуғбекдай олимни берган халқнинг бутун жаҳоний аҳамиятини англамаслигим мумкин эмас. Унинг расадхонаси ёнида турганингда ўтмиш билан келажак орасидаги боғланиш аллақандай мавҳум нарса бўлиб туюлмайди ва ўзинг жаҳон тарихининг бир зарраси эканингни аниқ ҳис қиласан.
Шеърларим мендан кейин қанча йил умр кўради? Билмайман. Шоирнинг ўз шеърларидан узоқ яшаши — ўлик отлар жиловини тутиб турган аравакаш ҳолати каби кулгили. Шундан қўрқаман. Шеърларим мендан аввал ўлиб кетмаса, шунинг ўзи мен учун бахт. Агар менинг ҳали туғилмаган набирам учун ҳам улар ўз аҳамиятини йўқотмай қолса янада бахтлироқ бўлар эдим. Ундан узоқроққа қараш қўрқинчли. Аммо Улуғбек сингари одамлар тўғрисида ўйласанг, ичингдаги шуҳратпарастлик тўйғусидан асар ҳам қолмайди.
Буюк Осиё маданияти булоғидан баҳраманд бўлмаган, ўзини европалик деб ғурурланадиган бирор кишини ҳақиқий маънода зиёли деб бўлмайди. Бу булоқнинг — Ўзбекистон маданиятининг — эса суви тиниқ ва бокира. Меъморчилик, халқ оғзаки ижоди, мусиқа, халқ ҳунармандчилигининг гўзаллиги — буларда нақадар қимматли ўзбекона ўзига хослик бор.
Менинг идеалим: ҳамма халқларнинг қон-қардошлиги. Аммо бу қардошлик миллий маданиятларнинг бир хил бўлишига эмас, аксинча ўзига хослигининг янада гуллаб-яшнашига олиб келгандагина мавжуд бўлиши мумкин.
Ўзбекистонда бир неча марта бўлганман, ўзбекларнинг меҳмондўстлигидан бошим осмонга етган. Ўзбек тилини билмаганимдан афсусланган эдим. Китобимнинг чиқиши — ўзбек китобхонлари билан ўзбек тилида гаплашишнинг биринчи имкониятидир. Бу китобга бошка шеърларим билан бирга, энг машҳур бўлмаса ҳам, энг севимли достоним — «Сантьяго кабутари» достонимни ҳам танладим. Нима учун? Чунки бу достон Чили ҳақида ҳам, ўзим ҳақимда ҳам, баъзан шахсий фожиалар аралаш-қуралаш бўлиб кетган оғир дамда руҳсизликка тушиб, ҳаётдан қўл силтаб кетишни ўйлаган ҳамма ўсмирлар ҳақида ҳамдир. Бу ҳол айниқса ҳали қалби доноликнинг ишончли қалқони билан қопланмаган ўсмирлик пайтида тез-тез юз беради. Ҳаётда мушкул аҳволга тушиб қолганда, шундан бошқа чора йўқ деб ўйлайдиган ёшларга мен шу достоним билан ёрдам беришни истадим.
Аммо ннсоният бор экан, иложсиз нарса йўқ. Инсоният турли тилларда сўзлайди, худога шукурки, ҳар бир тил ўзича гўзал. Аммо ҳамма одамлар учун бир хил бўлган тил бор. Бу туйғулар тили. Агар эскимослар билан зулуслар кўз ёши кимёвий йўл билан тадқиқ қилинса, таркиби бир хиллиги аниқ бўлади.
Мен ўзбек китобхонини шеърларим билан яккама- якка қолдириб, унинг ўзбекча фикрлаши ва умуминсонийча ҳис қилишига умид қиламан.
Евгений Евтушенко
«ОҚ ҚОРЛАР» КИТОБИДАН
Маъруф Жалил таржималари*
ДЕБОЧА
Ишчан ҳамда ялқов —
хислатларим кўп —
Пишиқ,
тиним билмас,
қўнимсиз — нобоп.
Бир қолипга сиғмас,
қобил, ноқобил,
Тортинчоқ ва сурбет,
оқил ва жоҳил.
Бирин-кетин бари юз берсин туташ,
Менда зоҳир бўлсин бари аралаш —
Мағрибдан Машриққа қадарли токи,
Ҳасаддан ифтихор қадарли ёки!
Биламан:
«Мақсад?» деб сўрайсиз албат,
0, ахир, шунда-ку бутун моҳият!
Мен сизга зарурман
Устига пичан —
Ғарами ортилган
Машинасимон.
Учаман овозлар бағрини тилиб
Еламан нур, шаҳар, чаҳ-чаҳлар аро
Капалак кўзимга урилар келиб
Бўйнимга пичанлар санчилар гоҳо.
Бор бўлсин ҳаракат, ҳарорат,
Ҳарислик,
тантана ҳилувчи журъат.
Сарҳадлар халақит берар.
Ноқулай —
Буэнос-Айрес, Нью-Йоркни
нега мен билмай?
Юрай меи Лондонда қанча хоҳласам,
Гаплашай тилини чала билсам ҳам.
Автобусга осилган бола билан бирга,
Айланмоқ истайман тонгги Парижда.
Истайман, санъатлар озор кўрмасин,
Майли санъат менга тинчлик бермасин.
Келсин майли ҳамма томондан босиб,
Мен унга то абад шайдою асир.
