Бизнинг жуда бой, чиройли тилимиз бор, бу тилда ифода этиб бўлмайдиган фикр-туйғу, ҳолат йўқ (Абдулла Қаҳҳор). Хақиқатан ҳам ўзбек тили ўзининг сўзга бойлиги, мусиқийлиги, оҳангдорлиги, сўз бирикмаларининг қулайлиги, мақол, матал ва ибораларнинг кўплиги, сўзларининг сермаънолиги билан бошқа тиллардан ажралиб туради. Шу маънода учун бой ва катта тарихга эга бўлган тилимизни ва ундаги бебаҳо асарларни авайлаб-асраб кейинги авлодга етказиш ҳар биримизнинг бурчимиздир.

Санобархон Меҳмонова
ТИЛ БАЙРАМИ — МИЛЛАТ БАЙРАМИДИР

Тилимизга давлат мақоми берилганлигига йигирма етти йил тўлиши (мақола 2 йил олдин эълон қилинган) муносабати билан, жойларда қизғин тайёргарликлар кўрилиб, катта-катта тадбирлар ўтказилди, ўтказилмоқда…

Бу жудаям қувонарли ҳолат.

Аммо, шу байрам тадбирларидан кейин яна ҳаммаси секин-аста ўзининг олдинги ҳолига қайтиб, аввалгидай эътиборсизлик ва ўша эски совуққонлик бошланишини, албатта, оқлаб бўлмайди…

Мана жонажон тилимизга давлат мақоми берилганига нақ йигирма етти йил тўлди…

Бу қарийиб ўттиз йиллик вақт, бир инсон туғилиб,камолга етиши, ҳаётий қарашлари шаклланиб, оқ-қорани таниб олишига етадиган узун, аммо тарих учун бир киприк қоққудайин қисқа муддатда, биз ўзимизнинг жонажон тилимиз учун, она тилимиз учун, нималар қила олдик…

Ахир, фақатгина 21-октябрда «Тил байрами»ни нишонлаш учунгина қабул қилинмаган эдику, бу буюк қарор…

Ҳақиқатан ҳам, ўша собиқ мустабид тузум даврида, ўша она тилимиз қарийиб йўқолиб кетиш хавфида турган, 1989-йилда, бу қарорни қабул қилишнинг ўзи буюк тарихий ҳодиса, қолаверса, жасорат  эди……

Ахир, ҳатто айрим миллий ғурури шикастланган «зиёли»лар ҳам, ўша пайтларда: «Майли, давлат тили рус тили бўла қолсин, биз қарши эмасмиз», – деб, маъқуллаганларига гувоҳ бўлинган кунларни бошидан ўтказган бечора, қадимликда худди қадим тупроққа ўхшаган, жонажон ва жафокаш тилимиз…

Мана, эндиликда бугун  Миллий тилимизга давлат мақомига эришган замонда, биз шу миллий тилимизнинг ҳурматини қай даражада жойига қўяяпмиз…

Агарда, жамоат жойларида соф адабий тилда гапирсанг, ажабланганроқ холатда биринчи бўлиб: «Ўқитувчимисиз,адабий тилда гапирар экансиз?».- деган саволни беришади…

Демакки, бундан хулоса адабий тилда фақатгина ўқитувчилар гаплашиши керак-у, бошқаларнинг бунга дахли йўқми?!?

Ҳамонки, оғриқли бир савол, кўчага чиқиб, бундай бир, тўйхона ва бошқа муҳташам-муҳташам биноларнинг пештоқларига назар солсанг, қайси давлатда яшаётганингни ҳам билмайсан, одам…..

«Версаль» тўйхонаси, «Астория» меҳмонхонаси, «София» емакхонаси…

Бу рўйхатнинг сон-саноғи йўқ….

Нега энди «Версаль»? Нега энди «Астория»? Нега энди «София»ва ҳоказолар?…

Хўш, шу номларни соф ўзбекона аташ учун яна нима етмаяпти бизга?

