Бу ноябрь ойининг изғиринли кунида юз берди. Мен худди югуриладиган йўлакчадан югургандек, тўшалган гилам узра у ердан бу ерга бориб келардим. Кўчадан хонамга тушаётган ёруғликка қарашга қўрқардим. Ўлик сукунат юрагимни сиқарди. Ҳеч қандай овоз эшитилмаслигини билсам-да, қаршимдаги ойнага қараб, овозим борича бақирдим. Бирдан деворда эшик пайдо бўлди ва у тезда очилди.
Франц Кафка
ЁЛҒИЗЛИК
Инглиз тилидан Вазирабону Асадова таржимаси
Дунёдаги энг ғаройиб ва тушунарсиз тақдир эгаси бўлган ижодкор сифатида танилганган Франс Кафка 1883 йилнинг 3 июлида Прага шаҳрида туғилган. Отаси ўз меҳнати туфайли шаҳарда кичикроқ бир фабриканинг эгаси бўлган. У уч қизи ва ўғли Франснинг келажагини таъмин этмоқчи бўлди, лекин ўғли билан бир умр келишолмай ўтди. Франснинг онаси руҳонийлар оиласидан эди.
Кафка Прагадаги немис гимназиясини тугатиб, 1901 — 1905 йилларда Прага университетида ҳуқуқшуносликни ўрганди, санъат тарихи ва олмоншунослик бўйича маърузалар тинглади. 1906 — 1907 йилларда Прага шаҳар судининг адвокатлар идорасида амалиёт ўтади. 1907 йилнинг октябридан бошлаб хусусий суғурта жамиятига хизматга кирди. 1908 йилда Прага тижорат академиясида шу ихтисослик бўйича малакасини оширди. Шундан сўнг у турли кам иш тўланадиган ташкилотларда ишлаган. 1917 йилда Кафка сил касалига дучор бўлади, 1922 йилда нафақага чиқади. 1923 йили Берлинга кетади, лекин соғлигининг ёмонлашуви сабабли Прагага қайтишга мажбур бўлади. Франс Кафка 1924 йилнинг 3 июнида Вена шаҳри атрофидаги Кирлинг санаториясида вафот этади.
Асарлари: «Бир кураш тарихи» (1902-1903, биринчи асари), «Қурилиш» (1923, охирги асари), «Америка» (1911-1916, биринчи романи), «Жараён» (1915-1918, иккинчи романи), «Қўрғон» (1921-1922, охирги романи), «Эврилиш», «Ҳукм», «Жазо колониясида», «Очлик устаси», «Отамга хат» ва бошқ.
Бу ноябрь ойининг изғиринли кунида юз берди. Мен худди югуриладиган йўлакчадан югургандек, тўшалган гилам узра у ердан бу ерга бориб келардим. Кўчадан хонамга тушаётган ёруғликка қарашга қўрқардим. Ўлик сукунат юрагимни сиқарди. Ҳеч қандай овоз эшитилмаслигини билсам-да, қаршимдаги ойнага қараб, овозим борича бақирдим. Бирдан деворда эшик пайдо бўлди ва у тезда очилди.
– Сал секинроқ, намунча бақирасиз? – деди биров.
Кўчадан от туёқларининг дупур-дупури эшитилди. Афтидан улар қаергадир ошиқаётганди.
– Сиз шундай кулгили ва қўпол тарзда бақирдингиз-ки, деворлар кўчиб тушишига озгина қолди.
– Хона ҳам, унинг деворлари ҳам меники! Хоҳласам бақираман, хоҳласам куламан, хоҳласам жим тураман! Ўзингиз ҳам мен билан андиша қилмай гаплашяпсиз. Хонанинг эгаси эканлигимни фаромуш қилдингиз чоғи? Меникида турганлигингизни ҳисобга олиб, мулойимроқ сўзлашсангиз бўлармиди? Қўлингиздан келадими?
– Олдин шундай эдим.
– Балки, яна ўзгарарсиз?
– Билмайман!
Ёзув столига яқинлашдим-да, суҳбатдошимни кўриш мақсадида шамни ёқдим. Уйда на элекр ва на иссиқлик бор эди. Хонада мендан бўлак тирик жон кўринмасди. Демак, ўзим билан ўзим гаплашибман. Бир муддат стол ёнида ўтирдим. Бекорчилик жонимга тегди. Бу қоронғи ва совуқ хонада ақлдан озиш ҳеч гап эмасди. Нима қиларимни билмай, пальтомни кийиб, ташқарига чиқмоқчи бўлдим. Зинада мен билан бир қаватда турадиган ён қўшнимни учратиб қолдим.
– Нима ёв қувдими? Яна чиқиб кетаяпсиз, бекорчи, – деди у мен томонга ўгирилиб.
– Хўш, нима қилишни маслаҳат берасиз? – жавоб бердим мен. – Ҳозир хонамда руҳ билан гаплашдим. Шунинг учун кетяпман.