Ҳамма хил нарсада кўраман ўзим мен.
Менга яқин
Есенин ҳамда
Уитмен,
Мусоргскийга боғлиқ гаплар саҳнаси
Ва Гогеннинг бокира лавҳаси.
Яхмалак учиш ҳам ёқади менга,
Шеър қоралаб тунда тонгни ҳам кутиш.
Кулиб қарамоқ ҳам душман бетига
Ва сойдан жувонни кўтариб ўтиш.
Китобга шўнғийман,
ташийман ўтин,
Зерикиб
номаълум недир излайман.
Қип-кизил ва муздай тарвузнинг каржин,
Асад тарвузини ғирчча тишлайман.
Куйлайман, ичаман
ўлимни ўйламай,
Майсалар устида ўйнаб-куламан.
Ўладиган бўлсам агар дунёда
Яшамоқ бахтидан ўламан.
ҲАСАД
Мен ҳасад қиламан.
Аввал ҳеч қачон
Бу сирни ҳеч кимга очмаган эдим.
Биламан, қайдадир яшар бир ўғлон,
Менинг шу болага келар ҳасадим.
Унинг муштлашига ҳасадим келар,
Мен ундай эмасдим тўғри ва жасур.
Унинг кулишига ҳасадим келар,
Мен-чи кулолмасдим ундай бегидир.
Ғурра, чақа бўлиб юради мудом,
Мен-чи, юрар эдим тоза ва сипо.
Мен китобдан ташлаб кетган жойни ҳам
У қолдирмай ўқир, бунда ҳам аъло.
У соф бўлар
дағал тўғрилиги бнлан,
Ёмонликни кечирмас, яхшиси бор, деб.
Мен «Керак эмас…» деб қалам ташласам,
У дарров олади «Даркор!» деб.
Мен қабул қилмасман
ё рад этмасман,
У-чи, кесиб ташлар ечолмаса гар.
Агар севиб қолса чин дилдан севар,
Мен-чи, севаман ҳам, воз ҳам кечаман.
Ҳасадим яшириб,
айёрлик қилиб,
Кулиб соддаликка соламан ўзим,
«Кимдир янглишмоғи керак-ку ахир»,
«Кимдир бошқачароқ яшаши лозим…»
Қанча таъкидламай бу гапни ҳар он:
«Ҳар кимнинг ўз йўли, ўз аъмоли бор…»
Биламан, қайдадир яшар бир ўғлон,
У бўлар мендан ҳам улуғ,устивор.
ЭШИК ЧЕРТИЛГАНДА
«Кимсан?»
«Кексаликман.
Ёнингга киргиз».
«Кейинроқ.
Мен бандман.
Ишларим тиғиз».
Ёздим.
Қўнғироқ қилдим.
Овқатни урдим.
Эшик очганимда
йўқ эди ҳеч ким.
Балки ҳазил қилган дўстларим яниб?
Балки эшитмадим номини аниқ?
Кексаликмас,
етуклик балки келгандир,
Кутмай
хўрсингану
кетиб қолгандир.
* * *
Менинг ғижимланган ҳаётим узра
Қачонки юзларинг бўлди намоён,
Жуда кўпдай бўлиб туюлган нарсам
Жуда ғариб бўлиб кўринди аён.
Тўқайзор, дарёлар ва денгизларга
Юзларинг шу қадар бердики жило,
Дунё рангларидан бехабар кимса —
Мени минг бир рангга қилди ошно.
Ваҳмга тўладир юрагим арши
Бирдан бўлмаса деб қўққис тонг адо —
Кашфиёт, кўз ёши, шодликкача то.
Аммо бу ваҳмимга чиқмайман қарши.
Тушуниб турибман, бу қўрқув асли
Тоза муҳаббатдир. Уни алқайман,
Гарчи алқамоқни яхши билмайман
Ўз ишқин уқувсиз соқчиси каби.
Шу қўрқув қўлида асирман нолон,
Бу ҳол ўткинчидир лаҳза сингари.
Мен учун йўқолар дунё ранглари
Юзларинг кўзимдан бўлганда ниҳон.
СЕҲРЛОВ
Баҳор тунларида мени ўйлагин,
Ва ёз кечасида мени ўйлагин,
Ҳам куз кечасида мени ўйлагин,
Аёз кечасида мени ўйлагин…
Бошқа жойда бўлай, ёнингда эмас,
Узоқ ўлкада деб қилсанг ҳам фараз,
Ўралиб узун, нам чойшабга бирпас
Денгизда ётгандай чалқанча бесас,
Ихтиёринг бериб тўлқинларга, бас,
Хилватда мен билан дам ол бир нафас.
Истамам ўйлашинг мени кундуз кун,
Кундуз барин қилсин остину устин,
Тутунга ўрасин, майда чайқатсин,
Бошқа нарсаларни сенга ўйлатсин,
Нимани хоҳласанг ўйла кундуз кун,
Мени ўйлашингга қолсин фақат тун.
Эшитгин паровоз ҳуштаги аро,
Булутларни қувган шамол ичра ё,
Ночор қолганимда зарурлигинг,о.
Тўрт девор ичида ўтириб танҳо —
Бахт, ғуссадан юзинг бужмайтиб гоҳо
Чаккаларинг қисгин оғригунча то.