Яна нима сабабни рўкач қилмоқчимиз?

Шу МИЛЛАТНИНГ пулига ўша тўйхона, ўта муҳташам меҳмонхона, емакхона ва ҳоказоларни ишлатишдан ор қилмаймизу, унинг миллий тилидан ор қиламизми?!?

Нега энди, ўз тилимизни ўз юртимизда бизнинг ўзимиз қадр-қийматини кўтармасак, унинг ҚАДРИНИ бизга ким келиб кўтариб беради?!?

Мадомики, ўз юртимизда, ўзимиз ўз миллий тилимизни, беқадр қилсак, унда бизнинг миллий тилимизнинг қадри қаерда, кимга керак!?!.

Бу каби оғриқли саволлар ҳар йили шу, она тилимизга давлат мақоми берилган 21-октябрь кунларида жудаям кўп гапирилади, аммо-лекин қиш келиб, қор ёғиб, «излар босилгач» яна ҳаммаси ўша эски ўзанига тушиб, арава ўзининг «эски изидан» кетаверади…

Кўчада «Оммавий маданият хуружидан»  шикастланган ёш авлод, нафақат энди чала-чулпа ўрисча, ҳатто инглизчаю-испанча хорижий сўзларни бир-бирига, худди лойга-сомонни қориштиргандек қориштириб, ажиб «Ажнабий»суҳбатлар қурадилар…

Ва, энг ачинарлиси бу билан ўзларини гўёки «замонавий, маданиятли, европизировинний», – демоқчи бўладилар…

Хўш, аслида ҳам шундайми?!?

Беш-олтита чала-чулпа хорижий сўзларни (ўшаларни ҳам аксарият жаргон ҳолатини) қўшиб, «ажнабий» лаҳжаларда гапирган одам маданиятли бўлиб қоладими?!?…

Бу аслида, маданиятсизликнинг энг очиқ кўриниши эмасми?!?

Буюк ёзувчимиз, муҳтарам Абдулла Қаҳҳорнинг бир машҳур ва аччиқ саволлари бор, то ҳануз бу оғриқли савол ўз кучини йўқотмаган:

«Нега оддий кўча қоидасини бузганга, милиционер ҳуштак чалиб тўхтатадию, аммо ТИЛ қоидасини бузганга ҳеч ким индамайди?»…

Бу оғриқли ва аччиқ саволни ҳурматли Қаҳҳор домла жамиятга берганларига ҳам анча бўлди…

Бу савол жамиятга берилган пайтларда-ку, тилимизга давлат мақоми берилмаган, мустабид тузумнинг энг авж олган вақтлари эди…

Хўш, эндичи?

Энди, жафокаш тилимиз, ўзининг давлат мақомида қадрини топганига нақ йигирма етти йил тўлиб ҳам, ҳамон ўша эски ва «саводсиз»тушунчалар билан заҳарланиб яшамаяпмизми?!?…

Нега, ҳамон ўзини гўёки «замонавий» санаган ойимтилла, ўқимишли хонимларимиз деярли ўзбек тилида гапиришмайди, ҳамон айрим ўзини ғирт илғор фикрлайдиган – деб, ўйловчи акаларимиз, лойга-сомонни қоргандек ўз нутқларини русча сўзлар билан қориштириб безайдилар?!?

Энди, укаларимизни-ку, гапирмасак ҳам бўлади!!!

Улар «чулчут» ака-опаларимиздан-да ўзиб кетиб, «савия»лари океанлардан ошиб, инглизчаю, испанча, гагоусчаю, майяча жаргонлар билан (камига ўзимизнинг ҳам, эски шаҳар жаргонларининг энг бетаъмизларини аралаштириб, бу жаргон қурғурлар шу қадар уятлики ҳатто мисол сифатида ҳам келтириб бўлмайди) чунонам сайрайдиларки, уят ва изтиробдан ер ёрилса-ю, ерга кириб кетсанг….