– Нима бўпти? Бу ҳақда худди овқатингиздан соч толаси чиққандек, норози қиёфада сўзлаяпсиз.
– Ҳазил ўз ўрнида ишлатилса яхши. Мен сизга руҳ билан суҳбатлашдим, деяпман. Билсангиз у билан ҳазиллашиб бўлмайди.
– Мен бир нима дедимми? Нима бундан олдин руҳларнинг борлигига ишонмасмидингиз?
– Ишонардим. Бироқ ишониш ё ишонмаслигим билан нима ўзгаради?
– Биласизми, ҳамма гап руҳ олдида ўз қўрқувингизни енга билишда.
– Йўқ мен ундан-ку чўчимайман. Унинг нима учун келгани азоблайди, – асабийлашганимдан нима қилаётганимга ақлим етмасди. Чўнтакларимни титкиладим. Нимани излаётганимни ўзим ҳам билмасдим. Қўшним ҳаракатларимни кузатиб:
– Нега у ҳолда ўзидан сўрамадингиз? – деди.
– Афтидан, сиз, умуман, руҳлар билан мулоқотда бўлмаган кўринасиз? Ўзингиз ўйланг, улардан тайинли жавоб олиш мумкинми?
– Эшитимча, руҳларни меҳмон қилиш мумкин экан.
– Жуда яхши маълумотга эга бўлибсиз-да. Ким ҳам бундай бағрикенглик қиларди?
– Агар у аёл зотидан бўлса, негаки меҳмон қилиш мумкин эмас? – У шундай дея ортига ўгирилиб, зинадан кўтарила бошлади. Мен нима деб жавоб беришни билмай қолдим. Ақлимни йиғиштириб олганимда эса қўшним юқорига кўтарилиб бўлганди. Шунинг учун эгилиб гапиришга тўғри келди.
– Шунақами? Ҳой, огоҳлантириб қўяй, яна руҳни ўз хонангизга олиб кириб кетишни хаёлингизга ҳам келтирманг! У меники! Агар шундай қилсангиз дўстлигимизга путур етади-я! Аяб ўтирмайман! – дедим баланд овозда.
– Ҳазиллашдим, ахир! – деди у кулиб
– Ҳа, у ҳолда майли, – дедим ва сайр қилиш учун ташқарига чиқдим. Бироқ кўчада бемалол юриш қўлимдан келмади. Ўзимни шунчалар ёлғиз ҳис қилганимдан ўша совуқ хонамга қайтиб, ухлашни лозим топдим. Одамлар буни ҳалигача англаб етгани йўқ.
Frants Kafka
YOLG’IZLIK
Ingliz tilidan Vazirabonu Asadova tarjimasi
Dunyodagi eng g’aroyib va tushunarsiz taqdir egasi bo’lgan ijodkor sifatida tanilgangan Frans Kafka 1883 yilning 3 iyulida Praga shahrida tug’ilgan. Otasi o’z mehnati tufayli shaharda kichikroq bir fabrikaning egasi bo’lgan. U uch qizi va o’g’li Fransning kelajagini ta’min etmoqchi bo’ldi, lekin o’g’li bilan bir umr kelisholmay o’tdi. Fransning onasi ruhoniylar oilasidan edi.
Kafka Pragadagi nemis gimnaziyasini tugatib, 1901 — 1905 yillarda Praga universitetida huquqshunoslikni o’rgandi, san’at tarixi va olmonshunoslik bo’yicha ma’ruzalar tingladi. 1906 — 1907 yillarda Praga shahar sudining advokatlar idorasida amaliyot o’tadi. 1907 yilning oktyabridan boshlab xususiy sug’urta jamiyatiga xizmatga kirdi. 1908 yilda Praga tijorat akademiyasida shu ixtisoslik bo’yicha malakasini oshirdi. Shundan so’ng u turli kam ish to’lanadigan tashkilotlarda ishlagan. 1917 yilda Kafka sil kasaliga duchor bo’ladi, 1922 yilda nafaqaga chiqadi. 1923 yili Berlinga ketadi, lekin sog’ligining yomonlashuvi sababli Pragaga qaytishga majbur bo’ladi. Frans Kafka 1924 yilning 3 iyunida Vena shahri atrofidagi Kirling sanatoriyasida vafot etadi.
Asarlari: «Bir kurash tarixi» (1902-1903, birinchi asari), «Qurilish» (1923, oxirgi asari), «Amerika» (1911-1916, birinchi romani), «Jarayon» (1915-1918, ikkinchi romani), «Qo’rg’on» (1921-1922, oxirgi romani), «Evrilish», «Hukm», «Jazo koloniyasida», «Ochlik ustasi», «Otamga xat» va boshq.