Илтижо қиламан — жимжитлик аро,
Ёмғирлар шовуллаб турганида ё,
Ё қор қуюнига боққан чоғингда,
Тушлар кўрганингда, уйғоқлигингда —
Баҳор тунларида мени ўйлагин,
Ва ёз кечасида мени ўйлагин,
Ҳам куз кечасида мени ўйлагин,
Аёз кечасида мени ўйлагин.
ОДАМЛАР КУЛАРДИ ДЕВОР ОРТИДА
Е. Ласкинага
Одамлар куларди девор ортида,
Мен бемор қизимни дилгир кўтариб
Бўм-бўш қолаётган зада қалб ила
Деворга карардим ғазаб жўш уриб,
Одамлар куларди девор ортида,
Хумордан чиқарди гўёки улар.
Улар қаҳ-қаҳ уриб менинг устимдан,
Виждонсизлик билан кулгандай бўлар.
Аслида у ерда бор эди меҳмон
Ўйинга тушишиб ҳориб-чарчаган.
Ўзлари шунчаки урганлар хандон,
На мендан кулишган, на ўзгалардан.
Одамлар куларди девор ортида,
Ўзларин қизитиб мусаллас билан.
Мену қизим олишганин дард ила
Хаёлларига ҳам келтиришмаган.
Одамлар куларди… Неча бор мен ҳам —
Шундай кулган эдим қаҳқаҳа уриб.
Девор орқасида кимдир жон берган,
Шунга ҳам чидаган кимдир қайғуриб.
Ҳасрат чекиб кулфат исканжасида,
Турган чоғи ҳатто жон таслим қилиб
Мен ҳам кулганимда қувонч устида,
Балки ўйлагандир хўрламоқда деб.
Азалдан шу тахлит қурилган олам,
Бу олам абадий қолади шундоқ.
Девор орқасида кимдир чекар ғам
Биз беғам, бепарво қаҳ-қақ урган чоқ.
Аммо шу тахлитда қурилган олам,
Шуниси билан у сўлиш билмайди.
Девор орқасида кимдир кулган дам
Бизнинг юрагимиз ғамдан инграйди.
Тағин ўз бошингга гуноҳ орттириб
Рангинг сомон, қалбинг вайрон бўлганда —
Девор орқасида кимдир кулганда
Ҳасад-ла ўйлама хўрламоқда деб.
Шундайдир ҳаётнинг мувозанати,
Ҳасад — бу ўзингни ҳақорат қилмоқ.
Ахир, кўз чиқарар ўзганинг бахти,
Бермоқ эвазига бор ахир олмоқ.
Умид қил: етганда энг сўнгги дамлар,
Кўзларинг оҳиста юмилган пайти.
Девор орқасида кулсин одамлар,
Кулсинлар, барибир, кулсинлар майли!
ОППОҚ-ОПОҚ ҚОР ЁҒАР…
Оппоқ-оппоқ қор ёғар
Ипда сирғалгансимон…
Мангу яшагинг келар,
Афсус, йўқ бунга имкон.
Инсон умри олисга
Сингиб кетмоқ матлаби,
Мисоли ердан кўкка
Кўтарилган қор каби.
Оппоқ-оппоқ қор ёғар,
Мен ҳам кетишим аниқ.
Ўлим ғами йўқ зинҳор,
Мангулик ғами ҳам йўқ.
Ишонмам мўъжизага,
Қор эмасман, юлдуз ҳам
Бундан сўнг ҳам бўлмасман,
Ҳеч қачон ва ҳеч бир дам.
Кимман деб, ожиз банда,
Ўй сураман баъзи чоқ,
Нени севдим умримда
Ҳаётимдан ортиқроқ?
Севдим мен Россиямни
Жонимга билиб малҳам,
Дарёсин тошқин дами
Муз қоплаган чоғин ҳам.
Беш қирра обидасин,
Қайинзорлари руҳин,
Пушкину Стенькасин
Ва чоллари шукуҳин.
Кийналган бўлсам-да гоҳ
Юрмадим унча ранжиб,
Яшолмадим силлиқроқ,
Яшадим Россиям деб.
Пинҳон ташвишлар ичра
Ўйласам тарқар ғамим,
Оз бўлса ҳам Россияга
Тегди-ку деб ёрдамим.
Майли, мени унутсин,
Қилмасман нола-фиғон,
Фақат у мангу турсин
Алъамону алъамон…
Оппоқ-оппоқ қор ёғар
Ёғган Пушкин тирик дам,
Стенька омон чоғлар,
Ёғар мендан кейин ҳам.
Кўзни олгудай оппоқ,
Қор ёғар йирик-йирик,
Мену ўзгалар ногоҳ
Изларини ўчириб.
Қўл чўзмай мангуликка,
Яшайман умид-ла ман.
Бор экан то Россия,
Демак, мен ҳам бўламан.
НОЗИМ ЮРАГИ
Тайпоқ насиҳатлар, йўл-йўриқлар ва
Беҳаё сиқувдан ҳорганда руҳим.
Малла Нозим келар доим эсимга,
Сал димоғда дерди:
«Салом, қардошим!
Нега торинг сустроқ?
Парво қилма кўп.
Поэма битдими?
Кетдик, отамиз.
Пул йўқми?
Топамиз, чекма изтироб.
Қиз йўқми?