Хўш, бунга ўзимиздан бўлак яна ким айбдор?

Нега, ҳамон шу ўтган 27-йил ичида, ҳеч йўқ, биз «зиёли»лар ўзимизни ислоҳ қилолмаяпмиз?

Буни бизга ким келиб қилиб бериши керак?!?

Ахир, ҳар биримиз энг аввало ўз ичимизда КАТТА ислоҳот ўтказиб, ўз-ўзимизни ИЧКИ ТАФТИШ ва назорат қилиб, соф миллий тилимизда гапирсак ва уни оилада ФАРЗАНДЛАРДАН ҳам астойдил талаб қилсак бўладику?!?

Ҳар бир оила ўз фарзандлари қалбида шу қадим, гўзал ва жонбахш она-тилимизга энг аввало эҳтиром ва муҳаббат туйғуларини шакллантириши қийин иш эмаску?!?

Бир-бири билан «Ассалому-алайкум»нинг ўрнига «Сава, ҳелло», – деб сўрашаётган фарзандларини тергаш ота-оналарнинг бурчи эмасми?!?

Ҳарқалай, ўша биз тилларида чала-чулпа гапирганимиздан, ўзимизча фахрланиб юрадиган, инглизлару французлар бир-бирига ўзбекча салом бермаса керак?!?

Нега кўчага чиқиб, «Мы открились» ёхуд «Биз очилдик», – деган бемаъни  эълон-афишаларни кўриб, индамай ўтиб кетаверамиз?

Нега кириб: «Кечирасиз жаноб, Сиз қаерда очилдингиз, Ўзбекистондами ёки Россиядами, марҳамат қилиб, Миллатимизни, миллий тилимизни ҳурматини қилиб, эълонингизни она-тилимизнинг ҳурматини жойига қўйган ҳолда ёзинг», – дея олмаймиз?!?…..

Ахир, қандай яхшия, бизнинг ёшларимиз жаҳоннинг нуфузли танловларида соф ўзбек тилида булбулдай сайраб, ўзларининг ҳақиқий ЎЗБЕКОНА қиёфаларини намоён қилсалар!

Ахир, кечагина эмасмиди Риода олимпиачиларимиз шарафига Ўзбекистон байроғи кўтарилиб, мадҳиямиз янграганда йиғлаб юборганларимиз….

Барча-барчамизни ўша лаҳзада қамраб олган миллий ғурур ва ифтихор руҳи қанчалар гўзал эди, ахир?!?

Азиз дўстлар, қадрли Миллатдошлар, миллий тилимизнинг, миллий тил байрамимизнинг чиройли гаплар айтилиши керак бўлган чиройли кунида бу «аччиқ ҳақиқатлар» билан таъбингизни хира қилган бўлсам минг узр, аммо бу «аччиқ ҳақиқатлар»нинг меваси ширин бўлишига, ширин умид боғлаган ҳолда, яхши ният билан бу муносабатни Сизларга илиндим….

Зеро,  Ўрхун-Энасой битиклари битилган, Алп-Эр тўнгадан бошлаб Махмуд Кошғарийни ўйлантириб, «Девони луғатит туркни» битишга ундаган, Хоразмийнинг гўзал «Муҳаббатнома»сида янада сайқал топган, Атоийнинг байтларида, мен севган мавлоно Лутфийнинг ғазалларида бундан-да дилбарлашган, Ҳазрат Навоийнинг муҳташам асарларида ўзининг мукаммал чўққисига етган АЗИЗ ТИЛИМИЗНИ ҳурмат қилишга, Тил байрамини, ўзлигимизнинг, Миллий ғуруримизнинг, маънавиятимизнинг байрами сифатида чин қалбдан нишонлашга барчамиз бирдек масъулиятлимиз!!!

P.S.«Менинг мулким» газетаси учун махсус тайёрланди.

