20 октябрь  —   Хива  куни

   Бугун уйимда меҳмон бўлган куёвимнинг чет эллик дўстлари Хива саёҳати ҳақида тўлиб-тошиб гапиришди. Уларнинг ҳайратини бир сўз билан айтсам:»Хива бамисоли эртак!» Улар афсонавий шаҳарни бир умр унутолмасликларини кўзларидан сезиб турдим. Ногаҳон ўзим ҳам Хивани беҳад соғинганимни туйдим. Омон аканинг шеър китобини олиб варақлай бошладим…

Омон Матжон
ХИВА ШЕЪРЛАРИ

ИККИ ҚАЛЪА

Хивада қалъа бор қалъа ичинда:
Бири — Ичон* қалъа, бириси — Дишон**.
Машҳурдир бирининг номи очунда,
Бири нураб ётар беназар, бешон.

Не сир бу? Бир ёнда мовий тафаккур
Қулф уриб турибди сокин, беозор.
Бир ён — тенгсиз жангда енгилган мағрур
Ботир жасадидек эгасиз ва хор.

Ичон қалъа демак — Хоразм фахри,
Баҳорнақш гумбазлар, минор, сардоба…
Шундадир ул буюк Маҳмуднинг қабри,
Шундадир шон, ғурур… Дишон — хароба…

Халқимнинг устивор руҳи — зўр даҳо
Мангулик топгандир Ичон қалъада.
Уни бузмасин деб минг турли бало
Қалъа қурилгандир Дишон — далада.

Азалий беомон бир ҳукмдир бу:
Одам — Дишон қалъа, орзуси — Ичон!
Оз яшаб кўп заҳмат кўрса ҳамки у,
Руҳин қолдирмоғи мумкиндир омон.

Мен бугун Хивада виқорли турган
Асрий ёдгорлардан туяркан маъни,
Дейман: умр ҳикматини бобонгдан ўрган,
Асрамоқни ўрган Ичон қалъани!

1977

* И ч о н — ичкари.
** Д и ш о н — ташҳари.

ХОРАЗМ РАҚСИ

Давра олинг, ўйноли,
«Лазги» чалинг, ўйноли,
Ларза солинг, ўйноли,
Ўйнаб қолинг, ўйноли!

Бу — навбаҳор, ўйноли,
Сайради тор, ўйноли.
Ўртада ёр, ўйноли,
Дил интизор, ўйноли!

Сабо бўлиб ўйноли,
Дарё бўлиб ўйноли,
Зиё бўлиб ўйноли,
Дунё тўлиб ўйноли!

Боқиб ҳар ён, ўйноли,
Қочсин ёмон, ўйноли,
Замон-замон, ўйноли,
Омон-омон, ўйноли!

КАЛТА МИНОР ФАРЁДИ

Биттагина эди орзуси устанинг:
Оддийгина минора қурса!
Юксак бўлса —
булутлар суйкалиб ўтадиган!
Рангин бўлса — кўклам
шунга қара6
ўйланиб қоладиган!
Ҳар бир пиллапоясида
умри эсига тушса кишининг!
Салобатли бўлса — қараганда
Кўнгли ўсса одамларнинг!
Хуллас;
Уста хонга ёлбориб борди.
«Бу — салтанатингизнинг кўрки бўлгай!
Авлодларга сизни эслатиб тургай!»
…….

