25 март — Таниқли шоир Саъдулла Ҳакимнинг туғилган куни

  Шоирнинг болалиги Нурота тизма тоғи орасида жойлашган бетакрор табиатли ана шу қишлоқ қўйнида кечди. «Гўё яшил майсазордан нур тараётгандек таассурот уйғотувчи майин кўклам ёмғирлари. Қирмиз гулхан чирмашган куз боғлари. «Мен буларни ҳануз унута олмайман, ҳануз соғиниб яшайман», — деб эслайди шоир болалик йилларини. Ана шу гўзал ва нафис табиат иси, ранги, борлиқ у яратган шеъриятнинг маъно ва мазмунига кирди.

Саъдулла Ҳаким
ШЕЪРЛАР

Саъдулла Ҳаким 1951 йилнинг 25 мартида Жиззах вилояти, Фориш туманидаги Гараша номли қишлоқда туғилган. Шоирнинг болалиги Нурота тизма тоғи орасида жойлашган бетакрор табиатли ана шу қишлоқ қўйнида кечди. «Гўё яшил майсазордан нур тараётгандек таассурот уйғотувчи майин кўклам ёмғирлари. Қирмиз гулхан чирмашган куз боғлари. «Мен буларни ҳануз унута олмайман, ҳануз соғиниб яшайман», — деб эслайди шоир болалик йилларини. Ана шу гўзал ва нафис табиат иси, ранги, борлиқ у яратган шеъриятнинг маъно ва мазмунига кирди.
Саъдулла Ҳаким ўрта мактабни тугатгач, Тошкент Давлат университетининг (ҳозирги Миллий университет) журналистика факультетини тугатди. Айни бир вақтнинг ўзида ҳам журналистика, ҳам бадиий ижод билан машғул бўлди.
Шоир ижодида «Сен кутган баҳор», «Ёз оқшоми», «Она сўз», «Сайланма», «Кўнгил юзи» тўпламлари алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, унда инсон, табиат ва жамият муаммолари ўз поэтик ечимига кўтарилади.Айниқса, унинг тарихий қахрамонликни улуғловчи «Олис юлдуз» номли достони китобхон эътиборига тушди. Зеро, достонда шоирнинг адабий-фалсафий овози, олами ўзига хос тарзда ифода этилган.
Саъдулла Ҳаким аввалига «Саховат» журналида, сўнг «Ўзбекистон адабиёти ва санъати», «Ўзбекистон овози» газеталарида адабиёт ва санъат бўлими мудири, масъул котиб лавозимларида фаолият кўрсатди. Узоқ йиллар давомида эса «Маърифат», «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасига бошчилик қилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти девонида ишлади. Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган маданият ходими.

Ўзбекистон

Сен онам, синглимсан, ёримсан азал.
Абдулла Орипов

Одам Атодан то бу кун
Чоптириб умр чобукин,
Асраган эл миллат юкин,
Отам, онам, ёрим, болам
Суйсам — наво, куйсам – нолам,
Жон Ватаним,
Жон ва таним
Ўзбекистон.

Бу йўлларда нор изи бор,
Ёмғир изи, қор изи бор.
Ўзбек изи, ор изи бор,
Отам, онам, ёрим, болам
Суйсам — наво, куйсам – нолам,
Сен Ватаним,
Жон ва таним
Ўзбекистон.

Ўзбек элим улкан чинор,
Тўқсон икки томири бор,
Шохларида юлдуз ёнар,
Отам, онам, ёрим, болам
Суйсам — наво, куйсам – нолам,
Жон Ватаним,
Жон ва таним
Ўзбекистон.

Саъдуллонинг суяр сўзи,
Тирикликда кўрар кўзи,
Аввал ўзи, азал ўзи —
Отам, онам, ёрим, болам
Суйсам — наво, куйсам – нолам,
Жон Ватаним,
Жон ва таним
Ўзбекистон.

Ҳаёт қўшиғи

Сиғмас соҳилига суман Саратон,
Ердан кўкка қадар буюк бир дала.
Бахмал амлокидан дон териб, ҳар тонг
Осмон тандирига нон ёпар Фалак.