Фейсбукдаги «Маънавият олами» гуруҳи саҳифасидан олинди

     Bizning juda boy, chiroyli tilimiz bor, bu tilda ifoda etib bo’lmaydigan fikr-tuyg’u, holat yo’q (Abdulla Qahhor). Xaqiqatan ham o’zbek tili o’zining so’zga boyligi, musiqiyligi, ohangdorligi, so’z birikmalarining qulayligi, maqol, matal va iboralarning ko’pligi, so’zlarining serma’noligi bilan boshqa tillardan ajralib turadi. Shu ma’noda uchun boy va katta tarixga ega bo’lgan tilimizni va undagi bebaho asarlarni avaylab-asrab keyingi avlodga yetkazish har birimizning burchimizdir.

Sanobarxon Mehmonova
TIL BAYRAMI — MILLAT BAYRAMIDIR

Tilimizga davlat maqomi berilganligiga yigirma yetti yil to’lishi (maqola 2 yil avval e’lon qilingan) munosabati bilan, joylarda qizg’in tayyorgarliklar ko’rilib, katta-katta tadbirlar o’tkazildi, o’tkazilmoqda…

Bu judayam quvonarli holat.

Ammo, shu bayram tadbirlaridan keyin yana hammasi sekin-asta o’zining oldingi holiga qaytib, avvalgiday e’tiborsizlik va o’sha eski sovuqqonlik boshlanishini, albatta, oqlab bo’lmaydi…

Mana jonajon tilimizga davlat maqomi berilganiga naq yigirma yetti yil to’ldi…

Bu qariyib o’ttiz yillik vaqt, bir inson tug’ilib,kamolga yetishi, hayotiy qarashlari shakllanib, oq-qorani tanib olishiga yetadigan uzun, ammo tarix uchun bir kiprik qoqqudayin qisqa muddatda, biz o’zimizning jonajon tilimiz uchun, ona tilimiz uchun, nimalar qila oldik…

Axir, faqatgina 21-oktyabrda «Til bayrami»ni nishonlash uchungina qabul qilinmagan ediku, bu buyuk qaror…

Haqiqatan ham, o’sha sobiq mustabid tuzum davrida, o’sha ona tilimiz qariyib yo’qolib ketish xavfida turgan, 1989-yilda, bu qarorni qabul qilishning o’zi buyuk tarixiy hodisa, qolaversa, jasorat edi……

Axir, hatto ayrim milliy g’ururi shikastlangan «ziyoli»lar ham, o’sha paytlarda: «Mayli, davlat tili rus tili bo’la qolsin, biz qarshi emasmiz», – deb, ma’qullaganlariga guvoh bo’lingan kunlarni boshidan o’tkazgan bechora, qadimlikda xuddi qadim tuproqqa o’xshagan, jonajon va jafokash tilimiz…

Mana, endilikda bugun Milliy tilimizga davlat maqomiga erishgan zamonda, biz shu milliy tilimizning hurmatini qay darajada joyiga qo’yayapmiz…

Agarda, jamoat joylarida sof adabiy tilda gapirsang, ajablanganroq xolatda birinchi bo’lib: «O’qituvchimisiz,adabiy tilda gapirar ekansiz?».- degan savolni berishadi…

Demakki, bundan xulosa adabiy tilda faqatgina o’qituvchilar gaplashishi kerak-u, boshqalarning bunga daxli yo’qmi?!?

Hamonki, og’riqli bir savol, ko’chaga chiqib, bunday bir, to’yxona va boshqa muhtasham-muhtasham binolarning peshtoqlariga nazar solsang, qaysi davlatda yashayotganingni ham bilmaysan, odam…..

«Versal`» to’yxonasi, «Astoriya» mehmonxonasi, «Sofiya» yemakxonasi…

Bu ro’yxatning son-sanog’i yo’q….

Nega endi «Versal`»? Nega endi «Astoriya»? Nega endi «Sofiya»va hokazolar?…

Xo’sh, shu nomlarni sof o’zbekona atash uchun yana nima yetmayapti bizga?