Уни ҳам топамиз». |
Ўзини нимадир кемирар эди,
Кўриниб турарди ажинлар аро.
«Ҳаммаси яхши-ю, юрак санчийди,
Не қипти? Тирикмиз — оғримоқ раво».
Кимгадир шеърият ниқоб бўлса гар,
Ким учундир дўкон, бойлик манбаи.
Унинг учун эса ниқоб эмас, дард,
Шундан оғрир эди Нозим юраги.
Ғамхўр шифокори ишонмаса ҳам,
Менга тайинлади оҳиста бир кун:
«Зинҳор оғиз очманг
қалтис мавзудан,
Нозимнинг юраги оғриб қолмасин…»
Эҳ, содда шифокор…
Беморингиз ўлди,
Фойда беролмади чорангиз, ахир.
Мўъжиза юз бериб тирик қолган қалби
Ўлимдан кейин ҳам оғримоқдадир.
У оғрир мендаги аччиқ аламлар,
Рус ва турк қавмида келганлар учун.
У оғрир тутқунда озод юрганлар,
Озодликда тутқун бўлганлар учун.
Қамоқ назокати таълимин кўрган,
Ўлгандан кейин ҳам бўйсунмай, ҳатто,
У оғрир қўрқоқлар токи бор экан,
У оғрир яшасак токи бепарво,
У оғрир бировга «Салом, қардош!» деб,
Изҳор этолмасак меҳру тилакни.
Дилимиз оғрисин ҳаммаси учун,
Ором олсин десак
Нозим юраги.
ШАККОКЛИК
Ёдга олиб мангу оҳанрабони,
Бир илож топмасам қалбимни тинтиб,
Доим пичирлайман битта дуони:
«Худойим, кечиргин ва қўллагин…» деб.
Худо кечиради ҳамда қўллайди,
Аммо қўлин ёзиб ҳайрондир шунга:
Бу одам авлоди уни хўрлайди —
Хайру садақалар келтириб унга.
Бизга қўрқиб қарар эҳтимол худо
(Аташса ҳам қайда кандай ном билан)—
Исоми, Буддами ва Оллоҳми ё…
У ёлғиз, чарчаган худолигидан.
Бўлса ҳам вужудсиз қандайдир очун,
Ёки ихчамгина ҳайкалчасимон.
Тиланчи дастидан бекинмоқ учун
Истаб қолар баъзан пана бир макон.
Бекиниб ўтирмоқ унга нораво,
Қул негр сингари зарра йўҳ ҳуқуқ.
Худога ишонмоҳ истайди худо,
Аммо бу дунёда ўзга худо йўқ.
Биз унга ёпишсак қилиб илтижо,
Қарзимиз тўлашни тамом унутиб,
Кимга пичирласин ёлвориб худо:
«Худойим, кечиргин ва қўллагин…» деб.
ВИЖДОН АЗОБЛАРИ
Ўлишни ўйламай яшамокдамиз,
Уят эсимиздан чиқар шу важдан.
Аммо ҳар қадамда кўзга кўринмай,
Покиза аёлдай турибди виждон.
Унинг болалари саргардон, хароб,
Гадой тўрва осиб юрар афтода.
Виждон изтироби — ғалати азоб,
Виждонсизлик билан тўла дунёда.
Ўтар бир кулбадан бошқаси томон,
Эшикдан эшикка борар мунғайиб.
Улар нажот излаб кезади сарсон,
Гўёки муштипар, художўй, майиб.
Шулар эмасмиди маломат этиб,
Бошпана тополмай овора юрган.
Қашшоқлар эшигин оҳиста чертиб,
Шоҳлар дарвозасин мушт билан урган.
Шулар эмасмиди телба извошда,
Пушкинни қорбўрон тунга қувлаган.
Достоевскийни ҳайдаб сургунга,
Толстойни «Қоч!» деб тинмай ундаган.
Яхши билар эди ахир жаллодлар;
«Ҳақиқат, дер кимки чекса изтироб.
Виждон изтироби — хатарли нарса,
Виждонни йўқотсак, тугайди азоб».
Бонг садоси каби жарангдор овоз
Ҳар кеча қонида ҳайқирар экан,
Виждон изтироби — даҳшатли азоб,
Жаллод калбига ҳам, демак, дориган.
Ҳақсизлик қошида соқчи турса ким,
Кўпдандир йўқотган номусни буткул.
Виждони қолмаган бўлса ҳам, лекин,
Виждон азобидан холи эмас ул.
Ерда то гуноҳсиз кимса йўқ экан,
То гуноҳкор экан ҳар ким дунёда,
«Нима килиб ҳўйдим?» деса бир виждон,
Умид борлигини қилар ифода.
Ишонмам пайғамбар ва иккинчи Рим,
Мингинчи Римларнинг кароматига.
Ишонгум оҳиста: «Не қилмоқда сиз?»
«Нима қилмоқдамиз?»— маломатига.
Ишончсизлик жари бўйида туриб,
Қадоқ қўлингизни ўпаман бугун,
Виждон азоблари — нурли изтироб,
Менинг энг охирги ишончим учун.
* Маъруф ака таржималарини озгина таҳрир қилдим. Маъруф ака рози бўлишига ишониб шундай қилдим.
Хуршид Даврондан: Мен ҳам Евгений Евтушенконинг бир неча шеърини таржма қилганман. Уларни мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин.
