Мавлоно Румий ўзидан кейинги авлодларга 5 муҳим ва қимматбаҳо асар қолдирди: 1. «Девони кабир», «Девони Шамси Табризий», «Девони шамсул ҳақойиқ» деган номлар билан машҳур девон. 2. «Маснавийи маънавий» — 25700 байтдан иборат бебаҳо тасаввуфий-ишқий асар. 3. «Фийҳи ма фийҳи» («Ичингдаги ичингдадир») — Мавлононинг суҳбатларидан иборат фалсафий китоб. 4. «Мавоизи мажолиси сабъа» — бу асар Румийнинг этти ўгит ва панд-насиҳатларидан иборат. 5. «Мактубот» — Мавлононинг турли даврларда замондошларига ёзган мактубларидан ташкил топган тўплам.

Жалолиддин Румий
ҲИКМАТЛАР
Муслимбек Мусаллам таржималари

Ҳаёт сенга орқама-орқа тўсиқлар, синовлар юборса, бу тиканлардан сақлан. Хавотир олма: яқин кунларда бу тиканлар гулини хам кўрсатади .

Ишқи буюк, савдоси буюк бўлганни синови ҳам оғир бўлади .

Яхшини изла, тўғрини изла, гўзалликни изла, асло қусур излама

Қоф тоғи қадар буюк бўлсанг-да кафанга сиғадиган қадар кичиксан .

Тур, ўзинга кел, ноумидликка берилма, умидсизлик шайтондан, умид қилиш Аллоҳдандир .

Тангрига олиб борадиган йўллар бисёрдир. Мен эса Ишқ йўлини танладим .

Қумнинг заррасиман, аммо саҳронинг дардини ташийман .

Ишқда насибанг бор бўлса, тегсанг хам ёнажаксан. Шуни яхши бил: кимлар соғинчдан ёнар, кимлар етишишдан .

Руҳнинг гўзаллиги тананинг гўзаллиги каби тез кўринмас .

Нимагадир билмайман сенга боқсам ўзимни кўраман. Сенга келаётган вақтда ўзимдан кетаман. Сендан кетар вақтда хеч ўзимга келмайман.

Инсонларни яхши тани, ҳар инсонни ёмон билиб, қутулмоққа шошилма. Ҳар инсонни яхши билиб ҳам овунма .

Шайтоннинг қотили одобдир

Шахсиятпарастлик кўзга тақилган кўзгудир. Қаерга боқса, ўзидан бошқасини кўраолмас .

Баъзи инсонлар борки, саломларидан қурум ҳиди келади . Баъзи инсонлар саломидан мушки анбар хуш бўй ҳид келади .

Кимнинг ишққа майли йўқ бўлса, қанотсиз қуш кабидир .

Ақлим қалбимдан имон нимадир дея сўради. Қалбим ақлимнинг қулоғига эгилиб «Имон одобдир» деди

Тилингни тарбия этмакдан аввал юракни тарбият эт .Чунки сўз юракдан келиб, тилдан чиқади .

Сени севганларни, заҳар бўлса ҳам ют.  Сени севмаганни, бол бўлса-да, унут

Хафа бўлиш  важларини излашдан кўра, севиш, севилмоқ йўлларини изла .

Ҳамма зоҳирга безак бермоққа кираркан, сен ботинга безак бермоққа шошил. Ҳамма бировлар айбини айтиб ғийбатга кетаркан , сен ўзингни хатоларинг, айбларинг билан машғул бўл .

Кўнгли ойдин тоза одамга қул бўлиш, шоҳлар бошига тож бўлмоқдин аълодир .

Эй кўнгил, жонни ачиштирар дори айрилиқдир аммо унинг ичинда ишқ деган шифоси яшириндир.

Фоний бўлган ишқ йўқдир. Ишқларнинг бари боқийдир. Фарқи шуки, кимдир санъаткорнинг санъатини кўрур, кимдир санъаткорнинг ўзини .

Бизни билганлар билар, билмаганлар ўзи каби билар.

Одомзот дунёни забт этар, аммо оғзини забт этолмас .

Гўзал кунлар сенга келмас. Сен уларга юриб боражаксан .

Инсонни таниш денгиздаги сувни кўзага қуйиб денгизни бўшатмоққа уринган каби мушкул ишдир .

Қалб денгиздир, тил сохилдир. Денгизда нима бўлса соҳилга урилар

Севги ва шафқат одамийлик васфидир. Қаҳр ва шаҳват ҳайвонийлик белгисидир .

Китобларни ўқимоқдан аввал, ўзиммизни ўқишга киришайлик.

Инсоннинг қаноти ғайратдир.

Ё тутиладиган даражада яқин бўл, ё унитиладиган даражада узоқ бўл.