Yana nima sababni ro’kach qilmoqchimiz?

Shu MILLATNING puliga o’sha to’yxona, o’ta muhtasham mehmonxona, yemakxona va hokazolarni ishlatishdan or qilmaymizu, uning milliy tilidan or qilamizmi?!?

Nega endi, o’z tilimizni o’z yurtimizda bizning o’zimiz qadr-qiymatini ko’tarmasak, uning QADRINI bizga kim kelib ko’tarib beradi?!?

Madomiki, o’z yurtimizda, o’zimiz o’z milliy tilimizni, beqadr qilsak, unda bizning milliy tilimizning qadri qaerda, kimga kerak!?!.

Bu kabi og’riqli savollar har yili shu, ona tilimizga davlat maqomi berilgan 21-oktyabr` kunlarida judayam ko’p gapiriladi, ammo-lekin qish kelib, qor yog’ib, «izlar bosilgach» yana hammasi o’sha eski o’zaniga tushib, arava o’zining «eski izidan» ketaveradi…

Ko’chada «Ommaviy madaniyat xurujidan» shikastlangan yosh avlod, nafaqat endi chala-chulpa o’rischa, hatto inglizchayu-ispancha xorijiy so’zlarni bir-biriga, xuddi loyga-somonni qorishtirgandek qorishtirib, ajib «Ajnabiy»suhbatlar quradilar…

Va, eng achinarlisi bu bilan o’zlarini go’yoki «zamonaviy, madaniyatli, yevropizirovinniy», – demoqchi bo’ladilar…

Xo’sh, aslida ham shundaymi?!?

Besh-oltita chala-chulpa xorijiy so’zlarni (o’shalarni ham aksariyat jargon holatini) qo’shib, «ajnabiy» lahjalarda gapirgan odam madaniyatli bo’lib qoladimi?!?…

Bu aslida, madaniyatsizlikning eng ochiq ko’rinishi emasmi?!?

Buyuk yozuvchimiz, muhtaram Abdulla Qahhorning bir mashhur va achchiq savollari bor, to hanuz bu og’riqli savol o’z kuchini yo’qotmagan:

«Nega oddiy ko’cha qoidasini buzganga, militsioner hushtak chalib to’xtatadiyu, ammo TIL qoidasini buzganga hech kim indamaydi?»…

Bu og’riqli va achchiq savolni hurmatli Qahhor domla jamiyatga berganlariga ham ancha bo’ldi…

Bu savol jamiyatga berilgan paytlarda-ku, tilimizga davlat maqomi berilmagan, mustabid tuzumning eng avj olgan vaqtlari edi…

Xo’sh, endichi?

Endi, jafokash tilimiz, o’zining davlat maqomida qadrini topganiga naq yigirma yetti yil to’lib ham, hamon o’sha eski va «savodsiz»tushunchalar bilan zaharlanib yashamayapmizmi?!?…

Nega, hamon o’zini go’yoki «zamonaviy» sanagan oyimtilla, o’qimishli xonimlarimiz deyarli o’zbek tilida gapirishmaydi, hamon ayrim o’zini g’irt ilg’or fikrlaydigan – deb, o’ylovchi akalarimiz, loyga-somonni qorgandek o’z nutqlarini ruscha so’zlar bilan qorishtirib bezaydilar?!?

Endi, ukalarimizni-ku, gapirmasak ham bo’ladi!!!

Ular «chulchut» aka-opalarimizdan-da o’zib ketib, «saviya»lari okeanlardan oshib, inglizchayu, ispancha, gagouschayu, mayyacha jargonlar bilan (kamiga o’zimizning ham, eski shahar jargonlarining eng beta’mizlarini aralashtirib, bu jargon qurg’urlar shu qadar uyatliki hatto misol sifatida ham keltirib bo’lmaydi) chunonam sayraydilarki, uyat va iztirobdan yer yorilsa-yu, yerga kirib ketsang….