Нон учун оловга бош суқар Аёл,
Қайда фидойилик бор яна бунча?
Қуёш-ку Самарқанд нонига тимсол,
Ой – бу кичкинтойга аталган кулча.

Она Ўзбекистон маъволарида
Олтиндек товланар буғдой хирмони.
Бошоқ парвоз этар қуш тумшуғида,
Тинмас чумолилар юкли карвони.

Ҳар ёнда тўкинлик, кушойиш, кенглик,
Тангри аямади оби раҳматин.
Мулку дафинага эр-эгаменлик
Уйғотди деҳқоннинг мудроқ рағбатин.

Замона ҳикмати, фикр гавҳари:
«Асл эгасига мулк ила ер бер.
Ўзи тўқу обод бўлгани сари
Юртини ҳам обод айлагай фермер».

Ў, бу қадим тупроқ! Бағрида яшар
Фарҳод тешасининг ярқироқ изи.
Асрлар қаърига туташиб кетар
Қайроқи буғдойнинг попук илдизи.

…Сиғмас соҳилига суман Саратон,
Ердан кўкка қадар буюк бир хаёл.
Тандирга камондай эгилиб, ҳар тонг
Қуёшдек қирмизи нон узар Аёл!

Алёр

Шамол-шамол оққан, эй булут,
Гавҳар бўлиб ёққан, эй булут,
Лолаларни боққан, эй булут,
Гул яшнади дил, яйради кўз,
Алёр энди, аллаёр Наврўз.

Офтоб – чироқ, дунё – хонадон,
Башар бир отаю онадан.
Эй ҳур инсон — олмос донадан,
Гул яшнади дил, яйради кўз,
Алёр энди, аллаёр Наврўз.

Ўн икки ҳур ситора той-той,
Туғди қуёш, туғди ярим ой.
Ки, Озодлик кўргазди чирой,
Гул яшнади дил, яйради кўз,
Алёр энди, аллаёр Наврўз.

Наврўз, олов кўклам сенингдур,
Неки азал кўркам сенингдур,
Ўзбекистон ўлкам сенингдур,
Гул яшнади дил, яйради кўз,
Алёр энди, аллаёр Наврўз.

Навоий ва Бобур

Она тили ори, ғурури
Асрлардан садо беради.
Навоийдан сўз айта туриб,
Тилга Бобур келаверади.

Олти кунда яралмиш олам
Ва одам ҳам. Шукрона айта
Биз февралнинг олти кунида
Туғиламиз ҳар йили қайта.

Ҳали борлиқ қиш уйқусида,
Ҳали кўзин очмайин бодом, —
Туркий замин кенгликларида
Чапараста гуллайди одам.

Сен, эй кўнгил, гар тиларсан хўб,
Сўз сеҳридан умрингга нажот, —
Мир Алишер этагини ўп,
Бобур Мирзо эшигида ёт…

Она тили ори, ғурури
Асрлардан садо беради.
Навоийдан сўз айта туриб
Дилга Бобур келаверади!

Ўзбекча парвоз

Ота-бола Дедал ва Икар
Қиссасини кўпчилик билар.
Бола зоти борки, улардай
Кўкда қанот ёзгиси келар.

Менда бошқа орзу хаёли:
Булутларни парқудек қучиб,
Нега худди қушлар мисоли
Одамлар µам юрмайди учиб?

Бу оламга келган заµоти
Солмасалар йўргакка, зора
Ўсиб чиқармиди қаноти
Ҳеч бўлмаса бир қур, бир бора.

Учай деса бири бировин
Оёғидан қолмаса тортиб,
Кабутардек ошиб ўмбалоқ
Самовий шавқ этарди тортиқ.

Еб ётмаса ичу этини
Ҳасад деган ёвуз бир бало,
Ҳавас қанот бўлиб, бетиним
Учармиди кўкларда аъло.