Ишлар бошланиб кетди.
Минора —
кичкина одамнинг катта орзуси.
Бироқ ҳукмдор
қўли етган жойдан эмас,
оёғи етган жойдан ахтаради
ўз шуҳратини!
Яна уруш! Яна ҳарб!
………….
«Бари бир тиклайман!»
Қариндош-уруғини чорлади.
Бир газ.
Дўст-ёр, эл-юртни айтди кўмакка,
Мақсадини тушунтирди.
Яна бир газ…
«Бари бир тиклайман!»
Ҳеч илинжи қолмаган эди энди.
«Тиланчилик қиламан… тиклайман!»
Яна бир газ кўтарилди минора!
Ярмига етди,
ЯРИМ МИНОР бўлди!
«Бари бир тик…»
Бнроқ; шу пайт пастдан
дағал буйруқ эшитилди.
«Ҳей, йиғиштир! Аскар керак хонга!»
………………….
Орқасига қарай-қарай кетди уста!
Қоқила-қоқила кетди уста!
Йиғлай-йиғлай кетди уста!
Орзусининг ярмини олиб кетди уста!
Ярмини минор тахлит қолдириб кетди уста!
Қаёққалигини айтмай кетди уста!
Шу кетганча қайтмай кетди уста!
………….
Бироқ хондек шафқатсиз эмас-ку Табиат!
Замондек шафқатсиз эмас-ку Табиат!
У қудратли шамолларини ишга солиб,
дунё бўйлаб оққув булутларни йиғди —
яшинлар билан михлади Ярим минорга!
Табиат тонгдан шомгача қуёшнинг бор нурини
тўка бошлади Ярим минор устига…
Кун ботгандан тонг отгунга қадар
Сонсиз юлдузларни қадади
Ярим минор устига…
Лекин… ҳамон Яримлигича қолаверди минора!
Яримлигича қолаверди
кичкина одамнинг катта орзуси.
……………….
Бугун Хивага минг-минглаб кишилар келади
дунёнинг ҳар ёғидан!
ЯРИМ МИНОР! ЯРИМ ОРЗУ!
Тобора кўпроқ,
кўпроқ келмоқда одамлар!
Уни кўрганларнинг
ўз Ярим минори пайдо бўлади энди!

УЧИНЧИ ДАРЁ
Отажон Худойшукуровга

Гоҳи мен Сирдарё сайлига борсам,
Кўнглимга келади қизиқ бир туйғу:
Гўё шу яқин бир жойдан ўтгандай
Сирдарёдан кўра каттароқ бир сув!

Шу ҳолга тушаман Хоразмда ҳам
Буюк Амударё бўйида туриб.
Гўё  Жайҳундан ҳам баҳайбат наҳр
Яқингина жойда оқар ўкириб.

Бу нима?!
Кўринмас қандай оқим бу?!
Ерданми, кўкданми келар бу садо?!
Наҳот, тупроғимда, кўзга ташланмай,
Оқиб ётар улуғ Учинчи дарё?!

Билмадим.
Мени кўп таъқиб этади
Шу сирли акс-садо, шу илоҳий ун!
Жуда юксак бўлар
Руҳим шу кезлар,
Вужудим заминга жудаям яқин…

Omon Matjon
XIVA SHE’RLARI

IKKI QAL’A

Xivada qal’a bor qal’a ichinda:
Biri — Ichon* qal’a, birisi — Dishon**.
Mashhurdir birining nomi ochunda,
Biri nurab yotar benazar, beshon.

Ne sir bu? Bir yonda moviy tafakkur
Qulf urib turibdi sokin, beozor.
Bir yon — tengsiz jangda yengilgan mag’rur
Botir jasadidek egasiz va xor.

Ichon qal’a demak — Xorazm faxri,
Bahornaqsh gumbazlar, minor, sardoba…
Shundadir ul buyuk Mahmudning qabri,
Shundadir shon, g’urur… Dishon — xaroba…

Xalqimning ustivor ruhi — zo’r daho
Mangulik topgandir Ichon qal’ada.
Uni buzmasin deb ming turli balo
Qal’a qurilgandir Dishon — dalada.

Azaliy beomon bir hukmdir bu:
Odam — Dishon qal’a, orzusi — Ichon!
Oz yashab ko’p zahmat ko’rsa hamki u,
Ruhin qoldirmog’i mumkindir omon.

Men bugun Xivada viqorli turgan
Asriy yodgorlardan tuyarkan ma’ni,
Deyman: umr hikmatini bobongdan o’rgan,
Asramoqni o’rgan Ichon qal’ani!

1977
* I ch o n — ichkari.
** D i sh o n — tashhari.

XORAZM RAQSI

Davra oling, o’ynoli,
«Lazgi» chaling, o’ynoli,
Larza soling, o’ynoli,
O’ynab qoling, o’ynoli!

Bu — navbahor, o’ynoli,
Sayradi tor, o’ynoli.
O’rtada yor, o’ynoli,
Dil intizor, o’ynoli!