O’ZBEK KITOBXONIGA
Yevg. Yevtushenko
She’rlarim o’zbek tilida nashr etilayotgani bilan faxrlanaman.
Men, kinoda Siolkovskiy rolini o’ynagan odam, insoniyatga Ulug’bekday olimni bergan xalqning butun jahoniy ahamiyatini anglamasligim mumkin emas. Uning rasadxonasi yonida turganingda o’tmish bilan kelajak orasidagi bog’lanish allaqanday mavhum narsa bo’lib tuyulmaydi va o’zing jahon tarixining bir zarrasi ekaningni aniq his qilasan.
She’rlarim mendan keyin qancha yil umr ko’radi? Bilmayman. Shoirning o’z she’rlaridan uzoq yashashi — o’lik otlar jilovini tutib turgan aravakash holati kabi kulgili. Shundan qo’rqaman. She’rlarim mendan avval o’lib ketmasa, shuning o’zi men uchun baxt. Agar mening hali tug’ilmagan nabiram uchun ham ular o’z ahamiyatini yo’qotmay qolsa yanada baxtliroq bo’lar edim. Undan uzoqroqqa qarash qo’rqinchli. Ammo Ulug’bek singari odamlar to’g’risida o’ylasang, ichingdagishuhratparastlik to’yg’usidan asar ham qolmaydi.
Buyuk Osiyo madaniyati bulog’idan bahramand bo’lmagan, o’zini yevropalik deb g’ururlanadigan biror kishini haqiqiy ma’noda ziyoli deb bo’lmaydi. Bu buloqning — O’zbekiston madaniyatining — esa suvi tiniq va bokira. Me’morchilik, xalq og’zaki ijodi, musiqa, xalq hunarmandchiligining go’zalligi — bularda naqadar qimmatli o’zbekona o’ziga xoslik bor.
Mening idealim: hamma xalqlarning qon-qardoshligi. Ammo bu qardoshlik milliy madaniyatlarning bir xil bo’lishiga emas, aksincha o’ziga xosligining yanada gullab-yashnashiga olib kelgandagina mavjud bo’lishi mumkin.
O’zbekistonda bir necha marta bo’lganman, o’zbeklarning mehmondo’stligidan boshim osmonga yetgan. O’zbek tilini bilmaganimdan afsuslangan edim. Kitobimning chiqishi — o’zbek kitobxonlari bilan o’zbek tilida gaplashishning birinchi imkoniyatidir. Bu kitobga boshka she’rlarim bilan birga, eng mashhur bo’lmasa ham, eng sevimli dostonim — «Sant`yago kabutari» dostonimni ham tanladim. Nima uchun? Chunki bu doston Chili haqida ham, o’zim haqimda ham, ba’zan shaxsiy fojialar aralash-quralash bo’lib ketgan og’ir damda ruhsizlikka tushib, hayotdan qo’l siltab ketishni o’ylagan hamma o’smirlar haqida hamdir. Bu hol ayniqsa hali qalbi donolikning ishonchli qalqoni bilan qoplanmagan o’smirlik paytida tez-tez yuz beradi. Hayotda mushkul ahvolga tushib qolganda, shundan boshqa chora yo’q deb o’ylaydigan yoshlarga men shu dostonim bilan yordam berishni istadim.
Ammo nnsoniyat bor ekan, ilojsiz narsa yo’q. Insoniyat turli tillarda so’zlaydi, xudoga shukurki, har bir til o’zicha go’zal. Ammo hamma odamlar uchun bir xil bo’lgan til bor. Bu tuyg’ular tili. Agar eskimoslar bilan zuluslar ko’z yoshi kimyoviy yo’l bilan tadqiq qilinsa, tarkibi bir xilligi aniq bo’ladi.
Men o’zbek kitobxonini she’rlarim bilan yakkama- yakka qoldirib, uning o’zbekcha fikrlashi va umuminsoniycha his qilishiga umid qilaman.
Yevgeniy Yevtushenko
«OQ QORLAR» KITOBIDAN SHE’RLAR
Ma’ruf Jalil tarjimalari*
DEBOCHA
Ishchan hamda yalqov — 
xislatlarim ko’p —
Pishiq,
tinim bilmas,
qo’nimsiz — nobop.
Bir qolipga sig’mas,
qobil, noqobil,
Tortinchoq va surbet,
oqil va johil.
Birin-ketin bari yuz bersin tutash,
Menda zohir bo’lsin bari aralash —
Mag’ribdan Mashriqqa qadarli toki,
Hasaddan iftixor qadarli yoki!
Bilaman:
«Maqsad?» deb so’raysiz albat,
0, axir, shunda-ku butun mohiyat!
Men sizga zarurman
Ustiga pichan —
G’arami ortilgan
Mashinasimon.
Uchaman ovozlar bag’rini tilib
Yelaman nur, shahar, chah-chahlar aro
Kapalak ko’zimga urilar kelib
Bo’ynimga pichanlar sanchilar goho.
Bor bo’lsin harakat, harorat,
Harislik,
tantana hiluvchi jur’at.
Sarhadlar xalaqit berar.
Noqulay —
Buenos-Ayres, N`yu-Yorkni
nega men bilmay?
Yuray mei Londonda qancha xohlasam,
Gaplashay tilini chala bilsam ham.