Ошиқларнинг йўлида тўсиқ
Бўлмасайди агар Ёсуман,
Тилларида муҳаббат қўшиқ,
Тушмасмиди ишқ самосидан.

Йигит учса кийиб беқасам,
Қиз эгнида порласа атлас,
Жилва қилиб камалак, чиндан
Юлдузлар-да қиларди ҳавас.

Турфа либос кийса эл-улус,
Чирой очиб фалак ҳар буржи
Ўкчасини кўз-кўз этиб рус,
Папоқ кийиб учарди гуржи.

Ўзбек учса… қирғовул каби
Тезда қайтиб қўнар эди у.
Кетмас эди иссиқ юрт излаб,
Аёзга ҳам кўнар эди у.

Қўнганида даласин чопиб,
Учганида сочар эди дон.
Булутзорда ёмғирни боқиб,
Ой бўйнига тақарди маржон.

Магар парвоз этса ҳам, аён,
Бошқаларга ўхшамасди ул.
Учар эди белида белбоғ,
Бошда дўппи, чеккасида гул!

Аёллар

Етти нарса суюк этар аёлни,
Биринчиси – қора рангнинг хўблиги.
Қора сочу қора қошу қора кўз,
Яна соз тим қора бўлса киприги.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Иккинчиси – оқ ранг уйғунроқ бўлса.
Сутдек бадан, садафдек тиш, пок чеҳра,
Яна яхши кўз оқи ҳам оқ бўлса.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Учинчиси – қирмизи ранг жилоси.
Лаб олича, юз атиргул, тил қирмиз,
Яна яхши қирмиз бўлса либоси.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Тўртинчиси – ушбулари эн бўлсин:
Пешонаси, юзи, кўзи, сийнаси,
Яна феъли, табиати кенг бўлсин.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Бешинчиси – кичкиналик қаъдаси.
Оғзи, оёқ-қўли ҳамда миёни,
Яна яхши майда бўлса қадами.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Олтинчиси – бўлсин тоза, покдомон.
Дили, қўли яна рўзғор тутуми,
Этагига ит тегмасин ҳеч қачон.

Етти нарса суюк этар аёлни,
Еттинчиси – ширин бўлсин, шубҳасиз,
Дудоғию тили, тортган таоми,
Яна нозу ғамзасию ишваси!

Sa’dulla Hakim
SHE’RLAR

 Sa’dulla Hakim 1951 yilning 25 martida Jizzax viloyati, Forish tumanidagi Garasha nomli qishloqda tug’ilgan. Shoirning bolaligi Nurota tizma tog’i orasida joylashgan betakror tabiatli ana shu qishloq qo’ynida kechdi. «Go’yo yashil maysazordan nur tarayotgandek taassurot uyg’otuvchi mayin ko’klam yomg’irlari. Qirmiz gulxan chirmashgan kuz bog’lari. «Men bularni hanuz unuta olmayman, hanuz sog’inib yashayman», — deb eslaydi shoir bolalik yillarini. Ana shu go’zal va nafis tabiat isi, rangi, borliq u yaratgan she’riyatning ma’no va mazmuniga kirdi.
Sa’dulla Hakim o’rta maktabni tugatgach, Toshkent Davlat universitetining (hozirgi Milliy universitet) jurnalistika fakul`tetini tugatdi. Ayni bir vaqtning o’zida ham jurnalistika, ham badiiy ijod bilan mashg’ul bo’ldi.
Shoir ijodida «Sen kutgan bahor», «Yoz oqshomi», «Ona so’z», «Saylanma», «Ko’ngil yuzi» to’plamlari alohida ahamiyatga ega bo’lib, unda inson, tabiat va jamiyat muammolari o’z poetik yechimiga ko’tariladi.Ayniqsa, uning tarixiy qaxramonlikni ulug’lovchi «Olis yulduz» nomli dostoni kitobxon e’tiboriga tushdi. Zero, dostonda shoirning adabiy-falsafiy ovozi, olami o’ziga xos tarzda ifoda etilgan.
Sa’dulla Hakim avvaliga «Saxovat» jurnalida, so’ng «O’zbekiston adabiyoti va san’ati», «O’zbekiston ovozi» gazetalarida adabiyot va san’at bo’limi mudiri, mas’ul kotib lavozimlarida faoliyat ko’rsatdi. Uzoq yillar davomida esa «Ma’rifat», «O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasiga boshchilik qildi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti devonida ishladi. O’zbekiston Respublikasida xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi.