Sabo bo’lib o’ynoli,
Daryo bo’lib o’ynoli,
Ziyo bo’lib o’ynoli,
Dunyo to’lib o’ynoli!

Boqib har yon, o’ynoli,
Qochsin yomon, o’ynoli,
Zamon-zamon, o’ynoli,
Omon-omon, o’ynoli!

KALTA MINOR FARYODI

Bittagina edi orzusi ustaning:
Oddiygina minora qursa!
Yuksak bo’lsa —
bulutlar suykalib o’tadigan!
Rangin bo’lsa — ko’klam
shunga qara6
o’ylanib qoladigan!
Har bir pillapoyasida
umri esiga tushsa kishining!
Salobatli bo’lsa — qaraganda
Ko’ngli o’ssa odamlarning!
Xullas;
Usta xonga yolborib bordi.
«Bu — saltanatingizning ko’rki bo’lgay!
Avlodlarga sizni eslatib turgay!»
…….

Ishlar boshlanib ketdi.
Minora —
kichkina odamning katta orzusi.
Biroq hukmdor
qo’li yetgan joydan emas,
oyog’i yetgan joydan axtaradi
o’z shuhratini!
Yana urush! Yana harb!
………….
«Bari bir tiklayman!»
Qarindosh-urug’ini chorladi.
Bir gaz.
Do’st-yor, el-yurtni aytdi ko’makka,
Maqsadini tushuntirdi.
Yana bir gaz…
«Bari bir tiklayman!»
Hech ilinji qolmagan edi endi.
«Tilanchilik qilaman… tiklayman!»
Yana bir gaz ko’tarildi minora!
Yarmiga yetdi,
YARIM MINOR bo’ldi!
«Bari bir tik…»
Bnroq; shu payt pastdan
dag’al buyruq eshitildi.
«Hey, yig’ishtir! Askar kerak xonga!»
………………….
Orqasiga qaray-qaray ketdi usta!
Qoqila-qoqila ketdi usta!
Yig’lay-yig’lay ketdi usta!
Orzusining yarmini olib ketdi usta!
Yarmini minor taxlit qoldirib ketdi usta!
Qayoqqaligini aytmay ketdi usta!
Shu ketgancha qaytmay ketdi usta!
………….
Biroq xondek shafqatsiz emas-ku Tabiat!
Zamondek shafqatsiz emas-ku Tabiat!
U qudratli shamollarini ishga solib,
dunyo bo’ylab oqquv bulutlarni yig’di —
yashinlar bilan mixladi Yarim minorga!
Tabiat tongdan shomgacha quyoshning bor nurini
to’ka boshladi Yarim minor ustiga…
Kun botgandan tong otgunga qadar
Sonsiz yulduzlarni qadadi
Yarim minor ustiga…
Lekin… hamon Yarimligicha qolaverdi minora!
Yarimligicha qolaverdi
kichkina odamning katta orzusi.
……………….
Bugun Xivaga ming-minglab kishilar keladi
dunyoning har yog’idan!
YARIM MINOR! YARIM ORZU!
Tobora ko’proq,
ko’proq kelmoqda odamlar!
Uni ko’rganlarning
o’z Yarim minori paydo bo’ladi endi!

UCHINCHI DARYO
Otajon Xudoyshukurovga

Gohi men Sirdaryo sayliga borsam,
Ko’nglimga keladi qiziq bir tuyg’u:
Go’yo shu yaqin bir joydan o’tganday
Sirdaryodan ko’ra kattaroq bir suv!

Shu holga tushaman Xorazmda ham
Buyuk Amudaryo bo’yida turib.
Go’yo  Jayhundan ham bahaybat nahr
Yaqingina joyda oqar o’kirib.

Bu nima?!
Ko’rinmas qanday oqim bu?!
Yerdanmi, ko’kdanmi kelar bu sado?!
Nahot, tuprog’imda, ko’zga tashlanmay,
Oqib yotar ulug’ Uchinchi daryo?!

Bilmadim.
Meni ko’p ta’qib etadi
Shu sirli aks-sado, shu ilohiy un!
Juda yuksak bo’lar
Ruhim shu kezlar,
Vujudim zaminga judayam yaqin…

Omon Matjon. Iymon yog’dusi (Saylanma) by Khurshid Davron on Scribd