Avtobusga osilgan bola bilan birga,
Aylanmoq istayman tonggi Parijda.
Istayman, san’atlar ozor ko’rmasin,
Mayli san’at menga tinchlik bermasin.
Kelsin mayli hamma tomondan bosib,
Men unga to abad shaydoyu asir.
Hamma xil narsada ko’raman o’zim men.
Menga yaqin
Yesenin hamda
Uitmen,
Musorgskiyga bog’liq gaplar sahnasi
Va Gogenning bokira lavhasi.
Yaxmalak uchish ham yoqadi menga,
She’r qoralab tunda tongni ham kutish.
Kulib qaramoq ham dushman betiga
Va soydan juvonni ko’tarib o’tish.
Kitobga sho’ng’iyman,
tashiyman o’tin,
Zerikib
noma’lum nedir izlayman.
Qip-kizil va muzday tarvuzning karjin,
Asad tarvuzini g’irchcha tishlayman.
Kuylayman, ichaman
o’limni o’ylamay,
Maysalar ustida o’ynab-kulaman.
O’ladigan bo’lsam agar dunyoda
Yashamoq baxtidan o’laman.
HASAD
Men hasad qilaman.
Avval hech qachon
Bu sirni hech kimga ochmagan edim.
Bilaman, qaydadir yashar bir o’g’lon,
Mening shu bolaga kelar hasadim.
Uning mushtlashiga hasadim kelar,
Men unday emasdim to’g’ri va jasur.
Uning kulishiga hasadim kelar,
Men-chi kulolmasdim unday begidir.
G’urra, chaqa bo’lib yuradi mudom,
Men-chi, yurar edim toza va sipo.
Men kitobdan tashlab ketgan joyni ham
U qoldirmay o’qir, bunda ham a’lo.
U sof bo’lar
dag’al to’g’riligi bnlan,
Yomonlikni kechirmas, yaxshisi bor, deb.
Men «Kerak emas…» deb qalam tashlasam,
U darrov oladi «Darkor!» deb.
Men qabul qilmasman
yo rad etmasman,
U-chi, kesib tashlar yecholmasa gar.
Agar sevib qolsa chin dildan sevar,
Men-chi, sevaman ham, voz ham kechaman.
Hasadim yashirib,
ayyorlik qilib,
Kulib soddalikka solaman o’zim,
«Kimdir yanglishmog’i kerak-ku axir»,
«Kimdir boshqacharoq yashashi lozim…»
Qancha ta’kidlamay bu gapni har on:
«Har kimning o’z yo’li, o’z a’moli bor…»
Bilaman, qaydadir yashar bir o’g’lon,
U bo’lar mendan ham ulug’,ustivor.
ESHIK CHERTILGANDA
«Kimsan?»
«Keksalikman.
Yoningga kirgiz».
«Keyinroq.
Men bandman.
Ishlarim tig’iz».
Yozdim.
Qo’ng’iroq qildim.
Ovqatni urdim.
Eshik ochganimda
yo’q edi hech kim.
Balki hazil qilgan do’stlarim yanib?
Balki eshitmadim nomini aniq?
Keksalikmas,
yetuklik balki kelgandir,
Kutmay
xo’rsinganu
ketib qolgandir.
* * *
Mening g’ijimlangan hayotim uzra
Qachonki yuzlaring bo’ldi namoyon,
Juda ko’pday bo’lib tuyulgan narsam
Juda g’arib bo’lib ko’rindi ayon.
To’qayzor, daryolar va dengizlarga
Yuzlaring shu qadar berdiki jilo,
Dunyo ranglaridan bexabar kimsa —
Meni ming bir rangga qildi oshno.
Vahmga to’ladir yuragim arshi
Birdan bo’lmasa deb qo’qqis tong ado —
Kashfiyot, ko’z yoshi, shodlikkacha to.
Ammo bu vahmimga chiqmayman qarshi.
Tushunib turibman, bu qo’rquv asli
Toza muhabbatdir. Uni alqayman,
Garchi alqamoqni yaxshi bilmayman
O’z ishqin uquvsiz soqchisi kabi.
Shu qo’rquv qo’lida asirman nolon,
Bu hol o’tkinchidir lahza singari.
Men uchun yo’qolar dunyo ranglari
Yuzlaring ko’zimdan bo’lganda nihon.
SEHRLOV
Bahor tunlarida meni o’ylagin,
Va yoz kechasida meni o’ylagin,
Ham kuz kechasida meni o’ylagin,
Ayoz kechasida meni o’ylagin…
Boshqa joyda bo’lay, yoningda emas,
Uzoq o’lkada deb qilsang ham faraz,
O’ralib uzun, nam choyshabga birpas
Dengizda yotganday chalqancha besas,
Ixtiyoring berib to’lqinlarga, bas,
Xilvatda men bilan dam ol bir nafas.
Istamam o’ylashing meni kunduz kun,
Kunduz barin qilsin ostinu ustin,
Tutunga o’rasin, mayda chayqatsin,
Boshqa narsalarni senga o’ylatsin,
Nimani xohlasang o’yla kunduz kun,
Meni o’ylashingga qolsin faqat tun.
Eshitgin parovoz hushtagi aro,
Bulutlarni quvgan shamol ichra yo,
Nochor qolganimda zarurliging,o.