O’zbekiston

Sen onam, singlimsan, yorimsan azal.
Abdulla Oripov

Odam Atodan to bu kun
Choptirib umr chobukin,
Asragan el millat yukin,
Otam, onam, yorim, bolam
Suysam — navo, kuysam – nolam,
Jon Vatanim,
Jon va tanim
O’zbekiston.

Bu yo’llarda nor izi bor,
Yomg’ir izi, qor izi bor.
O’zbek izi, or izi bor,
Otam, onam, yorim, bolam
Suysam — navo, kuysam – nolam,
Sen Vatanim,
Jon va tanim
O’zbekiston.

O’zbek elim ulkan chinor,
To’qson ikki tomiri bor,
Shoxlarida yulduz yonar,
Otam, onam, yorim, bolam
Suysam — navo, kuysam – nolam,
Jon Vatanim,
Jon va tanim
O’zbekiston.

Sa’dulloning suyar so’zi,
Tiriklikda ko’rar ko’zi,
Avval o’zi, azal o’zi —
Otam, onam, yorim, bolam
Suysam — navo, kuysam – nolam,
Jon Vatanim,
Jon va tanim
O’zbekiston.

Hayot qo’shig’i

Sig’mas sohiliga suman Saraton,
Yerdan ko’kka qadar buyuk bir dala.
Baxmal amlokidan don terib, har tong
Osmon tandiriga non yopar Falak.

Non uchun olovga bosh suqar Ayol,
Qayda fidoyilik bor yana buncha?
Quyosh-ku Samarqand noniga timsol,
Oy – bu kichkintoyga atalgan kulcha.

Ona O’zbekiston ma’volarida
Oltindek tovlanar bug’doy xirmoni.
Boshoq parvoz etar qush tumshug’ida,
Tinmas chumolilar yukli karvoni.

Har yonda to’kinlik, kushoyish, kenglik,
Tangri ayamadi obi rahmatin.
Mulku dafinaga er-egamenlik
Uyg’otdi dehqonning mudroq rag’batin.

Zamona hikmati, fikr gavhari:
«Asl egasiga mulk ila yer ber.
O’zi to’qu obod bo’lgani sari
Yurtini ham obod aylagay fermer».

O’, bu qadim tuproq! Bag’rida yashar
Farhod teshasining yarqiroq izi.
Asrlar qa’riga tutashib ketar
Qayroqi bug’doyning popuk ildizi.

…Sig’mas sohiliga suman Saraton,
Yerdan ko’kka qadar buyuk bir xayol.
Tandirga kamonday egilib, har tong
Quyoshdek qirmizi non uzar Ayol!

Alyor

Shamol-shamol oqqan, ey bulut,
Gavhar bo’lib yoqqan, ey bulut,
Lolalarni boqqan, ey bulut,
Gul yashnadi dil, yayradi ko’z,
Alyor endi, allayor Navro’z.

Oftob – chiroq, dunyo – xonadon,
Bashar bir otayu onadan.
Ey hur inson — olmos donadan,
Gul yashnadi dil, yayradi ko’z,
Alyor endi, allayor Navro’z.

O’n ikki hur sitora toy-toy,
Tug’di quyosh, tug’di yarim oy.
Ki, Ozodlik ko’rgazdi chiroy,
Gul yashnadi dil, yayradi ko’z,
Alyor endi, allayor Navro’z.

Navro’z, olov ko’klam seningdur,
Neki azal ko’rkam seningdur,
O’zbekiston o’lkam seningdur,
Gul yashnadi dil, yayradi ko’z,
Alyor endi, allayor Navro’z.