Bu noyabr` oyining izg’irinli kunida yuz berdi. Men xuddi yuguriladigan yo’lakchadan yugurgandek, to’shalgan gilam uzra u yerdan bu yerga borib kelardim. Ko’chadan xonamga tushayotgan yorug’likka qarashga qo’rqardim. O’lik sukunat yuragimni siqardi. Hech qanday ovoz eshitilmasligini bilsam-da, qarshimdagi oynaga qarab, ovozim boricha baqirdim. Birdan devorda eshik paydo bo’ldi va u tezda ochildi.
– Sal sekinroq, namuncha baqirasiz? – dedi birov.
Ko’chadan ot tuyoqlarining dupur-dupuri eshitildi. Aftidan ular qaergadir oshiqayotgandi.
– Siz shunday kulgili va qo’pol tarzda baqirdingiz-ki, devorlar ko’chib tushishiga ozgina qoldi.
– Xona ham, uning devorlari ham meniki! Xohlasam baqiraman, xohlasam kulaman, xohlasam jim turaman! O’zingiz ham men bilan andisha qilmay gaplashyapsiz. Xonaning egasi ekanligimni faromush qildingiz chog’i? Menikida turganligingizni hisobga olib, muloyimroq so’zlashsangiz bo’larmidi? Qo’lingizdan keladimi?
– Oldin shunday edim.
– Balki, yana o’zgararsiz?
– Bilmayman!
Yozuv stoliga yaqinlashdim-da, suhbatdoshimni ko’rish maqsadida shamni yoqdim. Uyda na elekr va na issiqlik bor edi. Xonada mendan bo’lak tirik jon ko’rinmasdi. Demak, o’zim bilan o’zim gaplashibman. Bir muddat stol yonida o’tirdim. Bekorchilik jonimga tegdi. Bu qorong’i va sovuq xonada aqldan ozish hech gap emasdi. Nima qilarimni bilmay, pal`tomni kiyib, tashqariga chiqmoqchi bo’ldim. Zinada men bilan bir qavatda turadigan yon qo’shnimni uchratib qoldim.
– Nima yov quvdimi? Yana chiqib ketayapsiz, bekorchi, – dedi u men tomonga o’girilib.
– Xo’sh, nima qilishni maslahat berasiz? – javob berdim men. – Hozir xonamda ruh bilan gaplashdim. Shuning uchun ketyapman.
– Nima bo’pti? Bu haqda xuddi ovqatingizdan soch tolasi chiqqandek, norozi qiyofada so’zlayapsiz.
– Hazil o’z o’rnida ishlatilsa yaxshi. Men sizga ruh bilan suhbatlashdim, deyapman. Bilsangiz u bilan hazillashib bo’lmaydi.
– Men bir nima dedimmi? Nima bundan oldin ruhlarning borligiga ishonmasmidingiz?
– Ishonardim. Biroq ishonish yo ishonmasligim bilan nima o’zgaradi?
– Bilasizmi, hamma gap ruh oldida o’z qo’rquvingizni yenga bilishda.
– Yo’q men undan-ku cho’chimayman. Uning nima uchun kelgani azoblaydi, – asabiylashganimdan nima qilayotganimga aqlim yetmasdi. Cho’ntaklarimni titkiladim. Nimani izlayotganimni o’zim ham bilmasdim. Qo’shnim harakatlarimni kuzatib:
– Nega u holda o’zidan so’ramadingiz? – dedi.
– Aftidan, siz, umuman, ruhlar bilan muloqotda bo’lmagan ko’rinasiz? O’zingiz o’ylang, ulardan tayinli javob olish mumkinmi?
– Eshitimcha, ruhlarni mehmon qilish mumkin ekan.
– Juda yaxshi ma’lumotga ega bo’libsiz-da. Kim ham bunday bag’rikenglik qilardi?
– Agar u ayol zotidan bo’lsa, negaki mehmon qilish mumkin emas? – U shunday deya ortiga o’girilib, zinadan ko’tarila boshladi. Men nima deb javob berishni bilmay qoldim. Aqlimni yig’ishtirib olganimda esa qo’shnim yuqoriga ko’tarilib bo’lgandi. Shuning uchun egilib gapirishga to’g’ri keldi.
– Shunaqami? Hoy, ogohlantirib qo’yay, yana ruhni o’z xonangizga olib kirib ketishni xayolingizga ham keltirmang! U meniki! Agar shunday qilsangiz do’stligimizga putur yetadi-ya! Ayab o’tirmayman! – dedim baland ovozda.
– Hazillashdim, axir! – dedi u kulib
– Ha, u holda mayli, – dedim va sayr qilish uchun tashqariga chiqdim. Biroq ko’chada bemalol yurish qo’limdan kelmadi. O’zimni shunchalar yolg’iz his qilganimdan o’sha sovuq xonamga qaytib, uxlashni lozim topdim. Odamlar buni haligacha anglab yetgani yo’q.