To’rt devor ichida o’tirib tanho —
Baxt, g’ussadan yuzing bujmaytib goho
Chakkalaring qisgin og’riguncha to.
Iltijo qilaman — jimjitlik aro,
Yomg’irlar shovullab turganida yo,
YO qor quyuniga boqqan chog’ingda,
Tushlar ko’rganingda, uyg’oqligingda —
Bahor tunlarida meni o’ylagin,
Va yoz kechasida meni o’ylagin,
Ham kuz kechasida meni o’ylagin,
Ayoz kechasida meni o’ylagin.
ODAMLAR KULARDI DEVOR ORTIDA
YE. Laskinaga
Odamlar kulardi devor ortida,
Men bemor qizimni dilgir ko’tarib
Bo’m-bo’sh qolayotgan zada qalb ila
Devorga karardim g’azab jo’sh urib,
Odamlar kulardi devor ortida,
Xumordan chiqardi go’yoki ular.
Ular qah-qah urib mening ustimdan,
Vijdonsizlik bilan kulganday bo’lar.
Aslida u yerda bor edi mehmon
O’yinga tushishib horib-charchagan.
O’zlari shunchaki urganlar xandon,
Na mendan kulishgan, na o’zgalardan.
Odamlar kulardi devor ortida,
O’zlarin qizitib musallas bilan.
Menu qizim olishganin dard ila
Xayollariga ham keltirishmagan.
Odamlar kulardi… Necha bor men ham —
Shunday kulgan edim qahqaha urib.
Devor orqasida kimdir jon bergan,
Shunga ham chidagan kimdir qayg’urib.
Hasrat chekib kulfat iskanjasida,
Turgan chog’i hatto jon taslim qilib
Men ham kulganimda quvonch ustida,
Balki o’ylagandir xo’rlamoqda deb.
Azaldan shu taxlit qurilgan olam,
Bu olam abadiy qoladi shundoq.
Devor orqasida kimdir chekar g’am
Biz beg’am, beparvo qah-qaq urgan choq.
Ammo shu taxlitda qurilgan olam,
Shunisi bilan u so’lish bilmaydi.
Devor orqasida kimdir kulgan dam
Bizning yuragimiz g’amdan ingraydi.
Tag’in o’z boshingga gunoh orttirib
Ranging somon, qalbing vayron bo’lganda —
Devor orqasida kimdir kulganda
Hasad-la o’ylama xo’rlamoqda deb.
Shundaydir hayotning muvozanati,
Hasad — bu o’zingni haqorat qilmoq.
Axir, ko’z chiqarar o’zganing baxti,
Bermoq evaziga bor axir olmoq.
Umid qil: yetganda eng so’nggi damlar,
Ko’zlaring ohista yumilgan payti.
Devor orqasida kulsin odamlar,
Kulsinlar, baribir, kulsinlar mayli!
OPPOQ-OPOQ QOR YOG’AR…
Oppoq-oppoq qor yog’ar
Ipda sirg’algansimon…
Mangu yashaging kelar,
Afsus, yo’q bunga imkon.
Inson umri olisga
Singib ketmoq matlabi,
Misoli yerdan ko’kka
Ko’tarilgan qor kabi.
Oppoq-oppoq qor yog’ar,
Men ham ketishim aniq.
O’lim g’ami yo’q zinhor,
Mangulik g’ami ham yo’q.
Ishonmam mo»jizaga,
Qor emasman, yulduz ham
Bundan so’ng ham bo’lmasman,
Hech qachon va hech bir dam.
Kimman deb, ojiz banda,
O’y suraman ba’zi choq,
Neni sevdim umrimda
Hayotimdan ortiqroq?
Sevdim men Rossiyamni
Jonimga bilib malham,
Daryosin toshqin dami
Muz qoplagan chog’in ham.
Besh qirra obidasin,
Qayinzorlari ruhin,
Pushkinu Sten`kasin
Va chollari shukuhin.
Kiynalgan bo’lsam-da goh
Yurmadim uncha ranjib,
Yasholmadim silliqroq,
Yashadim Rossiyam deb.
Pinhon tashvishlar ichra
O’ylasam tarqar g’amim,
Oz bo’lsa ham Rossiyaga
Tegdi-ku deb yordamim.
Mayli, meni unutsin,
Qilmasman nola-fig’on,
Faqat u mangu tursin
Al’amonu al’amon…
Oppoq-oppoq qor yog’ar
Yog’gan Pushkin tirik dam,
Sten`ka omon chog’lar,
Yog’ar mendan keyin ham.
Ko’zni olguday oppoq,
Qor yog’ar yirik-yirik,
Menu o’zgalar nogoh
Izlarini o’chirib.
Qo’l cho’zmay mangulikka,
Yashayman umid-la man.
Bor ekan to Rossiya,
Demak, men ham bo’laman.
NOZIM YURAGI
Taypoq nasihatlar, yo’l-yo’riqlar va
Behayo siquvdan horganda ruhim.
Malla Nozim kelar doim esimga,
Sal dimog’da derdi:
«Salom, qardoshim!
Nega toring sustroq?
Parvo qilma ko’p.
Poema bitdimi?
Ketdik, otamiz.
Pul yo’qmi?
Topamiz, chekma iztirob.
Qiz yo’qmi?
Uni ham topamiz». |
O’zini nimadir kemirar edi,
Ko’rinib turardi ajinlar aro.