Xo’sh, bunga o’zimizdan bo’lak yana kim aybdor?

Nega, hamon shu o’tgan 27-yil ichida, hech yo’q, biz «ziyoli»lar o’zimizni isloh qilolmayapmiz?

Buni bizga kim kelib qilib berishi kerak?!?

Axir, har birimiz eng avvalo o’z ichimizda KATTA islohot o’tkazib, o’z-o’zimizni ICHKI TAFTISH va nazorat qilib, sof milliy tilimizda gapirsak va uni oilada FARZANDLARDAN ham astoydil talab qilsak bo’ladiku?!?

Har bir oila o’z farzandlari qalbida shu qadim, go’zal va jonbaxsh ona-tilimizga eng avvalo ehtirom va muhabbat tuyg’ularini shakllantirishi qiyin ish emasku?!?

Bir-biri bilan «Assalomu-alaykum»ning o’rniga «Sava, hello», – deb so’rashayotgan farzandlarini tergash ota-onalarning burchi emasmi?!?

Harqalay, o’sha biz tillarida chala-chulpa gapirganimizdan, o’zimizcha faxrlanib yuradigan, inglizlaru frantsuzlar bir-biriga o’zbekcha salom bermasa kerak?!?

Nega ko’chaga chiqib, «Mi otkrilis`» yoxud «Biz ochildik», – degan bema’ni e’lon-afishalarni ko’rib, indamay o’tib ketaveramiz?

Nega kirib: «Kechirasiz janob, Siz qaerda ochildingiz, O’zbekistondami yoki Rossiyadami, marhamat qilib, Millatimizni, milliy tilimizni hurmatini qilib, e’loningizni ona-tilimizning hurmatini joyiga qo’ygan holda yozing», – deya olmaymiz?!?…..

Axir, qanday yaxshiya, bizning yoshlarimiz jahonning nufuzli tanlovlarida sof o’zbek tilida bulbulday sayrab, o’zlarining haqiqiy O’ZBEKONA qiyofalarini namoyon qilsalar!

Axir, kechagina emasmidi Rioda olimpiachilarimiz sharafiga O’zbekiston bayrog’i ko’tarilib, madhiyamiz yangraganda yig’lab yuborganlarimiz….

Barcha-barchamizni o’sha lahzada qamrab olgan milliy g’urur va iftixor ruhi qanchalar go’zal edi, axir?!?

Aziz do’stlar, qadrli Millatdoshlar, milliy tilimizning, milliy til bayramimizning chiroyli gaplar aytilishi kerak bo’lgan chiroyli kunida bu «achchiq haqiqatlar» bilan ta’bingizni xira qilgan bo’lsam ming uzr, ammo bu «achchiq haqiqatlar»ning mevasi shirin bo’lishiga, shirin umid bog’lagan holda, yaxshi niyat bilan bu munosabatni Sizlarga ilindim….

Zero, O’rxun-Enasoy bitiklari bitilgan, Alp-Er to’ngadan boshlab Maxmud Koshg’ariyni o’ylantirib, «Devoni lug’atit turkni» bitishga undagan, Xorazmiyning go’zal «Muhabbatnoma»sida yanada sayqal topgan, Atoiyning baytlarida, men sevgan mavlono Lutfiyning g’azallarida bundan-da dilbarlashgan, Hazrat Navoiyning muhtasham asarlarida o’zining mukammal cho’qqisiga yetgan AZIZ TILIMIZNI hurmat qilishga, Til bayramini, o’zligimizning, Milliy g’ururimizning, ma’naviyatimizning bayrami sifatida chin qalbdan nishonlashga barchamiz birdek mas’uliyatlimiz!!!

P.S.«Mening mulkim» gazetasi uchun maxsus tayyorlandi.

Feysbukdagi «Ma’naviyat olami» guruhi sahifasidan olindi