Navoiy va Bobur

Ona tili ori, g’ururi
Asrlardan sado beradi.
Navoiydan so’z ayta turib,
Tilga Bobur kelaveradi.

Olti kunda yaralmish olam
Va odam ham. Shukrona ayta
Biz fevralning olti kunida
Tug’ilamiz har yili qayta.

Hali borliq qish uyqusida,
Hali ko’zin ochmayin bodom, —
Turkiy zamin kengliklarida
Chaparasta gullaydi odam.

Sen, ey ko’ngil, gar tilarsan xo’b,
So’z sehridan umringga najot, —
Mir Alisher etagini o’p,
Bobur Mirzo eshigida yot…

Ona tili ori, g’ururi
Asrlardan sado beradi.
Navoiydan so’z ayta turib
Dilga Bobur kelaveradi!

O’zbekcha parvoz

Ota-bola Dedal va Ikar
Qissasini ko’pchilik bilar.
Bola zoti borki, ularday
Ko’kda qanot yozgisi kelar.

Menda boshqa orzu xayoli:
Bulutlarni parqudek quchib,
Nega xuddi qushlar misoli
Odamlar µam yurmaydi uchib?

Bu olamga kelgan zaµoti
Solmasalar yo’rgakka, zora
O’sib chiqarmidi qanoti
Hech bo’lmasa bir qur, bir bora.

Uchay desa biri birovin
Oyog’idan qolmasa tortib,
Kabutardek oshib o’mbaloq
Samoviy shavq etardi tortiq.

Yeb yotmasa ichu etini
Hasad degan yovuz bir balo,
Havas qanot bo’lib, betinim
Ucharmidi ko’klarda a’lo.

Oshiqlarning yo’lida to’siq
Bo’lmasaydi agar Yosuman,
Tillarida muhabbat qo’shiq,
Tushmasmidi ishq samosidan.

Yigit uchsa kiyib beqasam,
Qiz egnida porlasa atlas,
Jilva qilib kamalak, chindan
Yulduzlar-da qilardi havas.

Turfa libos kiysa el-ulus,
Chiroy ochib falak har burji
O’kchasini ko’z-ko’z etib rus,
Papoq kiyib uchardi gurji.

O’zbek uchsa… qirg’ovul kabi
Tezda qaytib qo’nar edi u.
Ketmas edi issiq yurt izlab,
Ayozga ham ko’nar edi u.

Qo’nganida dalasin chopib,
Uchganida sochar edi don.
Bulutzorda yomg’irni boqib,
Oy bo’yniga taqardi marjon.

Magar parvoz etsa ham, ayon,
Boshqalarga o’xshamasdi ul.
Uchar edi belida belbog’,
Boshda do’ppi, chekkasida gul!

Ayollar

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Birinchisi – qora rangning xo’bligi.
Qora sochu qora qoshu qora ko’z,
Yana soz tim qora bo’lsa kiprigi.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Ikkinchisi – oq rang uyg’unroq bo’lsa.
Sutdek badan, sadafdek tish, pok chehra,
Yana yaxshi ko’z oqi ham oq bo’lsa.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Uchinchisi – qirmizi rang jilosi.
Lab olicha, yuz atirgul, til qirmiz,
Yana yaxshi qirmiz bo’lsa libosi.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
To’rtinchisi – ushbulari en bo’lsin:
Peshonasi, yuzi, ko’zi, siynasi,
Yana fe’li, tabiati keng bo’lsin.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Beshinchisi – kichkinalik qa’dasi.
Og’zi, oyoq-qo’li hamda miyoni,
Yana yaxshi mayda bo’lsa qadami.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Oltinchisi – bo’lsin toza, pokdomon.
Dili, qo’li yana ro’zg’or tutumi,
Etagiga it tegmasin hech qachon.

Yetti narsa suyuk etar ayolni,
Yettinchisi – shirin bo’lsin, shubhasiz,
Dudog’iyu tili, tortgan taomi,
Yana nozu g’amzasiyu ishvasi!