Меҳмон келадиган каби уйингни,  ўлим келадиган каби қалбингни озода тут.

Ёлғизликнинг энг ёмони сени англамаганлар ичра қолишдир.

Бекорга чолишма, сени кўрганлари ва эшитганлари қадар англайдилар .

Ҳар бир инсон худди ёмғир томчиси кабидир. Кимдир лойга тушар, кимдир гул япроғига тушар.

Jaloliddin Rumiy
HIKMATLAR
Muslimbek Musallam tarjimalari

Hayot senga orqama-orqa to’siqlar, sinovlar yuborsa, bu tikanlardan saqlan. Xavotir olma: yaqin kunlarda bu tikanlar gulini xam ko’rsatadi .

Ishqi buyuk, savdosi buyuk bo’lganni sinovi ham og’ir bo’ladi .

Yaxshini izla, to’g’rini izla, go’zallikni izla, aslo qusur izlama

Qof tog’i qadar buyuk bo’lsang-da kafanga sig’adigan qadar kichiksan .

Tur, o’zinga kel, noumidlikka berilma, umidsizlik shaytondan, umid qilish Allohdandir .

Tangriga olib boradigan yo’llar bisyordir. Men esa Ishq yo’lini tanladim .

Qumning zarrasiman, ammo sahroning dardini tashiyman .

Ishqda nasibang bor bo’lsa, tegsang xam yonajaksan. Shuni yaxshi bil: kimlar sog’inchdan yonar, kimlar yetishishdan .

Ruhning go’zalligi tananing go’zalligi kabi tez ko’rinmas .

Nimagadir bilmayman senga boqsam o’zimni ko’raman. Senga kelayotgan vaqtda o’zimdan ketaman. Sendan ketar vaqtda xech o’zimga kelmayman.

Insonlarni yaxshi tani, har insonni yomon bilib, qutulmoqqa shoshilma. Har insonni yaxshi bilib ham ovunma .

Shaytonning qotili odobdir

Shaxsiyatparastlik ko’zga taqilgan ko’zgudir. Qaerga boqsa, o’zidan boshqasini ko’raolmas .

Ba’zi insonlar borki, salomlaridan qurum hidi keladi . Ba’zi insonlar salomidan mushki anbar xush bo’y hid keladi
.

Kimning ishqqa mayli yo’q bo’lsa, qanotsiz qush kabidir .

Aqlim qalbimdan imon nimadir deya so’radi. Qalbim aqlimning qulog’iga egilib «Imon odobdir» dedi

Tilingni tarbiya etmakdan avval yurakni tarbiyat et .Chunki so’z yurakdan kelib, tildan chiqadi .

Seni sevganlarni, zahar bo’lsa ham yut. Seni sevmaganni, bol bo’lsa-da, unut

Xafa bo’lish vajlarini izlashdan ko’ra, sevish, sevilmoq yo’llarini izla .

Hamma zohirga bezak bermoqqa kirarkan, sen botinga bezak bermoqqa shoshil. Hamma birovlar aybini aytib g’iybatga ketarkan , sen o’zingni xatolaring, ayblaring
bilan mashg’ul bo’l .

Ko’ngli oydin toza odamga qul bo’lish, shohlar boshiga toj bo’lmoqdin a’lodir .

Ey ko’ngil, jonni achishtirar dori ayriliqdir ammo uning ichinda ishq degan shifosi yashirindir.

Foniy bo’lgan ishq yo’qdir. Ishqlarning bari boqiydir. Farqi shuki, kimdir san’atkorning san’atini ko’rur, kimdir san’atkorning o’zini .

Bizni bilganlar bilar, bilmaganlar o’zi kabi bilar.

Odomzot dunyoni zabt etar, ammo og’zini zabt etolmas .

Go’zal kunlar senga kelmas. Sen ularga yurib borajaksan .

Insonni tanish dengizdagi suvni ko’zaga quyib dengizni bo’shatmoqqa uringan kabi mushkul ishdir .

Qalb dengizdir, til soxildir. Dengizda nima bo’lsa sohilga urilar

Sevgi va shafqat odamiylik vasfidir. Qahr va shahvat hayvoniylik belgisidir .

Kitoblarni o’qimoqdan avval, o’zimmizni o’qishga kirishaylik.

Insonning qanoti g’ayratdir.

Yo  tutiladigan darajada yaqin bo’l, yo unitiladigan darajada uzoq bo’l.

Mehmon keladigan kabi uyingni, o’lim keladigan kabi qalbingni ozoda tut.

Yolg’izlikning eng yomoni seni anglamaganlar ichra qolishdir.

Bekorga cholishma, seni ko’rganlari va eshitganlari qadar anglaydilar .

Har bir inson xuddi yomg’ir tomchisi kabidir. Kimdir loyga tushar, kimdir gul yaprog’iga tushar.