«Hammasi yaxshi-yu, yurak sanchiydi,
Ne qipti? Tirikmiz — og’rimoq ravo».
Kimgadir she’riyat niqob bo’lsa gar,
Kim uchundir do’kon, boylik manbai.
Uning uchun esa niqob emas, dard,
Shundan og’rir edi Nozim yuragi.
G’amxo’r shifokori ishonmasa ham,
Menga tayinladi ohista bir kun:
«Zinhor og’iz ochmang
qaltis mavzudan,
Nozimning yuragi og’rib qolmasin…»
Eh, sodda shifokor…
Bemoringiz o’ldi,
Foyda berolmadi chorangiz, axir.
Mo»jiza yuz berib tirik qolgan qalbi
O’limdan keyin ham og’rimoqdadir.
U og’rir mendagi achchiq alamlar,
Rus va turk qavmida kelganlar uchun.
U og’rir tutqunda ozod yurganlar,
Ozodlikda tutqun bo’lganlar uchun.
Qamoq nazokati ta’limin ko’rgan,
O’lgandan keyin ham bo’ysunmay, hatto,
U og’rir qo’rqoqlar toki bor ekan,
U og’rir yashasak toki beparvo,
U og’rir birovga «Salom, qardosh!» deb,
Izhor etolmasak mehru tilakni.
Dilimiz og’risin hammasi uchun,
Orom olsin desak
Nozim yuragi.
SHAKKOKLIK
Yodga olib mangu ohanraboni,
Bir iloj topmasam qalbimni tintib,
Doim pichirlayman bitta duoni:
«Xudoyim, kechirgin va qo’llagin…» deb.
Xudo kechiradi hamda qo’llaydi,
Ammo qo’lin yozib hayrondir shunga:
Bu odam avlodi uni xo’rlaydi —
Xayru sadaqalar keltirib unga.
Bizga qo’rqib qarar ehtimol xudo
(Atashsa ham qayda kanday nom bilan)—
Isomi, Buddami va Ollohmi yo…
U yolg’iz, charchagan xudoligidan.
Bo’lsa ham vujudsiz qandaydir ochun,
Yoki ixchamgina haykalchasimon.
Tilanchi dastidan bekinmoq uchun
Istab qolar ba’zan pana bir makon.
Bekinib o’tirmoq unga noravo,
Qul negr singari zarra yo’h huquq.
Xudoga ishonmoh istaydi xudo,
Ammo bu dunyoda o’zga xudo yo’q.
Biz unga yopishsak qilib iltijo,
Qarzimiz to’lashni tamom unutib,
Kimga pichirlasin yolvorib xudo:
«Xudoyim, kechirgin va qo’llagin…» deb.
VIJDON AZOBLARI
O’lishni o’ylamay yashamoqdamiz,
Uyat esimizdan chiqar shu vajdan.
Ammo har qadamda ko’zga ko’rinmay,
Pokiza ayolday turibdi vijdon.
Uning bolalari sargardon, xarob,
Gadoy to’rva osib yurar aftoda.
Vijdon iztirobi — g’alati azob,
Vijdonsizlik bilan to’la dunyoda.
O’tar bir kulbadan boshqasi tomon,
Eshikdan eshikka borar mung’ayib.
Ular najot izlab kezadi sarson,
Go’yoki mushtipar, xudojo’y, mayib.
Shular emasmidi malomat etib,
Boshpana topolmay ovora yurgan.
Qashshoqlar eshigin ohista chertib,
Shohlar darvozasin musht bilan urgan.
Shular emasmidi telba izvoshda,
Pushkinni qorbo’ron tunga quvlagan.
Dostoevskiyni haydab surgunga,
Tolstoyni «Qoch!» deb tinmay undagan.
Yaxshi bilar edi axir jallodlar;
«Haqiqat, der kimki cheksa iztirob.
Vijdon iztirobi — xatarli narsa,
Vijdonni yo’qotsak, tugaydi azob».
Bong sadosi kabi jarangdor ovoz
Har kecha qonida hayqirar ekan,
Vijdon iztirobi — dahshatli azob,
Jallod kalbiga ham, demak, dorigan.
Haqsizlik qoshida soqchi tursa kim,
Ko’pdandir yo’qotgan nomusni butkul.
Vijdoni qolmagan bo’lsa ham, lekin,
Vijdon azobidan xoli emas ul.
Yerda to gunohsiz kimsa yo’q ekan,
To gunohkor ekan har kim dunyoda,
«Nima kilib ho’ydim?» desa bir vijdon,
Umid borligini qilar ifoda.
Ishonmam payg’ambar va ikkinchi Rim,
Minginchi Rimlarning karomatiga.
Ishongum ohista: «Ne qilmoqda siz?»
«Nima qilmoqdamiz?»— malomatiga.
Ishonchsizlik jari bo’yida turib,
Qadoq qo’lingizni o’paman bugun,
Vijdon azoblari — nurli iztirob,
Mening eng oxirgi ishonchim uchun.
* Ma’ruf aka tarjimalarini ozgina tahrir qildim. Ma’ruf aka rozi bo’lishiga ishonib shunday qildim.
Xurshid Davrondan: Men ham Yevgeniy Yevtushenkoning bir necha she’rini tarjma qilganman. Ularni mana bu sahifada o’qishingiz mumkin.
